Mogelijkheden en beperkingen voor de ontwikkeling van schrale graslanden en zomen in een bosomgeving

Transcriptie

1 Mogelijkheden en beperkingen voor de ontwikkeling van schrale graslanden en zomen in een bosomgeving Luc De Keersmaeker Kris Vandekerkhove INBO OG Ecosysteembeheer

2 Problematiek Soorten van (hei-)schrale graslanden en voedselarme zomen zijn sterk achteruit gegaan (vele RL-soorten) Door gewijzigd landgebruik / -beheer: in de eerste plaats intensivering landbouw en ontginning/bebossing van heidelandschap / wastines / graslanden In mindere mate ook door veranderd bosbeheer Bossen hebben vaak nog goede potenties door intacte abiotiek en door aanwezigheid relictpopulaties: drie cases Het huidige bosbeleid biedt kansen voor kleinschalig herstel

3 Problematiek Voorbeelden van soorten die achteruit gaan: Tormentil, heidekartelblad, vleugeltjesbloem (habitat 6230) kleine valeriaan, blauwe knoop, kranskarwij, klein glidkruid (habitat 6410) zwarte zegge, sterzegge, zompzegge (kleine zeggenvegetaties) zeegroene zegge, herfsttijloos, diverse orchideeën (kalkrijke bodem) Echte guldenroede, hengel, havikskruiden (zomen op matig zure zandige bodem) witte rapunzel, aardbeiganzerik, betonie, zaagblad, vrouwenmantelsoorten (zomen op leembodem)

4 Gewijzigd landgebruik Nog sterker bedreigd: geassocieerde fauna

5 Gewijzigd landgebruik Bosleeftijdskaart = bos op 3 oude kaarten met bos in 2000 op elkaar gelegd

6 Gewijzigd landgebruik Historiek van het huidige bos (Bosinventarisatie) Oppervlakte-aandeel Kempen ( ha) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bos Akker Grasland Heide/Kapvlakte Veen/Moeras Overige

7 Gewijzigd landgebruik Historiek van het huidige bos (Bosinventarisatie) Oppervlakte-aandeel Rest Vlaanderen ( ha) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Bos Akker Grasland Heide/Kapvlakte Veen/Moeras Overige

8 Veranderd bosbeheer Ancien regime: - Intensief hak- en middelhoutbeheer: frequent kappen, verwijderen wortels - Gebruiksrechten omwonenden: begrazing, sprokkelen - = +/- agroforestry - Niet overal even intensief / op dezelfde wijze - Leidde vaak tot bosvernietiging -> ontstaan heide - Verweving biodiversiteit open habitat / bos - Gunstig voor zoomsoorten Vanaf de 19 de eeuw (industrialisatie): - Ontwikkeling huidige bosbouwmethoden - Minder gericht op brandhoutproductie (wegvallen hakhout) - Maximalisatie houtproductie (hooghout en rondhout) en afschaffen gebruiksrechten - Scheiding biodiversiteit donkere bos vs open habitat

9 Veranderd bosbeheer Pedicularis sylvatica (L.) = Heidekartelblad

10 Veranderd bosbeheer

11 Veranderd bosbeheer Heinemann, P. (1956) Les landes à calluna du district picardo-brabancon de Belgique. Vegetatio 7(2):

12 Veranderd bosbeheer Vegetatiekaart Meerdaalwoud +/- 1953

13 Case Vrieselhof Fosforaanrijking landbouwpercelen vs bos

14 Case Vrieselhof Fosforaanrijking landbouwpercelen vs bos

15 Case Vrieselhof

16 Potenties: case Muizenbos Bosreservaat Muizenbos Bos sinds Fosforgehalte bodem

17 Potenties: case Muizenbos

18 Potenties: case Muizenbos

19 Potenties: case Muizenbos - Vooral na 1945 sterke P-aanrijking - Bijzondere lichtminnende flora op paden en in bosranden van oude bos en oudste herbebossingen (deel ontgonnen in 19 de eeuw)

20 Potenties: case Muizenbos Bospad op niet aangerijkte bodem: maaibeheer

21 Potenties: case Muizenbos Bosrand op niet aangerijkte bodem: middelhoutbeheer

22 Potenties: case Muizenbos Rest bosbestanden: nulbeheer

23 Case Liedekerkebos Maakte deel uit van (historisch) groot oudbos gebied (Ferrariskaart: 880 ha) Tot 19 de eeuw: ontginning oud bos tot landbouwgrond en intensief bosbeheer resterende deel, begin 20 ste eeuw: oorlogskap Vanaf 1926: inrichting zendstation met specifiek beheer rond installatie (cfr Gulke putten) Tot begin jaren 1980: soorten van heischrale vegetatie rond zendinstallatie en op paden (blauwe knoop, heidekartelblad, liggende vleugeltjesbloem, kruipbrem ) en zomen (echte guldenroede, fraai hertshooi, witte rapunzel, gevlekte orchis) Sinds jaren 1980 omgeving grotendeels verbost Oudbosplanten door ontginningen teruggedrongen tot randen langs de beek: wilde hyacint, wilde narcis,

24 Case Liedekerkebos Ferrariskaart (+/- 1775)

25 Case Liedekerkebos Topokaart 1953

26 Case Liedekerkebos Luchtfoto 1969

27 Case Liedekerkebos Kleinschalig herstel omgeving zendinstallatie

28 Case Liedekerkebos Kleinschalig herstel omgeving zendinstallatie

29 Afweging: al of niet ontbossen of open plek creëren? Er staan nauwelijks oudbosplanten op RL, maar: oudbossoorten zijn kwetsbaar: eenmaal verdwenen komen ze niet terug (itt bvb struikheide en tormentil) Hou ook rekening met typische diversiteit van bossen die vaak minder zichtbaar is (vb dood houtinsecten, fungi, loopkevers)! Dus: zuinig zijn met oude bossen en structureel goed ontwikkelde bossen! Zoek kansrijke situaties op basis van historische gegevens (kaarten, beheerplannen, inventarisaties), gerichte bijkomende inventarisaties (vb paden, kapvlaktes en andere interne bosranden) Onderzoek abiotiek (cfr bijdrage Piet)! Probeer maatregelen op kleine oppervlakte alvorens maatregelen op grote oppervlakte toe te passen

30 Afweging: al of niet ontbossen of open plek creëren? Afwegingskader: zie rapport INBO.R (Govaere & Vandekerkhove, 2006)

31 Beleidskader beheervisie voor openbare bossen beveelt 5-15% open plekken aan, actueel in Vlaamse bos: slechts 2% (bron: website ANB) In het kader van bosbeheerplan kunnen open plekken gecreëerd worden ANB-richtlijn 2006/01: open plekken ifv natuurbehoud moeten voldoen aan volgende voorwaarden: - bedekkingsgraad kronen < 50% - het betreft halfopen en open biotopen die in functie staan van natuurbehoud in het bos, inclusief open waterpartijen zoals vennen, poelen... e.d. (niet: wildakkers!) - Het open terrein is over minstens de helft van de omtrek omgeven door bos. - De oppervlakte is maximaal 3 ha Als hieraan voldaan is, is compensatie niet nodig