Interlandelijke adoptie: een roze wolk of een donderwolk?!

Transcriptie

1 UNIVERSITEIT VAN TILBURG MASTERSCRIPTIE Interlandelijke adoptie: een roze wolk of een donderwolk?! Een onderzoek naar de problematiek van illegale adoptie Auteur: Frederieke de Greef Administratienummer: Instelling: Universiteit van Tilburg Opleiding: Rechtsgeleerdheid Accentprogramma: Privaatrecht Scriptiebegeleidster: mw. mr. R. de Jong Tweede beoordelaar: prof. mr. P. Vlaardingerbroek Afstudeerdatum: 24 augustus 2012 Plaats: Tilburg

2 Voorwoord Deze scriptie is het sluitstuk van mijn masteropleiding Rechtsgeleerdheid. Na mijn HBO-rechten opleiding aan de Juridische hogeschool Avans/Fontys Cum laude te hebben afgerond, had ik het gevoel dat ik meer in mijn mars had. Daarom besloot ik verder te gaan studeren voor de master Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Tilburg. Na mijn premaster succesvol te hebben afgerond, had ik de keuze uit verschillende accentprogramma s. De keuze voor het accent privaatrecht was voor mij snel gemaakt en ook binnen het privaatrecht wist ik goed welke kant ik op wilde: het personen- en familierecht en het jeugdrecht. Rechtsgebieden die mij altijd al hebben gefascineerd. Het leuke aan het personen- en familierecht vindt ik de betrokkenheid bij de cliënt en de emotie die om de hoek komt kijken. Het jeugdrecht spreekt me aan vanwege de kwetsbaarheid en vormbaarheid van deze groep. Dat mijn afstudeerscriptie valt binnen het familie- en jeugdrecht zal dan ook geen verrassing zijn. Het onderwerp interlandelijke adoptie en de problematiek van illegale adoptie heeft zowel raakvlakken met het afstammingsrecht als met het civiele jeugdrecht. Bovendien is het een actueel onderwerp waar in de literatuur de nodige discussie over wordt gevoerd. Hoewel illegale adoptie een lastig onderwerp is, in die zin dat dé oplossing niet voorhanden is, hoop ik mijn visie inzake deze problematiek op de kaart te hebben gezet. Ik heb me met veel plezier in dit onderwerp verdiept en mijn interesse in het familie- en jeugdrecht is alleen maar gegroeid. Ik hoop mij in de toekomst dan ook verder te kunnen specialiseren in deze richting. Graag wil ik van deze gelegenheid gebruik maken om mijn scriptiebegeleidster mw. mr. R. de Jong te bedanken voor haar begeleiding, feedback en ondersteuning tijdens het schrijven van deze scriptie. Tevens wil ik prof. mr. P. Vlaardingerbroek bedanken die als tweede lezer mijn scriptie heeft beoordeeld. Tot slot wil ik ook mijn dank uiten aan mijn privéomgeving die mij heeft ondersteund tijdens mijn afstudeerperiode. Frederieke de Greef 2

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Inhoudsopgave... 3 Lijst van afkortingen en begrippen Inleiding Het wettelijk kader en de procedure van interlandelijke adoptie Inleiding Wettelijk kader Nationaal recht Internationaal recht De procedure Beginseltoestemming Bemiddeling Aankomst in Nederland Formaliteiten en nationaliteitsgevolg Adoptie van een kind uit een Verdragsstaat Adoptie van een kind uit een niet-verdragsstaat Conclusie Illegale adoptie Inleiding Adoptieschandalen Kinderroof en kinderhandel Kinderhandel en het ontbreken van beginseltoestemming Begripsbepaling Oorzaken Marktwerking Langdurige en strenge procedure Gevolgen van illegaal handelen Illegale praktijken in het land van herkomst Illegaal handelen door wensouders Conclusie De rechtspositie van de betrokken partijen in de adoptiedriehoek Inleiding Het kind Het belang van het kind Rechtspositie van het kind in het kader van illegale adoptie Gehechtheidsrelatie Het belang van het kind in abstracto versus het belang van het kind in concreto De aspirant-adoptiefouders Recht op adoptie? Rechtspositie van aspirant-adoptiefouders in het kader van illegale adoptie

4 4.4 De afstandouders Waarborgen bij interlandelijke adoptie Rechtspositie van afstandouders in het kader van illegale adoptie Juridische mogelijkheden en rechterlijke praktijk rondom illegale adoptie Juridische mogelijkheden Voorlopige voogdij Ondertoezichtstelling, (gedwongen) ontheffing en ontzetting Herroeping van de adoptie Omgang, informatie en consultatie Strafrechtelijke aanpak Rechterlijke praktijk rondom illegale adoptie(verzoeken) Een kritische blik op de rechtspraak omtrent illegale adoptie(verzoeken) Conclusie De toekomstmogelijkheden met betrekking tot interlandelijke adoptie Inleiding Interlandelijke adoptie afschaffen Alternatieven voor interlandelijke adoptie Pleegzorg Kafala Het bestaande adoptiestelsel op bepaalde punten aanpassen Zwakke adoptie Vertrouwensbeginsel Deelbemiddeling Op dezelfde voet doorgaan met interlandelijke adoptie Conclusie Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen Literatuurlijst

5 Lijst van afkortingen en begrippen Afkortingen BJZ Bobka BW CA EHRM EVRM FJR HKOV HR IVRK LJN MSS MvA MvT NJ OTS Rb. RSJ RvdK RwNed SAV Sr Wobka Bureau Jeugdzorg Besluit opneming buitenlandse kinderen ter adoptie Burgerlijk Wetboek Centrale Autoriteit Europees Hof voor de Rechten van de Mens Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de burgerlijke vrijheden Tijdschrift voor familie- en jeugdrecht Haags Kinderontvoeringsverdrag Hoge Raad Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Landelijk jurisprudentienummer Malaysian Social Service Memorie van Antwoord Memorie van Toelichting Nederlandse jurisprudentie Ondertoezichtstelling Rechtbank Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming Raad voor de Kinderbescherming Rijkswet op het Nederlanderschap Stichting Adoptievoorzieningen Wetboek van Strafrecht Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie Begrippen Adoptiefouder(s): echtgenoten of een persoon die een buitenlands kind hebben geadopteerd. 1 Aspirant-adoptiefouders: echtgenoten of een persoon die een buitenlands kind met het oog op adoptie wensen op te nemen of hebben opgenomen. 2 Bemiddeling: elke activiteit van een vergunninghouder gericht op totstandkoming van, of ondersteuning bij, de plaatsing van een buitenlands kind met het oog op adoptie bij aspirantadoptiefouders. 3 Buitenlands kind: een buiten Nederland geboren, de Nederlandse nationaliteit niet bezittende minderjarige in de zin van de Nederlandse wet, die in Nederland met het oog op adoptie in een ander gezin dan het ouderlijke wordt of zal worden verzorgd en opgevoed in zodanige omstandigheden dat de verzorgers in feite de plaats van de ouders innemen. 4 Special need kinderen: kinderen met een ziekte, handicap of traumatische voorgeschiedenis. 5 1 Art. 1 Wobka. 2 Art. 1 Wobka. 3 Art. 1 Wobka. 4 Art. 1 Wobka. 5 Vlaardingerbroek e.a. 2011, p

