Doorbraak 3D. Samenwerkingsinitiatief van overheid, wetenschap en bedrijfsleven. Versie 0.1. Oktober 2014

Transcriptie

1 Doorbraak 3D Samenwerkingsinitiatief van overheid, wetenschap en bedrijfsleven Versie 0.1 Oktober 2014 Trekkers: Wetenschap: Jantien Stoter Overheid: Rob van de Velde Bedrijfsleven: Henk Scholten

2 Inhoudsopgave 3D: waar staan we? 3 Doorbraak 3D 4 Status van dit document 4 Ambities 3D NL: input voor Manifest 5 De roadmap 6 Gezamenlijke sturing 3D 6 3D data basisvoorziening 6 Inwinning&Beheer 6 Ontsluiting 7 Kennis/innovatie 8 Gebruik 8 Communicatie 9 Organisatie en besturing 9 Rollen, taken en verantwoordelijkheden 9 Rol van het bedrijfsleven 9 Financiering 9 Organisatie 10 Verhouding tot andere initiatieven 10 Realisering 10 Monitoring 10 Committerende partijen 10 Bijlage Roadmap Doorbraak 3D 10

3 Doorbraakproject 3D 1 3D: waar staan we? De afgelopen tien, vijftien jaar zijn technologieën voor het genereren, beheren en gebruiken van 3D geo-informatie uitgegroeid tot volwassen producten. In steeds meer toepassingen is 3D niet meer weg te denken: stedelijke planning; zonnestudies; gaming, simulatiemodellen voor openbare orde en veiligheid, overstromingen, geluid, fijnstof en duurzame energie; landschapsarchitectuur; monitoring bouwprojecten; schaduwanalyses; etcetera. 3D is haalbaar, betaalbaar en we zijn ervan overtuigd dat je in 3D dingen kunt doen die je niet kunt doen in 2D. In een artikel in GeoInformation Management International 2 worden de economische baten van 3D geodata voor de USA zelfs geschat op 690 miljoen dollar per jaar. Nederland is weliswaar kleiner (waardoor het bedrag lager is), maar het belang van een 3D geo-ict aanpak voor velerlei activiteiten van individuen, bedrijven en overheden is vergelijkbaar. Recente ontwikkelingen 3D Er is een grote hoeveelheid 3D brondata beschikbaar (zoals het recent als open data vrijgegeven Actueel Hoogtebestand Nederland); Steden, provincies en andere overheden investeren in 3D stadsmodellen; Uitwisseling tussen de bouwwereld en de geo-wereld krijgt serieuze aandacht; Internationale 3D standaarden worden volwassen; Een wereldwijd unieke 3D registratie van de Nederlandse geologische ondergrond is beschikbaar (als open data); Een landsdekkende grootschalige 3D-referentieset is gedefinieerd: Basisregistratie Gootschalige Topografie (maar nog niet gerealiseerd); Een landsdekkende mid-schalige referentie set is in ontwikkeling (gebaseerd op de TOP10NL van de Basisregistratie Topografie) en zal naar verwachting als open data beschikbaar komen Het landelijk samenwerkingsverbandbeeldmateriaal is sinds 2012 van kracht waarin het merendeel van de Nederlandse overheid deelneemt en waarmee jaarlijks stereo luchtfoto s beschikbaar komen, een belangrijke bron voor 3D ontwikkelingen. Door de BouwInformatieRaad is via de ontwikkeling van de concepten bibliotheek en standaarden voor de uitwisseling van bouwproces informatie, het fundament gelegd voor afspraken over het gebruik en uitwisseling van 3D informatie. Ondanks recente ontwikkelingen in 3D, is 3D in Nederland (en Nederland is hierin niet uniek) nog geen gemeengoed en wordt 3D nog lang niet door alle overheden ingezet, waardoor niet alle potenties van 3D worden benut. 3D wordt weliswaar door steeds meer partijen opgepakt, maar dat gebeurt bijna altijd op project basis en voor/door individuele organisaties. Deze versnippering werkt remmend op 3D ontwikkelingen en kennisopbouw, maakt 3D onnodig duur (een 3D model opbouwen voor een zonnestudie alleen is niet haalbaar) en geeft onzekerheid bij marktpartijen over de invulling en continuïteit van 3D. De acceptie van 3D is vergelijkbaar met die van de kleurentelevisie. We kunnen ons bijna 1 Geïnspireerd op Routekaart Open Geodata 2 usgs_establishes_new_3d_elevation_programme.html

