Een integrale benadering van verandering en onderwijsvernieuwing

Transcriptie

1 FOCUS OP VERANDERING INSPIRATIE EN HANDVATTEN VOOR HET VERANDERPROCES BIJ DE INVOERING VAN FOCUS OP VAKMANSCHAP Een integrale benadering van verandering en onderwijsvernieuwing In deze white paper presenteren we een specifiek model om naar onderwijsvernieuwing, en meer specfiek de implementatie van Focus op vakmanschap, te kijken. Wij doen dat vanuit een model dat wij de Schoolnavigator noemen. De Schoolnavigator is een model dat wij ontlenen aan de Businessnavigator 1 en dat wij vertaald hebben naar het onderwijs om onze dienstverlening te optimaliseren. We hanteren de Schoolnavigator als samenhangend model om de organisatie en het onderwijs te stroomlijnen, en daarbinnen congruent te kunnen handelen bij veranderingen. We hebben de ervaring dat dit model een uiterst handzaam middel is om veranderingen te focussen. De Schoolnavigator bestaat uit 9 losse cellen en het geheel van het model fungeert als 10 e onderdeel (Figuur 1). Figuur 1: De Schoolnavigator

2 Een korte uitleg van het model Het model geeft inzicht in de relevante (f)actoren voor het effectief functioneren van een organisatie/team zowel ten aanzien van de dagelijkse processen als met betrekking tot lange termijn doelen en hoe deze zich verhouden tot de focus en de doelgroep. Door de nadruk op de onderlinge relaties en verbondenheid tussen deze factoren is het ook een model om greep te houden op veranderingsprocessen. In de buitencirkel gaat het om richtinggevende principes die het handelen van een organisatie of een (onderwijs)team bepalen zowel op de korte als lange termijn. In de binnenkant van het model worden de organisatorische actoren en processen en producten beschreven die tezamen het raamwerk van de organisatie vormen. Het model is zowel bruikbaar voor een hele school, een onderwijsteam als voor een groep (bv studieloopbaanbegeleiders). Wanneer het model wordt ingevuld is het goed om te beseffen voor welk niveau er naar samenhang gezocht wordt. Klanten/betrokkenen Aan de onderkant van het model staan de belangrijkste klanten/betrokkenen centraal. In het onderwijs is de belangrijkste klant natuurlijk de student met als belangrijke andere betrokkenen het bedrijfsleven of praktijkinstellingen, ouders en verzorgers. De dienstverlening aan de klanten van het onderwijs staat altijd in relatie tot de externe regionale omgeving. Filosofie Aan de linkerkant is de filosofie van de school opgenomen, weergegeven in de visie. In deze visie worden de belangrijkste kernwaarden, leidende principes en uitgangspunten benoemd. Deze visie en leidende principes zijn over het algemeen heel stabiel en kenmerkend voor de identiteit van de school. Voorbeelden hiervan zijn respect, openheid en vertrouwen. De leidende principes die een onderwijsteam hiervan kan afleiden zijn bijvoorbeeld: wij reageren altijd binnen twee dagen op een vraag van een student of een student voelt zich bij ons in het gehele gebouw welkom. De leidende principes hebben tot doel om sturing te geven aan moeilijke beslissingen die in het team genomen moeten worden. De vraag of intensivering van het onderwijs wordt ingevuld door het maken van grotere klassen kan bijvoorbeeld aan de hand van kernwaarden en leidende principes genomen worden. Wanneer kleinschaligheid en betrokkenheid bij de studenten kernwaarden zijn lijkt het niet voor de hand te liggen om intensivering op te lossen met grotere klassen. Droomambitie Helemaal rechts in de buitencirkel van het model staat de lange termijn (droom)ambitie van de school genoemd; waar willen we naartoe en wat willen we over bijvoorbeeld vijf jaar bereikt hebben? Ambities kunnen geformuleerd zijn op het niveau van tevredenheid van studenten of bedrijfsleven maar ook op het niveau van het aantal studenten dat binnen twee jaar een betaalde baan in de sector krijgt of het aantal alumni dat betrokken wil blijven bij de opleiding.