6 1. Inleiding Nederland wordt de afgelopen jaren met enige regelmaat opgeschrikt door berichtgeving over illegale opneming van buitenlandse kinderen met als doel ze te adopteren. 6 Kwalijke praktijken zoals kinderhandel en kinderroof zijn aan de orde van de dag. In mei 2007 ontstond in Nederland commotie over een uit India geadopteerd jongetje. De biologische moeder van het kind verklaarde dat zij nooit afstand van haar kind heeft gedaan, maar dat het kind bij haar is weggehaald en vervolgens zonder haar toestemming ter adoptie is afgestaan. In Sri Lanka was sprake van een poging tot illegale adoptie, waarbij de adoptiefouders ervan werden beschuldigd dat zij de vereiste beginseltoestemming hadden vervalst. En in de ophefmakende zaak Baby Donna, ging het om een Nederlands echtpaar dat een flink bedrag betaalde voor een baby uit België. Hoewel deze zaken inhoudelijk sterk van elkaar verschillen, hebben zij met elkaar gemeen dat er, al dan niet opzettelijk vanuit de zijde van de wensouders, sprake is van illegaal handelen rondom interlandelijke adoptie. 7 Volgens het Ministerie van Justitie 8 was er in 2006 sprake van minstens tien illegale pogingen om een kind uit het buitenland te adopteren. 9 Naar verwachting zal de illegale opname van kinderen alleen maar toenemen. 10 Er zijn verschillende redenen denkbaar waarom mensen met een sterke kinderwens hun toevlucht zoeken in een illegale adoptie. Aspirant-adoptiefouders hebben een lange weg te gaan alvorens zij hun buitenlands kind in de armen kunnen sluiten. Het is daarom voor sommigen verleidelijk om langs illegale weg een kind op te nemen. 11 Eén van de risicofactoren vormt ook de kloof tussen het aantal adoptiefouders dat een kind wil adopteren en het aantal ter adoptie beschikbare kinderen. 12 Deze disbalans tussen vraag en aanbod speelt zowel in kwantitatieve als in kwalitatieve zin. 13 Er zijn duizenden wachtende aspirantadoptiefouders, terwijl er jaarlijks slechts circa 700 kinderen naar Nederland komen en circa 20 kinderen binnenlands worden geadopteerd. 14 Het aantal Nederlandse voor adoptie beschikbare kinderen nam snel na de invoering van de adoptie sterk af, en daarom wordt de focus in Nederland vooral gelegd op interlandelijke adoptie. 15 Maar ook dit lijkt niet voldoende om de kloof tussen vraag en aanbod op te heffen. Door ondertekening en ratificatie van het Verdrag inzake de bescherming van kinderen en de samenwerking op het gebied van interlandelijke adoptie (hierna: Haags adoptieverdrag) geven landen de voorkeur aan een binnenlandse adoptie omdat dit verdrag staten verplicht eerst de mogelijkheid van plaatsing in het eigen land te onderzoeken. 16 In kwalitatieve zin speelt de wens van een gezonde baby een rol. Het aantal adopties van kinderen van 0 tot 1 jaar is sinds 2006 teruggelopen in Azië, Afrika en Amerika. 17 Daarentegen is er een groei waarneembaar van het aantal special need kinderen; 18 kinderen met een handicap, ziekte of traumatische voorgeschiedenis. 19 Door illegale opneming van een kind uit het buitenland, worden rechters bij de behandeling van adoptieverzoeken geconfronteerd met adoptiepapieren die niet blijken te kloppen. 20 Rechters worstelen met 6 Vinke 2011, p Curry-Sumner & Vonk 2008, p Thans Ministerie van Veiligheid en Justitie. 9 Vlaardingerbroek 2008a, p Kamerstukken II 2011/12, VI, nr. 2, p Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Commissie lesbisch ouderschap en interlandelijke adoptie 2008, p Ministerie van Veiligheid en Justitie 2012, p Ministerie van Veiligheid en Justitie 2011, tabel Van der Linden 2006, p Art. 4 sub b Haags Adoptieverdrag. 17 Ministerie van Veiligheid en Justitie 2011, toelichting bij tabel Ministerie van Veiligheid en Justitie 2011, p Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Vlaardingerbroek 2008a, p

7 de vraag hoe zij in dergelijke zaken dienen te beslissen. Daarbij ontstaat strijd tussen enerzijds de plicht tot naleving van de wettelijke voorwaarden voor interlandelijke adoptie en anderzijds de tegemoetkoming aan het belang van het kind. Een kind weghalen bij mensen terwijl het goed functioneert in het gezin en er misschien zelfs al family life is ontstaan, lijkt in strijd met het belang van het kind. Echter, adoptie toestaan ondanks dat niet is voldaan aan de wettelijke voorwaarden, leidt tot precedentwerking in soortgelijke gevallen. Hierdoor zal het aantal illegale adopties mogelijk alleen maar toenemen. En is dit uiteindelijk wel in het belang van het kind in zijn algemeenheid? Een dilemma dus, waarbij het erop lijkt dat rechters dienen te kiezen tussen twee kwaden. Bovenstaande problematiek roept vragen op met betrekking tot de interlandelijke adoptie in zijn huidige vorm. Vanuit verschillende hoeken wordt geopperd dat het huidige stelsel van interlandelijke adoptie aanpassing behoeft. De centrale onderzoeksvraag die beantwoord zal worden in dit onderzoek luidt als volgt: Op welke wijze moet het huidige wettelijk stelsel van interlandelijke adoptie, met het oog op de problematiek van illegale adoptie en met inachtneming van het belang van het kind zoals geformuleerd in internationale verdragen, worden aangepast? Het onderzoek is als volgt ingedeeld. Hoofdstuk twee richt zich op het wettelijk kader en de procedure van interlandelijke adoptie. Allereerst wordt de belangrijkste nationale en internationale wet en regelgeving op het gebied van interlandelijke adoptie in kaart gebracht. Aan de hand van dit wettelijk kader wordt vervolgens een beschrijving gegeven van de interlandelijke adoptieprocedure. Tevens wordt aandacht besteed aan het nationaliteitsgevolg van interlandelijke adoptie. In hoofdstuk drie wordt de problematiek van illegale adoptie nader uiteen gezet. Een aantal uit de praktijk bekende adoptieschandalen wordt onder de loep genomen. Aan de hand hiervan wordt het begrip illegale adoptie gedefinieerd. Vervolgens worden de oorzaken van illegale adoptie en de mogelijke consequenties van illegaal handelen beschreven. Hoofdstuk vier richt zich op de belangen en rechtsposities van de verschillende partijen in de adoptiedriehoek. Ten eerste wordt aandacht besteed aan het belang van het kind en de rechtspositie die hieruit voortvloeit. Er wordt getoetst of interlandelijke adoptie in zijn huidige vorm voldoende recht doet aan het belang van het kind. Ook de rechtsposities van de oorspronkelijke ouders en de (aspirant-)adoptiefouders komen in dit hoofdstuk aan de orde. Vervolgens wordt in beeld gebracht welke mogelijkheden de rechter ter beschikking staan indien hij wordt geconfronteerd met illegale adoptie(verzoeken). Aan de hand van jurisprudentie wordt inzichtelijk gemaakt op welke wijze rechters in Nederland omgaan met deze problematiek en de botsende belangen die daarbij onvermijdelijk zijn. Dit laatste is van belang om te onderzoeken of er een lijn in de jurisprudentie is ontwikkeld die tot codificatie zou moeten leiden, of nou juist een halt moet worden toegeroepen. Hoofdstuk vijf bevat een opsomming van de verschillende mogelijkheden met betrekking tot de toekomst van interlandelijke adoptie. Er wordt achtereenvolgens ingegaan op het afschaffen van interlandelijke adoptie, alternatieven ter vervanging van interlandelijke adoptie en op de mogelijkheid om interlandelijke adoptie, al dan niet in aangepaste vorm, te behouden. Tot slot wordt aan de hand van de bevindingen uit voorafgaande hoofdstukken een conclusie getrokken waarin wordt teruggekoppeld op de hoofdvraag van dit onderzoek. Ter beantwoording van de hoofdvraag worden aanbevelingen gedaan over de wijze waarop het huidige wettelijk stelsel van interlandelijke adoptie in de toekomst moet worden aangepast. 7

