Richtlijnen voor kwaliteitsborging in gezondheids(zorg)onderzoek:

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Richtlijnen voor kwaliteitsborging in gezondheids(zorg)onderzoek:"

Transcriptie

1 Amsterdams Centrum voor Onderzoek naar Gezondheid en Gezondheidszorg Richtlijnen voor kwaliteitsborging in gezondheids(zorg)onderzoek: Kwalitatief Onderzoek Netwerk Kwalitatief Onderzoek AMC-UvA

2 Netwerk Kwalitatief Onderzoek AMC UvA, Auteursrechten voorbehouden Deze publicatie kan als volgt worden aangehaald: Netwerk Kwalitatief Onderzoek AMC UvA. Richtlijnen voor kwaliteitsborging in gezondheids(zorg)onderzoek: Kwalitatief Onderzoek. Amsterdam Richtlijnen kwalitatief onderzoek 2

3 Richtlijnen Kwalitatief Onderzoek Inleiding Hieronder treft u de Richtlijnen Kwalitatief Onderzoek, speciaal gemaakt ten behoeve van de kwaliteitsborging van het kwalitatieve gezondheids(zorg)-onderzoek in het AMC-UvA. Kwalitatief onderzoek Kwalitatieve methoden doen de laatste jaren in het medisch-wetenschappelijk en het gezondheidszorgonderzoek steeds meer opgeld. Grote medische tijdschriften als de Lancet, JAMA en British Medical Journal publiceren in toenemende mate rapportages van kwalitatief onderzoek. Dit type onderzoek is gericht op vraagstellingen waarbij kwantificering ofwel niet zinvol is voor de beantwoording ofwel (voorlopig) onmogelijk is. In tegenstelling tot kwantitatief onderzoek worden bij kwalitatief onderzoek relatief weinig mensen onderzocht, is de informatieverzameling open en flexibel en werkt de analyse met de alledaagse taal waarbij de onderzoeksgegevens niet worden omgezet in een numerieke taal (Maso & Smaling, 1998). Ook al bestaat er een duidelijk onderscheid, kwalitatief en kwantitatief onderzoek zijn goed te combineren, en dat gebeurt de laatste jaren steeds meer. Kwalitatief onderzoek heeft met kwantitatieve vormen van onderzoek gemeen dat het systematisch en controleerbaar is en dat getracht wordt een voor het betreffende onderzoeksgebied relevante vraag op te lossen. Met andere woorden: het gaat om wetenschappelijk onderzoek. Dat betekent dat het onderzoek gericht is op het bereiken van overdraagbare resultaten, al gebeurt dat op een andere manier dan bij kwantitatief onderzoek. Kwalitatief onderzoek is aanvankelijk gestart vanuit de antropologie en is derhalve uitermate geschikt voor onderzoek naar de rol en invloed van etniciteit. Typen vragen Vragen over de ervaring met en de betekenis van ziekte, van diagnostiek en van behandeling, zowel vanuit het gezichtspunt van patiënten als van hulpverleners lenen zich goed voor een kwalitatieve benadering. Ook vragen over de achtergronden en de onderlinge samenhang van opvattingen van patiënten en zorgverleners en de overwegingen en argumentaties die zij hanteren, kunnen vaak het best met kwalitatieve methoden worden benaderd. Veel kwalitatief onderzoek heeft zich de afgelopen jaren gericht op de communicatie tussen patiënt en hulpverlener. Ook het in kaart brengen van onontgonnen gebied gebeurt doorgaans met kwalitatieve methoden. Een voorbeeld is het onderzoek van de grondleggers van de grounded theory-benadering in de medische sociologie, Glaser en Strauss in het begin van de jaren zestig, naar het bewustzijn dat stervende patiënten hadden van hun naderend einde (Glaser & Strauss, 1965). Een ander voorbeeld is onderzoek naar de perceptie van gezondheid en gezondheidszorg onder allochtonen. Methoden Een verschil tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek is het aantal deelnemers aan het onderzoek. Gaat het bij kwantitatief onderzoek vaak om honderden of duizenden, bij kwalitatief onderzoek doorgaans hoogstens om tientallen. Dit heeft te maken met de manier waarop naar overdraagbaarheid en naar theorievorming wordt gestreefd. Steekproeftrekking gebeurt niet aselect, maar vindt plaats middels sampling vanuit overwegingen die aan de vraagstelling zijn gerelateerd. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 3

