Zorgkosten van ongezond gedrag. Zorg voor euro s - 3

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Zorgkosten van ongezond gedrag. Zorg voor euro s - 3"

Transcriptie

1 Zorgkosten van ongezond gedrag Zorg voor euro s - 3

2

3 Zorgkosten van ongezond gedrag Zorg voor euro s - 3 P.H.M. van Baal R. Heijink R.T. Hoogenveen J.J. Polder kostenvanziekten@rivm.nl Centrum voor Volksgezondheid Toekomst Verkenningen Centrum voor Preventie en Zorgonderzoek RIVM, Postbus 1, 3720 BA Bilthoven, telefoon: ; fax:

4 Fotograaf: Elsbeth Tijssen Locatie: Lairesse Apotheek, Amsterdam Een publicatie van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Postbus BA Bilthoven Auteursrecht voorbehouden 2006 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Bilthoven Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden redactie, auteurs en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze opgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het RIVM en de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 juncto het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht, Postbus 882, 1180 AW Amstelveen. Voor het overnemen van gedeelten uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. RIVM-rapportnummer: ISBN-10: ISBN-13:

5 voorwoord VOORWOORD In 2003 is er volgens het CBS in de gezondheidszorg 57,5 miljard euro uitgegeven, zo n 12% van het bruto binnenlands product. Deze feitelijke constatering daagt uit tot een verdiepende analyse. Wordt al dit geld collectief gefinancierd? Hoe is dit bedrag verdeeld over leeftijdsgroepen? Kosten vrouwen meer dan mannen? Op welke leeftijd nemen de zorgkosten van mensen substantieel toe? Maken ouderen vooral veel ziekenhuiskosten of juist veel thuiszorgkosten? Welke aandoeningen kosten het meest? Op al deze vragen en nog veel meer geeft de nieuwe studie Kosten van Ziekten in Nederland 2003 een antwoord. Deze editie van de Kosten van Ziektenstudie omvat acht rapporten en een website. In deze rapporten wordt steeds door een andere bril naar de zorgkosten gekeken. Zo ontstaat een veelkleurig en genuanceerd beeld dat van betekenis is voor de discussies over de kosten van de gezondheidszorg. In dit rapport staan de kosten van ongezond gedrag centraal. Dit is een belangrijk onderwerp omdat de Volksgezondheid Toekomst Verkenningen (VTV) laten zien dat ongezond gedrag een steeds groter probleem wordt. Dit rapport laat zien dat ongezond gedrag gepaard gaat met substantiële zorgkosten, maar tegelijkertijd ook dat de bevordering van een gezond leefpatroon niet per definitie leidt tot lagere zorgkosten. Zeker niet op langere termijn. Ik beschouw het cijfermateriaal dat het RIVM aandraagt als een bijzonder waardevol fundament voor tal van discussies in Den Haag, maar vooral ook daarbuiten. Spreken over de toekomst van de preventieve zorg, de AWBZ en de houdbaarheid van de solidariteit, om niet meer te noemen, kan niet zonder kennis te nemen van het voorliggende materiaal. Juist omdat dergelijke discussies ook in het zorgveld gevoerd moeten worden, is het van belang dat de onderliggende data in brede kring bekend en beschikbaar zijn. Daarom is het goed dat al het cijfermateriaal beschikbaar is via de vernieuwde internetsite Zo kan de meest veeleisende gebruiker precies die informatie vinden die hij of zij zoekt. Met deze website is een infrastructuur gebouwd waarmee het mogelijk is om in de toekomst sneller met een nieuwe update van de cijfers te komen. Daarvoor moet wel de gegevensvoorziening in de gezondheidszorg goed op orde zijn. In de periode is op dit punt een goede vooruitgang geboekt, maar nog steeds geldt dat voor sommige sectoren weinig gegevens beschikbaar zijn en soms ook de kwaliteit van de gegevensvoorziening onder druk staat. Dit vergt blijvende aandacht. Mr. R. Bekker Secretaris-Generaal Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 5

6

7 inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE VOORWOORD 5 INHOUDSOPGAVE 7 SAMENVATTING 9 SUMMARY 11 1 INLEIDING 13 2 ONGEZOND GEDRAG, ZIEKTELAST EN ZORGKOSTEN IN NEDERLAND Determinanten van gezondheid en zorgkosten Algemene aanpak Een levensloopperspectief op de zorgkosten van zorgkosten in 2003 aan determinanten Effecten van de eliminatie van risicofactoren op de zorgkosten 22 3 literatuuroverzicht ZORGKOSTEN VAN ONGEZOND GEDRAG Roken Overgewicht en obesitas Lichamelijke inactiviteit Alcoholgebruik Conclusie literatuuroverzicht 42 4 CONCLUSIES EN BETEKENIS VOOR HET BELEID 45 Literatuur 51 Bijlagen A Determinanten in het Chronische Ziekten Model 57 B Kosten van ziekten per patiënt in het Chronische Ziekten Model 59 7

