Beroepsspecifieke protocollen voor kwartsstof reductie. Oktober 2008

Transcriptie

1 Beroepsspecifieke protocollen voor kwartsstof reductie Oktober 2008

2 BEROEPSSPECIFIEKE PROTOCOLLEN VOOR KWARTSTOF REDUCTIE Auteur: S. Veenstra Arbobureau Veenstra Bestelcode: ISBN: Oktober, 2008

3 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING PROTOCOL BETONBOORDER PROTOCOL BETONREPARATEUR PROTOCOL GRITSTRALER PROTOCOL KOPPENSNELLER PROTOCOL NATUURSTEENBEWERKER PROTOCOL SLEUVENHAKKER/-FREZER PROTOCOL SLOPER PROTOCOL TERAZZOWERKER PROTOCOL VOEGER

4 1 INLEIDING Beroepsspecifieke beheersmaatregelen tegen kwartsstof Beroepsmatige blootstelling aan kwartsstof is in de bouwnijverheid een belangrijk knelpunt. Veel bouwvakkers worden aan te hoge kwartsstofconcentraties blootgesteld. Op termijn kan dat leiden tot silicose en mogelijk ook tot longkanker. Betonboorders waarop dit protocol betrekking heeft behoren tot de risicogroep voor silicose. Ze boren en zagen in betonnen of stenen muren, vloeren, e.d. Bij het boren en zagen in steen of beton kan afhankelijk van de maatregelen die zijn getroffen veel kwartshoudend stof vrijkomen. Uit onderzoek blijkt dat beginnende silicose bij ongeveer 10% van de hoog blootgestelde bouwvakkers in Nederland voorkomt. Voor silicose is er geen behandeling. Het is daarom belangrijk de blootstelling aan kwartsstof waar dat kan omlaag te brengen en personen met beginnende silicose waar mogelijk op te sporen. Om arbodiensten te ondersteunen heeft Arbouw voor hoog blootgestelde beroepsgroepen beroepsspecifieke protocollen ontwikkeld. Daarin staat informatie over blootstellingsniveaus, over taken en bewerkingen die een hoge blootstelling kunnen veroorzaken en natuurlijk over maatregelen waarmee de blootstelling kan worden verlaagd. Beroepen waarvoor een protocol is ontwikkeld Veel beroepsgroepen in de bouwnijverheid worden blootgesteld aan kwartsstof. Een aantal groepen springt eruit doordat de blootstelling heel frequent is of erg hoog. Het gaat om de volgende groepen: - betonboorder - betonreparateur - gritstraler - koppensneller - natuursteenbewerker - sleuvenhakker/-frezer 3

5 - sloper - terrazzowerker - voeger (voegen uithakken/slijpen) Alleen voor de bovenstaande negen beroepen zijn protocollen ontwikkeld. Er zijn meer beroepsgroepen die regelmatig steen of beton bewerken en daardoor aan kwartsstof worden blootgesteld. Veel van de maatregelen in de protocollen kunnen natuurlijk ook door andere beroepen worden toegepast. 4

6 2 BLOOTSTELLING AAN KWARTSSTOF BIJ HET BOREN EN ZAGEN IN STEEN OF BETON Grenswaarden voor stof en kwartsstof Er is een grenswaarde voor respirabel kwartsstof van 0,075 mg/m 3. Die grenswaarde is voor het voorkómen van gezondheidseffecten nog aan de hoge kant; de Europese Unie beveelt een grenswaarde van maximaal 0,050 mg/m 3 aan. Dat is een lage concentratie die bij het boren en zagen in steen of beton vaak wordt overschreden. Verder zijn er grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof, resp. 5 mg/m 3 en 10 mg/m 3. Ook deze grenswaarden kunnen bij het boren en zagen worden overschreden, indien geen gebruik wordt gemaakt van afzuiging of watertoevoer. Kwartsgehalte in steen/beton en in het vrijkomende stof Het kwartsgehalte in steen, beton en cellenbeton is afhankelijk van de herkomst en de samenstelling. In veel betonsoorten zit 10 tot 30% kwarts en in kalkzandsteen kunnen kwartsgehaltes aanwezig zijn tot 80%. Het kwartsgehalte in het vrijkomende stof kan afwijken van het gehalte in het bewerkte materiaal, doordat niet alle fracties in dezelfde mate worden verpulverd. Ook de hardheid van het materiaal speelt een rol. Harde steen/beton veroorzaakt bij bewerking meestal fijner stof. Afhankelijk van de samenstelling van het materiaal, de hardheid en de bewerkingsmethode, ligt het kwartsgehalte in de respirabele stoffractie vaak tussen 10 en 30%. Taken, activiteiten met blootstelling aan kwartsstof Bij het betonboorwerk kunnen de volgende activiteiten worden onderscheiden die hierna meer in detail worden besproken: boren of zagen met aangedreven handgereedschap; boren of zagen met vastopgesteld (aan wand of vloer bevestigd) gereedschap of materieel. Bij grotere gaten of lange/diepe zaagsneden wordt de machine aan de muur/vloer of aan een daarop aangebrachte geleider bevestigd. Verder 5

7 kan de betonboorder ook bij het opruimen van gruis/puin aan kwartsstof worden blootgesteld. Boren en zagen zonder watertoevoer of afzuiging Boren gebeurt bij kleine gaten met een (meestal elektrisch aangedreven) klopboormachine voorzien van een spiraalboor en bij grotere gaten met een boormachine voorzien van een kernboor (ook wel kroonboor genoemd). Soms is het noodzakelijk resterend materiaal weg te hakken en wordt ook met een elektrisch of pneumatisch aangedreven hakhamer gewerkt. Het boren en zagen, veroorzaakt indien geen maatregelen zoals watertoevoer of afzuiging zijn getroffen veel stof. Als in het bewerkte materiaal kwarts aanwezig is zijn ook hoge kwartsstofconcentraties mogelijk. Bij binnenwerk kan het stof bij weinig ventilatie lang blijven hangen. De grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof kunnen binnen tijdens het boren en zagen (zonder watertoevoer of stofafzuiging) worden overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwartsstof kan binnen tijdens het boren en zagen (zonder watertoevoer of stofafzuiging) met een factor 10 of meer worden overschreden. Buiten zijn de stofconcentraties lager. De grenswaarde voor respirabel stof en inhaleerbaar stof wordt alleen bij erg stoffig werk overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwartsstof zal bij buitenwerk (zonder watertoevoer of stofafzuiging) regelmatig worden overschreden. Boren en zagen met watertoevoer en/of afzuiging Kleinere soorten boor- of zaagmachines zijn vaak niet voorzien van watertoevoer of afzuiging. Bij de grote machines die aan de wand of vloer worden bevestigd wordt meestal gewerkt met watertoevoer. Watertoevoer kan worden gecombineerd met afzuiging van water en waternevel. Door de watertoevoer wordt een aanzienlijk deel van het vrijkomende stof (circa 85%) afgevangen. Ook door toepassen van afzuiging kan de hoeveelheid stof sterk worden 6

