Minima-effectrapportage Regionale Sociale Dienst Pentasz Mergelland

Transcriptie

1 Minima-effectrapportage Regionale Sociale Dienst Pentasz Mergelland De invloed van gemeentelijke maatregelen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens

2 Minima-effectrapportage Regionale Sociale Dienst Pentasz Mergelland De invloed van gemeentelijke maatregelen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens Utrecht, maart 2007 Opdrachtgever: Regionale Sociale Dienst Pentasz Mergelland Minima-effectrapportage Regionale Sociale Dienst Pentasz Mergelland

3 Voorwoord Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) is een onafhankelijke stichting. Het Nibud heeft tot doel particuliere huishoudens inzicht te laten verkrijgen in hun inkomsten en uitgaven, en vaardigheid aan te leren om planmatig met geld om te gaan. Het Nibud probeert dit doel te bereiken door rechtstreeks voorlichting te geven, zowel via de massamedia als via eigen brochures over diverse budgetonderwerpen, zoals kostgeld en alimentatie. Daarnaast wil het Nibud hetzelfde doel bereiken via professionals die zich bezighouden met vormen van financiële advisering en voorlichting. Dit zijn functionarissen uit zowel de maatschappelijke hulp- en dienstverlening als het financieel bedrijfsleven, en sectoren van het onderwijs. Het Nibud ondersteunt deze groepen met eigen publicaties (Budgethandboek, Prijzengids, Rekenprogramma s) en door deskundigheidsbevordering in de vorm van opleidingen en trainingen. Bij dit alles gaat het Nibud uit van een standaardmethode van begroten. Dit resulteert in een reeks voorbeeldbegrotingen met referentiecijfers die zijn gebaseerd op empirisch wetenschappelijk onderzoek. Het Nibud stelt de keuzevrijheid en de eigen verantwoordelijkheid van de huishoudens voorop. Het Nibud geeft gemeenten meer inzicht in het effect van hun minimabeleid. Door middel van een effectrapportage helpt het Nibud gemeenten het geld bestemd voor minimabeleid, optimaal te besteden. Deze rapportage is uitgevoerd door het Nibud, in samenwerking met de Regionale Sociale Dienst Pentasz Mergelland. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 2

4 Inhoudsopgave 1. Inleiding Centrale vraag Kern minima-effectrapportage Leeswijzer Onderzoeksmethode: begrotingen Inleiding Basispakket Restpakket Inkomsten Uitgavensoorten De begrotingen Minimabeleid Kwijtscheldingsbeleid Participatiefonds Collectieve ziektekostenverzekering Bijzondere bijstand Landelijk minimabeleid - Langdurigheidstoeslag Resultaten Vergelijking tussen huishoudens onderling Huur Huishoudsamenstelling Inkomensniveau Gemeenten in Mergelland vergeleken met gemiddeld Nederland Vergelijking tussen de vijf Mergelland gemeenten Conclusies en aanbevelingen Bijlage 1: Begrotingen Bijlage 2: Resultaten Bijlage 3: Vergeleken met gemiddeld in Nederland Bijlage 4: Inkomsten en landelijke regelingen Bijlage 5: Verantwoording uitgaven Bijlage 6: Vergelijking gemeenten van RSD Pentasz Mergelland Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 3

5 1. Inleiding 1.1 Centrale vraag Iedere gemeente beschikt over mogelijkheden om invloed uit te oefenen op de financiële positie van inwoners met lage inkomens. Dat kan bijvoorbeeld door het kwijtschelden van gemeentelijke heffingen of door bijzondere bijstand. Het is echter niet direct zichtbaar wat in de praktijk de effecten van die maatregelen zijn op het budget van verschillende groepen huishoudens. De Regionale Sociale Dienst Pentasz Mergelland is een samenwerkingsverband van de vijf gemeenten in Mergelland. De RSD Pentasz Mergelland is onder andere belast met de uitvoering van de Wet Werk en Bijstand. Het individuele beleid van de vijf gemeenten is gedeeltelijk op elkaar afgestemd. De RSD Pentasz Mergelland wil de effectiviteit van dit beleid toetsen. De centrale vraag van dit onderzoek luidt: Wat is het effect van landelijke en lokale inkomensondersteunende regelingen op de financiële positie van huishoudens met een laag inkomen in de gemeenten in Mergelland? Bekeken wordt welke groepen huishoudens in de gemeente goed profiteren van de verschillende inkomensondersteunende maatregelen en welke groepen minder goed. Ook maakt deze rapportage een eventuele armoedeval inzichtelijk. Het doel van een minima-effectrapportage is inzicht te geven in de koopkracht van de armste groepen in de gemeente en in de effecten van landelijke en gemeentelijke maatregelen daarop. De resultaten van deze effectrapportage kunnen de basis vormen voor de verdere ontwikkeling van het minimabeleid van RSD Pentasz Mergelland. 1.2 Kern minima-effectrapportage Een minima-effectrapportage kent drie kerngegevens, te weten huishoudtypen, inkomensniveaus en huren. In overleg met regionale sociale dienst Pentasz Mergelland zijn deze gegevens vastgesteld. In deze effectrapportage zijn de volgende standaard huishoudtypen onderzocht: Alleenstaande onder de 65 jaar; Alleenstaande, 65 jaar of ouder; Eenoudergezin met twee oudere kinderen (3 en 5 jaar); Eenoudergezin met twee oudere kinderen (14 en 16 jaar); Echtpaar met twee oudere kinderen (3 en 5 jaar); Echtpaar met twee oudere kinderen (14 en 16 jaar); Echtpaar jonger dan 65 jaar; Echtpaar, 65 jaar of ouder. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 4