8 2. Het wettelijk kader en de procedure van interlandelijke adoptie 2.1 Inleiding Bij interlandelijke adoptie krijgt men te maken met een veelvoud aan wet- en regelgeving en meerdere betrokken partijen. Dit resulteert in een complexe, langdurige en kostbare procedure voor aspirantadoptiefouders. In het navolgende wordt getracht inzicht te geven in deze procedure. Om inzicht te krijgen in de verschillende wetten en verdragen die van belang zijn bij interlandelijke adoptie, alsmede hun onderlinge samenhang, wordt in paragraaf twee het wettelijk kader uiteengezet. Aan de hand van het wettelijk kader wordt vervolgens in paragraaf drie de adoptieprocedure beschreven. 2.2 Wettelijk kader Op het gebied van interlandelijke adoptie zijn op nationaal niveau voornamelijk het Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) en de Wet opneming buitenlandse kinderen ter adoptie (hierna: Wobka) van belang. Omdat interlandelijke adoptie een grensoverschrijdende aangelegenheid is, spelen ook internationale verdragen een belangrijke rol. Met name het Internationaal verdrag inzake de Rechten van het Kind (hierna: IVRK) en het Haags adoptieverdrag bevatten belangrijke regelgeving met betrekking tot de adoptieprocedure. In het navolgende komen deze wetten en verdragen achtereenvolgens aan de orde Nationaal recht Voorheen regelde de Wet conflictenrecht adoptie de erkenning van een adoptie in Nederland indien deze was uitgesproken in een land dat geen partij was bij het Haags adoptieverdrag. Per 1 januari 2012 is deze regeling komen te vervallen. De wet is nu integraal opgenomen in titel 6 van boek 10 van het BW. Deze regels van het BW zijn uitsluitend van toepassing op adopties waarop het Haags adoptieverdrag niet van toepassing is. In titel 6 van boek 10 BW zijn de voorwaarden opgenomen waaronder de adoptie in Nederland kan worden erkend. Daarnaast bevat titel 12 van boek 1 van het BW regelgeving met betrekking tot de adoptieprocedure. Deze regels gelden zowel voor de adoptie van kinderen die in Nederland woonachtig zijn, als voor kinderen die uit andere landen komen indien het kind nog moet worden geadopteerd naar Nederlands recht. De nationale regels voor interlandelijke adoptie zijn in Nederland sinds 1988 neergelegd in de Wobka. De Wobka is zowel van toepassing bij adoptie van een kind uit een land dat is aangesloten bij het Haags adoptieverdrag als bij de adoptie van een kind uit een niet-verdragsstaat. 21 De Wobka is nader uitgewerkt in lagere regelgeving, zoals onder andere het Besluit opneming buitenlandse kinderen ter adoptie (hierna: Bobka) en de Richtlijnen opneming buitenlandse kinderen ter adoptie 2000 (hierna: Richtlijnen 2000). In aanvulling op de Wobka bestaat tevens het Kwaliteitskader vergunninghouders interlandelijke adoptie (hierna: Kwaliteitskader), 22 waarin de verantwoordelijkheid voor controle op de kwaliteit en betrouwbaarheid van buitenlandse contactpersonen is neergelegd bij de vergunninghouders Internationaal recht Het IVRK bevat regelgeving voor vele aspecten van het leven van een kind, zoals onderwijs, ontwikkeling en sociale zekerheid. In het bijzonder van belang voor interlandelijke adoptie zijn de artikelen 3 en Hertsig 2005, p Aanhangsel handelingen II 2010/11, nr Inspectie jeugdzorg 2009, p. 9. 8

9 IVRK. Het IVRK bepaalt in art. 3 lid 1 dat bij alle maatregelen die kinderen betreffen, de belangen van het kind de eerste overweging moeten vormen. Art. 21 IVRK gaat specifiek in op adoptie. De lidstaten zijn verplicht bij adoptie het belang van het kind als voornaamste overweging te laten gelden. De artikelen 3 en 21 van het IVRK zijn nader uitgewerkt in het Haags adoptieverdrag. 24 Het Haags adoptieverdrag is een verdrag over samenwerking op het gebied van interlandelijke adoptie. Nederland heeft het verdrag, dat op 1 oktober 1998 in werking trad, geratificeerd. De uitvoering van het Haags adoptieverdrag is geregeld in de Uitvoeringswet verdrag inzake de bescherming van kinderen en de samenwerking op het gebied van de interlandelijke adoptie (hierna: Uitvoeringswet). 25 In de Preambule van het Haags adoptieverdrag zijn de uitgangspunten opgenomen die aan het verdrag ten grondslag liggen. Ten eerste het subsidiariteitsbeginsel, dat inhoudt dat eerst de mogelijkheden van terugplaatsing in het eigen gezin moeten worden onderzocht. Is terugplaatsing in het eigen gezin niet mogelijk, dan zal worden gekeken naar de mogelijkheden van plaatsing in het eigen land door middel van pleegzorg of adoptie. Pas indien deze middelen niet tot een oplossing voor het kind leiden, komt interlandelijke adoptie aan de orde. 26 Een tweede uitgangspunt is het belang van het kind. Interlandelijke adoptie moet plaatsvinden op zodanige wijze dat het hoogste belang van het kind daarmee is gediend en dat zijn grondrechten worden geëerbiedigd. Het gaat er bij adoptie om dat er een gezin wordt gevonden voor een kind, en niet een kind voor een gezin. Tot slot is het verbod op onregelmatigheden een belangrijk uitgangspunt van het Haags adoptieverdrag. Ontvoering, verkoop of handel in kinderen moet voorkomen worden. Deze kwalijke praktijken kunnen door het verdrag niet rechtstreeks voorkomen worden, maar het verdrag schept wel waarborgen en roept een samenwerkingsverband in het leven die onder andere gericht zijn op het voorkomen van dergelijke praktijken. 27 Het samenwerkingsverband vindt zijn uitdrukking in het stelsel van de Centrale Autoriteiten. Iedere verdragsstaat dient een Centrale Autoriteit (hierna: CA) in te stellen. 28 Deze werkt samen met de Centrale Autoriteiten van de andere verdragsstaten. De CA is daarnaast belast met toezicht op adoptieorganisaties en de adoptieprocedure in eigen land. 29 De CA neemt alle passende maatregelen die nodig zijn ter bestrijding en voorkoming van illegale adoptiepraktijken. 30 In Nederland is de Minister van Justitie 31 (hierna: de minister) aangewezen als CA. 32 Het uitgangspunt van het Haags adoptieverdrag is wederzijds vertrouwen tussen de verdragsstaten dat zij op zodanige wijze met de adoptieprocedure omgaan zoals op basis van het verdrag van hen wordt verwacht. Vanuit deze basis onderhouden Nederlandse vergunninghouders in overeenstemming met art. 17a lid 1 onder a Wobka contact met autoriteiten, instellingen en/of personen in het buitenland. 2.3 De procedure Aan de adoptie van een buitenlands kind gaat een langdurige en zorgvuldige procedure vooraf. In deze paragraaf wordt aan de hand van de toepasselijke wet- en regelgeving de gehele procedure beschreven. Tevens wordt ingegaan op het nationaliteitsgevolg van adoptie. 24 Adviesbureau van Montfoort 2004, p Van der Linden e.a. 2009, p Curry-Sumner & Vonk 2008, p Adviesbureau van Montfoort 2004, p Art. 6 lid 1 Haags adoptieverdrag. 29 Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Doek & Vlaardingerbroek 2009, p Thans Minister van Veiligheid en Justitie. 32 Art. 2 Uitvoeringswet. 9