8

9 SAmenvatting SAMENVATTING Ongezond gedrag en andere oorzaken van ziekte staan steeds meer in de belangstelling. Dat is niet voor niets. Roken en overgewicht, bijvoorbeeld, zijn vaak de oorzaak voor een slechte gezondheid, ziekte en een hoog zorggebruik. In dit rapport staan de zorgkosten van ongezond gedrag centraal. Daarbij wordt niet alleen naar de zorgkosten in 2003 gekeken, maar ook naar de invloed van ongezond gedrag op de zorgkosten over de gehele levensloop. Ongezond gedrag leidt tot hoge zorgkosten In Nederland werd in 2003 ruim 2 miljard euro besteed aan zorg die te maken had met ziekten als gevolg van roken. Het gaat dan om hart- en vaatziekten, beroerte, longkanker en chronische aandoeningen aan de luchtwegen (COPD). Aan ziekten als gevolg van overgewicht werd in 2003 bijna 1,2 miljard euro uitgegeven. Het meeste geld werd ook hier uitgegeven aan hart- en vaatziekten, gevolgd door diabetes en klachten en aandoeningen aan het bewegingsstelsel. Naast roken en overgewicht blijkt ongeveer 2 miljard euro verband te houden met ziekten en aandoeningen die te maken hebben met een hoge bloeddruk De invloed van andere factoren en vormen van ongezond gedrag een verhoogd cholesterol, te weinig lichamelijke activiteit en verkeerde eetgewoonten op zorggebruik en -kosten is veel kleiner. Bovendien gaat het hierbij voor een deel om factoren die een rol spelen bij het ontstaan van overgewicht. Over het algemeen geldt, dat er tussen de verschillende factoren een wisselwerking kan bestaan. Sommige effecten overlappen elkaar. De kosten kunnen dus niet zomaar bij elkaar worden opgeteld. Klein deel van het totaal Ondanks de belangrijke invloed van ongezond gedrag op ziekte en zorggebruik is het aandeel ervan in de totale zorgkosten relatief beperkt. De kosten van ziekten als gevolg van roken vormen 3,7% van de totale zorgkosten. Voor overgewicht is dit 2%. Dit is weinig in vergelijking met het kostenaandeel van ziektegroepen als psychische stoornissen (22%), hart- en vaatziekten (bijna 10%) en aandoeningen aan het bewegingsstelsel (6,8%). Over het algemeen geldt, dat vooral chronische aandoeningen tot hoge zorgkosten leiden. Deze aandoeningen lijken vooralsnog lang niet allemaal direct gerelateerd aan ongezond gedrag. Hart- en vaatziekten (inclusief beroerte) vormen de belangrijkste ziektegroep waar substantiële kosten en een belangrijke invloed van ongezond gedrag samengaan. Stijgende kosten door gezond gedrag Op korte termijn leidt het bevorderen van gezond gedrag tot een daling van de zorgkosten. Deze daling zal echter beperkt zijn vanwege het relatief kleine aandeel in de totale zorgkosten. Bovendien zijn er investeringen nodig om de gezonde leefstijl te bewerkstelligen. 9

10 Zorgkosten van ongezond gedrag Op lange termijn komt daar nog iets bij. Door gezond gedrag neemt namelijk de levensverwachting toe. Mensen leven langer en lopen daardoor meer kans om op latere leeftijd nog andere ziekten te krijgen. Het gaat bijvoorbeeld om dementie, psychische stoornissen, beroerte, Parkinson en aandoeningen aan het zenuwstelsel. Dit zorggebruik als gevolg van extra levensjaren leidt tot extra kosten. Deze kosten overtreffen de kortetermijnbesparingen. Voor de Nederlandse bevolking van 2003 geldt dat bij volledige uitbanning van roken de kosten van aan roken gerelateerde ziekten dalen met 8%. De kosten van niet-gerelateerde ziekten nemen toe met 16%. Voor de totale kosten resulteert dit in een stijging van 12%. Bij uitbanning van overgewicht zullen de kosten met 4% toenemen. Internationale verschillen lastig te interpreteren Bij een internationale vergelijking blijken de schattingen van zorgkosten van ongezond gedrag sterk uiteen te lopen. De meeste aandacht gaat bij een vergelijking uit naar de invloed van roken en overgewicht op de zorgkosten. Voor roken worden bedragen genoemd variërend van $ per inwoner per jaar. De schattingen voor overgewicht zijn van vergelijkbaar grootte ($17-263). Met dergelijke grote verschillen zijn kostenschattingen lastig te vergelijken. Dit wordt vooral veroorzaakt door methodologische verschillen. Zo zijn er studies waarin wordt aangenomen dat roken van invloed is op het totale zorggebruik en niet alleen op de aan roken gerelateerde ziekten. Daarnaast worden in een aantal studies de financiële consequenties van ongezond gedrag voor productiviteit en ziekteverzuim in de kostenschattingen meegeteld. Standaardisatie van methoden en gegevens is noodzakelijk om op dit terrein voor verschillende landen met resultaten te komen, die ook daadwerkelijk vergeleken kunnen worden. Conclusie De belangrijkste conclusie van dit rapport is dat ongezond gedrag slechts een beperkt deel van de huidige zorgkosten veroorzaakt en dat bevordering van gezond gedrag op lange termijn tot een stijging van de zorguitgaven leidt. Het staat vast dat gezond gedrag veel kan opleveren in termen van gezondheid. Gezond gedrag heeft echter ook een prijs. Economische analyses kunnen helpen om de gezondheidswinst zo efficiënt mogelijk te realiseren. Preventie en bevordering van gezond gedrag zullen daarbij een belangrijke rol spelen. 10

11 summary SUMMARY Smoking, overweight, and high blood pressure result in substantial health care costs Unhealthy behaviour is currently the focus of increasing interest. And not without reason. Smoking and overweight, for example, are important causes of ill-health, disease, and health care consumption. In 2003, throughout the Netherlands, well over two billion euros were spent on care that was related to the effects of smoking. This involved cardiovascular disease, stroke, lung cancer, and chronic respiratory conditions (COPD). In that same year, health care costs related to the effects of overweight amounted to nearly 1.2 billion euros. Here too, cardiovascular disease is out in front, closely followed by diabetes and musculoskeletal conditions. In addition, no less than two billion euros of expenditure was related to high blood pressure and the associated diseases and conditions. Other determinants and types of unhealthy behaviour, such as elevated cholesterol levels, insufficient physical activity, and poor eating habits, were found to have a much smaller effect on care consumption and health care costs. To some extent, this also involves factors that play a part in the development of overweight. Interactions can often develop between the various determinants, causing their effects to overlap. Accordingly, it is not possible simply to add up the individual costs of the various forms of unhealthy behaviour. Only a limited share of the total health care costs can be attributed to unhealthy behaviour While smoking, overweight and other determinants have a significant effect on health, disease, and care consumption, their share of the total health care costs appears to be relatively limited. The health care costs due to smoking amount to 3.7% of total care expenditure, while the figure for overweight is 2.0%. This is relatively little in comparison to the percentage costs of major disease groups such as psychological disorders (22%), cardiovascular disease (no less than 10%), and musculoskeletal disease (6.8%). In general, chronic conditions are the main cause of higher health care costs. To the best of our knowledge, many of these have no direct link to unhealthy behaviour or other determinants. Cardiovascular disease (including stroke) is the most significant of those disease groups that involve a combination of substantial expenditure and unhealthy behaviour as a major causative factor. Furthermore, the eradication of unhealthy behaviour results in increased health care costs, as it causes people to live longer In the short term, the promotion of healthy behaviour leads to a fall in health care costs. The above-mentioned figures indicate that there are only limited opportunities for making savings in the total cost of care, yet irrespective of the investments required to achieve a healthy lifestyle. In time, another aspect also makes an appearance. This derives from the fact that healthy behaviour results in increased life expectancy, which means that people are at 11