6 Deze rapportage laat zien welke effecten de landelijke en gemeentelijke maatregelen hebben op de koopkracht van de huishoudtypen bij verschillende inkomensniveaus. Voor elk van de huishoudens worden berekeningen gemaakt bij de volgende inkomens: netto minimuminkomen (WWB of AOW); 105% van het netto minimuminkomen; 110% van het netto minimuminkomen. Het kan vóórkomen dat huishoudens met een inkomen net boven het minimum hiervan minder overhouden dan de huishoudens op het minimum, omdat de eerste groep net buiten de regelingen voor financiële ondersteuning valt. Dit effect, de armoedeval, is in dit rapport inzichtelijk gemaakt. De huur vormt in de meeste huishoudens de hoogste uitgave op de begroting. Om het effect van de hoogte van de huur en van de huurtoeslag zichtbaar te maken, worden voor twee huren begrotingen gemaakt. Dit zijn in dit onderzoek 250 en 450. Deze veel voorkomende huren zijn in overleg met de Regionale Sociale Dienst vastgesteld. 1.3 Leeswijzer Het rapport is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 2 gaat in op de onderzoeksmethode waarbij tevens de methodiek van begroten staat beschreven. Hoofdstuk 3 geeft een toelichting op de lokale inkomensondersteunende regelingen die worden doorberekend in deze effectrapportage. Vervolgens geeft hoofdstuk 4 de onderzoeksresultaten. Tot slot staan in hoofdstuk 5 de conclusies en aanbevelingen. De begrotingen met toelichting staan in een aantal bijlagen. Ook wordt in de bijlage meer informatie gegeven over bronnen van de referentiecijfers en de inkomensopbouw. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 5

7 2. Onderzoeksmethode: begrotingen 2.1 Inleiding Om het effect van inkomensondersteunende regelingen op de financiële positie van huishoudens te berekenen, maakt het Nibud gebruik van begrotingen. Uit deze begrotingen zijn de inkomsten en uitgaven van de huishoudens af te lezen. De begrotingen in deze rapportage zijn gemaakt voor bepaalde huishoudtypen met een bepaald inkomen in een huurwoning. Het zijn begrotingen voor groepen van huishoudens. De bedragen in de begrotingen zijn gemiddelden; in werkelijkheid zal de financiële situatie er in de individuele huishoudens anders uitzien. De begroting laat dus niet zien in hoeverre een individueel huishouden een sluitende begroting heeft. Wel wordt duidelijk in hoeverre een groep huishoudens een sluitende begroting heeft. Bij het opstellen van de begrotingen wordt geen rekening gehouden met schulden, omdat daarover niets algemeens te zeggen valt. In Nederland komen schulden echter vaak voor onder mensen met lage inkomens. Alle begrotingen zijn maandbegrotingen, waarbij de inkomsten en uitgaven zijn omgerekend naar gemiddelde maandbedragen. In de praktijk kunnen er flinke verschillen zijn tussen de maanden van het jaar. Vakantiegeld wordt bijvoorbeeld jaarlijks uitgekeerd, maar wordt in deze rapportage omgerekend naar een maandelijks bedrag. Het inkomen is in iedere begroting een vast gegeven. De uitgavenkant vullen we in volgens de methode van het basispakket en het restpakket. 2.2 Basispakket Het basispakket omvat alle uitgaven die als noodzakelijk kunnen worden beschouwd. In het basispakket zijn de kosten opgenomen die een huishouden moet maken voor wonen, kleden, voeden, gezondheid, zekerheid (verzekeringen) en informatie (telefoon, kabel en internet). Het pakket wordt in overleg met anderen (bijvoorbeeld de Sociale Alliantie) regelmatig aangepast. Vanaf 2006 maakt een computer met internetaansluiting deel uit van het basispakket voor alle huishoudens. Sinds 2002 is de computer al onderdeel van het basispakket voor gezinnen met kinderen vanaf 6 jaar. Voor iedere kostenpost is een minimumprijs genomen. Zie voor de samenstelling van het basispakket bijlage 5. Naast de noodzakelijke uitgaven van het basispakket zijn er in individuele gevallen moeilijk of niet-vermijdbare uitgaven. Dit zijn uitgaven die voor een bepaald persoon onontkoombaar zijn. Voorbeelden hiervan zijn: afbetaling van een lening, hoge energiekosten door slechte isolatie of dieetkosten. Omdat het in dit onderzoek om groepen huishoudens gaat, worden deze type uitgaven niet meegenomen. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 6