4 De meest gebruikte vormen van dataverzameling zijn: interviews groepsgesprekken observatie documentanalyse Dataverzameling en analyse verlopen doorgaans afwisselend. Dat wil zeggen dat de eerste data provisorisch worden geanalyseerd; op grond daarvan worden nieuwe data verzameld en wordt, indien nodig, de vraagstelling en/of samplingstrategie aangepast. Dit proces herhaalt zich tot een complete beschrijving of theorie is gevormd (verzadiging) en nieuwe gegevens niets nieuws meer opleveren. Bij kwalitatief onderzoek wordt veel aandacht besteed aan reflexiviteit, dit in verband met het gevaar dat de subjectiviteit in het onderzoek onvoldoende zou worden onderkend. Reflexiviteit houdt in dat de onderzoeker niet alleen gegevens verzamelt over het onderzoeksobject, maar ook aandacht besteedt aan de invloed die voorlopige hypothesen en de eigen aanwezigheid kunnen hebben op de dataverzameling en de analyse. Deze nota Richtlijnen voor kwaliteitsborging bij kwalitatief onderzoek bestaan, voor zover bekend, elders in Nederland niet. De nota zoals die nu voorligt, is ontwikkeld door het Netwerk Kwalitatief Onderzoek AMC-UvA, bestaande uit onderzoekers die betrokken zijn bij kwalitatief onderzoek. 1 Deze richtlijnen zijn zoveel mogelijk toegesneden op het onderzoek zoals dat binnen het onderzoekinstituut AmCOGG van het AMC wordt uitgevoerd en op de specifieke procedures en afspraken binnen het AMC (zoals de MEC-procedure en de AMC Researchcode). De nota bestaat uit twee delen. In deel I wordt per onderzoeksfase (vraagstelling, opzet, dataverzameling, - verwerking en analyse, en verslaglegging) de kwaliteitsborging op een rijtje gezet. Deel II is een uitgebreide toelichting op en uitwerking van deel I. Voor onderzoekers is deze nota bedoeld als hulpmiddel bij het opzetten en uitvoeren van kwalitatief onderzoek volgens de richtlijnen voor kwaliteitsborging zoals die in het AMC gelden. Overige instanties binnen het AMC (wetenschappelijke adviesraad AmCOGG, ODP s) kunnen deze nota gebruiken bij het toetsen en beoordelen van zowel nieuwe als lopende onderzoeksprojecten. In beide gevallen zal een juiste toepassing van deze richtlijnen hopelijk leiden tot de situatie dat het kwalitatief onderzoek dat binnen het AMC wordt uitgevoerd het predikaat kwalitatief hoogwaardig gezondheids(zorg)onderzoek verdient. Wij wensen u veel succes bij het gebruik van deze richtlijnen en vernemen graag op welke punten deze nota verbeterd kan worden. Netwerk Kwalitatief Onderzoek AMC-UvA 1 Voor de samenstelling van het Netwerk Kwalitatief Onderzoek AMC-UvA: zie bijlage 1. Voor hun kritische opmerkingen bij een eerdere versie van deze nota bedanken wij dr. A. Francke (NIVEL Utrecht); prof. dr. J.C.J.M. de Haes (AMC, Medische Psychologie); dr. A. Hak (Erasmus Universiteit Rotterdam); prof. dr. N.S. Klazinga (AMC, Sociale Geneeskunde). Richtlijnen kwalitatief onderzoek 4

5 Deel I: checklist Overzicht kwaliteitsdoelen en middelen per onderzoeksaspect Onderzoeksaspect Kwaliteitsdoel Middel 1 Onderzoeksvraag Wetenschappelijke Overzicht onderzoeksdomein onderzoeksvraag Onderzoeksvraag omvat probleemstelling en vraagstelling a Probleemstelling Garantie wetenschappelijke onderbouwing Relatie met bestaande literatuur Relevantie onderzoek b Vraagstelling Garantie onderzoekbare vraagstelling 2 Opzet Onderzoeksopzet passend bij onderzoeksvraag a Onderzoeksgroep b Onderzoeksmethoden c Onderzoeksinstrumenten Selectie onderzoeksgroep en -setting die antwoord op onderzoeksvraag mogelijk maken Adequate methoden, aansluitend bij onderzoeksvraag Expliciete beschrijving rol van de onderzoeker en overige gebruikte onderzoeksinstrumenten Formulering vraagstelling Formulering deelvragen Definiëring van domein, begrippen, variabelen en verbanden Opzet beantwoordt onderzoeksvraag Opzet omvat: onderzoeksgroep, -methoden en instrumenten Documentatie opzet Beoordeling (extern) deskundige Toetsing MEC Motivatie en argumentatie keuze onderzoeksgroep en -setting Formulering selectiecriteria Inschatting haalbaarheid Informed consent procedure Documentatie keuze opzet en methoden Gebruik onderzoeksprotocollen Documentatie en motivatie keuze Documentatie betrouwbaarheid en validiteit Reflexiviteit 3 Data Kwaliteitsbewaking data Documentatie procedures voor dataverzameling, dataverwerking en data-analyse a Dataverzameling Kwaliteitsbewaking en tijdige bijsturing dataverzameling Introductie in veld Onderzoek van niet bereikte of weigerende respondenten Aantekeningen ná iedere (periode van) dataverzameling Opbouw en lay-out topiclijst (interviews, groepsgesprekken) Voorbereiding/oefening met topiclijst (interviews, groepsgesprekken) Opnameapparatuur en opnamesituatie (interviews, groepsgesprekken) Observator bij groepsgesprek Samenstelling lijst van vast te leggen gebeurtenissen, gedrag of uitspraken (observaties) Richtlijnen kwalitatief onderzoek 5