8 beperkt. De mate van reductie is afhankelijk van de kwaliteit van het afzuigsysteem en de afzuigkap. De grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof worden tijdens het boren en zagen (met watertoevoer of stofafzuiging) in het algemeen niet overschreden. De concentratie respirabel kwartsstof ligt bij goed functionerende stofbeperkende maatregelen meestal rond de grenswaarde (tot circa een factor 2 er boven). Indien watertoevoer of stofafzuiging niet goed functioneren zijn hogere concentraties mogelijk. Het combineren van watertoevoer en afzuiging van vrijkomend water en waternevel heeft volgens metingen weinig invloed op de kwartsstofconcentratie. Wel is er een positief effect op de arbeidsomstandigheden doordat het vrijkomen van water en waternevel sterk wordt beperkt. Bij buitenwerk worden bij gebruik van watertoevoer of stofafzuiging in het algemeen geen grenswaarden voor stof of respirabel kwarts stof overschreden. Opruimen Bij het boren en zagen ontstaat veel gruis en stof. Bij gebruik van afzuiging wordt een deel van het vrijkomende materiaal direct afgevoerd naar de stofzuiger en bij een combinatie van watertoevoer en afzuigen naar de waterzuiger. Opruimen gebeurt met een veger, schop, stofzuiger. Bij het opruimen kan veel stof vrijkomen als het materiaal droog is. Bij het scheppen/vegen van droog gruis/stof afkomstig van kwartshoudende materialen, kan de grenswaarde voor respirabel kwartsstof met een factor 10 tot 100 worden overschreden en worden vaak ook de grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof overschreden. Indien het werk vooral met een stofzuiger wordt uitgevoerd, eventueel in combinatie met bevochtigen, dan zijn de concentraties veel lager. Er moet ook dan echter rekening mee worden gehouden dat de grenswaarde voor respirabel kwarts stof regelmatig zal worden overschreden (tot circa een factor 10). Bij gebruik van watertoevoer is het vrijkomende materiaal nat en is er bij opruimen geen sprake van stofvorming. Indien het materiaal blijft liggen kan er na drogen en 7

9 opruimen in een later stadium alsnog een stofprobleem ontstaan inclusief overschrijden van de grenswaarde voor respirabel kwarts stof. Maatregelen bij het boren en zagen Planning van het werk - Het werk op elkaar afstemmen zodat veel stof veroorzakende werkzaamheden plaatsvinden op een moment dat er geen andere personen aan worden blootgesteld. Zorgvuldig en vakkundig werken - Door zorgvuldig en vakkundig werken kan een deel van de blootstelling aan kwartsstof worden voorkomen of worden beperkt, b.v. door te zorgen voor een goede aansluiting van de afzuigkap op de wand, voldoende watertoevoer en goed onderhoud van apparatuur en afzuiginstallatie. - Voorlichting over het op een juiste wijze (met zo weinig mogelijk blootstelling aan stof) uitvoeren van de werkzaamheden is noodzakelijk. Werken met afzuiging - Boormachine of zaagmachine voorzien van bronafzuiging. Daarmee kunnen stofconcentraties sterk worden beperkt. Indien de afzuigkap niet goed aansluit op de ondergrond kan toch nog veel stof vrijkomen. Door gebruik van een verende afzuigkap wordt een betere aansluiting op de ondergrond verkregen. - Boormachine voorzien van geïntegreerde afzuiging (alleen voor kleinere gaten). Die zijn gemakkelijk in gebruik doordat er geen afzuigslang aan bevestigd is. Afzuiging vindt plaats door een afzuigkap rond de boor en bij holle boren soms ook via de opening in de boor. Afzuiging door de boor is efficiënter dan afzuiging rond de boor. Indien veel en relatief grote gaten moeten worden geboord is dit type minder geschikt omdat de stof/gruis-opvang een beperkte 8

10 capaciteit heeft. Verder wordt de machine zwaarder naar mate de opvangcontainer volraakt. Natte bewerking - Boren of zagen met een machine voorzien van watertoevoer. - Boren of zagen met een machine voorzien van watertoevoer en afzuiging van water en waternevel. Door het afzuigen van gruis/water/waternevel kan men schoner werken is er minder hinder door waternevel en hoeft minder tijd te worden besteed aan opruimen. - Bij het werken met watertoevoer in combinatie met elektrische aandrijving is er kans op elektrocutie. Gebruik daarom bij voorkeur apparatuur met een scheidingstransformator. Een aardlekschakelaar is een minder goed alternatief, want die kan falen. Hydraulische of pneumatische aandrijving zijn ook goede alternatieven. - Zorg dat er voldoende water beschikbaar is. Opruimen van puin - Door het puin eerst nat te maken komt tijdens het opruimen minder stof vrij. - Gebruik bij droog werken een industriestofzuiger voorzien van fijnstof filter (HEPA) voor opruimen van stof; zie voor aandachtspunten bij aanschaf/gebruik bijlage 2 van de Arbouwbrochure Stofbeheersing in de afbouw- en onderhoudsector. - Gebruik bij nat werken een waterzuiger. - Ruim slib op voordat het is opgedroogd. - Stof en gruis regelmatig opruimen. - Gebruik geen perslucht om stof of gruis weg te blazen - Niet vegen maar zuigen. 9

11 Materieel/gereedschap - Zorg voor goed onderhoud van gereedschap en afzuiginstallatie. - Scherp gereedschap (bewerkingsduur korter en minder stofproductie) Ventilatie - Goede (zonodig mechanische) ventilatie. Ademhalingsbescherming - Bij boren of zagen met afzuiging of watertoevoer is bij kortdurende werkzaamheden geen ademhalingsbescherming noodzakelijk; bij intensief boorwerk/zaagwerk een filtrerend gelaatsstuk type FFP2 (met uitademventiel) en bij langdurig gebruik bijvoorkeur een helm (of masker) met aanblaasfilter. - Bij boren (kleine gaten) binnen zonder stofreducerende voorzieningen bijvoorkeur een helm met aanblaasfilter type 3 of een masker met aanblaasfilter type 2 of 3. - Bij boren (kleine gaten) buiten een filtrerend gelaatsstuk type FFP2 (met uitademventiel) en bij langdurig gebruik bijvoorkeur een helm (of masker) met aanblaasfilter. - Voor werknemers die regelmatig of gedurende langere tijd ademhalingsbescherming moeten gebruiken, is een middel waarbij ze zelf de lucht door het filter moeten zuigen niet geschikt; kies dan bij voorkeur voor een middel met toevoer van verse lucht of voorzien van een zogeheten aanblaasfilter - Kies een ademhalingsbeschermingsmiddel dat goed te combineren is met andere beschermingsmiddelen die moeten worden gebruikt (b.v. helm, gelaatsscherm, gehoorbescherming); als deze middelen onvoldoende op elkaar zijn afgestemd zal dat de beschermende werking vaak verslechteren; een middel waarin de verschillende beschermingsmiddelen zijn geïntegreerd heeft daarom de voorkeur. 10