8 2.3 Restpakket Het bedrag dat overblijft nadat alle uitgaven uit het basispakket zijn gedaan, is bestemd voor vrije bestedingen. Alle vrije bestedingen vormen samen het restpakket. Huishoudens zijn vrij om het restpakket zelf in te vullen. Het geld kan besteed worden aan nieuwe uitgavenposten (vakantie of hobby) of aan extra uitgaven aan posten in het basispakket (extra voeding of kleding). Om meer inzicht te geven in de financiële situatie van verschillende inkomensgroepen, is het restpakket in deze rapportage op drie verschillende manieren ingevuld. De gekozen restpakketten zijn sober want ze omvatten vrij elementaire uitgaven. Vervolgens is berekend wat de kosten van die combinaties zijn voor het betreffende huishouden. In bijlage 5 staan de gekozen restpakketten beschreven. De basispakketten en restpakketten verschillen per huishoudtype op een aantal punten. Een alleenstaande staat immers voor andere kosten dan bijvoorbeeld een gezin met jonge kinderen. 2.4 Inkomsten Bij de verschillende huishoudens zijn begrotingen gemaakt voor drie inkomensniveaus: minimuminkomen: een WWB/AOW-uitkering, 105% van het netto minimuminkomen en 110% van het netto minimuminkomen. In deze rapportage wordt uitgegaan van het totaal besteedbaar maandinkomen, dat bestaat uit alle inkomsten van het huishouden, zoals netto salarissen, uitkeringen, kortingen op de belasting, huurtoeslag, vakantiegeld en kinderbijslag. Er wordt tevens van uitgegaan dat huishoudens gebruik maken van alle regelingen die op hen van toepassing zijn. Huishoudens komen in aanmerking voor standaard belastingaftrek voor buitengewone uitgaven en eventueel de Tegemoetkoming voor buitengewone uitgaven (TBU). Ieder huishouden mag boven een inkomensafhankelijke drempel een bedrag aan ziektekosten als aftrekpost voor buitengewone uitgaven opvoeren. Huishoudens met een laag inkomen, komen met de inkomensafhankelijke premie al boven de drempel uit. Daardoor kunnen ook huishoudens jonger dan 65 jaar, via deze regeling geld terug krijgen van de belasting. In bijlage 4 staat aanvullende informatie over de gekozen uitgangspunten bij de inkomens. 2.5 Uitgavensoorten In alle begrotingen onderscheidt het Nibud drie soorten uitgaven: Vaste lasten Dit zijn uitgaven die regelmatig terugkomen. Er ligt meestal een contract aan ten grondslag. Voorbeelden zijn de huur, energiekosten en verzekeringen. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 7

9 Reserveringsuitgaven. Dit zijn uitgaven die niet regelmatig voorkomen en waarvan de hoogte vooraf niet precies bekend is. Er moet in principe een bedrag voor gereserveerd worden. Voorbeelden hiervan zijn de kosten voor inventaris en kleding. Huishoudelijke uitgaven. Dit zijn de steeds terugkerende uitgaven aan voeding, reiniging, persoonlijke verzorging e.d. In deze rapportage wordt gerekend met minimale bedragen die huishoudens nodig hebben om de uitgaven te kunnen betalen. Voor de uitgaven is waar mogelijk uitgegaan van lokale tarieven. Voorbeelden hiervan zijn gemeentelijke heffingen, water, bibliotheek en de kabel. De landelijke bedragen zijn gebaseerd op berekeningen van het Nibud. Meer informatie over de berekeningen staat in bijlage De begrotingen Volgens de methodiek die hierboven staat beschreven, worden de begrotingen opgesteld op basis van het basispakket. Deze staan in bijlage 1. Er resteert dan een bedrag dat kan worden besteed aan een restpakket. De resultaten per restpakket staan in bijlage 2. Deze resultaten geven weer wat de koopkracht is van de huishoudens bij de verschillende inkomensniveaus, rekening houdend met de landelijke en de lokale inkomensondersteunende regelingen. Voor alle standaard huishoudtypen met een inkomen op minimumniveau (WWB/AOWniveau) is een vergelijking gemaakt met gemiddeld in Nederland. Deze begrotingen staan in bijlage 3. De uitgaven in het basispakket van huishoudens in dit onderzoek worden vergeleken met het betreffende huishoudtype met hetzelfde inkomen gemiddeld in Nederland. Het kwijtscheldingsbeleid wordt betrokken bij de vergelijking. Er wordt hierbij geen rekening gehouden met overige inkomensondersteunende regelingen in het basispakket die kunnen gelden in andere gemeenten, omdat daar geen gemiddelde voor berekend kan worden. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 8

10 3. Minimabeleid In dit hoofdstuk staan de diverse gemeentelijke regelingen voor inkomensondersteuning van minima beschreven. Het minimabeleid van de vijf gemeenten van Pentasz Mergelland is op hoofdpunten hetzelfde. Alleen de gemeentelijke heffingen inclusief het daarop van toepassing zijnde kwijtscheldingsbeleid, zijn verschillend. In deze rapportage is de hoogte van de heffingen in de gemeente Gulpen-Wittem als uitgangspunt genomen. In hoofdstuk vier wordt er aandacht besteed aan de verschillen tussen de gemeenten. In bijlage 6 staan de resultaten van de berekeningen. Per regeling volgt een korte beschrijving van de belangrijkste kenmerken en voorwaarden. 3.1 Kwijtscheldingsbeleid Zowel de tarieven van de gemeentelijke belastingen als het gemeentelijke kwijtschelding wijken onderling af. Voor de ijkgemeente Gulpen-Wittem geldt dat de gemeentelijke belastingen niet wordt kwijtgescholden. Bij andere gemeenten van Pentasz Mergelland geldt een kwijtscheldingspercentage van 100%. Dat wil zeggen dat afhankelijk van het vermogen, huishoudens met een inkomen op WWB/AOW-niveau in principe geen gemeentelijke heffingen hoeven te betalen. Bij een inkomen boven WWB/AOW-niveau wordt de betalingscapaciteit berekend door het inkomen te verminderen met het norminkomen. Er vindt een correctie plaats voor de eigen uitgaven aan huur en voor ziektekosten (premie basisverzekering en de aanvullende verzekering minus de zorgtoeslag). Van de betalingscapaciteit dient 80% te worden aangewend voor de betaling van de gemeentelijke heffingen. In dit onderzoek geldt de kwijtschelding alleen voor het vaste deel van de afvalstoffenheffing en voor de rioolheffing (indien die van toepassing is). Het waterschap hanteert voor de kwijtschelding van verontreinigingsheffing en ingezetenenheffing eveneens een percentage van 100% van de grondslag WWB. Er is een samenwerking tussen de gemeenten en het waterschap voor wat betreft de berekening van de betalingscapaciteit. 3.2 Participatiefonds Inwoners van de gemeenten die vallen onder de Regionale Sociale Dienst Pentasz Mergelland met een laag inkomen (tot en met 105% van het toepasselijk minimum) komen in aanmerking voor een vergoeding van sportieve-, sociale- en culturele activiteiten, het Participatiefonds. De vergoeding per jaar bedraagt 90,75 per volwassene (vanaf 18 jaar) en tevens voor ieder thuiswonend kind persoon (t/m 17 jaar). Personen moeten de gemaakte kosten aantonen. Het bedrag is niet overdraagbaar binnen een huishouden. 3.3 Collectieve ziektekostenverzekering Voor inwoners met een inkomen dat niet hoger is dan 110% van het toepasselijke minimum biedt de RSD-Pentasz Mergelland een collectieve zorgverzekering aan. De premie voor de basisverzekering bedraagt 91,80 per maand. En de premie voor het aanvullende pakket is 19. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 9