6 Onderzoeksaspect Kwaliteitsdoel Middel b Data-acquisitie Kwaliteitsbewaking data van derden Afspraken over aanlevering en aansprakelijkheid voor kwaliteit van data Achterhalen kwaliteitsbewaking door c Data-invoer derden Kwaliteitsbewaking data-invoer Overzicht mogelijke invoersystemen Motivatie keuze Afspraken en selectie transcriptie Documentatie inhoud files Controle op invoer d Data-opschoning Creatie bestand voor analyse Opslag bronbestand en transcript Afspraken en documentatie opgeschoonde bestanden Nieuwe naam opgeschoonde bestanden e Dataopslag f Data-analyse Beveiliging data voor verlies Privacybescherming Garantie wetenschappelijk verantwoorde analyse Reproductie data-analyse Opslag transcript en opgeschoonde bestanden Opslag data die analyseklaar zijn Afspraken opslag gegevens Ontkoppeling data en privacygegevens Privacygegevens achter slot en grendel Beveiliging databestanden met wachtwoord Afspraken toegankelijkheid (eventueel door derden) Handhaving bewaartermijn Dataverkenning Overzicht analysemethoden en motivering keuze Documentatie coderingen in memo s Reflectie onderzoekersrol en onderzoeksproces in memo s Documentatie en kwaliteitscontrole interpretatie van data en memo s Documentatie opslag van data, onderzoeksplan en memo s Richtlijnen kwalitatief onderzoek 6

7 Onderzoeksaspect Kwaliteitsdoel Middel 4 Verslaglegging Kwaliteitsbewaking publicaties Documentatie publicatieplan Afspraken tussentijdse publicaties Publicaties omvatten: wetenschappelijke publicaties, presentaties en nietwetenschappelijke publicaties a Wetenschappelijke publicaties Kwaliteitsbewaking Naleving richtlijnen voor wetenschappelijkheid en zorgvuldigheid Definiëring doelgroep Afspraken auteurschap Indien niet-nederlands: taal laten checken Affiliaties: afdeling, onderzoeksinstituut, AMC-UvA Anonimiteit onderzochte personen Vermelding financierder onderzoek b Presentaties c Nietwetenschappelijke publicaties Kwaliteitsbewaking vorm en inhoud Kwaliteitsbewaking nietwetenschappelijke publicaties en presentaties 5 Overig Kwaliteitsbewaking wetenschapsbedrijf Omgang met media Archivering publicaties Idem 4a Presentaties volgens gangbare kwaliteitsnormen Archiveer presentatie Idem 4a Rapport: aandacht voor bruikbaarheid en leesbaarheid voor opdrachtgevers Populair-wetenschappelijk: aandacht voor leken-leesbaarheid Voorkoming wetenschappelijk wangedrag Eigendomsrecht data Copyright artikelen Naleving normen voor deskundigheid en zorgvuldigheid Afspraken populairwetenschappelijke publicaties Motivatie keuze voor publiciteit Terugkoppeling tekst vóór publicatie Inschakeling afdeling Voorlichting AMC Richtlijnen kwalitatief onderzoek 7

8 Deel II: toelichting 1. Onderzoeksvraag Overzicht onderzoeksdomein Een onderzoeksvraag staat nooit op zichzelf, maar is altijd ingebed in een context, die beschreven dient te worden. Tegelijkertijd dient het onderwerp van het onderzoek duidelijk te worden afgebakend. Hiertoe dient te worden beschreven op welk domein (toepassingsgebied) het onderzoek wel en niet betrekking heeft. Onderzoeksvraag omvat probleemstelling en vraagstelling De onderzoeksvraag beschrijft wat de aanleidingen en redenen zijn om dit onderzoek te doen en vormt daarmee het eigenlijke uitgangspunt voor het onderzoek. In de probleem- en vraagstelling wordt deze onderzoeksvraag nader gespecificeerd. In de probleemstelling wordt het onderwerp van het onderzoek globaal beschreven in relatie tot de context die voor het onderzoek als relevant wordt geacht. De vraagstelling is de precieze formulering in vragende vorm van het onderwerp van het onderzoek. 1a. Probleemstelling Relatie met bestaande literatuur In de beschrijving van de relatie met de bestaande literatuur dient te worden aangegeven of het onderzoek dient ter exploratie van een onderwerp waarover nog weinig bekend is, dan wel ter empirische toetsing van theorieën die op voorhand al inzicht in het onderwerp lijken te bieden. Ook kan het onderzoek ter exploratie dienen van een onderwerp waarover de bestaande theorieën onvoldoende inzicht bieden en/of elkaar tegenspreken (Giacomini & Cook, 2000). Relevantie onderzoek De theoretische, maatschappelijke en / of beleidsmatige relevantie van het onderzoek dient aannemelijk te worden gemaakt en gedocumenteerd (Malterud, 2001). Dit kan onder meer door het beschrijven van de doelstelling van het onderzoek, dat wil zeggen dat wat men met de beantwoording van de vraagstelling zou willen bereiken. Hierbij kunnen verschillende soorten onderzoek worden onderscheiden (bv. theorie- of praktijkgericht onderzoek: Maso & Smaling, 1998). 1b. Vraagstelling Formulering vraagstelling Bij kwalitatief onderzoek is de vraagstelling vaak gericht op kwesties met betrekking tot het hoe - en wat van het onderwerp van onderzoek, wat een relatief open formulering van de vraagstelling met zich meebrengt. Bovendien hoort het bij de aard van kwalitatief onderzoek dat de definitieve vraagstelling vaak pas gaandeweg het onderzoek wordt geformuleerd. Niettemin dient het onderzoek met een expliciet en precies geformuleerde vraagstelling van start te gaan. Wijzigingen die zich gaandeweg het onderzoek voordoen kunnen zodoende Richtlijnen kwalitatief onderzoek 8