12 Verder lezen - Kwartsstof bij afbouwwerkzaamheden. Arbouw, Stofreductie door vernevelingtechnieken tijdens sloop- en grondverdichtings werkzaamheden. Arbouw, Stofbeheersing in de afbouw- en onderhoudssector. Brochure. Arbouw, Effectiviteit van beheersmaatregelen ter vermindering van blootstelling aan kwartsstof bij boren en zagen in beton. Arbouw, Brochure: Stof in de bouwnijverheid. Arbouw, Folders Kwartsstof te lijf; samen werkt t beter. Folders voor werknemers en werkgevers. Samen Beter / Arbouw - Beleidsregel : Doeltreffende beheersing van blootstelling aan kristallijn, respirabel kwarts in de bouw. SZW. - Voor meer informatie zie ook onder andere de onderdelen beroepsbeschrijvingen en arbovriendelijke hulpmiddelen. 11

13 3 BLOOTSTELLING AAN KWARTSSTOF BIJ BETONREPARATIE Grenswaarden voor stof en kwartsstof Er is een grenswaarde voor respirabel kwartsstof van 0,075 mg/m 3. Die grenswaarde is voor het voorkómen van gezondheidseffecten nog aan de hoge kant; de Europese Unie beveelt een grenswaarde van maximaal 0,050 mg/m 3 aan. Dat is een lage concentratie die bij het bewerken van beton al snel wordt overschreden. Verder zijn er grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof, resp. 5 mg/m 3 en 10 mg/m 3. Ook deze grenswaarden kunnen bij betonreparatiewerk worden overschreden. Bij betonreparatiewerk dat binnen wordt uitgevoerd is de stofconcentratie vaak extra hoog. Kwartsgehalte in steen/beton en in het vrijkomende stof Het kwartsgehalte in steen en beton is afhankelijk van de herkomst en de samenstelling. In veel betonsoorten zit 10 tot 30 procent kwarts. Het kwartsgehalte in het vrijkomende stof kan afwijken van het gehalte in het beton, doordat niet alle fracties in het beton bij bewerking in dezelfde mate worden verpulverd. Ook de hardheid van het materiaal speelt een rol. Harde steen/beton veroorzaakt bij bewerking meestal fijner stof. Afhankelijk van de samenstelling van het beton, de hardheid en de bewerkingsmethode, ligt het kwartsgehalte in de respirabele stoffractie vaak tussen 10 en 30%. Taken, activiteiten met blootstelling aan kwartsstof Bij betonreparatie kunnen een aantal activiteiten worden onderscheiden die hierna meer in detail worden besproken. Verwijderen van aangetast beton gebeurt vaak met een bekrachtigde hakhamer, maar er worden ook andere bewerkingen toegepast zoals doorslijpen met een slijptol, frezen van sleuven voor aanbrengen wapening, (in)zagen met een steenzaag, boren van gaten. Dichten van scheuren gebeurt vaak door injecteren. Aanbrengen van nieuw beton gebeurt vaak in de vorm van spuitbeton, 12

14 waarbij spuitnevel en ook kwartsstof vrijkomt. Verder worden betonreparateurs bij het opruimen van puin aan kwartsstof blootgesteld. Betonreparateurs werken meestal buiten. Binnenwerk of werk op plaatsen met weinig ventilatie komt echter ook voor. Een voorbeeld daarvan is het reparatiewerk aan zogenaamde kwaaitaal- en mantavloeren. Schade aan dat type vloeren ontstaat meestal in de kruipruimte. Bij reparatiewerk aan dat type vloeren kunnen mede door de kleine ruimte en het vaak afwezig zijn van ventilatie hoge stofconcentraties optreden. Bovendien is, afhankelijk van de gekozen reparatietechniek, ook blootstelling aan andere schadelijke stoffen mogelijk en is sprake van werk in een besloten ruimte waarop de daarvoor geldende voorschriften van toepassing zijn. Hakken, slijpen, zagen, boren Bij betonreparatiewerk wordt vaak gewerkt met bekrachtigde hak-/breekhamers en soms ook met hamer en beitel. Verder wordt ook gewerkt met een slijptol om beton of stukken wapening weg te slijpen of door te slijpen. Verder werkt de betonreparateur regelmatig met een boormachine en/of freesmachine, indien er nieuwe wapening moet worden aangebracht. Indien delen van de constructie moeten worden verwijderd maakt de betonreparateur ook gebruik van een steenzaag. Het hakken, slijpen, zagen en boren veroorzaakt indien het zonder afzuiging of watertoevoer wordt uitgevoerd meestal veel stof. Omdat in het beton kwarts aanwezig is, zijn ook hoge kwartsstofconcentraties mogelijk. Hoeveel stof er vrijkomt, is afhankelijk van de hoeveelheid hak-, slijp-, of boorwerk die moet worden verricht. Bij buitenwerk kunnen de grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof soms worden overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwarts stof kan met een factor 10 of meer worden overschreden. Bij binnenwerk zijn de stofconcentraties hoger en blijven bovendien veel langer hangen. De grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof worden binnen regelmatig overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwartsstof kan indien veel hak-, slijp- en boorwerk nodig is met een factor 10 tot 100 worden overschreden. Dat geldt ook voor werk in kruipruimtes. 13

15 Injectie Indien scheuren in de constructie aanwezig zijn kunnen die worden gedicht door injectie. Loszittende delen worden weggehakt en er worden gaten geboord om injectienippels aan te brengen. Soms wordt de scheur door-/schoongeblazen met perslucht waarbij veel stof vrijkomt. Bij buitenwerk kunnen de grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof bij schoonblazen (kortdurend) worden overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwartsstof kan tijdens hakken, boren en schoonblazen worden overschreden; doordat het injectiewerk ten dele bestaat uit activiteiten zonder blootstelling aan kwartsstof (aanbrengen nippels, klaarmaken injectievloeistof, injecteren, schoonmaken injectiegereedschap, e.d.) is de gemiddelde blootstelling aan kwartsstof over het geheel van activiteiten lager. Bij binnenwerk zijn de stofconcentraties hoger en blijven bovendien veel langer hangen. De grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof worden binnen vaker en ook langer durend overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwarts stof kan, indien veel hak-, boor- en schoonblaaswerk nodig is tot een factor 10 worden overschreden. Aanbrengen spuitbeton Een aangetaste constructie kan van een nieuwe afdeklaag worden voorzien of soms ook constructief worden versterkt door aanbrengen van een laag nieuw beton in de vorm van spuitbeton. Er worden 2 technieken onderscheiden namelijk droog spuiten en nat spuiten. In het eerste geval worden de betoncomponenten droog aangevoerd en pas vlak voor het spuiten vermengd met water; in het tweede geval wordt kant en klare betonspecie onder druk via een slang naar de plaats van aanbrengen geperst. Door de hoge druk waarmee wordt gewerkt wordt de betonspecie met kracht tegen het betonoppervlak geblazen. Daarbij komt spuitnevel vrij waarin ook kwartsstof aanwezig is. Bij droog spuitbeton treedt aanzienlijk meer terugslag en ook stofvorming op dan bij aanbrengen nat spuitbeton. Bij buitenwerk zijn bij aanbrengen nat 14