11 3.4 Bijzondere bijstand De Mergelland gemeenten verstrekken in individuele gevallen bijzondere bijstand. De individuele bijzondere bijstand wordt niet meegenomen in deze rapportage, omdat deze per situatie verschilt. 3.5 Landelijk minimabeleid - Langdurigheidstoeslag In 2004 is in het kader van de Wet werk en bijstand de regeling Langdurigheidstoeslag ingevoerd. Deze regeling is bedoeld voor huishoudens (onder de 65 jaar) die vijf jaar of langer moeten rondkomen van een minimuminkomen en geen arbeidsmarktperspectief hebben. Jaarlijks krijgen gehuwden 478,-, een éénoudergezin 430,- en een alleenstaande 336,-. Bij de resultaten van deze rapportage wordt een vergelijking gemaakt tussen huishoudens die in aanmerking komen voor de Langdurigheidstoeslag en huishoudens die hier geen recht op hebben. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 10

12 4. Resultaten Dit hoofdstuk bevat de resultaten van het onderzoek. Eerst komen de verschillen tussen de huishoudtypen in Mergelland aan bod. Daarna volgt een vergelijking tussen de huishoudens met een minimuminkomen in Mergelland met het gemiddelde in Nederland. Vervolgens vergelijken we de effecten van het beleid in de vijf gemeenten binnen Pentasz Mergelland. 4.1 Vergelijking tussen huishoudens onderling Huur De huishoudens met een duurdere huurwoning hebben minder te besteden dan de huishoudens met een goedkopere huurwoning. De hogere huur wordt niet volledig gecompenseerd door een hoger bedrag aan huurtoeslag. Dit komt doordat de hoge huur ver boven de kortingsgrens van de huurtoeslag ligt, zodat een groot deel van de huur voor slechts 75% gesubsidieerd wordt Huishoudsamenstelling Bij het opstellen van de begrotingen volgens de methode van basis- en restpakket blijkt dat voor alle huishoudtypen één of meerdere gekozen restpakketten niet haalbaar zijn. Uit de analyse blijkt dat het echtpaar met twee oudere kinderen in Pentasz Mergelland de minste bestedingsruimte heeft. Dit huishoudtype heeft op het minimuminkomen vóór invulling van het restpakket al weinig geld beschikbaar. Dit is overigens een beeld dat het Nibud ook landelijk ziet. In de meeste minima-effectrapportages die het Nibud heeft uitgevoerd, heeft dit huishoudtype de slechtste bestedingsmogelijkheden. Het echtpaar met oudere kinderen komt er slechter van af dan het eenoudergezin met oudere kinderen omdat de extra inkomsten voor een echtpaar met kinderen de extra kosten van een volwassene niet compenseren. Het echtpaar van 65 jaar of ouder heeft na invulling van het restpakket de beste bestedingsmogelijkheden. Dit komt allereerst doordat de AOW-uitkering hoger is dan de WWB-uitkering. Huishoudens onder de 65 jaar hebben bij een inkomen boven het minimum bovendien te maken met kosten in verband met arbeid. Het eenoudergezin met jonge kinderen is na het echtpaar van 65 jaar of ouder het beste af. Dit wordt veroorzaakt door de gunstige heffingskortingen die gelden voor dit huishoudtype, zoals de combinatiekorting Inkomensniveau Voor elk huishoudtype zijn drie inkomensniveaus doorgerekend. Naast het minimuminkomen zijn inkomens op 105% en 110% van het minimum gespecificeerd. Deze percentages zijn ten opzichte van het netto minimuminkomen, inclusief het vakantiegeld en de vaste heffingskortingen die door de Belastingdienst worden uitgekeerd. Soms leidt een hoger inkomen tot een beperktere bestedingsmogelijkheid. Dit komt doordat landelijke regelingen - zoals huurtoeslag - en lokaal beleid - zoals kwijtschelding - er niet op voorhand toe leiden dat een huishouden meer te besteden heeft bij een hoger Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 11

