Communicatie- en informatiewetenschappen Faculteit der Letteren Rijksuniversiteit Groningen 4 juli 2011

Transcriptie

1 Communicatie- en informatiewetenschappen Faculteit der Letteren Rijksuniversiteit Groningen 4 juli Scriptiebegeleider: dr. H. Mazeland Tweede lezer: prof. dr. C.M. de Glopper

2 Voorwoord Soms was ik brakka, soms ging ik loesoe, maar deze torie is dope geworden! Een samenvatting van de laatste maanden van mijn studie, die vooral in het teken stonden van mijn masterscriptie. Wat het betekent? Tijdens het lezen van deze scriptie over straattaal zal dat hopelijk duidelijk worden. Dit onderzoek had ik nooit kunnen verrichten zonder de Groningse jongeren die mij vertelden over hun taal. Ik wil daarom Anne Peter van Muijen van het H.N. Werkman college en Sjoukje de Vries van het Kamerlingh Onnes college bedanken voor de toestemming om in hun klassen te enquêteren. Ook wil ik alle scholieren bedanken die mijn enquête in hebben gevuld. Speciale dank gaat uit naar de veertien straattaalsprekers onder hen die mij tijdens interviews toelieten in hun belevingswereld. Uiteraard dank ik ook mijn scriptiebegeleider Harrie Mazeland voor zijn begeleiding en voor onze gesprekken, waarna ik met nieuwe ideeën weer verder kon. Ik heb, ook tijdens de periode als student-assistent, veel van hem geleerd. Tevens wil ik Kees de Glopper bedanken voor zijn rol als tweede lezer. Tot slot wil ik mijn ouders, mijn zus en mijn vriendinnen, in het bijzonder Charlotte en Marije, bedanken voor hun belangstelling en stimulans tijdens het onderzoek. En bedankt Groningen, voor de geweldige studententijd die ik hier heb gehad! Veel leesplezier gewenst! Groningen, juli 2011

3 Samenvatting Het onderzoek Straattaal is een type jongerentaal waarbij woorden en uitdrukkingen uit andere talen worden gemengd met Nederlands. Deze scriptie is voortgekomen uit het feit dat straattaal tot nu toe voornamelijk is onderzocht in zeer multiculturele steden. Er wordt namelijk verondersteld dat interactie tussen verschillende etniciteiten onlosmakelijk verbonden is met straattaal. Ik wilde de straattaal van Groningen in kaart brengen om deze leemte in het onderzoeksgebied op te vullen, maar ook om erachter te komen of direct intercultureel contact daadwerkelijk een voorwaarde is voor het spreken van straattaal. Het onderzoek bestond uit een combinatie van twee methodes, namelijk een enquête onder scholieren (n=100) en vier interviews met kleine groepjes scholieren. In de enquête was de vraag opgenomen om, als de scholier straattaal sprak, de woorden en uitdrukkingen op te schrijven die hij of zij gebruikt tijdens het spreken. De resultaten Er lijkt in Groningen in mindere mate straattaal te worden gesproken dan in de rest van het land. Straattaalsprekers hoeven niet vooral allochtonen te zijn. Ook kunnen we de verschillen tussen het aantal sprekers per schoolniveau niet toeschrijven aan het aantal aanwezige allochtonen. Daarnaast blijkt directe omgang met allochtonen geen voorwaarde (meer) te zijn voor het spreken van straattaal. In al deze resultaten wordt de rol van allochtonen alsmaar kleiner, terwijl de geïnterviewden toch beweren dat de aanwezigheid van straattaal vooral wordt beïnvloed door allochtonen. Ook lijkt er een positieve relatie te bestaan tussen het direct omgaan met verschillende etniciteiten en de grootte van de straattaalwoordenschat. De onderwerpen in de gecreëerde woordenlijst betreffen vriendschap en liefde, maar ook drugs, politie, seks, het beoordelen van elkaars uiterlijk, drank, geld en geweld. In straattaal worden veelal evaluaties van mensen, dingen en situaties geuit. Het zelfstandig naamwoord het vaakst geleend uit andere talen. De woorden die zijn genoemd betreffen alleen open woordklassen. Dit is niet zo vreemd, omdat straattaal draait om creatief zijn met taal. De straattaalsprekers hebben gemiddeld 7,3 straattaalwoorden opgeschreven. Jongeren die uitsluitend Nederlands spreken hebben gemiddeld ongeveer één woord meer opgegeven dan de jongeren die (ook nog) een andere taal spreken. Uitsluitend Nederlandstaligen hebben dus in ieder geval net zo veel kennis van straattaal. Om straattaal te verwerven is directe sociale omgang het belangrijkste. Wanneer dit omgang met allochtonen is, lijkt de kennis van straattaal omhoog te gaan. Muziek is van belang: volgens de geïnterviewden zijn rap en hiphop onlosmakelijk met straattaal verbonden. Conclusie In de steekproef wordt beduidend minder straattaal gesproken dan gemiddeld in Nederland. Volgens de geïnterviewden ligt dit aan de geringe hoeveelheid allochtonen in Groningen. In dit onderzoek bleek de taalachtergrond echter niet van invloed op het spreken van straattaal. Ook bleek directe multiculturele communicatie geen voorwaarde voor het spreken van straattaal: deze voorwaarde lijkt achterhaald doordat er netwerken bestaan van jongeren die straattaal aan elkaar door geven, direct of via media. Directe multiculturele communicatie lijkt de woordenschat van straattaal echter wel te vergroten.

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding De aanleiding De vraagstelling Relevantie 2 2. Theoretisch kader Inleiding Jongerentaal Inleiding Waarom wordt jongerentaal gesproken? Taalkundige kenmerken De sprekers van jongerentaal Betekenisgebieden Nieuwe ontwikkelingen in de jongerentaal Straattaal Inleiding De aandacht voor straattaal Taalkundige kenmerken van straattaal Murks De sprekers van straattaal De context waarin straattaal wordt gesproken Betekenisgebieden Waarom wordt straattaal gesproken? De spreiding van straattaal Interculturele communicatie Inleiding Verband tussen multiculturaliteit en straattaal Grensvervaging Methode Inleiding De school als onderzoeksplek De steekproef De enquête Aanvulling met kwalitatieve interviews Verwerking van de gegevens Resultaten De straattaalsprekers Het percentage straattaalsprekers 20

5 De definitie van straattaal De socio-demografische kenmerken van de straattaalsprekers De taalachtergronden van straattaalsprekers Redenen voor het spreken van straattaal De context waarin straattaal wordt gesproken De woorden en uitdrukkingen van straattaal Het aantal genoemde woorden en uitdrukkingen De meest populaire woorden en uitdrukkingen De leentalen De woordsoorten Verdere analyse van de straattaalwoorden Andere kenmerken van straattaal Het verwerven van straattaal Manieren van verwerven De taalachtergronden van vrienden De spreiding van straattaal Conclusie en discussie Conclusie Onderzoeksvraag 1: Hoe ziet het straattaalgebruik in de stad 38 Groningen eruit? Onderzoeksvraag 2: Op welke manieren hebben de Groningse 39 jongeren deze woorden en uitdrukkingen verworven? Belangrijkste bevindingen Discussie Verder onderzoek Literatuur 42 Bijlagen Enquête over straattaal Topiclijst interviews straattaal Codeerschema Genoemde straattaalwoorden Overige tabellen 57