4 niet meer voorstellen dat de wereld op TV vroeger zwart-wit was. Een doorbraak liet bijna twintig jaar op zich wachten, mogelijk door een gebrek aan content en goede marketing. Doorbraak 3D Doorbraak 3D wil via een nationale aanpak een doorbraak in 3D geo-informatie bewerkstelligen door een groot aantal partijen zich te laten committeren aan 3D ambities beschreven in een manifest. In een bijbehorende roadmap (zie volgende sectie) worden mijlpalen benoemd om deze 3D ambities te realiseren. Hiervoor werkt de overheid, het bedrijfsleven en de wetenschap samen in een publiek-privaat doorbraakteam. Doorbraak 3D gaat over de hele keten: van inwinning tot gebruik. De geodetisch 3D infrastructuur is een belangrijk onderdeel hiervan. Doelstellingen van Doorbraak 3D 3D ontwikkelingen en investeringen op het gebied van 3D inwinning, beheer, distributie en gebruik coördineren Onderbenutting 3D oplossen door belemmeringen in het gebruik weg te nemen 3D geodata kwalitatief, continu en zonder beperkingen versneld beschikbaar stellen binnen bestaande overheidsprocessen en portals (OLO, Omgevingswet, PDOK) alsmede via open data formaten (CityGML, KML, GeoJSON, etc). De inwinning, het beheer en de ontsluiting van 3D geo-data wordt gerealiseerd via nieuwe vormen van samenwerking en contractering tussen publieke partijen en marktpartijen, Het realiseren en borgen van een constructieve samenwerking tussen overheden, bedrijven en wetenschap met betrekking tot 3D. Oppakken van de nieuwe ICT uitdagingen die 3D met zich meebrengt ingen Doorbraak 3D is urgent. Als we dit niet doen zal de versnippering op 3D gebied blijven bestaan en alleen maar toenemen nu steeds meer overheden op allerlei niveaus de stap naar 3D overwegen. De onderbenutting van 3D en de inefficiëntie van de huidige aanpak blijft bestaan, en innovaties op 3D gebied worden aanzienlijk belemmerd. Een nationale aanpak voor 3D voorkomt dat het wiel op meerdere plekken tegelijk wordt uitgevonden, dat 3D onnodig duur wordt en dat er concurrerende standaarden ontstaan. Bovendien biedt een nationale aanpak een grotere kans op commercieel succes omdat risico s worden verkleind, bijvoorbeeld doordat de overheid als launching customer optreedt. Met een nationale aanpak zorgen we er ook voor dat onze internationale positie op het gebied van 3D wordt verstevigd en uitgebouwd. Status van dit document Dit document is tot stand gekomen op basis van initiële discussies en brainstromsessies met belanghebbenden en stakeholders uit bedrijfsleven, overheid en wetenschap. Het dient als discussiestuk ter bespreking binnen diverse verbanden om zo het manifest en de roadmap verder vorm te geven. Ook willen we via een open discussie invulling geven aan het samenwerkingsverband dat via een GeoSamen aanpak de praktische stappen zal zetten om de roadmap te realiseren.