10 2.3.1 Beginseltoestemming De opneming in Nederland van een buitenlands kind met het oog op adoptie is uitsluitend toegestaan indien van de minister een voorafgaande schriftelijke mededeling is verkregen, waarin deze in beginsel toestemming voor de opneming verleent. 33 De adoptieprocedure vangt aan met de aanvraag van deze beginseltoestemming. Daartoe wordt een speciaal daarvoor bestemd formulier ingediend bij de Stichting Adoptievoorzieningen (hierna: SAV). 34 De SAV toetst of is voldaan aan de voorwaarden om toegelaten te worden tot de adoptieprocedure. 35 Alleen echtparen en alleenstaanden komen in aanmerking voor interlandelijke adoptie. 36 Het verzoek tot verlening van beginseltoestemming wordt slechts in behandeling genomen indien aan de voorwaarden genoemd in art. 4 Wobka is voldaan. Het verzoek moet door de aspirant-adoptiefouder(s) zijn ingediend. Is de aspirant-adoptiefouder die het verzoek alleen indient gehuwd, heeft deze een geregistreerd partnerschap of een andere levensgezel, dan kan het verzoek slechts met instemming van diegene worden ingediend. 37 De aspirant-adoptiefouders dienen de door de minister vastgestelde gegevens die noodzakelijk zijn voor de beoordeling van het verzoek te hebben overlegd. 38 Deze gegevens omvatten personalia, gezinssamenstelling en eventueel de voorkeur van de aspirant-adoptiefouders voor het land van herkomst van het kind. 39 Tevens dienen de aspirant-adoptiefouders een verklaring te hebben overlegd waarin zij aangeven dat zij bereid zijn het buitenlandse kind de gangbare preventieve en curatieve behandelingen te doen ondergaan die van levensbelang zijn voor het kind. 40 Hieronder vallen bijvoorbeeld vaccinaties. Er wordt niet tegemoet gekomen aan gemoedsbezwaren van de aspirant-adoptiefouders. 41 Een Jehova getuige die, indien noodzakelijk, het kind geen bloedtransfusie zal laten ondergaan, komt bijvoorbeeld niet in aanmerking voor beginseltoestemming. 42 Indien in het gezin van de aspirant-adoptiefouders reeds één of meer eigen kinderen of met het oog op adoptie opgenomen kinderen verblijven, moeten zij deze kinderen gedurende ten minste een jaar hebben verzorgd en opgevoed. De ratio achter deze wachttijd is dat de nieuwe situatie die is ontstaan door geboorte van een kind of door de opneming van een kind ter adoptie eerst is gestabiliseerd, voordat de adoptie van een (volgend) buitenlands kind wordt voorbereid. 43 Als aan bovenstaande voorwaarden is voldaan wordt het verzoek om beginseltoestemming in behandeling genomen. Voordat de minister beslist op het verzoek tot verlening van beginseltoestemming zal door de Raad voor de Kinderbescherming (hierna: RvdK) een onderzoek worden ingesteld naar de geschiktheid van de aspirant-adoptiefouders voor de verzorging en opvoeding van een buitenlands kind. 44 In het kader van het gezinsonderzoek dient een verklaring van een arts te worden overlegd, waarin deze verklaard dat de gezondheidstoestand van de aspirant-adoptiefouders geen beletsel vormt voor het verzorgen en opvoeden van een buitenlands kind. Ook dienen aspirant-adoptiefouders ermee in te stemmen dat justitiële documentatie wordt geraadpleegd. 45 Ter voorbereiding op het gezinsonderzoek ontvangen de aspirant-adoptiefouders algemene voorlichting omtrent de opneming en de adoptie van buitenlandse kinderen. 46 Die voorlichting bestaat uit 33 Art. 2 Wobka. 34 Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Art. 1 Wobka. 37 Art. 4 sub a Wobka. 38 Art. 4 sub c onder 1 Wobka. 39 Kamerstukken II 1986/87, , nr. 3, p. 13 (MvT). 40 Art. 4 sub c onder 2 Wobka. 41 Kamerstukken II 1986/87, , nr. 6, p. 17 (MvA). 42 Doek & Vlaardingerbroek 2009, p Kamerstukken II 1986/87, , nr. 3, p. 14 (MvT). 44 Art. 5 lid 1 Wobka. 45 Kamerstukken II 1986/87, , nr. 3, p. 13 (MvT). 46 Art. 5 lid 2 Wobka. 10