12 Zorgkosten van ongezond gedrag greater risk of developing diseases in later life that involve health care consumption. This involves illnesses such as dementia, psychological disorders, stroke, and conditions affecting the nervous system, such as Parkinson s disease. Such health care consumption during the life-years gained by healthy behaviour results in additional costs that exceed the short-term savings. For the population of the Netherlands in 2003, this would mean that the complete eradication of smoking would cause the costs of related diseases to fall by 8%, while the costs of unrelated diseases would increase by 16%. The overall result would be an increase of 12% in the total costs. The eradication of overweight would result in an overall increase in costs of 4%. Methodological aspects hinder the interpretation of the substantial differences that exist at international level Estimates of the health care costs associated with unhealthy behaviour vary considerably from one country to another. The main areas of concern in this regard are smoking and overweight. The quoted estimates of smoking-related expenditure vary from $ per inhabitant per year. The estimates for overweight are in the same range ($17-263). These differences are such that no meaningful comparisons can be made between these cost estimates. Accordingly, no support can be derived from international data on the cost of unhealthy behaviour. This is mainly a result of methodological differences. For example, some studies operate on the assumption that the effect of smoking extends to care consumption in general, rather than being limited to smoking-related diseases. In addition, the effects of ill-health in terms of productivity and absenteeism due to sickness are often included in the cost estimates. It is essential that the results and data generated in this field be standardised at international level. Only in this way will it be possible to make meaningful comparisons between the situations in different countries. Implications for the government The main thrust of this report is that unhealthy behaviour is only responsible for a limited part of the current cost of care, and that the promotion of healthy behaviour will in the long term lead to an increase in care expenditure. Of course, this does not detract from the fact that healthy behaviour can produce considerable gains in terms of health. It is just that success comes at a price, and in the health care system this can even involve paying a doubled price, on occasion. In this regard, it is worth considering whether the government should allow its course to be determined by health care costs, as such. After all, while health involves paying a price, it also represents important value. Accordingly, the government should focus primarily on that value, making use of economic analyses to achieve the health gain in question as efficiently as possible. Prevention, and the promotion of healthy behaviour will undoubtedly play a major part in this endeavour. 12

13 INLEIDING 1 1 INLEIDING Er komt in Nederland steeds meer aandacht voor gezond gedrag. Vooral sinds het verschijnen van de Volksgezondheid Toekomstverkenning 2002, waarin onomstotelijk werd vastgesteld dat Nederland achterop raakt bij andere Europese landen als het om gezondheid gaat. Ongezond gedrag speelt daarbij een grote rol (Van Oers, 2002; De Hollander et al., 2006). De toegenomen aandacht voor gezond gedrag treffen we ongeorganiseerd aan bij mensen die meer oog krijgen voor het belang van hun leefstijl, maar ook georganiseerd in de vorm van campagnes ter bevordering van gezond gedrag, zoals het actieplan Energie in balans dat vorig jaar door Paul Rosenmöller werd gepresenteerd (Stuurgroep Convenant Overgewicht, 2005). Opmerkelijk is dat minister Hoogervorst in zijn reactie op dit actieplan aan de Tweede Kamer niet alleen stilstond bij de gezondheidseffecten van overgewicht maar ook nadrukkelijk sprak over de economische gevolgen: De samenleving wordt hierdoor in de toekomst geconfronteerd met steeds hogere kosten voor de gezondheidszorg. Ziektekostenpremies belasten het besteedbaar inkomen meer. Ziekteverzuim neemt navenant toe en het bedrijfsleven en de economie zullen in hun groei worden geremd (VWS, 2005). Kennelijk is voorkomen niet alleen beter dan genezen, maar ook goedkoper. In elk geval voor de samenleving, zo is de suggestie. In dit rapport staan de zorgkosten van ongezond gedrag centraal. Maatschappelijke kosten in de vorm van ziekteverzuim en productiviteitsverlies blijven buiten beschouwing. Hoofdstuk 2 geeft inzicht in de zorgkosten van ongezond levende cohorten ten opzichte van Nederlanders die wel gezond leven. Daarbij ligt de nadruk op roken en overgewicht. Vervolgens wordt ook berekend welk deel van de totale zorgkosten toegeschreven kan worden aan deze en andere vormen van ongezond gedrag. Tevens wordt nagegaan welke effecten de eliminatie van roken en overgewicht op de zorgkosten zal hebben. De effecten blijken voor de korte en lange termijn verschillend te zijn, met als belangrijkste boodschap dat gezond gedrag weliswaar tot een betere volksgezondheid leidt, maar niet per definitie tot lagere zorgkosten. Hoofdstuk 3 biedt een overzicht van de internationale wetenschappelijke literatuur. De toenemende belangstelling voor gezond gedrag heeft in de achterliggende tien tot vijftien jaar namelijk een aanzienlijke stroom van onderzoek op gang gebracht waaruit een steeds grotere interesse blijkt voor de invloed van determinanten op zorggebruik en zorgkosten. In hoofdstuk 4 worden de belangrijkste bevindingen op een rijtje gezet en wordt nagedacht over de betekenis daarvan voor het beleid. 13