5 Ambities 3D NL: input voor Manifest De wereld is in 3D, dus laten we het ook op die manier gaan zien! Opbrengsten van een nationale aanpak waarin 3D gemeengoed is 3D modellen liggen dichter bij de werkelijkheid, waardoor grotere nauwkeurigheid kan worden bereikt, met minder fouten; Plannen en beheer van de omgeving om ons heen wordt daardoor veel efficiënter. Evenals toepassingen die met Smart Cities samenhangen (veiligheid; mobiliteit; duurzame energie) Een nationale aanpak zorgt voor richting in het inwinnen, beheer, ontsluiting en gebruik van 3D geodata. Dit zorgt voor efficiëntie, kwaliteit en innovaties. Uiteindelijk meer besparingen (tijd, geld, producten en menskracht) doordat 3D investeringen worden gebundeld en gecoördineerd en meervoudig gebruik van eenmaal ingewonnen 3D geodata mogelijk wordt; Het bedrijfsleven wordt gestimuleerd om te investeren in het gebruik van 3D geodata bij het ontwikkelen van nieuwe diensten en producten. Het opbouwen van internationaal gezien unieke kennis (die we ook in het buitenland kunnen benutten); Het inspireren van creatieve geesten; Het werken aan een op de toekomst voorbereidde geodata infrastructuur De ambities waaraan de ondertekende partijen van het manifest zich committeren zijn: - Het gebruik van 3D technologie en informatie draagt bij aan het versterken van het maatschappelijk en politiek draagvlak voor de inrichting en beheer van de ruimte in Nederland, zoals nagestreefd door het Jaar van de Ruimte in D ontwikkelingen in Nederland zijn gecoördineerd. - Continue en constructieve samenwerking tussen overheden, bedrijven en wetenschap geborgd in een nationaal 3D samenwerkingsprogramma. - Er is een 3D geodetische infrastructuur waarin x, y en z zijn geïntegreerd - In 2016 is betrouwbare en actuele 3D data beschikbaar van heel Nederland voor een veelvoud aan toepassingen (stedelijke ontwikkeling, geluid energie, luchtkwaliteit, mobiliteit, etc). Deze data bestaat o.a. uit luchtfoto s, hoogte informatie, 3D informatie over topografie, 3D data over de geologische ondergrond etc. Een belangrijke bron is een kwalitatief hoogwaardig Actueel Hoogebestand Nederland dat in de bijhouding directe relaties zal hebben met andere data sets zoals beeldmateriaal en BGT. Maar ook met nieuwe bronnen zoals de radarmetingen van de in maart gelanceerde satelliet van het Copernicus programma en de diensten die agrariërs gebruiken om correctiesignalen op te halen voor hun GPS metingen bij tractorgeleding en teeltwerkzaamheden. - Zowel de inwinning&beheer als ontsluiting van 3D geodata zal worden gerealiseerd via nieuwe vormen van Privaat Publieke Samenwerking. - In het proces van de digitalisering van de Omgevingswet is duidelijk hoe de derde dimensie een rol speelt in de informatievoorziening - Alle relevante informatie modellen (kabels & leiding, Basisregistratie Ondergrond) hebben een uitbreiding in 3D - Er is voldoende aanbod van 3D cursussen en opleidingen op allerlei niveaus - Vanuit Nederland is er actieve inbreng in internationale 3D standaardisatieorganisaties - Continue pilot Living Lab om 3D netwerk in gang te houden en open issues te blijven agenderen via use cases - Binnen een groot scala aan toepassingen is 3D gemeengoed: water, energie, bouw&constructie, simulatoren, omgevingsplan, landschapsarchitectuur