16 spuitbeton concentraties respirabel kwartsstof mogelijk van rond de grenswaarde. Bij droog spuitbeton kan de grenswaarde worden overschreden. Bij binnenwerk zijn de stofconcentraties hoger en blijven bovendien veel langer hangen. De grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof kunnen bij aanbrengen van droog spuitbeton worden overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwarts stof wordt bij binnenwerk met nat spuitbeton naar verwachting regelmatig overschreden en kan bij spuiten van droog spuitbeton aanzienlijk worden overschreden. Overige stofveroorzakende werkzaamheden Soms worden andere bewerkingen toegepast die tot veel stofvorming kunnen leiden. Bijvoorbeeld handmatig of machinaal schoonborstelen van betonoppervlakken, vlamstralen waarbij de bovenlaag van het beton door verhitten wordt verwijderd, gritstralen. Ook bij deze bewerkingen kan de grenswaarde voor respirabel kwarts stof (soms ver) worden overschreden. Puinruimen Bij het betonreparatiewerk ontstaat veel puin. Verwijderen van puin gebeurt afhankelijk van de te behandelen constructie soms ten dele handmatig (kruiwagen en schop), maar soms ook met materieel zoals een Bobcat of een wiellader. Ook bij het verwijderen van puin komt vaak stof vrij. De hoeveelheid stof en de blootstelling hangt af van de werkmethode en ook van hoe droog het is. Bij droog puin zal veel meer stof ontstaan dan bij puin dat door regen nat is geworden. Buiten kunnen de grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof worden overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwarts stof kan met een factor 10 of meer worden overschreden. Binnen worden bij puinruimen de grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof regelmatig overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwartsstof kan met een factor 10 tot 100 worden overschreden. Maatregelen bij betonreparatiewerk 15

17 Planning van het werk - Het werk op elkaar afstemmen zodat veel stof veroorzakende werkzaamheden plaatsvinden op een moment of op een plaats dat er geen andere personen aan worden blootgesteld. Zorgvuldig en vakkundig werken - Door zorgvuldig en vakkundig werken kan een deel van de blootstelling aan kwartsstof worden voorkomen of worden beperkt. Dat kan ondermeer door zoveel mogelijk afstand te houden tot het vrijkomende stof; door te werken onder een gunstige hoek of windrichting t.o.v. het vrijkomende stof; door onnodige stofvorming te vermijden. - Voorlichting over het op een juiste wijze (met zo weinig mogelijk blootstelling aan stof) uitvoeren van de werkzaamheden is noodzakelijk. Waar mogelijk machinaal werken i.p.v. handmatig - Verwijderen aangetast beton machinaal uitvoeren met materieel met een overdrukcabine met toevoer van gefilterde lucht, voorzien van hulpstukken zoals een sloophamer, mechanische borstel, e.d. Natte bewerking - Verwijderen van de bovenlaag van het aangetaste beton door spuiten met water onder zeer hoge druk. - Zagen met een steenzaagmachine voorzien van watertoevoer. - Hakhamers kunnen worden voorzien van een sproeikop waarmee water onder druk wordt verneveld in de richting van het vrijkomende stof. De stofconcentratie kan daarmee worden verlaagd. Het vrijkomende gruis/stof wordt daardoor tevens bevochtigd wat leidt tot minder stof bij het opruimen. - Boren/frezen met een boormachine/freesmachine voorzien van watertoevoer. - Bij het werken met watertoevoer in combinatie met elektrische aandrijving is er 16

18 kans op elektrocutie. Gebruik daarom bij voorkeur apparatuur met een scheidingstransformator. Een aardlekschakelaar is een minder goed alternatief, want die kan falen. Hydraulische of pneumatische aandrijving zijn ook goede alternatieven. - Door regelmatig natmaken van de te bewerken constructiedelen komt minder stof vrij. - Stof van de constructie verwijderen door schoonmaken met water (en niet door schoonblazen of schoonvegen) - Zorg dat er voldoende water beschikbaar is. Aanbrengen spuitbeton - Werk indien mogelijk met nat spuitbeton in plaats van droog spuitbeton. - Maakt bij grote oppervlakken gebruik van een spuitautomaat. - Zorg voor de meest optimale afstelling van toevoeging toeslagstoffen, spuitdruk, spray-nozzle en (indien van toepassing) watertoevoer om de stofvorming zoveel mogelijk te beperken (o.a. zoveel mogelijk beperken van het luchtverbruik; beperken van de hoeveelheid versneller; gebruik van (licht) vochtige grondstoffen bij droog spuiten; toevoegen van een stofbindend toeslagmiddel). - Zorg voor een meng-/spuitmachine met gelijkmatige toevoer / constante druk. - Gebruik alkali-vrije (dus geen (sterk) basische) versnellers. - Maak indien mogelijk gebruik van een kwartsarme mortel. - Spuit loodrecht op het betonoppervlak (schuin spuiten veroorzaakt meer terugslag en stofvorming) Opruimen van puin - Verwijder grotere hoeveelheden puin machinaal met materieel voorzien van een overdrukcabine met toevoer van gefilterde lucht. - Gebruik voor kleinere hoeveelheden en voor het schoonmaken van oppervlakken een industriestofzuiger voorzien van fijnstof filter (HEPA); zie 17

19 voor aandachtspunten bij aanschaf/gebruik bijlage 2 van de Arbouwbrochure Stofbeheersing in de afbouw- en onderhoudsector. - Voer puin af via stortkokers naar afgedekte containers of via een puinbak en een kraan. - Door het puin eerst nat te maken komt tijdens het opruimen minder stof vrij. - Stof en gruis regelmatig opruimen. - Ruim stof/gruis niet op door blazen met perslucht of door vegen met een handveger. Materieel/gereedschap - Gebruik materieel met een afsluitbare cabine en waar mogelijk een overdrukcabine met toevoer van gefilterde lucht. - Houd de cabine gesloten. - Zorg voor goed onderhoud van materieel/gereedschap. - Bij gebruik van pneumatisch aangedreven hakhamers de perslucht terugleiden naar de compressor, omdat de ontsnappende lucht kan leiden tot opwaaien van stof. Afzuiging/ventilatie - Er zijn hakhamers, boormachines, freesmachines en slijptollen voorzien van bronafzuiging. Daarmee kunnen stofconcentraties worden beperkt. Doordat de afzuigkap vaak niet goed aansluit op de ondergrond komt toch nog veel stof vrij en moet ook met bronafzuiging rekening worden gehouden met het overschrijden van de grenswaarde voor respirabel kwartsstof. Door gebruik van een verende afzuigkap wordt een betere aansluiting op de ondergrond verkregen. - Boormachine voorzien van geïntegreerde afzuiging. Die zijn gemakkelijk in gebruik doordat er geen afzuigslang aan bevestigd is. Afzuiging vindt plaats door een afzuigkap rond de boor en bij holle boren soms ook via de opening in de boor. Afzuiging door de boor is efficiënter dan afzuiging rond de boor. 18