14

15 ongezond gedrag, ziektelast en zorgkosten in nederland 2 2 ONGEZOND GEDRAG, ZIEKTELAST EN ZORGKOSTEN IN NEDERLAND 2.1 Determinanten van gezondheid en zorgkosten Er zijn tal van factoren die de gezondheid beïnvloeden. Deze worden aangeduid als determinanten of risicofactoren. Gangbaar is een indeling in leefstijl, persoonsgebonden factoren zoals een verhoogde bloeddruk, en omgevingsfactoren (De Hollander et al., 2006). In dit rapport staat de leefstijl centraal, met name roken en overgewicht, en vervolgens ook alcoholgebruik en lichamelijke activiteit. In aanvulling hierop wordt ook kort ingegaan op de zorgkosten die verband houden met de persoonsgebonden factoren. De omgevingsfactoren blijven buiten beschouwing. Ongezond gedrag vergroot de kans op ziekte en heeft daarmee veelal invloed op zowel de kwaliteit als de lengte van het leven. Zo zijn overgewicht, roken en een verhoogde bloeddruk belangrijke risicofactoren voor hart en vaatziekten en is roken de belangrijkste oorzaak voor longkanker. Door het grotere risico op diverse chronische ziekten hebben rokers ongeveer een 6 tot 8 jaar lagere levensverwachting dan niet-rokers en obesen ongeveer een 4,5 jaar lagere levensverwachting dan mensen met een gezond gewicht (Van Baal et al., 2006). Om voor de hele Nederlandse bevolking iets te kunnen zeggen over de invloed van determinanten zoals roken en overgewicht op gezondheid en zorgkosten moeten we weten hoe vaak en op welke leeftijd ongezond gedrag voorkomt. In de Volksgezondheid Toekomstverkenning 2006 zijn gegevens gepresenteerd over het vóórkomen van ziekten en determinanten daarvan in de Nederlandse bevolking (De Hollander et al., 2006). Op basis daarvan is berekend dat 4,5% van de ziektelast uitgedrukt in Disability Adjusted Life Years (DALY s) wordt veroorzaakt door alcoholgebruik en 7,8% door verhoogde bloeddruk. In het rapport Bouwstenen voor keuzes rondom preventie in Nederland is geschat dat de theoretische winst in (gezonde) levensverwachting, wanneer iedereen in Nederland tot de meest gunstige risicocategorie zou behoren, toeneemt met 1,6 jaar in het geval van roken en met 0,8 jaar in het geval van overgewicht (Van Baal et al., 2006). Uit beide rapporten bleek verder dat bij het verlies in gezonde levensverwachting roken vooral tot een verlies van levensjaren leidt terwijl overgewicht een relatief groot verlies van gezondheid veroorzaakt. Dit heeft te maken met het feit dat overgewicht, in tegenstelling tot roken, ook leidt tot enkele minder dodelijke ziekten zoals klachten en aandoeningen van het bewegingsapparaat. Het vermijden van deze ziekten leidt niet tot winst in levensverwachting maar wel tot winst in gezondheid en kwaliteit van leven. 15

16 zorgkosten van ongezond gedrag Tekstblok 1: De berekening van ziekte en sterfte als gevolg van ongezond gedrag in het RIVM Chronisch Ziekten Model, en het verschil met de VTV In het RIVM Chronische Ziekten Model (CZM) bepalen risicofactoren zoals roken en overgewicht de kans op het krijgen van een ziekte. Het wel of niet hebben van een ziekte bepaalt vervolgens de kans op sterfte: mensen met een ziekte hebben een grotere kans om te overlijden dan mensen zonder ziekte. Omdat rokers een grotere kans hebben op onder andere longkanker en het hebben van longkanker de kans om te overlijden verhoogt, leidt dit mechanisme ertoe dat rokers een lagere levensverwachting hebben dan niet-rokers. Analoog aan het rapport Bouwstenen voor keuzes rondom preventie in Nederland (Van Baal et al., 2006), is in dit rapport ervoor gekozen om naast de invloed van risicofactoren op sterfte via ziekten ook de directe invloed van risicofactoren op sterfte mee te nemen, onafhankelijk van het optreden van ziekten die samenhangen met die risicofactor. Er werd dus niet alleen een zogenaamd relatief risico op sterfte door een bepaalde ziekte gedefinieerd, maar ook werd een relatief risico op sterfte aan overige oorzaken meegenomen. Dit wijkt af van de benadering in de VTV-2006 waar ervoor gekozen is om alléén effecten via ziekten mee te nemen. Dit leidt ertoe dat er verschillen zijn tussen de resultaten gepresenteerd in VTV-2006 en de resultaten gepresenteerd in dit rapport. Omdat het totale sterfterisico in dit rapport dus hoger is, want het is een sommering van het risico op sterfte door ziekte en het risico op sterfte door overige doodsoorzaken, is de invloed van risicofactoren op de zorgkosten van ziekten in gewonnen levensjaren in dit rapport groter dan in de schattingen die in de VTV-2006 zijn gerapporteerd. De in dit rapport gehanteerde methode is meer in overeenstemming met kosten-effectiviteits-analyses die eerder zijn uitgevoerd door het RIVM. De in de VTV-2006 gehanteerde methode ligt in het verlengde van eerdere VTV-rapporten. Ongezond gedrag leidt dus over het algemeen tot ongezondheid, in ieder geval op bevolkingsniveau. De invloed van determinanten op de zorgkosten is echter minder eenduidig. Mensen met een ongezonde leefstijl en/of ongunstige persoonsgebonden factoren zijn tijdens hun leven doorgaans duurder dan gezonde mensen omdat ze een groter risico op allerhande ziekten lopen en daardoor meer zorg gebruiken. Echter, ze leven veelal ook minder lang waardoor als het ware zorgkosten worden bespaard, vooral voor zogenaamde ouderdomsziekten zoals dementie (Barendregt et al., 1997; Bonneux et al., 1998). In dit hoofdstuk gaan we hier nader op in door op verschillende manieren de relatie tussen determinanten en zorgkosten in Nederland te bekijken. 2.2 Algemene aanpak Met behulp van het RIVM Chronische Ziekten Model (CZM) kunnen de zorgkosten in een kalenderjaar worden toegewezen aan ongezond gedrag en andere determinanten van ziekte (Van Baal et al., 2006). Ook kan een inschatting worden gemaakt hoe de zorgkosten zich ontwikkelen bij eliminatie van de risicofactoren. Het CZM is een dynamisch populatiemodel waarin de verdeling van gezondheidsdeterminanten over de Nederlandse bevolking naar geslacht en leeftijdscategorie (vanaf 20 jaar) is opgenomen (zie Bijlage A). Het model bevat gegevens over de relatie tussen het vóórkomen van deze risicofactoren en het optreden van 28 chronische ziekten. Ook de relatie tussen deze ziekten en sterfte is gemodelleerd. In het CZM bepalen risicofactoren zoals roken en overgewicht de kans op het krijgen van een ziekte. Het wel of niet hebben van een ziekte bepaalt vervolgens de kans op sterfte: mensen met ziekte hebben een 16