11 schriftelijke documentatie en ten minste drie voorlichtingsbijeenkomsten. 47 Het doel van de verplichte voorlichtingsbijeenkomsten is om aspirant-adoptiefouders voldoende informatie te geven zodat zij een weloverwogen keuze kunnen maken over het al dan niet voortzetten van de adoptieprocedure. Deze voorlichting wordt onder toezicht van de minister verstrekt door de SAV. 48 Vóór de aanvang van het gezinsonderzoek dienen de aspirant-adoptiefouders een financiële bijdrage te hebben voldaan ter bestrijding van de kosten van de voorlichting. 49 Het bedrag is vastgesteld op 210 voor de inleidende bijeenkomst, en voor de daaropvolgende bijeenkomsten tezamen. 50 Naar aanleiding van het gezinsonderzoek adviseert de RvdK de minister over het al dan niet verlenen van de beginseltoestemming. De minister beslist op basis van het gezinsonderzoek en het advies van de RvdK over het verlenen van de beginseltoestemming. 51 De minister beslist afwijzend op het verzoek indien hij een aspirant-adoptiefouder niet geschikt acht voor de verzorging en opvoeding van een buitenlands kind. 52 Ook wordt het verzoek afgewezen indien één van de aspirant-adoptiefouders op het tijdstip van indienen van het verzoek de leeftijd van tweeënveertig jaar heeft bereikt of indien te verwachten is dat op het tijdstip waarop een buitenlands kind zou kunnen worden opgenomen het leeftijdsverschil tussen één van de aspirant-adoptiefouders en het kind meer dan veertig jaar bedraagt, tenzij sprake is van bijzondere omstandigheden waardoor inwilliging van het verzoek toch wenselijk is. 53 De beginseltoestemming betreft in beginsel de opneming van één buitenlands kind, maar uitzondering is mogelijk indien het gaat om broers en zussen, of om kinderen die op andere wijze dermate aan elkaar gehecht zijn dat zij bezwaarlijk van elkaar gescheiden kunnen worden Bemiddeling Nadat de beginseltoestemming is verkregen, vangt de bemiddelingsfase aan. De bemiddeling wordt uitgevoerd door een bemiddelende instantie die hiervoor een vergunning dient te hebben. Alleen een rechtspersoon met volledige rechtsbevoegdheid wiens zetel zich in Nederland bevindt en die ook aan de overige in de Wobka gestelde vereisten voldoet, komt in aanmerking voor deze vergunning. Het doel van dit vergunningstelsel is het tegengaan van illegale opneming van kinderen en kinderhandel. 55 In Nederland hebben op dit moment zes vergunninghouders van het Ministerie van Veiligheid en Justitie toestemming gekregen om te bemiddelen Art. 11 Bobka. 48 Stichting adoptievoorzieningen, Procedure stap voor stap < adoptieprocedure, procedure stap voor stap, Art. 4 sub e Wobka; art. 5 lid 1 Wobka en art. 5 lid 3 Wobka. 50 Art. 6 lid 2 Bobka. 51 Stichting adoptievoorzieningen, Procedure stap voor stap < adoptieprocedure, procedure stap voor stap, Art. 5 lid 5 sub a Wobka. 53 Art. 5 lid 5 en 6 Wobka. Voor de bijzondere omstandigheden zie Richtlijnen Art. 2 geeft een opsomming van bijzondere omstandigheden die aanleiding vormen voor een uitzondering op het leeftijdsvereiste van tweeënveertig jaar, en welke in ieder geval niet. Aanleiding voor een uitzondering vormt bijv. de situatie dat een biologisch broertje of zusje van een reeds geadopteerd kind in het gezin kan worden opgenomen of wanneer blijkt van bijzondere geschiktheid voor de verzorging en opvoeding van een kind van twee jaar of ouder of van een kind dat gehandicapt is. Kinderloosheid, het niet eerder ingediend hebben van een verzoek in verband met pogingen tot het krijgen van een kind langs natuurlijke weg, of het uitstellen van gezinsvorming in verband met carrièreplanning worden niet aangemerkt als bijzondere omstandigheden waarvoor een uitzondering wordt toegelaten. Art. 3 bevat bijzondere bepalingen met betrekking tot het leeftijdsverschil tussen aspirant-adoptiefouders en het kind. Overschrijding van het leeftijdsverschil met ten hoogste twee jaar is toegestaan indien in het gezin meerdere kinderen verblijven, waarvan het nu te adopteren kind de jongste is, en het leeftijdsverschil tussen dit kind en het jongste kind in het gezin niet meer dan twee jaar bedraagt. Tevens is een aantal bijzondere omstandigheden opgesomd waarin overschrijding van het leeftijdsverschil met meer dan twee jaar is toegestaan. Hierbij kan gedacht worden aan de situatie dat een jonger broertje of zusje van een reeds ter adoptie opgenomen kind kan worden geadopteerd of als het kind moeilijk te plaatsen is vanwege bijv. een handicap. 54 Art. 3 lid 2 Wobka. Zie ook art. 1 lid 2 Richtlijnen Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Dit betreft Stichting Afrika, Stichting Kind en Toekomst, Stichting Meiling, Nederlandse Adoptie Stichting, Vereniging Wereldkinderen en Adoptiestichting A New Way. Zie Stichting adoptievoorzieningen, Vergunninghouders < adoptie, organisaties en links, vergunninghouders,

12 In deze fase dienen de aspirant-adoptiefouders een keuze te maken tussen volledige bemiddeling of deelbemiddeling. Volledige bemiddeling houdt in dat de bemiddeling geheel via de vergunninghouder verloopt. Bij deelbemiddeling kunnen aspirant-adoptiefouders rechtstreeks een buitenlandse bemiddelaar inschakelen. De rol van de vergunninghouder is hierbij beperkt tot het uitoefenen van controle op de kwaliteit van die bemiddeling. 57 In Nederland is interlandelijke adoptie door een paar van gelijk geslacht wel toegestaan, maar vanwege de aanvullende eisen die de landen van herkomst aan de aspirantadoptiefouders stellen is het in de praktijk voor hen onmogelijk om samen een kind uit het buitenland te adopteren via volledige bemiddeling. 58 De procedure voor deelbemiddeling is neergelegd in art. 7a Wobka. Aspirant-adoptiefouders die gebruik willen maken van activiteiten van autoriteiten, instellingen of personen in het buitenland, doen hiervan opgave aan de vergunninghouder. De vergunninghouder onderzoekt vervolgens deze autoriteiten, instellingen of personen op zuiverheid en zorgvuldigheid van handelen. 59 Naar aanleiding van het onderzoek brengt de vergunninghouder schriftelijk advies uit aan de minister. 60 De minister besluit vervolgens of doorzending van het rapport en deelbemiddeling zullen plaatsvinden. 61 De procedure uit art. 7a Wobka is uitsluitend van toepassing bij de adoptie van een kind uit een niet-verdragsstaat. In beginsel is deelbemiddeling niet mogelijk in landen die zijn aangesloten bij het Haags adoptieverdrag, omdat het verdrag ervan uit gaat dat alle communicatie verloopt via de Centrale Autoriteiten. 62 Indien een verdragsstaat hiervan wil afwijken, dient zij dit uitdrukkelijk kenbaar te maken aan het Permanent Bureau van de Haagse Conferentie. 63 Hiermee wordt een beperkte vorm van deelbemiddeling mogelijk gemaakt. Men spreekt van een beperkte vorm omdat de matching niet door de aspirant-adoptiefouders zelf wordt gedaan. Het is niet de bedoeling dat aspirant-adoptiefouders zelf naar het land van herkomst afreizen om daar contact te leggen met autoriteiten, instellingen of personen nog voordat de match tot stand is gekomen. Tevens mogen aspirant-adoptiefouders niet rechtstreeks op de hoogte worden gebracht van de match, dit loopt via de CA van het land van herkomst van het kind. De Verenigde Staten hebben een dergelijke verklaring afgelegd. 64 Er klinken kritische geluiden met betrekking tot deelbemiddeling. Eén van de voornaamste kritiekpunten is dat de controle op adopties niet optimaal kan worden uitgevoerd. 65 Zodra er sprake is van een goede match, krijgen de aspirant-adoptiefouders definitief een kind voorgesteld. Als zij akkoord gaan met het voorstel kunnen de voorbereidingen voor aankomst van het kind in Nederland worden getroffen Aankomst in Nederland Bij binnenkomst van het kind in Nederland dient aan de voorwaarden uit art. 8 Wobka te zijn voldaan. Het kind mag op het tijdstip van binnenkomst in Nederland de leeftijd van zes jaren niet hebben bereikt. De minister kan hiervan dispensatie geven. 66 Aspirant-adoptiefouders dienen een medische verklaring met betrekking tot het buitenlands kind te overleggen. Dit vereiste mag er overigens niet toe leiden dat kinderen met een ziekte of handicap niet mogen worden opgenomen. 67 Ook dienen de aspirant-adoptiefouders aan te geven op welke wijze bij de opneming van het buitenlands kind gebruik is gemaakt van de bemiddeling van 57 Doek & Vlaardingerbroek 2009, p Mens 2009, p Art. 7a lid 1 Wobka. 60 Art. 7a lid 2 Wobka. 61 Art. 7a lid 3 Wobka. 62 Curry-Sumner & Vonk 2008, p Art. 22 lid 2 Haags adoptieverdrag. 64 Mens 2009, p Commissie lesbisch ouderschap en interlandelijke adoptie 2008, p Art. 4 van de Richtlijnen 2000 bepaalt dat uitzondering wordt gemaakt indien het de opneming betreft van een oudere broer of zus van een reeds in het gezin ter adoptie opgenomen buitenlands kind of indien het betreft de opneming van twee of meer buitenlandse kinderen tussen wie een zodanige relatie bestaat dat zij bezwaarlijk gescheiden kunnen worden. 67 Kamerstukken II 1986/87, , nr. 3, p (MvT). 12