6 De roadmap Om deze ambities te realiseren is een roadmap nodig met mijlpalen. Deze roadmap is in de bijlage gevisualiseerd. De mijlpalen zijn: Gezamenlijke sturing 3D Opstellen van 3D visie in 2014 waarin bovenstaande punten verder zijn uitgewerkt en waarin open 3D issues zijn geagendeerd. Deze visie moet duidelijk maken wie de probleemeigenaren zijn en wie de klanten en wat de precieze ambities zijn in tijd, kosten en opbrengsten. Platform 3D NL Het continueren en uitbreiden van het bestaande kennisnetwerk 3D in een Platform 3D NL. Binnen dit netwerk zullen overheidspartijen, kennisinstellingen en bedrijfsleven gestimuleerd worden om elkaar te vinden en gezamenlijke activiteiten op te pakken zoals het realiseren van de mijlpalen in de roadmap. De huidige Special Interest Group NL zal opgaan in dit Platform 3D. 3D data basisvoorziening Voor 2D hebben we voorheen versnipperde initiatieven (zoals bestemmingsplannen en GBKN) inmiddels goed gecoördineerd middels informatiemodellen (IMRO, IMGeo voor genoemde voorbeelden), standaarden en nationale portals als PDOK en NGR. En hebben we middels de BGT (en BRT) geregeld dat de topografie van een stukje Nederland slechts één keer mag worden ingewonnen met verplicht gebruik door andere overheden. Voor 3D is het echter nog heel gewoon dat sommige gebieden meerdere malen worden gemodelleerd voor verschillende opdrachtgevers en toepassingen. Het zou effectiever zijn wanneer 3D basisdata eenmaal zou worden ingewonnen en eventueel na aanpassing en/of uitbreiding her te gebruiken zou zijn. Om breed (her)gebruik van 3D geodata te bevorderen is een 3D data basisvoorziening nodig welke 3D data kwalitatief, continu en zonder beperkingen beschikbaar stelt. De activiteiten om deze voorziening te realiseren zijn op te delen in twee onderdelen: inwinning&beheer en ontsluiting. Voor beiden geldt dat deze idealiter via een Publiek Private Samenwerking wordt gerealiseerd, waarbij basis data (overheid) wordt gescheiden van data met added value (toepassing). Added value kan ook bestaan uit het gebruiksvriendelijk ontsluiten van 3D basisdata. De wijze waarop deze publieke private samenwerking zal worden ingevuld, ligt nog open. Er wordt in eerste instantie gekeken naar best practices en methodieken voor contractvormen en innovatief aanbesteden, zoals die in de bouwsector zijn ontwikkeld. Inwinning&Beheer De huidige inwinning en beheer van landsdekkende 3D data sets zijn versnipperd: AHN, beeldmateriaal (welke als bron kan dienen voor hoogtepunten automatisch gegenereerd uit luchtfoto s) en informatie over de ondergrond. Daarnaast is 3D TOP10NL in ontwikkeling (BRT) en is voor de BGT een uitbreiding naar 3D gefaciliteerd in het informatiemodel dat de inhoud van de BGT definieert: IMGeo. Ook zijn er 3D geodata initiatieven van individuele organisaties zoals het Digitaal Terrein Bestand (RWS) en diverse 3D stadsmodellen (Eindhoven, Rotterdam, Den Haag) en zijn er naar verwachting ook initiatieven die niet bekend zijn bij het doorbraakteam. Door verschillen in aansturing, update cycli en belanghebbenden zijn deze 3D data producten niet op elkaar afgestemd waardoor synergie ontbreekt en daarmee de potentie dat inspanningen voor het ene 3D data product ten gunste zijn van een ander 3D data product. Omdat overzicht in waar welke 3D data beschikbaar is en onder welke