13 inkomen. Dit gebeurt onder andere wanneer huishoudens vanuit een uitkering uitstromen naar betaald werk. Op dat moment nemen de kosten door werk toe en komen rechten op allerlei inkomensondersteunende regelingen (gedeeltelijk) te vervallen. In dat geval is sprake van een armoedeval. Vóór invulling van het restpakket is bij geen enkel huishouden met lage of hoge huur een armoedeval zichtbaar. Na invulling van het restpakket treedt er bij bijna alle huishoudens een armoedeval op bij het inkomen op 105% van het minimum, bij dat inkomen hebben deze minder te besteden dan bij het inkomen op WWB-niveau. De kosten van werken kunnen niet worden gedragen door het hogere inkomen. Alleen het eenoudergezin met jonge kinderen kan de hogere kosten van werken bekostigen met de inkomensstijging en houden meer over bij het inkomen van 105% van het topasselijke minimim ten opzichte van het WWB inkomen. Door hun inkomen uit arbeid hebben ze namelijk recht op de combinatiekortingen. Hun inkomen neemt daardoor extra toe. Ook de alleenstaande van 65 jaar en ouder heeft bij dit inkomensniveau niet of nauwelijks te maken met een hoger saldo dan bij het AOW-inkomen. Bij dit huishoudtype kan men echter niet echt spreken van een armoedeval. Huishoudens van 65+ kunnen namelijk niet meer groeien in inkomen. Huishoudens die vijf jaar of langer moeten rondkomen van een minimuminkomen, komen in aanmerking voor de langdurigheidtoeslag. Door deze toeslag houden alle huishoudens met een inkomen op 105% van het minimum minder over dan bij een inkomen op WWBniveau inclusief de langdurigheidtoeslag. Dit geldt zowel bij een lage als bij een hoge huur. Tenslotte is te zien dat bij de alleenstaande jonger dan 65 jaar bij het inkomen van 110% van het toepasselijke minimum nauwelijks sprake is van een toename van het saldo ten opzichte van het WWB-inkomen. 4.2 Gemeenten in Mergelland vergeleken met gemiddeld Nederland Bij vergelijking van de huishoudens met een minimuminkomen in de Mergelland gemeenten met de huishoudens met een minimuminkomen gemiddeld in Nederland vallen de volgende zaken op: De financiële positie van de huishoudens in Mergelland met een minimum inkomen is vergelijkbaar of slechter dan die van huishoudens gemiddeld in Nederland. De afvalstoffenheffing die niet wordt kwijtgescholden is hiervan vooral de oorzaak. Alle huishoudens in de duurdere huurwoning zijn in Mergelland vooral duidelijk slechter af dan gemiddeld. Dit wordt naast de nietkwijtgescholden heffing, ondermeer ook veroorzaakt doordat de hoge huur boven de kortingsgrens van de huurtoeslag ligt. De woonlasten worden daarboven niet volledig meer gesubsidieerd. Iets beter af dan gemiddeld in Nederland zijn de grootste gezinnen (echtparen met kinderen) in een woning met lage huur. Deze profiteren het meest van het goedkopere Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 12

14 tarief voor water dat in Mergelland geldt en van de collectieve (aanvullende) zorgverzekering die Pentasz Mergelland aanbiedt. Categoriale regelingen die in andere gemeenten kunnen gelden, zijn niet in de begrotingen gemiddeld in Nederland doorberekend. Het is namelijk niet mogelijk om een gemiddelde te berekenen voor lokale inkomensondersteunende regelingen. 4.3 Vergelijking tussen de vijf Mergelland gemeenten Het minimabeleid van de vijf gemeenten in Mergelland is vergeleken op de gemeentelijke tarieven en de kwijtscheldingspercentages. In deze rapportage zijn de heffingen van de gemeente Gulpen-Wittem als uitgangspunt genomen. In tabel 6a van bijlage 6 worden alle heffingen van de verschillende gemeenten gepresenteerd. Omdat de hoogte van de heffingen en het kwijtscheldingsbeleid in de gemeenten van elkaar verschillen, is de bestedingsruimte van de verschillende huishoudtypen in de overige gemeenten niet altijd gelijk aan de huishoudens in Gulpen-Wittem. Op het minimumniveau en bij een inkomen op 105% van het minimum, hebben de huishoudtypen in de overige gemeenten allemaal meer te besteden dan in Gulpen- Wittem. Dit wordt veroorzaakt doordat gemeentelijke heffingen in de gemeente Gulpen- Wittem niet worden kwijtgescholden en in de andere gemeenten (deels) wel. Vooral de huishoudens met de lagere inkomens in de gemeenten Meerssen en Vaals zijn bij deze laagste twee inkomensniveau s het beste af. Bij het hoogste doorberekende inkomensniveau en de lage huur is te zien dat de meeste huishoudens minder goed af zijn dan vergelijkbare huishoudens in gemeente Gulpen-Wittem. Wanneer de kwijtschelding vervalt is de hoogte van de gemeentelijk belastingen van invloed op de bestedingsruimte. De huishoudens met dit inkomen in Meerssen en Margraten zijn vergelijkbaar of beter af dan in Gulpen-Wittem. De huishoudens in de gemeente Vaals hebben met dat inkomen de minste bestedingsruimte. De huishoudens in de duurdere huurwoning hebben meer profijt van de kwijtschelding. De kwijtschelding loopt langer door. Met als gevolg dat deze huishoudens bij het hoogst berekende inkomensniveau beter af dan de vergelijkbare huishoudens in de woning met de lage huur. In vergelijking met Gulpen-Wittem hebben ze al gevolg daarvan vaak meer te besteden. Dit is vooral in Meerssen en Vaals te zien. Deze huishoudens in Eijsden (met een inkomen van 110% van het minimum in een duurdere huurwoning) zijn ten opzichte van Gulpen-Wittem het minst gunstigst af. Tussen de gemeenten varieert de bestedingsruimte behoorlijk. Bij een aantal huishoudens ligt dit verschil tussen 4 en 22 per maand bij hetzelfde inkomen. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 13