13 een vergunninghouder. Tot slot dienen zij op bevredigende wijze door middel van bescheiden aan te tonen dat de afstand door de afstandouder(s) naar behoren is geregeld en dat de autoriteiten in het land van herkomst instemmen met de opneming van het buitenlands kind. 68 Deze verplicht te overleggen bescheiden maken controle door de Nederlandse overheid mogelijk. Door middel van deze bescheiden moet worden aangetoond dat afstand is gedaan op een ter plaatse geldige en naar Nederlandse normen aanvaardbare wijze. 69 Dit betekent dat in ieder geval een door de ouder(s) ondertekend stuk aanwezig moet zijn. Van een aanvaarbare wijze van afstand mag ook worden uitgegaan ingeval van adoptie door de adoptiefouders in het land van herkomst bij rechterlijke uitspraak Formaliteiten en nationaliteitsgevolg De verdere procedure is afhankelijk van de vraag of het gaat om de adoptie van een kind uit een land dat is aangesloten bij het Haags adoptieverdrag of om de adoptie van een kind uit een niet-verdragsstaat Adoptie van een kind uit een Verdragsstaat Adopties ten aanzien waarvan de bevoegde autoriteit van de staat waar de adoptie heeft plaatsgevonden schriftelijk heeft verklaard dat zij in overeenstemming met het Haags adoptieverdrag tot stand zijn gekomen, worden in andere Verdragsstaten van rechtswege erkend. 71 De erkenning van een adoptie houdt tevens in de erkenning van de familierechtelijke betrekking tussen het kind en zijn adoptiefouders, het ouderlijk gezag van de adoptiefouders over het kind en de verbreking van de voordien bestaande familierechtelijke betrekkingen tussen het kind en zijn vader en moeder, indien de adoptie dit gevolg heeft in de verdragsluitende staat waar zij plaatsvond. 72 Indien de adoptie in de staat waar zij plaatsvond tot gevolg heeft dat de familierechtelijke banden met de juridische ouders niet worden doorbroken, blijft deze adoptie in beginsel ook in Nederland een zwakke adoptie. 73 Daarom biedt art. 27 Haags adoptieverdrag de mogelijkheid om een zwakke adoptie om te zetten in een sterke adoptie. Het kind dat is geadopteerd uit een verdragsstaat wordt Nederlander op grond van art. 5a lid 1 Rijkswet op het Nederlanderschap (hierna: RwNed) indien aan de daar gestelde voorwaarden is voldaan. Het kind moet binnen vijf dagen worden aangemeld bij de afdeling Bevolking van de gemeente waar de adoptiefouders wonen. Gaat het echter om een zwakke adoptie uit een verdragsstaat, dan komt het kind Nederland als vreemdeling binnen en moet het binnen drie dagen worden aangemeld bij de korpschef van de plaatselijke politie. Vervolgens moet bij de gemeente een aanvraag worden ingediend voor een vergunning tot verblijf. 74 Wordt de zwakke adoptie in overeenstemming met art. 27 Haags adoptieverdrag omgezet in een adoptie naar Nederlands recht, dan verkrijgt het kind de Nederlandse nationaliteit op grond van art. 5a lid 2 RwNed indien aan de daar gestelde voorwaarden is voldaan Adoptie van een kind uit een niet-verdragsstaat Indien de adoptie in het land van herkomst wel is uitgesproken, maar het land geen Verdragsstaat is, kan de adoptie door een Nederlandse rechter worden erkend. 75 De voorwaarden voor erkenning staan vermeld in art. 10:109 BW. De erkenning van de adoptie houdt mede in de erkenning van de familierechtelijke betrekking tussen het kind en zijn adoptiefouders (en eventueel de bloedverwanten), het gezag van de adoptiefouders over het kind en de verbreking van de voorheen bestaande familierechtelijke betrekking 68 Art. 8 Wobka. 69 Tekst & Commentaar Personen- en familierecht, aant. 13 bij art. 8 Wobka (De Heer). 70 Kamerstukken II 1986/87, , nr. 6, p. 10 (MvA). 71 Art. 23 lid 1 Haags adoptieverdrag. 72 Art. 26 lid 1 Haags adoptieverdrag. 73 Hertsig 2005, p Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Art. 10:109 BW. 13