7 voorwaarden ontbreekt, wordt hergebruik belemmerd. De mijlpaal op de roadmap om deze belemmering op te lossen is dat er vanaf 2015/2016 geïntegreerde inwinning en beheer van 3D geo-data is georganiseerd (data en besturing). De eerste stap is om de stuurgroepen van AHN2 en beeldmateriaal te vragen om in beeld te brengen welke stappen nodig en voorzien zijn in synergie van de beide processen. Daarna kunnen ook op basis van de andere bronnen een implementatieplan voor synergie bij inwinnging&beheer van 3D geodata worden geschreven. Hiervoor is inzicht nodig in de eisen waaraan deze voorziening moet voldoen (inwinning, beheer, besturing) en ook wat nodig is deze voorziening de komende jaren te realiseren. Dit zal worden gedaan in een proof of concept (PoC) combinatie Inwinninge&Beheer (welke deels zal worden uitgevoerd binnen kaders van AHN2 en beeldmateriaal). In de PoC wordt beknopt beschreven en praktisch beproefd hoe AHN met beeldmateriaal en de BGT/BRT/Ondergrondse (en mogelijke andere brondata) samenhangt. Voorbeelden van samenhang die in de PoC beproefd kunnen worden zijn: 1. Het constateren van veranderingen in AHN door de puntenwolken uit de jaarlijkse beeldmateriaal foto s te vergelijken met de AHN. Dit geeft de volgende vragen: a. Is de kwaliteit van de puntenwolken uit het beeldmateriaal voldoende? b. Is deze kwaliteit gebiedsgebonden? 2. Zijn de BGT veranderingen, ongeveer 10% per jaar, een goede bron om de AHN up-todate te houden? Kan ander bron materiaal voor AHN-updates worden gebruikt zoals InSar voor harde gebieden? Of wellicht nog andere bronnen zoals de precisie lokatiemetingen uit de teeltwerkzaamheden en automatische tractorgeleiding voor zachte ondergrond? Via een dienst kan een agrariër correctiesignalen ophalen om zijn GPS gemeten locatie tot op de cm-nauwkeurig vast te stellen. Deze dienst levert ook de z-waarde op ten opzichte van NAP. Aangezien 70 % van Nederland bestaat uit landbouwgronden en GPS-gebruik steeds meer gemeengoed wordt bij agrariërs is dit mogelijk een interessante databron om het AHN mee te actualiseren. 3. Is de BGT-indeling geen betere indeling voor AHN levering dan de huidige classificatie? a. Dient de BGT niet de bron te zijn voor het classificeren van punten? b. Zorgt deze vorm van uitlevering niet voor het zeer eenvoudig genereren van 3D BGT? 4. In hoeverre dragen 3D BGT (BRT) gebaseerd op AHN en AHN zelf bij aan het nauwkeurig genereren van een 3D fotobeeld NL (textuur)? 5. Kunnen de puntenwolken uit AHN en beeldmateriaal leiden tot mutatiesignaleringen voor de BGT/BRT? 6. Wat is de te prefereren ontwikkeling van 3D BGT: eerste ontwikkeling via postprocessing (met AHN2) en updaten via preprocessing (tijdens inwinning)? Of ook updaten via postproessing? Idem voor 3D BRT. 7. Hoe verhoudt 3D TOP10NL (d.w.z. een op TOP10NL genormaliseerde puntenwolk) zich tot het product AHN2? 8. Hoe kan data over de bovengrond en ondergrond worden geïntegreerd (wat is de samenhang tussen deze twee typen gegevens)? Ontsluiting Om hergebruik van 3D geodata mogelijk te maken is een ontsluiting van 3D geodata nodig waarbij de diverse 3D producten op elkaar zijn afgestemd. Dat is momenteel geenszins het geval. Afgestemde ontsluiting betekent niet dat ontsluiting via één omgeving moet zijn georganiseerd. Afstemming moet er voor zorgen dat 3D data makkelijk vindbaar, integreerbaar en herbuikbaar zijn. Op dit moment is het voor een gemiddelde overheidsorganisatie niet duidelijk welke 3D geodata al voorhanden is voor hergebruik noch hoe 3D data uit verschillende toepassingen kan worden gecombineerd.