3 Focus Bovenaan in het model staat de focus. Deze focus beschrijft de doelstellingen voor het komende studiejaar. Het gaat om de acties die realiseerbaar en haalbaar zijn op de korte termijn. Voorbeelden van focuspunten zijn het kwalitatief verbeteren van toetsing en examineren om het rendement te verhogen door middel van scholing van onze assessoren. En ook het investeren in het pedagogisch en didactisch klimaat om de aantrekkelijkheid van het onderwijs te verhogen zodat studenten beter scoren op tevredenheid over de opleiding. Of het aanpassen van roostersystematiek zodat we het onderwijs beter kunnen intensiveren. Focuspunten die wij ook tegengekomen zijn, zijn bijvoorbeeld het uitbreiden van PR- en marketingactiviteiten om voldoende studenten te werven, het vullen van de onderwijscatalogus of het onderwijs verplaatsen naar de elektronische leeromgeving. Bij het formuleren van focuspunten is het van belang dat zij de ambitie op lange termijn onderstrepen. Mensen De bovenste cel aan de binnenkant gaat over de mensen in de onderwijsorganisatie. Docenten, instructeurs, management en administratieve medewerkers moeten bekwaam zijn om de ambitie die geformuleerd is te realiseren en zij moeten zich verbonden voelen met de visie en de leidende principes van de school. Docenten moeten dus niet alleen bevoegd en bekwaam zijn om de ambities en het onderwijsconcept te realiseren maar ook in de vorm van professionalisering en intercollegiaal overleg blijven investeren in hun eigen ontwikkeling. In het huidige klimaat van kwaliteitsverbetering en professionalisering wordt de ambitie om zich als docenten te registreren en het lerarenregister steeds groter. In lijn met andere professionals is te verwachten dat de verplichting tot registratie en onderhoud van bekwaamheid gaat toenemen. (Bedrijfs)processen De tweede cel aan de binnenkant gaat over de (bedrijfs)processen. Processen als roostering, cijferadministratie, aanwezigheidsregistratie en het vastleggen van de gerealiseerde onderwijsuren staan in dienst van de lange termijn ambitie en moet passend zijn bij de uitgangspunten van de school. Bijvoorbeeld het uitwerken van een curriculum in een leerplan dat opgenomen kan worden in bijvoorbeeld een studentvolgsysteem. Op die manier is niet alleen het studieprogramma transparant te maken voor ouders/verzorgers maar is het ook mogelijk om de studievoortgang van zoon of dochter inzichtelijk te maken. Uit evaluatieonderzoeken die wij in onze adviespraktijk uitgevoerd hebben voor een ROC, hebben we gezien dat juist inzicht in deze studievoortgang voor ouders belangrijk is in het contact met de opleiding. Onderwijsconcept Onder de bedrijfsprocessen wordt het onderwijsconcept uitgewerkt. In het onderwijsconcept is het belangrijk om de sturende principes van het onderwijs te benoemen. In de ene school zal dat de persoonlijke ontwikkeling van de student zijn in een andere wellicht de beroepspraktijk of de vakken die in het onderwijs gegeven worden. Ook voor het onderwijsconcept geldt dat dit naadloos verbonden moet zijn met de kernwaarden en leidende principes van de onderwijsinstelling en passend moet zijn bij de lange termijn ambitie. In scholen waarin het leidende principe van het

4 onderwijs gevormd wordt door het sociaal constructivisme ligt het voor de hand dat het onderwijs vorm wordt gegeven door een didactiek van coöperatieve werkvormen. Bij een filosofie die meer gebaseerd is op het cognitivisme past onderwijs met frontale lessen en kennistoetsing. Het is voor een opleiding van belang om congruent te zijn in zowel de uitgangspunten als de uitwerking van het onderwijsconcept. De expliciete keuze voor een, wetenschappelijk onderbouwd, onderwijskundig model en de vertaling daarvan naar zowel onderwijsteams als onderwijsorganisatie in de vorm van het Flex-ID, maakt dat veel onderdelen van de Schoolnavigator met elkaar in verbinding te brengen zijn. Producten en diensten In de volgende cel van de Schoolnavigator wordt het onderwijsconcept uitgewerkt in producten en diensten die de onderwijsinstelling aanbiedt. Voorbeelden zijn de BOL- of BBL-opleidingen, duale trajecten, her- of nascholing of training en opleidingen aan het bedrijfsleven. Alle producten en diensten moeten passend zijn bij het onderwijsconcept en uiteraard ook verbonden zijn met de buitencirkel van de Schoolnavigator. Interne en externe communicatie De laatste cel in het model gaat over de interne en externe communicatie. Deze communicatie is volledig afgestemd op alle andere cellen in het model en dient hiermee congruent te zijn. Wanneer een school in zijn PR en communicatie formuleert dat de student veel eigen keuzemogelijkheid heeft en dat de student centraal staat, moet dit in de praktijk ook zichtbaar zijn in bijvoorbeeld loopbaanbegeleiding en de keuzemogelijkheden in studieroutes. We zien in de praktijk nog voorbeelden van beloftes die niet waar worden gemaakt in het studieprogramma. De belofte dat de student zijn eigen studieprogramma kan samenstellen wordt bijvoorbeeld nog maar op weinig plaatsen echt waargemaakt. Dat is jammer omdat onderwijsteams hiermee hun eigen kwaliteit te kort doen. Door de interne en externe communicatie congruent te maken met de eigen visie en met de bedrijfsprocessen stijgt de tevredenheid van de student (een belangrijke parameter van de inspectie bij de controle op de onderwijstijd). Het model van de Schoolnavigator heeft een plaats binnen een dynamische omgeving. Veranderingen vanuit de buitenwereld of vanuit de interne schoolorganisatie zijn van invloed op met name de binnenkant van het model. Het is dan ook van belang om voldoende adaptief vermogen in het systeem op te nemen zodat het primaire onderwijsproces (gewoon goed onderwijs) altijd voorrang krijgt boven het in stand houden van systemen of processen.

5 Bronnen: Focus op verandering (2014). Inspiratie en handvatten voor het veranderproces bij de invoering van Focus op vakmanschap. Nuenen: OAB Dekkers. Wilt u meer informatie over het actieplan Focus op Vakmanschap of wilt u het boek Focus op Verandering, waarin we onze visie over de invoering van het actieplan beschrijven, bestellen? Neem dan gerust contact op met: Peter Loonen p.loonen@oabdekkers.nl Marion van Neerven m.vanneerven@oabdekkers.nl