15 5. Conclusies en aanbevelingen Dit hoofdstuk beschrijft, naar aanleiding van de resultaten in het vorige hoofdstuk, de conclusies. Daarnaast worden adviezen gegeven over de aanpassing van regelingen in het kader van minimabeleid van Regionale Dienst Pentasz Mergelland. Ondersteuning specifieke groep In de gemeenten van Pentasz Mergelland hebben de echtparen met twee oudere kinderen de minste bestedingsruimte. Dit wordt veroorzaakt door de kosten die kinderen met zich meebrengen en doordat er onvoldoende inkomsten zijn om deze kosten te kunnen dragen. Het Nibud adviseert om deze groep extra te ondersteunen, bijvoorbeeld in de indirecte schoolkosten. Een vergoeding voor schoolkosten maakt het basispakket beter betaalbaar. Een tegemoetkoming in de indirecte schoolkosten kan eventueel worden ondergebracht in het fonds voor sociale en culturele activiteiten. Collectieve Zorgverzekering De collectieve zorgverzekering draagt positief bij aan de bestedingsruimte van alle onderzochte huishoudens. Het effect is echter niet heel groot omdat de korting op basisverzekering is niet erg ruim in vergelijking tot andere collectieve zorgverzekeringen. De premie van de collectieve aanvullende verzekering is wel luceratief voor de meeste huishoudens, zeker ook omdat de aanbieding geldt voor alle huishoudens met een inkomen tot en met 120% van het minimum. Participatiefonds De kosten die worden gemaakt voor sportieve, sociale en/of culturele activiteiten moeten worden aangetoond. Samen met de reden dat de vergoeding niet overdraagbaar is binnen een huishouden hebben de gezinnen met jonge kinderen problemen met verzilvering hiervan. Om huishoudens met kinderen extra te laten profiteren van deze regeling, adviseert het Nibud om de vergoedingen wel overdraagbaar te maken. In vergelijking tot Nederland gemiddeld zijn de inwoners van de gemeenten binnen RSD Pentasz Mergelland met een minimum inkomen vergelijkbaar of iets minder goed af. Dit wordt voornameljk veroorzaakt doordat de gemeentelijke belastig voor afval niet wordt kwijtgescholden. Het Nibud adviseert deze kosten voor de laagste inkomens te reduceren door een kwijtscheldingsbeleid in te voeren. Vergelijking gemeenten De diverse gemeentelijke heffingen en typen kwijtscheldingsbeleid binnen de RSD Pentasz Mergelland leiden voor de meeste huishoudtypen met een laag inkomen in Mergelland tot verschillen in de bestedingruimte. De grootste verschillen zijn zichtbaar bij de meerpersoonshuishoudens. De verschillen kunnen per huishoudtype oplopen tot ruim 20 euro per maand. Vanwege de samenwerking binnen de Regionale Sociale Dienst raadt het Nibud aan hieraan in de harmonisatie aandacht aan te besteden. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 14

16 Inhoudsopgave bijlagen Bijlage 1: Begrotingen Bijlage 2: Resultaten Bijlage 3: Vergeleken met gemiddeld in Nederland Bijlage 4: Inkomsten en landelijke regelingen Bijlage 5: Verantwoording uitgaven Bijlage 6: Vergelijking gemeenten Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 15

17 Bijlage 1: Begrotingen Toelichting bij de begrotingen De huur vormt het uitgangspunt van de begrotingen: alle begrotingen met nummer 1 gaan uit van een huur van 250. Alle begrotingen met nummer 2 gaan uit van een huur van 450. Vervolgens is bij de gegeven huur het soort huishouden toegevoegd. Zo gaan de begrotingen 1a en 2a over een alleenstaande onder de 65 jaar. Voor dat huishouden wordt op een rij gezet hoe het budget er bij de verschillende inkomensniveaus uit ziet. In totaal zijn er dus zestien begrotingen, waarin steeds de financiële situatie van een bepaald soort huishouden bij verschillende inkomens wordt vergeleken. Regelingen die doorwerken in basispakket Kwijtschelding van heffingen In de begrotingen is de kwijtschelding van de gemeentelijke- en waterschapsheffingen verwerkt bij de heffingsbedragen. Dit wordt aangegeven met achter het resterende bedrag. Collectieve ziektekostenverzekering De RSD Pentasz Mergelland biedt inwoners met een minimuminkomen een collectieve ziektekostenverzekering aan. Huishoudens met een inkomen dat niet hoger is dan 110% van het minimum betalen 91,80 voor de basisverzekering en 19,- voor de aanvullende verzekering. Deze regeling is in de begrotingen gekenmerkt met achter het resterende bedrag. Regelingen die doorwerken in het restpakket Participatiefonds Voor alle huishoudens is de vergoeding uit het participatiefonds doorberekend in de post sport- en cultuur van het restpakket. De kosten van het restpakket zijn als gevolg daarvan lager dan dat het oorspronkelijk kost. De posten die horen bij een restpakket staan niet in de begrotingen opgenomen: ze zijn met een * gemerkt. De optellingen in de begroting en de restpakketten kunnen soms niet exact kloppend lijken. Dit heeft als oorzaak dat we in het onderzoek rekenen met niet afgeronde bedragen, terwijl de weergave wel in gehele euro s is weergegeven. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 16