8 Voor de 3D ontsluiting moet een implementatieplan worden geschreven welke beschrijft hoe deze ontsluiting eruit moet zien (welke formaten: CityGML, KML, GeoJSON?, welke voorzieningen: nationale portal, Google API, xapi?). Het implementatie plan beschrijft ook de semantische relaties met relevante gegevenscatalogi zoals CB-NL (concepten bibliotheek NL) en de gegevenscatalogus voor de Omgevingswet. Een PoC 3D Ontsluiting zal inzicht geven geven in de manier waarop 3D data gebruiksvriendelijk kunnen worden ontsloten via bestaande open standaard technologieën zoals WFS (vector), WCS (voxel) en OGC Web 3D Service Interface Standard (W3DS). De huidige AHN2 downloadservice is een mooie tussenoplossing, maar veel te ingewikkeld voor gebruikers en bovendien kaartblad gebaseerd. Voor breed gebruik van deze 3D data moet een echte 3D ontsluitingsomgeving worden onderzocht, zowel voor downloads als viewing. Dat geldt ook voor andere 3D data voor zowel vde boven en ondergrond als voxel en vector. Kennis/innovatie Gebrek aan kennis over 3D, met name binnen de toepassingen kan wel eens de grootste belemmering zijn van een breed gebruik van 3D. Om deze belemmering op te heffen zal er een 3D kenniscentrum komen. Het doel van dit centrum is enerzijds om 3D opleidingen te coördineren op allerlei niveaus: van academisch tot de professional en anderzijds om kennisvragen rond 3D te coördineren en de benodigde aandacht te geven (bijvoorbeeld door het organiseren van financiering) zodat kennisopbouw wordt gestimuleerd. Het centrum zal opereren naar het voorbeeld van (en in nauwe samenwerking met) het kenniscentrum Open data. In het Kenniscentrum Open Data (opgericht in mei 2012) werken wetenschap en praktijk nauw samen aan bestuurlijk-juridische vraagstukken rond beschikbaarheid van geografische overheidsdata. Het kenniscentrum zal er voor zorgen dat de internationaal sterke positie van Nederland op 3D gebied wordt verstevigd en uitgebouwd. Belangrijk is ook om vanaf het begin een brug te slaan met ICT ontwikkelingen vanwege de nieuwe uitdagingen die 3D data met zich meebrengt. Gebruik Het uiteindelijk doel van Doorbraak 3D is om gebruik van 3D gemeengoed te maken. 3D wordt al in veel toepassingen gebruikt. Maar deze voorbeelden zijn onvoldoende gebleken voor overheidsorganisaties om op grote schaal 3D te gaan toepassen. Een grotere adoptie van 3D is dan ook eerder te verwachten vanuit een technology push waarin bovenstaande belemmeringen (zoals ontbreken van een 3D geodata voorziening) worden opgeheven. Dat neemt niet weg dat we best practices, inspirererende voorbeelden en 3D toepassingen bekendheid moeten blijven geven. Om 3D te verankeren in bestaande processen, zullen pilots en use cases worden uitgevoerd in een continuerend living lab. Deze laten vanuit een privaat-publieke samenwerking zien wat je met 3D kunt doen ook wat er nog geregeld moet worden aan afspraken (standaarden), data, beleid en regelgeving om 3D in te zetten in specifieke processen (zoals gedaan is in de 3D pilot die van heeft gelopen). De pilots en uses cases helpen ook mee om Doorbraak 3D concreet te houden en om het belang van dit initiatief voor bestuurders en beslissers duidelijk te maken. De pilot die inmiddels is gestart in dit kader is 3D en de Omgevingswet. In deze pilot wordt vanuit een samenwerking van 3D specialisten en specialisten uit het ruimtelijke ordenings (RO) domein (Gemeenten, Stedenbouwkundigen, Softwareleveranciers) geëxperimenteerd met de derde dimensie van omgevingsaspecten om te laten zien op welke wijze 3D meerwaarde kan bieden voor de omgevingswet. De ervaringen zullen inzicht geven over welke afspraken er nodig zijn om de 3D beschrijving van verschillende omgevingsaspecten te definiëren en hoe de derde dimensie een rol speelt in de informatievoorziening in het proces

9 van de digitalisering van de Omgevingswet, alsmede welke verdere ontwikkelingen nodig zijn om 3D als planningsinstrument te kunnen inzetten. Op eenzelfde manier kan een pilot inzicht geven in welke generieke aanpak nodig is om een betere link tussen de bouw- en geo-informatie-wereld te realiseren en daarmee hergebruik van data tussen beide domeinen. Communicatie Internationaal CityGML SWIG IFC afstemming Participeren in voor NL relevante ontwikkelingen. Organisatie en besturing Rollen, taken en verantwoordelijkheden Doorbraak 3D zal nieuwe samenwerkingsverbanden verkennen waarbij in de geest van GeoSamen zal worden samengewerkt, met duidelijke verantwoordelijkheden voor overheid, bedrijfsleven en wetenschap. Rol van het bedrijfsleven Als het gaat om de rol van het bedrijfsleven, gaat het om zeer uiteenlopende rollen en belangen: Voor de geodetische en fotogrammetrische inwinningsbedrijven levert een doorbraak 3D meer werk op als er steeds meer inwinning in 3D zal plaats vinden. Voor de bedrijven die zich bezighouden met informatie via omgevingsmodellen (simulaties) gaat het om een 3D aanpak bij het modelleren van omgevingsaspecten zoals geluid, water, emissie. Voor hen is dit een verhoudingsgewijs nieuwe tak van sport. Voorbeelden zijn het 3Di consortium, maar ook DGMR, en vele andere specifieke bedrijven Er zijn ook bedrijven die baat hebben bij doorbraak 3D omdat zij 3D direct kunnen inpassen in hun bedrijfsprocessen. Een voorbeeld zijn de dakdekkers die vanuit hun kantoor nu offertes kunnen maken in plaats van via plaatselijk opmeten. Of de aanbesteding van onderhoud waarbij de gegevens in 3D worden aangeleverd (COINS, RWS). Maar ook de hele energiesector gaat gebruik maken van 3D, zoals de zonneatlas. Een andere groep van bedrijven die gebaat zijn bij een doorbraak 3D zijn bedrijven die zich bezig houden met visualisatie en (burger)participatie. Hier gaat het vaak ook om de integratie van een of meerdere onderdelen die hiervoor zijn genoemd. Goede voorbeelden zijn de locatie van windmolens welke momenteel zeer actueel is in Nederland en de 3D stadsmodellen waar ruimtelijke ingrepen worden gepresenteerd en bediscussieerd. Gaming bedrijven en bedrijven die simulaties bouwen (zoals voor defensie, brandweer, politie, terrorismebestrijding, trein, binnenvaart, kraansimulatoren) hebben een grote behoefte aan 3D modellen van de werkelijkheid. Tenslotte heeft de Geo ICT industrie baat bij een doorbraak 3D omdat 3D een innovatie betekent in de Geo-ICT wereld en zij software, cursussen, hardware, etc. leveren aan al hun 'nieuwe' klanten. Rollen overheid en wetenschap Nog nader uit te werken. Financiering De insteek van het doorbraakproject is om in publiek-privaat samenwerkingsverband de benodigde middelen te leveren.