9 steeds aan de oorspronkelijke vraagstelling worden gerelateerd, waardoor de wijze waarop de vraagstelling zich gedurende het onderzoek ontwikkelt inzichtelijk kan worden gemaakt. Tevens dient de geformuleerde vraagstelling enig licht te werpen op de praktische mogelijkheden om door empirisch onderzoek een antwoord op de vraag te kunnen krijgen (Maso & Smaling, 1998). Formulering deelvragen De centrale vraagstelling van een onderzoek wordt uitgewerkt door het formuleren van een aantal deelvragen. Terwijl de vraagstelling vaak een veelomvattende, algemene vraag (naar het hoe of wat ) is, zijn deelvragen meestal concrete vragen die zijn toegespitst op deelaspecten (hoeveel, wanneer, wie, etc.). Definiëring van domein, begrippen, variabelen en verbanden Het onderwerp van het onderzoek dient zo concreet mogelijk te worden beschreven. Zo mogelijk dient een beschrijving te worden gegeven van de betekenis van de in de vraagstelling gebruikte begrippen, het domein waar het onderzoek zich op richt, de variabelen die in dit domein mogelijk een rol spelen en de verbanden tussen die variabelen waarvan mogelijk sprake is. 2. Onderzoeksopzet Opzet beantwoordt onderzoeksvraag Ook al is de onderzoeksvraag bij kwalitatief onderzoek vaak relatief open geformuleerd, de opzet van het onderzoek dient goed aan te sluiten bij de onderzoeksvraag. Dit betekent dat vooraf goed moet worden bepaald met welke vormen van dataverzameling getracht wordt de onderzoeksvraag te beantwoorden. Overigens is het goed mogelijk in één onderzoek zowel kwantitatieve als kwalitatieve onderzoeksmethoden te gebruiken (Devers, 1999). Opzet omvat: onderzoeksgroep, -methoden en instrumenten: Zie hiervoor 2a t/m 2c. Documentatie opzet In eerste instantie is de opzet van kwalitatief onderzoek globaal en open uitgewerkt. Door het iteratieve (zich herhalende) karakter van kwalitatief onderzoek wordt de onderzoeksopzet gaandeweg steeds concreter. Het is daarom van belang het onderzoeksproces systematisch te monitoren en vast te leggen zodat achteraf methodologische keuzen kunnen worden verantwoord (zie o.a. Creswell, 1990; Wester, 1991; Pope & Mays, 1995). Beoordeling (extern) deskundige: De gekozen onderzoeksopzet wordt voorgelegd aan een deskundige op het gebied van kwalitatief onderzoek. Dit kan een deskundige binnen het AMC-UvA zijn, maar ook iemand van buiten. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 9