20 Indien veel en relatief grote gaten moeten worden geboord is dit type minder geschikt omdat de stof/gruisopvang een beperkte capaciteit heeft. Verder wordt de machine zwaarder naar mate de opvangcontainer volraakt. - Stof van de constructie verwijderen door stofzuigen en niet door vegen of schoonblazen. - Bij binnenwerk goede (zonodig mechanische) ventilatie. - Gebruik bij werk in kruipruimtes altijd stofafzuiging. Ademhalingsbescherming - Bij bijzondere werkzaamheden met zeer sterke stofvorming (b.v. stralen of machinaal schoonborstelen of bij werk in kruipruimtes) onafhankelijke ademhalingsbescherming met toevoer van schone (pers)lucht. - Bij hakken, boren, frezen of slijpen buiten zonder stofreducerende maatregelen, een helm met aanblaasfilter (type 3) of masker met aanblaasfilter (type 2 of 3). - Bij kortdurende stoffige klussen buiten kan eventueel worden volstaan met een filtrerend gelaatsstuk type FFP2 (met uitademventiel). - Bij betonspuiten buiten een helm + gelaatsscherm met aanblaasfilter (er is ook gelaatsbescherming nodig tegen terugslaande steentjes). - Bij betonspuiten binnen een helm met aanblaasfilter (type 3) of volgelaatmasker met aanblaasfilter (type 2 of 3). - Bij hakken, boren of slijpen binnen zonder stofreducerende maatregelen een volgelaatmasker met aanblaasfilter (type 2 of 3). - Voor werknemers die regelmatig of gedurende langere tijd ademhalingsbescherming moeten gebruiken, is een middel waarbij ze zelf de lucht door het filter moeten zuigen niet geschikt; kies dan bij voorkeur voor een middel met toevoer van verse lucht of voorzien van een zogeheten aanblaasfilter - Kies een ademhalingsbeschermingsmiddel dat goed te combineren is met andere beschermingsmiddelen die moeten worden gebruikt (b.v. helm, gelaatsscherm, gehoorbescherming); als deze middelen onvoldoende op elkaar zijn afgestemd zal dat de beschermende werking vaak verslechteren; een middel waarin de 19

21 verschillende beschermingsmiddelen zijn geïntegreerd heeft daarom de voorkeur. - Vooral bij het aanbrengen van spuitbeton is een goede keuze van beschermingsmiddelen lastig: hoofd-/gelaatsbescherming is nodig i.v.m. met terugslag van nevel en betondeeltjes maar een scherm kan dichtslaan door de betonnevel; ook een filtrerend gelaatsstuk zal (indien gebruikt zonder gelaatsscherm) dicht kunnen slaan door de betonnevel. Door deze knelpunten werken betonspuiters soms met onvoldoende bescherming. Verder lezen - Stofreductie door vernevelingtechnieken tijdens sloop- en grondverdichtings werkzaamheden. Arbouw, Inventarisatie stofarme sloopapparatuur. Arbouw, Effectiviteit van beheersmaatregelen ter vermindering van blootstelling aan kwartsstof bij boren en zagen in beton. Arbouw, A-blad Epoxygebonden betonreparatiemiddelen. Arbouw, Brochure: Stof in de bouwnijverheid. Arbouw, Folders Kwartsstof te lijf; samen werkt t beter. Folders voor werknemers en werkgevers. Samen Beter / Arbouw - Beleidsregel : Doeltreffende beheersing van blootstelling aan kristallijn, respirabel kwarts in de bouw. SZW. - Voor meer informatie zie ook onder andere de onderdelen beroepsbeschrijvingen en arbovriendelijke hulpmiddelen. 20

22 4 BLOOTSTELLING AAN KWARTSSTOF BIJ HET GRITSTRALEN Grenswaarden voor stof en kwartsstof Er is een grenswaarde voor respirabel kwartsstof van 0,075 mg/m 3. Die grenswaarde is voor het voorkómen van gezondheidseffecten nog aan de hoge kant; de Europese Unie beveelt een grenswaarde van maximaal 0,050 mg/m 3 aan. Dat is een lage concentratie die bij gritstralen al snel wordt overschreden. Verder zijn er grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof, resp. 5 mg/m 3 en 10 mg/m 3. Ook deze grenswaarden worden bij gritstralen vaak overschreden. Kwartsgehalte in steen/beton en in het vrijkomende stof Het kwartsgehalte in steen en beton is afhankelijk van de herkomst en de samenstelling. In veel betonsoorten zit 10 tot 30 procent kwarts. Het kwartsgehalte in het vrijkomende stof kan afwijken van het gehalte in het beton, doordat niet alle fracties in het beton bij het stralen in dezelfde mate worden verpulverd. Een aanzienlijk deel van het vrijkomende stof is afkomstig van het grit (dat weinig of geen kwarts bevat). Bij stralen van oppervlakken waarbij de ondergrond zoveel mogelijk moet worden ontzien (b.v. gemetselde gevels) komt weinig kwarts vrij. Indien echter een deel van de bovenlaag van de constructie (b.v. bij betonsanering) moet worden verwijderd kan er wel veel kwartsstof vrijkomen. Afhankelijk van de straaltechniek en het behandelde materiaal zijn kwartsgehaltes in de respirabele stoffractie mogelijk tot circa 10%. Taken, activiteiten met blootstelling aan kwartsstof Bij het gritstralen kunnen een aantal activiteiten worden onderscheiden die hierna meer in detail worden besproken. Voorwerk, bestaande uit opstellen en aansluiten apparatuur en afzetten van de werkplek, eventueel aanbrengen van voorzieningen om verspreiden van stof naar de omgeving te beperken. Bij dit voorwerk is de blootstelling aan stof meestal gering. Het gritstralen zelf gebeurt meestal handmatig met een straalpistool dat via een slang is verbonden met het materieel, daarbij ontstaat veel 21