10 Organisatie De projectorganisatie wordt gevormd door een vaste stuurgroep ( doorbraakteam ) en één of meer flexibele werkgroepen (zoals de hierboven genoemde werkgroep rond de pilot 3D en de Omgevingswet ). In het doorbraakteam zijn overheden, bedrijfsleven en wetenschap vertegenwoordigd. Al naar gelang de belemmering die aan de orde is stelt de stuurgroep een passende werkgroep samen. Verhouding tot andere initiatieven Andere doorbraakprojecten (open data, MKB, BIG data) Smart City 3D SIG NL Digitale Steden Agenda Open BIM loket Realisering De mijlpalen benoemd in de roadmap realiseren te samen de doorbraak 3D. Na vaststelling van deze roadmap worden de mijlpalen toegedeeld aan actiehouders in het doorbraakteam. De actiehouders concretiseren een aanpak om mijlpalen te realiseren op te ruimen. Het doorbraakteam houdt de regie en borgt de samenhang. Monitoring Nog nader in te vullen Committerende partijen Onderwijs, Onderzoek en Wetenschap Hogeschool Utrecht TU Eindhoven TU Delft U Twente VU Amsterdam escience TNO Overheid Kadaster RWS Politie Provincie Overijssel Rotterdam, Den Haag Waterschapshuis Geonovum NCTV Ministeries: Economische Zaken Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (Wonen, Rijksvastgoedbedrijf) Infrastructuur en Milieu Defensie Veiligheid en Justititie Bedrijfsleven GeoBusiness Cyclomedia Nelen&Schuurmans Esri

11 Future Insight Geodan Fugro Bentley

12 Bijlage Road map Doorbraak 3D D Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Gezamenlijke sturing 3D visie Platforms Platform 3D NL SIG3D 3D data basisvoorziening PvE PPS constructie AHN2 Implementatieplan synergie inwinning en beheer PoC combinatie Inwinning Beeldmateriaal AHN TOP10NL 3D Geintegreerde inwinning en beheer? (data en besturing) BGT Ondergrond Ontsluiting Kennis/innovatie PoC 3D Ontlsuiting PvE PPS constructie aanlsuiten bij ICT ontwikkelingen Implementatieplan ontsluiting 3D (welke formaten: CityGML, KML, GeoJSON?, welke voorzieningen: PDOK, Google API, xapi? ) Geintegreerde ontlsuiting 3D data producten 3D kenniscentrum 3D cursussen en opleidingen Gebruik Het is niet de bedoeling om vanuit Geo met use cases te komen. We zien 3D als een technology push. Best practices, inspirererende voorbeelden en 3D toepassingen Pilot 3D en omgevingswet definieren en uitvoeren van use cases Communicatie Internationaal Participeren in voor NL relevante ontwikkelingen. CityGML SWG IFC afstemming