10 Toetsing Medisch Ethische Commissie (MEC) De toetsing van de onderzoeksopzet door de Medisch Ethische Commissie (MEC) dient plaats te vinden indien dat volgens de Wet Medisch-wetenschappelijk Onderzoek met mensen (WMO) wordt voorgeschreven. Wanneer er onduidelijkheid bestaat over de interpretatie van de wet kan de MEC allereerst worden gevraagd of toetsing noodzakelijk is. 2a. Onderzoeksgroep Motivatie en argumentatie keuze onderzoeksgroep en -setting De keuze voor de onderzoeksgroep en onderzoekssetting hangt af van de onderzoeksvraag. De onderzoekseenheden dienen zodanig te worden gekozen, dat na afloop van het onderzoek uitspraken kunnen worden gedaan die op grond van de onderzoeksgroep en onderzoekssetting te rechtvaardigen zijn. In kwalitatief onderzoek worden doelgerichte of theoriegerichte samplingprocedures gehanteerd (Wester, 1991; Malterud, 2001; Pope en Mays, 1999). De keuze voor een selectieprocedure en de daarin gebruikte selectiecriteria dienen te worden vastgelegd en beargumenteerd. Formulering selectiecriteria Indien voor een doel- of theoriegerichte samplingprocedure is gekozen, dient te worden vastgelegd hoe de selectiecriteria zich hebben ontwikkeld, alsmede wanneer en waarom er gestopt is met het selecteren van onderzoekseenheden (theoretische verzadiging). Inschatting haalbaarheid De haalbaarheid van de gekozen samplingprocedure dient te worden aangegeven. Dit punt van haalbaarheid is met name van belang wanneer de vraagstelling een gevoelig onderwerp betreft (MacDougall & Fudge, 2001). Dit geldt ook wanneer de doelgroep moeilijk is te bereiken zoals bij onderzoek naar bepaalde etnische groepen. Informed consent procedure Alle in het onderzoek participerende personen en organisaties dienen vooraf adequaat geïnformeerd te zijn over het onderzoek en hun instemming met deelname te geven. 2b. Onderzoeksmethoden Documentatie keuze onderzoeksopzet en methoden Alle overwegingen over de keuze voor het onderzoeksopzet en methoden dienen te zijn gedocumenteerd. Gebruik onderzoeksprotocollen Onder een onderzoeksprotocol wordt een planmatig uitgewerkte onderzoeksopzet verstaan. Een onderzoeksprotocol wordt gebruikt om alle onderzoeksactiviteiten te plannen, te structureren en te systematiseren. Het gebruik van een protocol is noodzakelijk om een onderzoek systematisch uit te kunnen voeren. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 10

11 2c. Onderzoeksinstrumenten Documentatie en motivatie keuze De keuze voor onderzoeksinstrumenten dient te worden gedocumenteerd. Documentatie betrouwbaarheid en validiteit In kwalitatief onderzoek zijn uiteenlopende procedures voorhanden waarmee de validiteit en betrouwbaarheid van de onderzoeksresultaten kunnen worden gecontroleerd, gewaarborgd en vergroot. Zie tabel 1 voor een overzicht van deze kwaliteitsprocedures. Het is raadzaam om enkele van deze procedures te hanteren. De keuze voor één of meerdere procedures dient te worden gedocumenteerd. Reflexiviteit Een essentieel kenmerk van de kwalitatieve onderzoeksmethoden is dat de onderzoeker zelf in meerdere of mindere mate het onderzoeksinstrument is. Het is derhalve van belang, dat de kwalitatieve onderzoeker reflecteert op zijn / haar eigen onderzoekerrol, onder meer om het gevaar van going native te ondervangen (Malterud, 2001; Giacomini & Cook, 2000; Pope & Mays, 1999). Het reflectieproces dient expliciet te worden beschreven. Hiernaast dient te worden gelet op de invloed van eventuele andere medewerkers aan het onderzoek. Tabel 1. Kwaliteitsprocedures (Devers, 1999). Criteria Strategies Credibility / Internal validity Triangulation: The purpose of triangulation is to make use of multiple data sources, investigators, methods or theory to the extent possible to provide corroborating evidence. Search for Disconfirming Evidence ( deviant or negative cases). Instead of ignoring cases or information that doesn t fit, the researcher actively looks for cases that do not fit the pattern and refines the theory until all cases fit, eliminating all outliers and exceptions. Subject review (also called member checking and dialogue with participants ). The researcher(s) solicits research subject, group member, or participant views of the credibility of interpretations and findings. In some cases, this strategy is also used to increase the probability that research will be used. Transferability / External validity Detailed description of the study context, of the investigator s role in the context and a clear delineation of how the context affects the ability to answer the original research question. Dependability / Reliability Data archiving / creating an Audit trial. The researcher(s) should ensure the completeness and accuracy of documents (e.g. interviews, observations, etc.) and be clear about the coding schemes and data analysis process. Theoretically, this would allow someone not connected with the study to review the primary documents and coding schemes to assess whether the findings, interpretations, and conclusions are supported. Sceptical Peer Review. A sceptical peer reviewer plays the role of devil s advocate, asking difficult questions about methods, meanings and interpretation of data. This process provides an external check on the research. Confirmability / Objectivity Triangulation (see above). Sceptical Peer Review or Audits (see above). Search for Disconfirming Evidence or Negative Cases (see above). Reflective Journal Keeping by the Researcher. Because the researcher is the research instrument in qualitative research, he or she should keep journal notes on how his or her personal characteristics, feelings, and biases may be influencing the work he or she tries to manage them to the extend possible. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 11