23 stof. Na afloop van het stralen moeten het grit, gruis en stof worden opgeruimd. Ook daarbij wordt de gritstraler aan stof en meestal ook kwartsstof blootgesteld. Gritstralen Er kunnen verschillende straalmethoden worden toegepast. De van oudsher veel toegepaste en ook het meeste stofveroorzakende methode is het droog gritstralen. De hoeveelheid stof die daarbij vrijkomt, is vaak zo groot dat de straler zelf aan het oog wordt onttrokken; de stofwolk is vaak zo dicht dat voor de straler het zicht op het werk er door wordt belemmerd. De grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof worden vaak ver overschreden. Bij het stralen van een kwartsbevattende ondergrond kan ook de grenswaarde voor respirabel kwarts stof met een factor 10 of meer worden overschreden. In de loop der jaren zijn diverse nieuwe straaltechnieken ontwikkeld die vaak meer mogelijkheden bieden wat betreft instelbaarheid spuitdruk en grittoevoer en vaak ook minder stof veroorzaken. Bij diverse straaltechnieken wordt water toegevoegd aan het grit. Er zijn technieken waarbij het straalmiddel alleen licht wordt bevochtigd, het zogenoemde vochtnevelstralen. Maar er kan ook worden gestraald zoals b.v. bij gevelreinigen wordt toegepast met merendeels water waaraan wat straalmiddel en eventueel andere reinigingsmiddelen zijn toegevoegd. Door toevoegen van water kan de hoeveelheid stof sterk worden beperkt. Bij een deel van deze technieken is er echter nog wel kans op het overschrijden van de grenswaarde voor respirabel kwarts stof. Ook zijn straaltechnieken ontwikkeld waarbij droog wordt gestraald maar waarbij rond de straalopening een afzuigkap is aangebracht die aansluit op het te stralen oppervlak en waardoor straalmiddel en vrijkomend stof direct worden afgezogen, het zogenaamde zuigkopstralen. Voor grotere oppervlakken en met name vloeren of wegen zijn verrijdbare straalmachines ontwikkeld. Die zorgen vaak gelijktijdig ook voor afzuigen en/of opvegen van straalgrit en stof; de straler hoeft hierbij dus niet zelf het straalpistool te bedienen. Bij een deel van deze apparatuur wordt overigens geen grit gebruikt maar stalen kogeltjes. 22

24 Bij straaltechnieken met afzuiging van het stof, ligt bij buitenwerk de blootstelling aan kwartsstof meestal onder de grenswaarde. Bij binnenwerk zal de grenswaarde voor respirabel kwartsstof naar verwachting wel regelmatig worden overschreden. In de wegenbouw wordt stralen (hogedruk waterstralen) ook uitgevoerd met groot materieel waarbij de chauffeur vanuit de vrachtwagencabine het straalproces controleert en alle vrijkomende materialen worden opgezogen/afgezogen. Opruimen Bij het droogstralen ontstaat een mengsel van straalgrit, stof en gruis. Verwijderen gebeurt handmatig (kruiwagen en schop); het materiaal kan ook worden opgezogen via een slang. Waar mogelijk wordt straalgrit gescheiden van het overige gruis/stof. Bij stralen met afzuiging wordt het vrijkomende mengsel automatisch afgezogen. Bij een deel van het materieel wordt het straalmiddel automatisch gescheiden van stof en gruis. Bij handmatig opruimen en afvoeren komt vaak stof vrij en kunnen grenswaarden worden overschreden. Bij opruimen door middel van afzuigen van grit/stof/gruis komt veel minder stof vrij. Bij binnenwerk kan de grenswaarde voor respirabel kwarts stof nog wel worden overschreden. Bij natstralen is het vrijkomende materiaal vaak zo vochtig dat bij opruimen weinig of geen stof ontstaat. Bij straaltechnieken waarbij een minimale hoeveelheid water wordt gebruikt kan de hoeveelheid water onvoldoende zijn om al het stof goed te binden waardoor bij opruimen de grenswaarde voor respirabel kwarts stof kan worden overschreden. Maatregelen bij het gritstralen Planning van het werk - Handmatig stralen is zeer belastend en leidt vaak tot hoge stofconcentraties. Voer het werk daarom waar mogelijk machinaal uit of kies een andere bewerkingsmethode met een geringere blootstelling aan stof bijvoorbeeld 23

25 hoogdrukwaterstralen - Het werk op elkaar afstemmen zodat veel stof veroorzakende werkzaamheden plaatsvinden op een moment dat er geen andere personen aan worden blootgesteld. Zorgvuldig en vakkundig werken - Door zorgvuldig en vakkundig werken kan een deel van de blootstelling aan kwartsstof worden voorkomen of worden beperkt. Dat kan ondermeer door zoveel mogelijk afstand te houden tot het vrijkomende stof; door te werken onder een gunstige hoek of windrichting t.o.v. het vrijkomende stof; door onnodige stofvorming te vermijden. - Voorlichting over het op een juiste wijze (met zo weinig mogelijk blootstelling aan stof) uitvoeren van de werkzaamheden is noodzakelijk. Waar mogelijk machinaal werken i.p.v. handmatig gritstralen - Straalwerk machinaal uitvoeren met materieel voorzien van een overdrukcabine met toevoer van gefilterde lucht. - Straalwerk machinaal uitvoeren met groot materieel en water onder hoge druk, inclusief op-/afzuigen van vrijkomende materialen (wordt o.a. toegepast in de wegenbouw). Nat stralen / ijsstralen - Stralen met water (zonder grit) onder zeer hoge druk - Stralen met een mengsel van water en grit (zorg voor toevoegen van vol doende water). - IJsstralen (hierbij wordt geen ijs gebruikt maar bevroren kooldioxide; het oppervlak wordt hierdoor minder beschadigd waardoor minder stof en ook kwartsstof vrijkomt). 24

26 Opruimen van gruis/grit/stof - Verwijder grotere hoeveelheden gruis/grit/stof machinaal. - Gebruik voor kleinere hoeveelheden of kleinere oppervlakken het afzuigapparaat of een industriestofzuiger voorzien van fijnstof filter (HEPA) voor opruimen van stof; zie voor aandachtspunten bij aanschaf/gebruik bijlage 2 van de Arbouwbrochure Stofbeheersing in de afbouw- en onderhoudsector. - Door het gruis/grit/stof eerst nat te maken komt tijdens het opruimen minder stof vrij (kan alleen indien dit i.v.m. afvoer/hergebruik toelaatbaar is). - Gruis, grit en stof regelmatig opruimen. - Gebruik geen perslucht of veger voor het opruimen van stof. Materieel/gereedschap - Zorg voor goed onderhoud van het straalmaterieel. Afzuiging/ventilatie - Straalmethode voorzien van bronafzuiging (zuigkopstralen / vacu-blast). Doordat de afzuigkap soms niet goed aansluit op de ondergrond kan toch nog stof vrijkomen en moet rekening worden gehouden met het overschrijden van de grenswaarde voor respirabel kwartsstof. - Bij binnenwerk goede (zonodig mechanische) ventilatie. Ademhalingsbescherming - Bij droog gritstralen zonder afzuiging een straalpak met onafhankelijke ademhalingsbescherming met toevoer van schone (pers)lucht. - Bij nat gritstralen is bij een deel van de technieken (voldoende watertoevoer; vrijkomen van weinig kwartsbevattend materiaal) geen ademhalingsbescherming noodzakelijk. - Bij nat gritstralen en minimale watertoevoer en/of vrijkomen van veel kwartsbevattend materiaal is ademhalingsbescherming wel noodzakelijk b.v. een helm/kap/volgelaatmasker met een zogeheten aanblaasfilter. Het filter mag niet 25