17 ongezond gedrag, ziektelast en zorgkosten in nederland 2 hogere kans om te overlijden. Omdat rokers een groter risico lopen op bijvoorbeeld longkanker en het hebben van longkanker de sterftekans verhoogt, leidt dit mechanisme ertoe dat rokers een lagere levensverwachting hebben dan niet-rokers. Met het CZM kunnen op deze manier verschillen in levensverwachting en zorgkosten tussen verschillende cohorten en populaties worden geschat, waaronder rokers, niet-rokers en mensen met obesitas. Het theoretisch te winnen aantal levensjaren en de effecten op kosten van zorg worden geschat door projecties van het CZM op basis van bijvoorbeeld het huidige aantal rokers, te vergelijken met projecties van het CZM op basis van een theoretisch scenario waarin niemand rookt. Zorgkosten worden met het CZM geschat door kosten per patiënt per ziekte per jaar te koppelen aan het geschatte aantal ziektegevallen (Van Baal et al., 2005). Daarbij wordt gebruikgemaakt van de resultaten van de studie Kosten van ziekten in Nederland 2003 volgens het perspectief van de Zorgrekeningen van het CBS (Slobbe et al., 2006). In Bijlage B staan de kosten per patiënt voor verschillende leeftijdscategorieën weergegeven. In de volgende paragrafen presenteren we eerst de zorgkosten over de levensloop van drie fictieve, gezond en ongezond levende cohorten. Deze analyse concentreert zich op roken en overgewicht omdat dat de belangrijkste oorzaken van ziekte en sterfte zijn. Met behulp van deze analyses wordt vervolgens een inschatting gemaakt van de zorgkosten in Nederland die toewijsbaar zijn aan ongezond gedrag. Met die gegevens wordt ten slotte berekend wat het effect op de zorgkosten zou zijn van een (hypothetische) eliminatie van de verschillende risicofactoren. 2.3 Een levensloopperspectief op de zorgkosten Met het CZM hebben we de zorgkosten geschat van drie verschillende cohorten, elk bestaande uit 500 mannen en 500 vrouwen met een beginleeftijd van 20 jaar (Van Baal et al., 2006b): 1. een gezond levend cohort dat niet rookt (en daar ook nooit mee begint) met een gezond gewicht (18,5<Body Mass Index (BMI)<25). De BMI is een maatstaf voor onder-, normaal, dan wel overgewicht (mede op basis van lichaamslengte). 2. een rokend cohort van mensen met een gezond gewicht, maar rokend gedurende hun hele leven; 3. een obees cohort (BMI>30), dat nooit rookt maar ook nooit afvalt. Een BMI boven de 30 wordt over het algemeen geassocieerd met extreem overgewicht, ofwel obesitas. De levensloop van deze cohorten wordt gesimuleerd totdat alle mannen en vrouwen uit het cohort gestorven zijn. Omdat ongezond gedrag een hoger risico op diverse chronische ziekten met zich meebrengt, gebruiken mensen die ongezond leven meer zorg en maken zij hogere zorgkosten. Figuur 2.1 laat dit zien voor een roker en een obees iemand ten opzichte van gezond levende Nederlanders, en dat voor verschillende leeftijden. Op jongere leeftijd heeft een obees persoon de meeste zorgkosten, terwijl op hogere leeftijden rokers het duurst blijken te zijn. 17