12 3 Data Documentatie procedures voor dataverzameling, dataverwerking en data-analyse Door het iteratieve karakter van kwalitatief onderzoek zijn de dataverzameling, -verwerking en analyse niet altijd strikt te scheiden. Het is daarom belangrijk om al deze verschillende onderzoeksfasen zorgvuldig te documenteren. 3a Dataverzameling Er bestaan uiteenlopende methoden voor kwalitatieve dataverzameling. In deze checklist worden interviews (I), groepsgesprekken (II), observaties (III) en documentanalyse (IV) onderscheiden. Het combineren van twee of meer van deze methoden van dataverzameling ( triangulatie ) is een goede strategie voor het vergroten van de validiteit (zie de toelichting bij 2c en tabel 1). NB. De hieronder genoemde eerste drie punten hebben betrekking op interviews, groepsgesprekken en observaties. Daaronder volgen een aantal specifieke punten voor alle vier afzonderlijke methoden van dataverzameling. Introductie in veld Voorafgaande aan het interview, groepsgesprek of de eerste observatie dient een goede introductie te worden voorbereid. Voor deze introductie kan worden gedacht aan: de eigen functie; het doel van het onderzoek; vrijwillige deelname van de onderzochte(n); de duur van het interview of groepsgesprek; eventueel de opbouw van het interview; de mogelijkheid om op bepaalde vragen niet te antwoorden; het garanderen van de privacy; en ten slotte de vraag of alles duidelijk is (Segers, 1983). Onderzoek van niet bereikte of weigerende respondenten Het is altijd zinvol te achterhalen waarom mensen niet te bereiken zijn of niet mee willen doen. Bij theoretische steekproeftrekking is het zaak gericht verder te zoeken naar desbetreffende respondenten. Slaagt men er niet in die te includeren, dan dient daarover in de beschrijving van de resultaten of de theorievorming verantwoording te worden afgelegd. Bij aselecte steekproeven dient te worden nagegaan of weigering zou kunnen samenhangen met het onderwerp van het onderzoek, bijvoorbeeld met een uitgesproken mening of grote ontevredenheid. Indien dit zo is, dan kan gericht worden gezocht naar respondenten die buiten het onderzoek dreigen te vallen. Non-response onderzoek op basis van sekse, leeftijd, etniciteit en sociaal-economische status is hierbij onvoldoende. Aantekeningen maken ná iedere (periode van) dataverzameling Na iedere (periode van) dataverzameling dient te worden nagegaan wat dit heeft opgeleverd: zijn er vragen die niets opleveren en geschrapt dan wel anders geformuleerd moeten worden? Is er een terrein onderbelicht gebleven en moeten er dus extra vragen of observatiemogelijkheden bij komen? Is de onderzoekspopulatie juist gekozen, of moet een nieuwe groep worden aangeboord? Treedt er binnen de onderzoekspopulatie bias op? Richtlijnen kwalitatief onderzoek 12

13 I. Interview Het interview kan uiteenlopen van semi-gestructureerd tot open interview Opbouw en lay-out topiclijst De topiclijst heeft een logische volgorde, en een overzichtelijke lay-out, met bijvoorbeeld gemarkeerde trefwoorden en een brede kantlijn. Voorbereiding / oefening met topiclijst Het interview is een product van de interactie tussen interviewer en respondent. De interviewer heeft naast een onderzoekende ook een motiverende rol; hij/zij dient te zorgen voor een goede verstandhouding ( rapport onderhouden). Communicatiebarrières kunnen optreden door gebrek aan motivatie bij de respondent, door niet beschikbaar zijn van informatie, door taalproblematiek, of doordat de respondent zich niet in zijn waarde gelaten voelt. Echter, schiet de interviewer in zijn/haar accepterende en begripvolle houding door naar een vriendschappelijke relatie, dan ligt het risico van sociaal wenselijke antwoorden op de loer. Daarnaast dient de interviewer niet-selectief te luisteren, antwoorden op adequaatheid te beoordelen en zonodig door te vragen. Doorvragen en exploreren is een essentiële vaardigheid van de interviewer. (Zie voor mogelijke foutenbronnen, wijze van doorvragen, en de relatie tussen onderzoeker en onderzochte in het algemeen: Emans 1990; Segers 1983; Maso en Smaling, 1998). Indien de onderzoeker niet zelf interviewt, dient voor een goede training van de interviewers te worden gezorgd. Goede geluidsopnameapparatuur en opnamesituatie Het is raadzaam de te gebruiken apparatuur steeds van tevoren te testen. Het gebruik van een aparte microfoon is wenselijk. Reservebatterijen, verlengsnoer, reserve-cassettebandjes of minidiscs zijn handig om bij de hand te hebben. Zo nodig kan de opnamesituatie worden verbeterd door stoelen bij de tafel aan te schuiven, ramen te sluiten, computers, radio s en (af)wasmachines uit te (laten) zetten. Let op bij een vertaling door een tolk dat deze goed verstaanbaar is; geef zonodig zowel de respondent als de tolk een microfoon. Na afloop wordt het cassettebandje of de minidisc (plus doosje) voorzien van respondentnummer en datum. II. Groepsgesprek Er bestaan verschillende vormen van groepsgesprek zoals focusgroep, delphimethode, audit of expertmeeting (Kitzinger, 1995, 1999; Jones & Hunter, 1999; Johnston et al., 2000). Onderstaande toelichting heeft vooral betrekking op focusgroepen. Opbouw en lay-out topiclijst Net als bij interviews is het zinvol om bij groepsgesprekken een lijst op te stellen met algemene beginvragen en aandachtspunten op basis waarvan eventueel gericht geïntervenieerd wordt (Kitzinger, 1995). Voorbereiding / oefening met topiclijst. Wat voor het oefenen van interviews geldt, geldt temeer voor het groepsgesprek: niet alleen de interactie tussen interviewer en respondenten is van belang maar ook de groepsinteractie. De onderzoeker kan bewust gebruik maken van deze interactie zodat mensen gestimuleerd worden hun eigen ideeën te exploreren en te verhelderen. Daardoor kunnen onverwachte gezichtspunten opduiken en de validiteit en betrouwbaarheid van de resultaten worden vergroot en getoetst. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 13