18 Bijlage 2: Resultaten In deze bijlage (tabellen 3 en 4) staan de resultaten van de drie verschillende combinaties van het restpakket per type huishouden en inkomen. Zie voor de inhoud van de gekozen restpakketten bijlage 5. In tabel 3 staan de huishoudens met een huur van 250 en in tabel 4 staan de huishoudens met een huur van 450. Zo is bijvoorbeeld in tabel 3a in de tweede kolom te zien dat een echtpaar onder de 65 jaar met een WWB-uitkering 148 per maand beschikbaar heeft voor het restpakket. Dit bedrag komt uit de begroting van de alleenstaande. In de tweede regel van tabel 3a is af te lezen dat de totale kosten voor restpakket combinatie A 221 per maand zijn. Wanneer dit bedrag wordt afgetrokken van het beschikbare bedrag, resteert een negatief saldo van 74 per maand. Dit is af te lezen in de derde regel bij het saldo. Een huishouden onder de 65 jaar dat 5 jaar of langer een inkomen heeft op bijstandsniveau en geen arbeidsmarktperspectief heeft, ontvangt de langdurigheidstoeslag. De resultaten hiervan zijn af te lezen uit de derde kolom. Uit tabellen 3 en 4 blijkt dat niet elk huishouden zonder meer kan kiezen voor elke combinatie. Het is mogelijk dat het bedrag dat beschikbaar is voor het restpakket, te laag is om een bepaalde combinatie (volledig) te bekostigen. Als het huishouden desondanks toch voor die (te dure) combinatie kiest, ontstaat er dus een tekort op de begroting. Resultaten na invulling van de restpakketten Huur a t/m h Huur a t/m h Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 17

19 Bijlage 3: Vergeleken met gemiddeld in Nederland Deze bijlage bevat de begrotingen van huishoudens met een WWB/AOW inkomen in vergelijking tot het gemiddelde in Nederland. Er wordt geen rekening gehouden met inkomensondersteunende regelingen die gelden in andere gemeenten, omdat daar geen gemiddelde voor berekend kan worden. De gemiddelde huur in Nederland bedraagt 389 per maand (Bron: AEDES). Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 18

20 Bijlage 4: Inkomsten 1. Inkomsten Het inkomen in de begrotingen is inclusief vakantietoeslag, de heffingskortingen die op de loonstrook staan (bijvoorbeeld de algemene heffingskorting en de arbeidskorting). De heffingskortingen die via de voorlopige teruggaaf moeten worden aangevraagd (bijvoorbeeld de kinderkorting en de combinatiekorting) worden daarna bij het inkomen geteld. Het uitgangspunt is dat huishoudens alle kortingen waar ze recht op hebben ook daadwerkelijk aanvragen. 2. Landelijke regelingen Langdurigheidstoeslag Sinds 2004 bestaat de landelijke regeling langdurigheidstoeslag. Huishoudens (onder de 65 jaar) die 5 jaar of langer moeten rondkomen van een minimuminkomen en geen arbeidsmarktperspectief hebben, komen hiervoor in aanmerking. In dit onderzoek vergelijken we huishoudens die in aanmerking komen voor de toeslag met de huishoudens die hier geen recht op hebben. In de tabellen 3 en 4 van bijlage 2 is de langdurigheidstoeslag verwerkt. Tegemoetkoming buitengewone uitgaven (TBU) Ziektekosten zijn als buitengewone uitgaven aftrekbaar van de inkomstenbelasting. Wie een laag inkomen heeft, kon hoge ziektekosten echter nooit volledig als aftrekpost verzilveren. Door de Tegemoetkoming buitengewone uitgaven bestaat voor deze groep de mogelijkheid om (een deel van) de aftrekposten toch uitbetaald te krijgen. Naast bovenstaande inkomsten wordt ook rekening gehouden met de huurtoeslag, zorgtoeslag, de kinderbijslag en de Tegemoetkoming schoolkosten. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 19

21 Bijlage 5: Verantwoording uitgaven 1. Uitgaven algemeen Het Nibud gebruikt diverse bronnen voor de referentiecijfers. Hieronder volgt een korte weergave van keuzes en bronnen uitgesplitst naar het basis- en restpakket. Eerst worden de standaardposten beschreven uit basispakket en restpakket. 1.1 Basispakket Huur: De RSD Pentasz Mergelland heeft voor de volgende twee veel voorkomende huren gekozen: 250 en 450. Energie: Dit is 90% van de prijs van gemiddeld gebruik naar huishoudtype met een opslag voor huishoudens van 65 jaar of ouder. Daarbij hanteren we de prijs van het gemiddelde verbruik. Heffingen. Dit zijn gemeentelijke en waterschapsheffingen van de gemeente Gulpen- Wittem. Telefoon, kabel en internet. Hierin zit een bedrag voor bellen. De goedkoopste manier is via een mobiele telefoon. Daarnaast heeft ieder huishouden een kabelaansluiting Ook een internetaansluiting via de kabel zit inbegrepen in deze post. Zowel de kabel voor tv als voor gebruik van internet zijn berekend met de lokale bedragen. Zorgverzekering. Dit betreft de nominale premie van de basisverzekering plus een gemiddelde aanvullende verzekering en de beperkte tandartsverzekering. Voor alle huishoudens is gekozen voor een collectieve variant. De huishoudens die een inkomen hebben dat niet hoger is dan 110% van het toepasselijke minimum komen hiervoor in aanmerking. Overige verzekeringen. Dit betreft een aansprakelijkheidsverzekering, een inboedelverzekering en voor volwassenen in huishoudens onder de 65 jaar een uitvaartverzekering. Schoolkosten: Bedragen op basis van Nibud-onderzoek. Mediaanbedragen exclusief reiskosten. Kinderopvang: Kosten inclusief de vergoeding van het rijk en eventueel die via de bijzondere bijstand. Kleding. Bedragen gebaseerd op het Nibud-basispakket voor kleding. Inventaris en onderhoud: Bedragen zijn gebaseerd op het Nibud-basispakket voor inventaris en onderhoud. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 20