18 orgkosten van ongezond gedrag Extra zorgkosten per jaar in t.o.v. gezond levend persoon Rokend persoon Obees persoon Leeftijd Figuur 2.1: Extra zorgkosten per persoon per jaar veroorzaakt door roken en overgewicht. Echter, de totale zorgkosten over de levensloop van de drie cohorten worden niet alleen bepaald door de gemiddelde zorgkosten per persoon per jaar, maar natuurlijk ook door het aantal personen van het cohort dat nog in leven is. Figuur 2.2 geeft de totale zorgkosten van de drie cohorten weer. Nu blijken rokers aanzienlijk minder kosten te maken, ook al zijn ze dan gemiddeld per jaar duurder dan gezond levende personen. De oorzaak is dat rokers korter leven en dit cohort dus eerder is uitgestorven dan beide andere cohorten. Dat de totale zorgkosten van het gezond levend cohort over de levensloop het hoogst zijn, valt af te leiden uit het feit dat de oppervlakte onder de curve van gezond levende personen groter is dan van rokende en obese personen. Opvallend aan Figuur 2.2 is dat er tot ongeveer zeventigjarige leeftijd er nauwelijks kostenverschillen zijn tussen de drie cohorten. Dit komt doordat procentueel gezien rokers en obesen niet veel duurder zijn dan mensen die gezond leven, waarbij ook een rol speelt dat de gemiddelde zorgkosten op volwassen leeftijd relatief laag zijn en tot zeventigjarige leeftijd slechts beperkt en geleidelijk stijgen (zie Slobbe et al., 2006). Tabel 2.1 geeft de levensverwachting en de verwachte totale zorgkosten over de hele levensloop voor de verschillende cohorten weer. Rokers hebben op twintigjarige leeftijd een ongeveer 11% lagere levensverwachting dan gezond levende mensen en obesen hebben ongeveer een 7% lagere levensverwachting. De totale verwachte zorgkosten van rokers zijn 28% lager dan de verwachte zorgkosten van gezond levende mensen. Voor obesen is dit 16%. 18

19 ongezond gedrag, ziektelast en zorgkosten in nederland 2 Kosten Gezond levend cohort Rokend cohort Obees cohort Leeftijd Figuur 2.2: Totale zorgkosten voor de drie verschillende cohorten (miljoenen euro, niet gedisconteerd). Tabel 2.1: Resterende levensverwachting en verwachte zorgkosten (* 1.000) voor een 20-jarige uit een van de drie cohorten. Gezond levend cohort Rokend cohort Obees cohort Resterende levensverwachting (jaar) 64,4 57,4 59,9 Zorgkosten van ziekten veroorzaakt door roken en obesitas Coronaire hartziekten (CHZ) Beroerte COPD Diabetes Klachten en aandoeningen aan het bewegingsapparaat (KAB) Longkanker Kanker overig Zorgkosten van overige ziekten Totale zorgkosten Uit de tabel volgt dat de grootste verschillen in zorgkosten niet worden veroorzaakt door ziekten die gerelateerd zijn aan roken en/of obesitas (zie Bijlage A), maar door de groep overige ziekten. Als we in Figuur 2.3 meer in detail kijken naar de verschillen van het rokend en obees cohort ten opzichte van het cohort dat gezond leeft, zien we dat rokers veel meer kosten maken voor COPD en longkanker. Het obees cohort gebruikt meer zorg voor diabetes en klachten aan het bewegingsapparaat. Opvallend is dat het gezond levende cohort de hoogste kosten voor beroerte (CVA) heeft, terwijl zowel roken als overgewicht belangrijke determinanten voor deze aandoening zijn. De oorzaak hiervan is dat beroerte ook andere determinanten heeft en dat de incidentie en de kosten sterk toenemen met de leeftijd. Gezond leven zorgt dus als het ware 19

20 zorgkosten van ongezond gedrag Euro * Rokend cohort Obees cohort CHZ Beroerte COPD diabetes KAB Longkanker Kanker overig Ziekte categorie Figuur 2.3: Cumulatieve verschillen in zorgkosten per ziekte van de ongezond levende cohorten ten opzichte van het gezond levend cohort (in euro; CHZ=coronaire hartziekten; KAB=klachten en aandoeningen aan het bewegingsapparatuur). eerder voor uitstel dan voor het vermijden van beroerte. Op soortgelijke wijze zijn de kosten voor aandoeningen van het bewegingsapparaat lager voor rokers. Roken is niet gerelateerd aan deze aandoeningen, maar vanwege de kortere levensduur van rokers komen deze aandoeningen verhoudingsgewijs minder voor. 2.4 Toewijzing van zorgkosten in 2003 aan determinanten In de vorige paragraaf zijn de kosten per jaar en over de levensloop gepresenteerd voor drie hypothetische cohorten: rokend, obees en gezond levend. In deze paragraaf zullen we de zorgkosten van 2003 toewijzen aan de determinanten zoals die in dat jaar onder de Nederlandse bevolking voorkwamen. De kostencijfers uit Figuur 2.1 vormen daarbij het uitgangspunt. Om voor de hele Nederlandse bevolking iets te kunnen zeggen over de toewijzing van zorgkosten, moeten we weten hoe vaak en op welke leeftijd ongezond gedrag vóórkomt. Dat doen we door berekening van de fractie van de ongezondheid die toewijsbaar is aan een risicofactor. Daarbij kijken we eerst welke fractie van de nieuwe gevallen van chronische aandoeningen in een jaar kan worden toegeschreven aan een risicofactor. Dit wordt het populatie-attributieve risico (PAR) genoemd (Steenland & Armstrong, 2006). Hiermee kunnen ook de gemiddelde kosten van ziekten in één jaar worden toegeschreven aan bepaalde risicofactoren (Tabel 2.2). 20

Hoe gezond zijn de zorguitgaven? Zorg voor euro s - 6

Hoe gezond zijn de zorguitgaven? Zorg voor euro s - 6 Hoe gezond zijn de zorguitgaven? Zorg voor euro s - 6 Hoe gezond zijn de zorguitgaven? De kosten en opbrengsten van gezondheidszorg bij infectieziekten, kankers en hart- en vaatziekten Zorg voor euro

Nadere informatie

Rapport 260322004/2009 C.A. Baan C.G. Schoemaker. Diabetes tot 2025. preventie en zorg in samenhang

Rapport 260322004/2009 C.A. Baan C.G. Schoemaker. Diabetes tot 2025. preventie en zorg in samenhang Rapport 260322004/2009 C.A. Baan C.G. Schoemaker Diabetes tot 2025 preventie en zorg in samenhang DIABETES TOT 2025 PREVENTIE EN ZORG IN SAMENHANG Eindredactie: C.A. Baan en C.G. Schoemaker Sector Volksgezondheid

Nadere informatie

Kanker in Nederland tot 2020. Trends en prognoses. Signaleringscommissie Kanker van KWF Kankerbestrijding

Kanker in Nederland tot 2020. Trends en prognoses. Signaleringscommissie Kanker van KWF Kankerbestrijding Kanker in Nederland tot 2020 Trends en prognoses Signaleringscommissie Kanker van KWF Kankerbestrijding KWF Kankerbestrijding heeft als missie: kanker zo snel mogelijk terugdringen en onder controle brengen.