14 tussen het kind en zijn vader en moeder, onderscheidenlijk de bloedverwanten van zijn vader en moeder, indien de adoptie dit gevolg heeft in de staat waar zij plaatsvindt. Mist de adoptie in de staat waarin zij plaatsvindt dit laatste gevolg, dan kan een verzoek worden ingediend tot omzetting van de adoptie naar Nederlands recht. 76 In een beperkt aantal gevallen moet er een andere stap worden genomen, namelijk adoptie naar Nederlands recht. Dit is het geval indien het rechtssysteem van het land niet eist dat de adoptie ter plekke wordt uitgesproken, of in alle andere gevallen waarin titel 6 van boek 10 van het BW niet voorziet. 77 Er dient in dat geval te worden voldaan aan de gronden en voorwaarden voor adoptie volgens Nederlands recht, opgenomen in art. 1:227 BW en art. 1:228 BW. Bij adoptie uit een niet-verdragsstaat komt het kind Nederland als vreemdeling binnen en moet het binnen drie dagen worden aangemeld bij de korpschef van de plaatselijke politie. Vervolgens moet bij de gemeente een aanvraag worden ingediend voor een vergunning tot verblijf. 78 Wordt de sterke adoptie in Nederland erkend, dan verkrijgt het kind de Nederlandse nationaliteit op grond van art. 5b lid 1 RwNed indien aan de daar gestelde voorwaarden is voldaan. Ook als het gaat om een zwakke adoptie die in Nederland is erkend en omgezet in een sterke adoptie, verkrijgt het kind de Nederlandse nationaliteit indien is voldaan aan de voorwaarden gesteld in art. 5b lid 2 RwNed. Het kind verkrijgt tot slot ook de Nederlandse nationaliteit als het gaat om adoptie naar Nederlands recht volgens de regels van art. 1:227 en 1:228 BW Conclusie Bij interlandelijke adoptie krijgt men te maken met een veelvoud aan wet- en regelgeving, waardoor sprake is van een complexe, langdurige en kostbare procedure. Op nationaal niveau zijn voornamelijk het BW en de Wobka van belang. Op internationaal niveau bevatten het IVRK en het Haags adoptieverdrag belangrijke regels met betrekking tot interlandelijke adoptie. Het moge duidelijk zijn dat aspirant-adoptiefouders een lange en onzekere weg moeten bewandelen alvorens zij hun lang gekoesterde droom van een adoptiekind in vervulling zien gaan. De procedure stelt strenge eisen aan aspirant-adoptiefouders. Voor mensen met een sterke kinderwens die niet kunnen voldoen aan deze voorwaarden, of gewoonweg niet het geduld hebben om deze lange weg te bewandelen, kan dit reden zijn om op zoek te gaan naar alternatieven. Moderne bevruchtingstechnieken of draagmoederschap kunnen uitkomst bieden, maar helaas komt ook illegale adoptie om de hoek kijken. De procedure van deelbemiddeling is aan veel kritiek onderhevig. Eén van de voornaamste kritiekpunten is dat de controle op adopties niet optimaal kan worden uitgevoerd. Deelbemiddeling blijkt echter voor paren van gelijk geslacht vaak de enige mogelijkheid om samen een kind uit het buitenland te adopteren. 76 Art. 10:111 BW. 77 Stichting adoptievoorzieningen, Procedure stap voor stap < adoptieprocedure, procedure stap voor stap, Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Art. 5 RwNed. 14

15 3. Illegale adoptie 3.1 Inleiding Interlandelijke adoptie lijkt een goede oplossing te zijn voor alle betrokken partijen. Afstandouders kunnen hun kind een liefdevol gezin bieden, het kind heeft goede toekomstmogelijkheden en adoptiefouders zien hun wens van een adoptiekind in vervulling gaan. Maar toch worden in toenemende mate vragen gesteld over de wenselijkheid van interlandelijke adoptie. 80 Dat heeft te maken met verschillende misstanden in de adoptiewereld die pijnlijk duidelijk maken dat adoptie ook een duistere kant heeft. Wensouders zijn bereid ver te gaan om de langgekoesterde wens van een adoptiekind in vervulling te zien gaan en afstandouders of criminele organisaties zijn bereid om in ruil voor geld langs illegale wegen in die wens te voorzien. 81 In dit hoofdstuk worden een aantal geruchtmakende adoptieschandalen uitgelicht. Aan de hand van deze voorbeelden uit de praktijk wordt het begrip illegale adoptie gedefinieerd. Vervolgens worden de oorzaken van illegale adoptie in kaart gebracht, evenals de eventuele consequenties van dit verschijnsel. 3.2 Adoptieschandalen Malafide organisaties blijken zich schuldig te maken aan kinderhandel en kinderroof, zoals in het navolgende zal blijken uit de problematiek rondom de adopties uit China en India en het recentelijk stilleggen van de adopties uit Oeganda. Dat ook wensouders bereid zijn om ver te gaan om hun langgekoesterde kinderwens in vervulling te zien gaan blijkt uit de adoptieschandalen rondom baby Donna, baby J. en baby Milan, welke in het navolgende eveneens aan de orde zullen komen Kinderroof en kinderhandel In mei 2007 werd in een uitzending van Netwerk een adoptieschandaal in India onthuld, waarbij mogelijk 50 adoptiekinderen in Nederland betrokken zouden zijn. Eén van deze kinderen is Rahul. 82 In 1999, terwijl zijn ouders liggen te slapen, wordt Rahul gekidnapt door een bende mensenhandelaren. Op 8 mei 2005 arresteert de Indiase politie een bende kidnappers. Tijdens de politieverhoren bekennen zij gestolen kinderen naar kindertehuis Malaysian Social Service (hierna: MSS) te hebben gebracht, dat kinderen ter adoptie aanbiedt aan het buitenland, waaronder Nederland. Uit vertrouwelijke politierapporten blijkt dat de kidnappers de kinderen bij het kindertehuis hebben afgegeven en daarvoor geld hebben gekregen van de directeur van het kindertehuis. De afstandsverklaring van Rahul is vervalst. De manager van het kindertehuis zette als zogenaamde moeder van het kind een valse handtekening. Deze valse verklaring is door officiële instanties in India en door de rechtbank als authentiek gezien en daardoor kon Rahul in 2000 officieel worden geadopteerd door de Nederlandse adoptiefouders via de bemiddelingsorganisatie Meiling. De adoptiefouders waren in de veronderstelling dat Rahul vrijwillig ter adoptie is afgestaan. Stichting Meiling informeert de adoptiefouders pas een jaar nadat het adoptieschandaal aan het licht is gekomen. 83 Naast Rahul zijn waarschijnlijk velen andere Indiase adopties langs illegale weg tot stand gekomen. Uit documenten van de Indiase politie blijkt dat zij alle adopties uit kindertehuis MSS als illegaal bestempelen, waaronder ruim 50 kinderen via Stichting Meiling naar Nederland zijn gegaan Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Vlaardingerbroek 2008b, p Netwerk, Eerste resultaten onderzoek adoptieschandaal India, NCRV en EO Nederland 1, 7 november Netwerk, India eist gestolen adoptiekind uit Nederland terug, NCRV en EO Nederland 1, 22 mei Netwerk, Ruim vijftig illegale adoptiekinderen in Nederland, NCRV en EO Nederland 1, 23 mei