14 Goede geluidsopnameapparatuur en opnamesituatie Naast de punten zoals genoemd onder Interview, is het bij een groepsgesprek extra belangrijk om te zorgen voor een comfortabele ruimte, de opstelling van de stoelen (in een kring of juist niet) en de praktische verzorging (thee en koffie). De plaats waar de gespreksleider zit kan van belang zijn, bijvoorbeeld de keuze om als gespreksleider juist naast een dominante persoon en tegenover een verlegen persoon te gaan zitten. Observator bij groepsgesprek. Bij groepsgesprekken dient een tweede persoon aanwezig te zijn, die onder meer aantekeningen over het groepsproces maakt. III. Observatie Observaties variëren van niet participerend, via passief participerend (waarbij de onderzoeker alleen aanwezig is) tot actief participerend (waarbij de onderzoeker zelf deelneemt aan de te observeren situatie). In de eerste twee gevallen kunnen video-opnames gemaakt worden. Samenstelling lijst van vast te leggen gebeurtenissen, gedrag of uitspraken. Op grond van de probleemstelling, literatuur en/of gesprekken met deskundigen wordt vastgesteld welke gebeurtenissen, verbale en non-verbale gedragingen en welke uitspraken worden vastgelegd. Bij verbaal gedrag is dat bijvoorbeeld dat wat gezegd wordt en de wijze waarop. Bij non-verbaal gedrag kan gedacht worden aan gebaren, gezichtsuitdrukking, beweging ten opzichte van anderen en verspreiding over ruimte (Maso, 1989). Bij etnografische studies met behulp van participerende observatie zal deze observatie zich dikwijls ontwikkelen van descriptieve observatie (wat gebeurt hier allemaal?) via gefocuste tot selectieve observatie (Spradley, 1980; Maso en Smaling, 1998). Ook het gedrag van de onderzoeker dient beschreven voor zover men meent dat het eigen gedrag invloed kan hebben op de onderzochten of de data (zie ook reflexiviteit onder 2c). IV. Documentanalyse Het kan gaan om persoonlijke documenten zoals brieven, dagboeken, verhalen, mededelingen op internetdiscussielijsten, of onpersoonlijke documenten zoals rapporten, notulen en dossiers (Maso, 1989). Documenten kunnen op verschillende manieren worden verzameld: via oproepen, verzoeken aan personen of instellingen, archieven of bibliotheken, of via aankoop. Het verkrijgen van toegang vereist soms toestemming van degenen die documenten beheren. Daartoe dienen doel en nut van het onderzoek uitgelegd en afspraken over gebruik vastgelegd te worden (Maso, 1989). Soms worden documenten geproduceerd ten behoeve van onderzoek (uitgelokte documenten), bijvoorbeeld via een oproep tot ingezonden brieven of tot het schrijven van autobiografische geschriften. 3b Data-acquisitie Afspraken over aanlevering en aansprakelijkheid voor kwaliteit van data Bij kwalitatief onderzoek komt het zelden voor dat data van derden worden gebruikt. Toch is niet ondenkbaar dat interviews of observaties van derden worden gebruikt. Te denken is aan op band opgenomen of al uitgetypte Richtlijnen kwalitatief onderzoek 14