Nadere informatie

LANGER GEZOND LEVEN. Ook een kwestie van gezond gedrag. Oktober 2003

LANGER GEZOND LEVEN. Ook een kwestie van gezond gedrag. Oktober 2003 LANGER GEZOND LEVEN Ook een kwestie van gezond gedrag Oktober 2003 2 Inhoudsopgave Leeswijzer Deel I Volksgezondheid en gezond leven 1. Waarom een nota preventiebeleid? 1.1 Gezondheid belangrijk voor burger

Nadere informatie

Grijs is niet zwart wit ambities van 55+

Grijs is niet zwart wit ambities van 55+ Grijs is niet zwart wit ambities van 55+ vitality we add 2 Medical Delta Het Medical Delta consortium wordt gevormd door de academische instellingen en regionale overheden in Zuid-Holland. In samenwerking

Nadere informatie

Inventarisatie van het gebruik en de kosten van zorg voor astma en COPD in Nederland

Inventarisatie van het gebruik en de kosten van zorg voor astma en COPD in Nederland RIVM rapport 260604001/2004 Inventarisatie van het gebruik en de kosten van zorg voor astma en COPD in Nederland E.J.I. Hoogendoorn 1,2, T.L. Feenstra 1,2, M.P.M.H. Rutten-van Mölken 2 1 Centrum voor preventie

Nadere informatie

Groen, gezond en productief

Groen, gezond en productief sustainability Groen, gezond en productief The Economics of Ecosystems & Biodiversity (TEEB NL): natuur en gezondheid kpmg.nl T h e E c o n o m i c s o f E c o s y s t e m s & B i o d i v e r s i t y Inhoudsopgave

Nadere informatie

Effect van verhoging van de keuringsleeftijd op de verkeersveiligheid

Effect van verhoging van de keuringsleeftijd op de verkeersveiligheid Effect van verhoging van de keuringsleeftijd op de verkeersveiligheid Drs. W.P. Vlakveld & dr. R.J. Davidse R-2011-6 Effect van verhoging van de keuringsleeftijd op de verkeersveiligheid Geschatte toename

Nadere informatie

Trendrapport. Bewegen en Gezondheid 2010/2011. Onder redactie van: V.H. Hildebrandt C.M. Bernaards J.H. Stubbe

Trendrapport. Bewegen en Gezondheid 2010/2011. Onder redactie van: V.H. Hildebrandt C.M. Bernaards J.H. Stubbe Trendrapport Bewegen en Gezondheid 2010/2011 Onder redactie van: V.H. Hildebrandt C.M. Bernaards J.H. Stubbe TNO Wassenaarseweg 56 Postbus 2215 2301 CE Leiden ISBN-nummer 978-90-5986-416-0 2013 TNO Onder

Nadere informatie

Uit de armoede werken

Uit de armoede werken Uit de armoede werken Uit de armoede werken Omvang en oorzaken van uitstroom uit armoede Stella Hoff Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, september 2010 Het Sociaal en Cultureel Planbureau is ingesteld

Nadere informatie

Dit rapport is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding.

Dit rapport is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding. Dit rapport is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen worden gebruikt met bronvermelding. Zelfmanagement vanuit het perspectief van mensen met astma of COPD D. Baan M. Heijmans P. Spreeuwenberg M.

Nadere informatie

Diabetes en depressie, een zorgelijk samenspel

Diabetes en depressie, een zorgelijk samenspel RIVM Rapport 260801003/2007 Diabetes en depressie, een zorgelijk samenspel M.T. van Meeteren-Schram C.A. Baan Contact: M.T. van Meeteren-Schram Centrum voor Preventie- en Zorgonderzoek miranda.van.meeteren@rivm.nl

Nadere informatie

Aspirine op je brood

Aspirine op je brood STT 79 Aspirine op je brood Voeding en geneesmiddelen in de toekomst Ellen Willemse red. Stichting Toekomstbeeld der Techniek At a certain level, when it comes to the future, the only thing one can be

Nadere informatie

Gezondheidsraad. Next generation sequencing in diagnostiek

Gezondheidsraad. Next generation sequencing in diagnostiek Gezondheidsraad Next generation sequencing in diagnostiek 2015/01 Gezondheidsraad Next generation sequencing in diagnostiek Gezondheidsraad H e a l t h C o u n c i l o f t h e N e t h e r l a n d s Aan

Nadere informatie

GOKKEN IN KAART Tweede meting aard en omvang kansspelen in Nederland

GOKKEN IN KAART Tweede meting aard en omvang kansspelen in Nederland GOKKEN IN KAART Tweede meting aard en omvang kansspelen in Nederland December 2011 INTRAVAL Groningen-Rotterdam COLOFON 2011 WODC, ministerie van Veiligheid en Justitie. Auteursrechten voorbehouden. INTRAVAL

Nadere informatie

Kinderen met een handicap in Tel

Kinderen met een handicap in Tel Kinderen met een handicap in Tel Kerngegevens per provincie, gemeente en wijk Bas Tierolf Dick Oudenampsen Kinderen met een handicap in Tel Kerngegevens per provincie, gemeente en wijk Bas Tierolf Dick

Nadere informatie

Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders

Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders Autismespectrumstoornissen: een leven lang anders Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands Aan de minister voor Jeugd en Gezin Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Aan de staatssecretaris

Nadere informatie

Preventie kan effectiever!