16 Naar aanleiding van de uitzending van Netwerk is door de Minister van Justitie 85 nader onderzoek ingesteld. 86 De Inspectie Jeugdzorg heeft in opdracht van de minister onderzoek gedaan naar het handelen van Meiling en concludeert dat de stichting zich heeft gehouden aan de wet, maar bij haar taakuitoefening niet voldoende professioneel is geweest. 87 Meiling heeft de controle op zuiverheid en zorgvuldigheid niet uitgewerkt, en daarmee zijn er geen normen voor het beoordelen van het bemiddelingscontact. 88 De stichting valt te verwijten dat zij blindelings heeft vertrouwd op zorgvuldig handelen van India. 89 De heer Oosting heeft in opdracht van de minister onderzoek gedaan naar de rol van het Ministerie van Justitie 90 in deze problematiek. Hij concludeert dat het toezicht onvoldoende is geweest, 91 maar dat er geen reden is om aan te nemen dat het Ministerie van Justitie is tekortgeschoten in haar reactie, nu zij niet eerder signalen had ontvangen over mogelijke misstanden in India en/of tekortkomingen bij Stichting Meiling. 92 Naar aanleiding van deze rapporten heeft de minister toegezegd maatregelen te nemen om het toezicht op adopties naar Nederland te verbeteren, 93 onder andere door aanscherping van het kwaliteitskader, 94 intensivering van de contacten met buitenlandse autoriteiten en door aanpassing van de Wobka. 95 In het kwaliteitskader zijn criteria opgenomen voor de controle op de bestemming en de besteding van gelden in het buitenland. Aan het intensiveren van de internationale contacten is vorm gegeven door het aantrekken van een adviseur internationale samenwerking bij de CA. 96 Op dit moment is er een wetsvoorstel tot wijziging van de Wobka in voorbereiding. 97 Eind 2005 werd in de Aziatische media melding gemaakt van een groot adoptieschandaal in de Chinese provincie Hunan. 98 Honderden kinderen bleken door een bende te zijn verkocht aan tehuizen en vervolgens te zijn afgestaan voor interlandelijke adoptie. 99 In een uitzending van Netwerk in 2008 werd aandacht besteedt aan de mogelijke adoptieschandalen in China. Kindertehuizen in China zouden betaald hebben voor kinderen en in het kader van de één kind politiek zouden kinderen bij hun ouders zijn weggehaald en vervolgens ter beschikking zijn gesteld voor interlandelijke adoptie. 100 Naar aanleiding van deze signalen heeft de minister om opheldering gevraagd en een delegatie naar China gestuurd om de kwestie nader te onderzoeken. 101 In het verslag hiervan besteedt de minister aandacht aan een aantal uitgangspunten die ten grondslag liggen aan het Haags adoptieverdrag. Ten eerste moet de moeder die haar kind wil afstaan dat vrijwillig doen en pas na de geboorte. 102 De Chinese autoriteiten verzekeren dat er geen kinderen van ouders worden afgenomen in het kader van de één kind politiek. Kinderen die in aanmerking komen voor adoptie zijn veelal kinderen die ten vondeling zijn gelegd. 103 Volgens Ina Hut, voormalig directeur van Vereniging Wereldkinderen, zijn er echter sterke aanwijzingen dat moeders hun kinderen niet vrijwillig afstaan en dat kinderen voor de geboorte worden geboekt door middel van zogenaamde Baby buying programs. 104 Een tweede uitgangspunt van het Haags 85 Thans minister van Veiligheid en Justitie. 86 Netwerk, India eist gestolen adoptiekind uit Nederland terug, NCRV en EO Nederland 1, 22 mei Inspectie jeugdzorg 2007, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 1, p Inspectie jeugdzorg 2007, p Thans Ministerie van Veiligheid en Justitie. 91 Oosting 2007, p Oosting 2007, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 1, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 1, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 1, p Ministerie van Veiligheid en Justitie 2012, p Kamerstukken II 2011/12, , nr. 42, p Hut 2009, p Minder adoptie uit China door kindersmokkel, Trouw 14 februari Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 3, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 9, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 9, p Hut 2009, p

17 adoptieverdrag is dat er bij adoptie geen sprake mag zijn van winstoogmerk. 105 Door Chinese autoriteiten wordt erkend dat het gebruikelijk is dat een tehuis een bedrag betaald aan de vinder van een kind, maar volgens hen gaat het hierbij slechts om symbolische bedragen. 106 Uit een geluidsopname gemaakt door Vereniging Wereldkinderen wordt echter door directeuren van grote kindertehuizen bevestigd dat het in de praktijk gaat om grote bedragen, die op kunnen lopen tot een half jaarsalaris. 107 Als derde uitgangspunt wijst de minister op het subsidiariteitsbeginsel. 108 Volgens de Chinese CA wordt binnenlandse adoptie in China gestimuleerd. 109 Ina Hut wijst er echter op dat het subsidiariteitsbeginsel in China niet wordt nageleefd. Tehuizen zijn voor een groot deel afhankelijk van de donaties die ze krijgen en omdat een buitenlandse adoptie vaak meer inkomsten opbrengt dan een binnenlandse adoptie, verdient dit eerste de voorkeur voor veel tehuizen. 110 De Chinese CA wijst erop dat het schandaal in Hunan een incident was. 111 Vereniging Wereldkinderen krijgt echter sterk de indruk dat in China op grote schaal wordt betaald voor adoptiekinderen die worden aangebracht bij tehuizen. 112 Naar aanleiding van de bevindingen concludeert de minister dat bij adopties uit verdragslanden de verantwoordelijkheid voor controle van naleving van de vereisten uit het Haags adoptieverdrag bij de autoriteiten in het land van herkomst berust. Verdragslanden zijn daardoor in grote mate afhankelijk van wederzijds vertrouwen. 113 Met andere woorden betekent dit dat diepgaand onderzoek niet mogelijk was en daarvan dus ook geen sprake is geweest. 114 Ondanks de zorgwekkende berichtgeving zag de minister na de geruststellende woorden van de Chinese autoriteiten geen aanleiding om de adoptierelaties tussen Nederland en China te heroverwegen. 115 Vereniging Wereldkinderen kon deze verontrustende berichten niet zo gemakkelijk naast zich neerleggen en heeft herhaaldelijk verzocht om aanvullend onderzoek door het ministerie. Dit verzoek werd geweigerd en Vereniging Wereldkinderen werd zelfs verboden om zelf nader onderzoek te doen, onder bedreiging van het intrekken van de vergunning. Op 3 juli 2009 kwam een nieuw adoptieschandaal in China aan het licht waarbij het ging om 85 kinderen uit het Welfare Institute Zhenyuan. Zij zouden zijn afgepakt van hun biologische ouders en vervolgens via interlandelijke adoptie naar het buitenland zijn gegaan. 116 Ina Hut heeft naar aanleiding van deze zorgwekkende signalen en de wijze waarop het ministerie hiermee is omgegaan haar functie als directeur van Vereniging Wereldkinderen neergelegd. Als redenen voor deze beslissing voert zij kort samengevat aan het feit dat de Centrale Autoriteiten bij interlandelijke adoptie diplomatieke en politieke belangen laten prevaleren in plaats van het belang van het kind, de te grote risico s op kinderhandel in het huidige adoptiesysteem en het gebrek aan ondersteuning en zelfs tegenwerking door het ministerie om de mogelijke adoptieschandalen in China nader te onderzoeken. 117 Helaas zijn er zo nog vele zorgelijke signalen rondom oneigenlijke afstandprocedures. Recentelijk zijn bijvoorbeeld de adopties uit Oeganda opgeschort. De zorgen met betrekking tot de adopties uit Oeganda hebben betrekking op de onzorgvuldigheid van onderzoek naar de wijze van afstand doen van het kind en het onderzoek naar de afkomst en achtergrond van het kind. Hierdoor bestaat het risico dat er kinderen ter adoptie worden aangeboden zonder dat er een zorgvuldige procedure heeft plaatsgevonden, bijvoorbeeld doordat de biologische ouders verkeerd zijn geïnformeerd over de consequenties van adoptie 105 Kamerstukken II 2007/08, , nr. 9, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 9, p Hut 2009, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 9, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 9, p Hut 2009, p Hut 2009, p Hut 2009, p Kamerstukken II 2007/08, , nr. 9, p Hut 2009, p Kamerstukken II, 2007/08, , nr. 9, p Hut 2009, p Hut 2009, p