27 nat raken omdat het dan niet goed meer functioneert (geldt ook voor het zogenaamde L(iquid)-type). Een filtrerend gelaatsstuk is daarom minder geschikt gezien de kans op nat worden en daardoor niet goed functioneren. Probeer de aanblaasfilter te bevestigen op een plek waar weinig nevel is (meestal op de rug) maar wel voldoende luchttoevoer. - Bij droog gritstralen met afzuiging een filtrerend gelaatsstuk FFP2 of een helm/kap/masker met een zogeheten aanblaasfilter. - Voor werknemers die regelmatig of gedurende langere tijd ademhalingsbescherming moeten gebruiken, is een middel waarbij ze zelf de lucht door de filter moeten zuigen niet geschikt; kies dan bij voorkeur voor een middel met toevoer van verse lucht of voorzien van een zogeheten aanblaasfilter - Kies een ademhalingsbeschermingsmiddel dat goed te combineren is met andere beschermingsmiddelen die moeten worden gebruikt (b.v. helm, gelaatsscherm, gehoorbescherming); als deze middelen onvoldoende op elkaar zijn afgestemd zal dat de beschermende werking vaak verslechteren; een middel waarin de verschillende beschermingsmiddelen zijn geïntegreerd heeft daarom de voorkeur. Verder lezen - Grote stofbronnen in de bouwnijverheid. Arbouw, Brochure: Stof in de bouwnijverheid. Arbouw, Folders Kwartsstof te lijf; samen werkt t beter. Folders voor werknemers en werkgevers. Samen Beter / Arbouw - Beleidsregel : Doeltreffende beheersing van blootstelling aan kristallijn, respirabel kwarts in de bouw. SZW. - Voor meer informatie zie ook onder andere de onderdelen beroepsbeschrijvingen en arbovriendelijke hulpmiddelen. 26

28 5 BLOOTSTELLING AAN KWARTSSTOF BIJ HET KOPPENSNELLEN Grenswaarden voor stof en kwartsstof Er is een grenswaarde voor respirabel kwartsstof van 0,075 mg/m 3. Die grenswaarde is voor het voorkómen van gezondheidseffecten nog aan de hoge kant; de Europese Unie beveelt een grenswaarde van maximaal 0,050 mg/m 3 aan. Dat is een lage concentratie die bij het koppensnellen al snel wordt overschreden. Verder zijn er grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof, resp. 5 mg/m 3 en 10 mg/m 3. Ook deze grenswaarden kunnen bij het koppensnellen worden overschreden. Vooral bij het handmatig koppensnellen waarbij gebruik wordt gemaakt van een sloophamer is de stofconcentratie vaak hoog. Kwartsgehalte in het beton en in het vrijkomende stof Het kwartsgehalte in beton is afhankelijk van de materialen die er in worden verwerkt. In veel betonsoorten zit 10 tot 30% procent kwarts. Het kwartsgehalte in het vrijkomende stof kan afwijken van het gehalte in het beton, doordat niet alle fracties in het beton bij het hakken in dezelfde mate worden verpulverd. Ook de hardheid van de funderingspaal speelt een rol. Prefabbetonpalen zijn erg hard, moeilijk te bewerken en veroorzaken bij bewerking veel fijn stof. In de grond gevormde palen, zoals men bij funderingstechnieken als schroeven/boren aan kan treffen, zijn veel zachter waardoor bij bewerking minder fijnstof vrijkomt dat bovendien ook minder respirabel kwarts bevat. Afhankelijk van de samenstelling van het beton, de hardheid en de bewerkingsmethode, ligt het kwartsgehalte in de respirabele stoffractie vaak tussen 10 en 30%. Taken, activiteiten met blootstelling aan kwartsstof Bij het koppensnellen kunnen de volgende activiteiten worden onderscheiden die hierna meer in detail worden besproken: handmatig snellen van koppen met een sloophamer en het machinaal snellen van koppen met materieel voorzien van 27

29 hulpstukken. Machinaal koppensnellen verloopt overigens alleen ten dele machinaal. Ook bij machinaal koppensnellen wordt het sloopwerk namelijk handmatig ondersteund door een sloper. Onder andere moeten de laatste resten beton vaak nog handmatig worden weggehakt. Verder kan ook het opruimen van puin een bron van blootstelling aan kwartsstof vormen. Handmatig koppensnellen met een sloophamer Bij handmatig koppensnellen wordt de bovenkant van een betonnen funderingspaal weggehakt met een sloophamer. De lengte van de paalkop die moet worden verwijderd, verschilt vaak per paal. Het niveau tot waarop het beton wordt verwijderd wordt bepaald door de plaats waar de fundering moet komen. Een deel van het vrijkomende betonijzer van de paal wordt met de wapening van de er op aan te brengen funderingsconstructie verbonden. De koppensneller maakt soms ook gebruik van een steenzaag om de paal ten dele in te zagen en van een snijbrander of slijptol om overtollige wapening door te snijden of te slijpen. Het handmatig koppensnellen veroorzaakt veel stof. De grenswaarden voor respirabel stof en inhaleerbaar stof kunnen worden overschreden. De grenswaarde voor respirabel kwartsstof wordt meestal met een factor 10 of meer overschreden. Machinaal snellen van koppen Machinaal koppensnellen kan met materieel voorzien van hulpstukken. Daarbij kan gebruik worden gemaakt van een zwaar type hydraulische sloophamer of van een hydraulische kraker. De kraakunit hangt aan een kraan en verpulvert het beton onder hoge druk. Het puin blijft merendeels in de kraakunit achter en kan worden geleegd in een puincontainer. Machinaal koppensnellen wordt meestal door 2 personen uitgevoerd. Een machinist en een sloper die handmatig assisteert. Soms is er ook nog een puinruimer bij betrokken. Het handmatig assisteren houdt onder andere in hakken op de plekken die door de machine niet kunnen worden bereikt, zonodig inzagen van de paal en doorsnijden of doorslijpen van overtollig betonijzer. Ook de machinist verricht in de praktijk vaak ondersteunend handmatig sloopwerk. De blootstelling aan 28