Preventie kan effectiever! >±H ±< >±H ±< >±H ±< >±H ±< overzichtstudies >±H ±< Preventie kan effectiever! >±H ±< >±H ±< Deelnamebereidheid en deelnametrouw >±H ±< aan preventieprogramma s in de zorg >±H ±< NIVEL 2012 Berber Koopmans

Nadere informatie

Natuur en gezondheid. Invloed van natuur op sociaal, psychisch en lichamelijk welbevinden

Natuur en gezondheid. Invloed van natuur op sociaal, psychisch en lichamelijk welbevinden 7 Natuur en gezondheid Invloed van natuur op sociaal, psychisch en lichamelijk welbevinden Deel 1 van een tweeluik: Verkenning van de stand der wetenschap Gezondheidsraad Health Council of the Netherlands

Nadere informatie

Zorg voor. chronisch zieken. overzichtstudies >± ±< >+ +< > < >= =< > < >+ +< >± ±< >± ±< >+ +< > < >= =< > < >+ +< >± ±<

Zorg voor. chronisch zieken. overzichtstudies >± ±< >+ +< > < >= =< > < >+ +< >± ±< >± ±< >+ +< > < >= =< > < >+ +< >± ±< >± ±< >+ +< > < >= =< overzichtstudies > < Zorg voor >+ +< chronisch zieken >± ±< Organisatie van zorg, zelfmanagement, >x x< zelfredzaamheid en participatie >± ±< >+ +< > < >= =< > < >+ +< >± ±< >± ±

Nadere informatie

Sociale uitsluiting bij kinderen: omvang en achtergronden

Sociale uitsluiting bij kinderen: omvang en achtergronden Sociale uitsluiting bij kinderen: omvang en achtergronden Sociale uitsluiting bij kinderen: omvang en achtergronden Annette Roest Anne Marike Lokhorst Cok Vrooman Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag,

Nadere informatie

Zelfstandig of begeleid naar school: beleving van verkeersonveiligheid door ouders van basisschoolleerlingen

Zelfstandig of begeleid naar school: beleving van verkeersonveiligheid door ouders van basisschoolleerlingen Zelfstandig of begeleid naar school: beleving van verkeersonveiligheid door ouders van basisschoolleerlingen A.T.G. Hoekstra, MSc, dr. J. Mesken & drs. W.P. Vlakveld R-2010-7 Zelfstandig of begeleid naar

Nadere informatie

Meebetalen aan de zorg

Meebetalen aan de zorg Meebetalen aan de zorg Meebetalen aan de zorg Nederlanders over solidariteit en betaalbaarheid van de zorg Sjoerd Kooiker en Mirjam de Klerk (scp) Judith ter Berg en Yolanda Schothorst (Bureau Veldkamp)

Nadere informatie

Blootstelling aan elektromagnetische velden (0 Hz - 10 MHz)

Blootstelling aan elektromagnetische velden (0 Hz - 10 MHz) Blootstelling aan elektromagnetische velden (0 Hz - 10 MHz) Aanbiedingsbrief Blootstelling aan elektromagnetische velden (0 Hz - 10 MHz) aan: de Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en

Nadere informatie

Klachten van het bewegingsapparaat in de Nederlandse bevolking prevalenties, consequenties en risicogroepen. HSJ Picavet, HWV van Gils, JSAG Schouten

Klachten van het bewegingsapparaat in de Nederlandse bevolking prevalenties, consequenties en risicogroepen. HSJ Picavet, HWV van Gils, JSAG Schouten research for man and environment RIJKSINSTITUUT VOOR VOLKSGEZONDHEID EN MILIEU NATIONAL INSTITUTE OF PUBLIC HEALTH AND THE ENVIRONMENT In samenwerking met RIVM rapport 266807 002 Klachten van het bewegingsapparaat

Nadere informatie

Gebruik van mobiele apparatuur door fietsende jongeren

Gebruik van mobiele apparatuur door fietsende jongeren Gebruik van mobiele apparatuur door fietsende jongeren A.T.G. Hoekstra, MSc, drs. D.A.M. Twisk, A. Stelling, MSc & dr. M. Houtenbos R-2013-12 Gebruik van mobiele apparatuur door fietsende jongeren Bouwstenen

Nadere informatie

Voorschrijven bij hypertensie in de huisartspraktijk

Voorschrijven bij hypertensie in de huisartspraktijk Dit rapport is een uitgave van het NIVEL 2004. De gegevens mogen met bronvermelding (Voorschrijven bij hypertensie in de huisartspraktijk, Liset van Dijk, Irma Hermans, Jesse Jansen, Dinny de Bakker, NIVEL

Nadere informatie

Bouwen voor de zorg. Perspectief voor de Nederlandse bouw

Bouwen voor de zorg. Perspectief voor de Nederlandse bouw Bouwen voor de zorg Perspectief voor de Nederlandse bouw Bouwen voor de zorg Het auteursrecht voor de inhoud berust geheel bij de Stichting Economisch Instituut voor de Bouw. Overnemen van de inhoud (of

Nadere informatie

Bruikbaarheid van snelheidsgegevens uit floating car data voor proactieve verkeersveiligheidsanalyses R-2015-3

Bruikbaarheid van snelheidsgegevens uit floating car data voor proactieve verkeersveiligheidsanalyses R-2015-3 Bruikbaarheid van snelheidsgegevens uit floating car data voor proactieve verkeersveiligheidsanalyses R-2015-3 Bruikbaarheid van snelheidsgegevens uit 'floating car data' voor proactieve verkeersveiligheidsanalyses

Nadere informatie

Projecties van de gezonde levensverwachting tot 2030

Projecties van de gezonde levensverwachting tot 2030 Bevolkingstrends 214 Projecties van de gezonde levensverwachting tot 23 Coen van Duin Lenny Stoeldraijer juni 214 CBS Bevolkingstrends juni 214 1 Uit nieuwe berekeningen blijkt dat, als de waargenomen

Nadere informatie