22 Niet-vergoede ziektekosten. In het basispakket zitten kosten die elk huishouden heeft. Dit betreft de huisapotheek: pleisters, aspirines e.d. Voeding. Bedragen die zijn gebaseerd op het dieet van het Voedingscentrum en prijzen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Reiniging. Een bedrag per huishouden en een bedrag per persoon op basis van Nibudonderzoek. Persoonlijke verzorging. Een bedrag per persoon op basis van Nibud-onderzoek Diversen. Een bedrag per huishouden en een bedrag per persoon voor diverse uitgaven. Strippenkaart en fiets. Voor ieder lid van het huishouden de kosten van een fiets en één strippenkaart. 1.2 Restpakket In dit onderzoek zijn drie combinaties van restpakketten doorberekend: het meest uitgebreide en duurste pakket A, een iets goedkopere combinatie B en het minst uitgebreide en goedkoopste pakket C. De onderstaande tabel geeft aan wat in welk pakket zit. A B C (openbaar) vervoer X X X lidmaatschap van een sport- of hobbyclub X X X lidmaatschap en gebruik van de bibliotheek X X X een krant X X X zakgeld (voor de kinderen) X X X recreatie X X X één tijdschrift X X huisdier X X één roker X extra kleding (voor de volwassenen) X Openbaar vervoer. In de restpakketten zijn voor de huishoudens met een WWB-uitkering geen extra kosten voor vervoer opgenomen. In de huishoudens waarbij iemand werkt is een extra bedrag voor het openbaar vervoer opgenomen, namelijk de kosten voor woonwerkverkeer. Sport of hobbyclub. Voor ieder lid van het huishouden van 5 jaar of ouder, zijn de kosten van één sport- of hobbyclub meegenomen. De gehanteerde jaarbedragen zijn gebaseerd op de landelijke bedragen. De vergoeding uit het participatiefonds is in deze post verrekend. Lidmaatschap bibliotheek. Voor ieder lid van het huishouden zijn de maandelijkse kosten van een jaarabonnement op een van de lokale bibliotheken opgenomen. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 21

23 Krant. Dit zijn de maandkosten van een abonnement op een regionaal dagblad. Zakgeld kinderen. Deze bedragen komen uit het reguliere onderzoek van het Nibud. Recreatie. Voor deze post is een bedrag opgenomen dat gelijk is aan het vakantiegeld van het betreffende huishouden. Tijdschrift. Voor deze post is een gemiddeld maandbedrag voor een abonnement meegenomen. Huisdier. Dit zijn de gemiddelde maandkosten voor een hond inclusief de hondenbelasting. De kwijtschelding is hierin berekend voor hondenbelasting. Roken. Het betreft hier de uitgaven per maand gebaseerd op een gemiddelde shagroker. Extra kleding. Voor de volwassenen in het huishouden is een extra bedrag opgenomen voor kleding gebaseerd op de minimale kledingpakketten van het Nibud. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 22

24 Bijlage 6: Vergelijking gemeenten Toelichting Het minimabeleid is in de vijf gemeenten van de RSD Pentasz Mergelland wat betreft gemeentelijke heffingen en kwijtschelding verschillend. In tabel 6 staan de tarieven van de heffingen in de vijf gemeenten. Tabel 6a: Gemeentelijke en waterschapsheffingen Afvalstoffenheffing Rioolrecht * 1 p. > 1 p. 1 p. > 1 p. Eijsden Vast: 177,52 0 Variabel: 0,30 per kilo Gulpen-Wittem 182,64 267,84 0 Margraten 106,36 134,80 0 Variabel: 0,22 per kilo Meerssen 166,00 205,00 76,06 Vaals 187,47 345,18 68,40 222,30 * voor huurders Kwijtscheldingspercentages voor de gemeentelijke heffingen: Eijsden: 100 % (alleen voor vastrecht afvalstoffenheffing) Gulpen: 0 % Margraten: 100 % (alleen voor vastrecht afvalstoffenheffing) Meerssen: 100 % Vaals: 100 % In tabel 6b wordt de bestedingruimte van de huishoudens in de vier gemeenten Eijsden, Margraten, Meerssen en Vaals vergeleken met de bestedingsruimte van de huishoudens in Gulpen-Wittem. De verschillen in bestedingsruimte worden per gemeente weergegeven. Zo heeft een echtpaar jonger dan 65 jaar met een inkomen op 105% van het minimum en een lage huur In Eijsden 10 meer aan gemeentelijke heffingen en heeft daardoor per maand 10 meer te besteden. Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 23

25 Tabel 6b: Verschil in bestedingsruimte per maand bij een lage huur ( 250) tov Gulpen-Wittem Eijsden Margraten Meerssen Vaals Echtpaar Alleenstaande Eenouder 2 j k (3, 5) Eenouder 2 o k (14, 16) Echtpaar 2 j k (3, 5 ) Echtpaar 2 o k (14, 16) Alleenstaande Echtpaar Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 24

26 Tabel 6b: Verschil in bestedingsruimte per maand bij een lage huur ( 450) tov Gulpen-Wittem Eijsden Margraten Meerssen Vaals Echtpaar Alleenstaande Eenouder 2 j k (3, 5) Eenouder 2 o k (14, 16) Echtpaar 2 j k (3, 5 ) Echtpaar 2 o k (14, 16) Alleenstaande Echtpaar Minima-effectrapportage Regionaal Sociale Dienst Pentasz Mergelland -concept- 25