30 stof en aan respirabel kwartsstof ligt bij machinaal koppensnellen veel lager dan bij handmatig koppensnellen: dit scheelt een factor drie tot tien in de blootstelling aan respirabel kwartsstof. De grenswaarde voor respirabel kwartsstof wordt echter vaak toch nog overschreden. Puinruimen Bij het koppensnellen ontstaat veel puin. Soms kan dat blijven liggen, maar verwijderen kan ook noodzakelijk zijn. Lange paalkoppen worden vaak met hulp van een kraan verwijderd, die voorkomt dat de paalkop ongecontroleerd kan vallen. Verwijderen van puin gebeurt soms ten dele handmatig (kruiwagen en schop), maar waar mogelijk wordt materieel ingezet zoals een Bobcat of een wiellader. Ook bij het verwijderen van puin komt vaak stof vrij. De hoeveelheid stof en de blootstelling hangt af van de werkmethode en ook van hoe droog het is. Bij droog en zonnig weer en droog beton zal veel meer stof ontstaan dan bij regenachtig weer. Ook bij puinruimen kan de grenswaarde voor respirabel kwartsstof worden overschreden. Maatregelen bij het koppensnellen Planning van het werk - Afstemmen van de planning van het koppensnellen op de bereikbaarheid van de paal met materieel. Indien een groot deel van het bouwterrein vol staat met ingeslagen palen is een deel van de palen soms niet meer bereikbaar met materieel. Het koppensnellen kan dan alleen nog maar handmatig worden uitgevoerd. Probeer de noodzaak tot handmatig koppensnellen door een goede planning zoveel mogelijk te beperken. - Het werk op elkaar afstemmen zodat veel stof veroorzakende werkzaamheden plaatsvinden op een moment of op een plaats dat er geen andere personen aan worden blootgesteld. - Bij machinaal koppensnellen werkt een sloper vaak handmatig aan het afwerken van een gesnelde paalkop (hakken slecht bereikbare delen of 29

31 opruimen puin), terwijl direct ernaast de volgende paalkop machinaal wordt gesloopt. De sloper werkt daardoor behalve in het stof dat hij zelf veroorzaakt ook in het stof vrijkomend bij het machinale sloopwerk. Door een goede planning kan een grotere afstand worden aangehouden tussen de werkplekken, waardoor de stofblootstelling lager is. Tracht het werk ook zo te plannen dat het machinaal bewerken bovenwinds van het nabewerken gebeurt. Zorgvuldig en vakkundig werken - Door zorgvuldig en vakkundig werken kan een deel van de blootstelling aan kwartsstof worden voorkomen of worden beperkt: vermijden van onnodig hakwerk; kiezen van de juiste methode (b.v. beperken hakwerk door inzagen in combinatie met watertoevoer); zoveel mogelijk afstand houden tot het vrijkomende stof; ook door werken onder een gunstige hoek t.o.v. het vrijkomende stof kan de blootstelling vaak worden beperkt. - Voorlichting over het op een juiste wijze (met zo weinig mogelijk blootstelling aan stof) uitvoeren van de werkzaamheden is noodzakelijk. - Hang de te verwijderen paalkop in een kraan, zodat deze niet op de grond valt. Vallende voorwerpen laten veel stof opwervelen. Ander type fundering - Door toepassen van funderingselementen op maat (in de grond gevormde palen/wanden) kan de noodzaak tot hakken en de hoeveelheid hakwerk sterk worden beperkt. Machinaal werken - Bovenkanten verwijderen door machinaal (hydraulisch) kraken met een palenkraker bevestigd aan een kraan. - Koppen verwijderen met een sloophamer gemonteerd op een hydraulische kraan of ander materieel. 30

32 - Het voordeel van machinaal werken is niet alleen een lagere blootstelling aan kwartsstof. Handmatig slopen met een sloophamer is namelijk zwaar belastend, dat geldt voor fysieke belasting, hand-armtrillingen en lawaai. Er zijn behalve stof dus meer goede redenen om de hoeveelheid handmatig hakwerk zoveel mogelijk te beperken. Natte bewerking - Door inzagen van de paal met een steenzaag voorzien van watertoevoer kan de hoeveelheid hakwerk worden beperkt. - Sloophamers kunnen worden voorzien van een sproeikop waarmee water onder druk wordt verneveld in de richting van het vrijkomende stof. De stofconcentratie kan daarmee aanzienlijk worden verlaagd. - Door regelmatig natmaken van de paalkop komt tijdens het verwijderen van de kop minder stof vrij. - Door het puin eerst nat te maken komt tijdens het opruimen minder stof vrij. - Zorg dat er voldoende water beschikbaar is. Opruimen van puin - Ruim het puin op met materieel voorzien van een afsluitbare cabine, bij materieel zonder cabine wordt de machinist direct blootgesteld aan vrijkomende stofwolken. - Nat maken van het puin om de blootstelling aan (kwartshoudend) stof te beperken. - Bij gebruik van een hydraulische kraker komt een groot deel van het puin in de kraakunit terecht. Door legen van de unit in een puincontainer, kost het opruimen van puin minder tijd en is ook de blootstelling aan stof lager. Materieel - Gebruik materieel met een afsluitbare cabine. - Zorg voor voorzieningen om de neiging met open cabine te willen werken te 31

33 beperken: airconditioning; communicatiemiddelen; ruitenwissers/sproeiers voor verwijderen stofaanslag. - Een cabine voorzien van een overdrukfilterinstallatie om het stof buiten te kunnen houden. - Houd de cabine gesloten. Afzuiging - Er zijn sloophamers voorzien van bronafzuiging. Dat type afzuiging zal echter bij koppensnellen vaak niet goed functioneren doordat de mantel rond de beitel niet tussen het wapeningsstaal past. Overige - Zorg voor goed onderhoud van apparatuur - Gebruik geen perslucht om stof of gruis weg te blazen - Bij gebruik van pneumatisch aangedreven sloophamers de perslucht terugleiden naar de compressor, omdat de ontsnappende lucht kan leiden tot opwaaien van stof. Ademhalingsbescherming - Bij handmatig sloopwerk een helm of volgelaatmasker met aanblaasfilter, type 2 of 3. - Bij kortdurende stoffige klussen kan eventueel worden volstaan met een filtrerend gelaatsstuk type FFP2 (met uitademventiel). - Voor werknemers die regelmatig of gedurende langere tijd ademhalingsbescherming moeten gebruiken, is een middel waarbij ze zelf de lucht door de filter moeten zuigen niet geschikt; kies dan bij voorkeur voor een middel voorzien van een zogeheten aanblaasfilter 32

34 Verder lezen - Blootstelling aan respirabel kwartsstof bij drie methoden van koppensnellen. Arbouw, Stofreductie door vernevelingtechnieken tijdens sloop- en grondverdichtings werkzaamheden. Arbouw, Brochure: Stof in de bouwnijverheid. Arbouw, Folders Kwartsstof te lijf; samen werkt t beter. Folders voor werknemers en werkgevers. Samen Beter / Arbouw - Beleidsregel : Doeltreffende beheersing van blootstelling aan kristallijn, respirabel kwarts in de bouw. SZW. - Voor meer informatie zie ook onder andere de onderdelen beroepsbeschrijvingen en arbovriendelijke hulpmiddelen. 33