15 interviews, of op band vastgelegde observaties. In dit geval dienen duidelijke afspraken te worden gemaakt welke data in welke vorm worden aangeleverd en wie verantwoordelijk is voor de kwaliteit. Achterhalen kwaliteitsbewaking door derden Indien de data worden aangeleverd door derden dient nagegaan te worden in hoeverre de derde partij kwaliteitsbewaking heeft toegepast, bijvoorbeeld in hoeverre selectie van respondenten en non-respons vastliggen. 3c Data-invoer NB. Binnen deze checklist wordt met het bronbestand gedoeld op de aantekeningen, de geluidsopnamen of video-opnamen die gemaakt zijn tijdens de dataverzameling. Met het transcript wordt de eerste verwerking van het bronbestand bedoeld. Deze verwerking van het bronbestand kan verschillend worden aangepakt, te weten: - het transcript bevat de letterlijke, integrale versie van het bronbestand; - tijdens de transcriptie is zogenoemde ruis (niet onderzoeksgerelateerde onderwerpen) niet uitgewerkt: het transcript bevat een opgeschoonde versie van het bronbestand; - tijdens de transcriptie vindt reeds een selectie plaats van delen die niet uitgewerkt of slechts gedeeltelijk uitgewerkt hoeven worden (bv. op basis van eerste analyses): het transcript bevat een inhoudelijk bewerkte versie van het bronbestand Overzicht mogelijke invoersystemen Een overzicht van software voor tekstinvoer en -analyse is te vinden in de literatuur, bijvoorbeeld: Weitzman, 1999; Janssen, Transcriptie zal over het algemeen altijd met behulp van software plaatsvinden. Naast tekstverwerkingsprogramma s zijn specifieke softwarepakketten beschikbaar voor data-invoer en analyse. Met behulp van deze software is het, naast invoer, ook mogelijk om woordenlijsten te genereren en stukken tekst te categoriseren en te coderen. Daarnaast kunnen met behulp van deze programma s analyses worden uitgevoerd. Motivatie keuze De keuze van software hangt onder meer af van het soort kwalitatief onderzoek dat wordt uitgevoerd en van de expertise van de verschillende gebruikers (binnen en buiten het AMC). De keuze dient niettemin helder te worden omschreven. Onderzoekers van het Netwerk Kwalitatief Onderzoek AMC-UvA werken met de programma s Kwalitan en Nvivo, waar inmiddels ruime ervaring mee is opgedaan. Afspraken en selectie transcriptie Er dient te worden vastgelegd of en hoe reeds tijdens de transcriptie selectie plaatsvindt (zie ook NB hierboven), bijvoorbeeld door te beschrijven of en hoe pauzes en onverstaanbare stukken in het transcript worden opgenomen. Met name wanneer transcriptie door derden wordt uitgevoerd, zijn deze afspraken belangrijk. Documentatie inhoud files Het is noodzakelijk de inhoud van files kort te omschrijven, met name voor de reproduceerbaarheid van de onderzoeksgegevens door anderen. Het is handig wanneer de titel van een bestand de inhoud dekt, bv. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 15

16 Focusgroepen Turkse jongens Daarbij is het tevens zeer verstandig om het bronbestand (b.v. geluidsopname) en het transcript dezelfde naam mee te geven. Controle op invoer De ingevoerde tekst kan gecontroleerd worden door steekproefsgewijs de ingevoerde tekst te vergelijken met het bronbestand en na te gaan of deze gelijk zijn. Indien de ingevoerde tekst een vertaling betreft, moet deze worden terugvertaald door een onafhankelijke tolk. 3d Data-opschoning Opslag bronbestand en transcript Zowel het bronbestand als het transcript dienen bij voorkeur op afzonderlijke plaatsen te worden bewaard. Afspraken en documentatie opgeschoonde bestanden De wijze waarop een bestand is aangepast en waarop is omgegaan met bijvoorbeeld typefouten of onduidelijkheden die niet konden worden opgehelderd dient te worden gedocumenteerd. Nieuwe naam opgeschoonde bestanden Opgeschoonde bestanden dienen onder een nieuwe naam te worden opgeslagen. 3e Data-opslag Opslag bronbestand en opgeschoonde bestanden Het bronbestand, het transcript en de bewerkte bestanden dienen altijd op verschillende plaatsen te worden bewaard. Idealiter wordt het bronbestand (met goede omschrijving) achter slot en grendel bewaard; het transcript kan bijvoorbeeld op cd-rom worden bewaard. Op deze wijze kan altijd worden teruggegrepen op het originele bestand (in het geval de bewerkte bestanden verdwenen zijn). Opslag data die analyseklaar zijn De bewerkte bestanden die analyseklaar zijn, worden altijd extra opgeslagen. Dat wil zeggen niet alleen op de eigen harde schijf maar bij voorkeur ook op het netwerk (beveiligd met wachtwoord) en/of cd-rom. Afspraken opslag gegevens Afspraken over de opslag van data worden vastgelegd, bijvoorbeeld wie waar verantwoordelijk voor is en wie de data mag zien. Ontkoppeling data en privacygegevens Het transcript en de bewerkte bestanden dienen te worden ontdaan van identificerende gegevens van personen (uiteraard zijn deze gegevens wel beschikbaar via het bronbestand). Indien nodig kunnen fictieve namen of letters worden gebruikt. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 16

17 Privacygegevens achter slot en grendel Privacygegevens zijn alleen beschikbaar via het bronbestand, dat dus altijd achter slot en grendel wordt bewaard. Beveiliging databestanden met wachtwoord Databestanden dienen met een wachtwoord te worden beveiligd. Afspraken toegankelijkheid (evt. door derden) Er dient schriftelijk te worden vastgelegd wie toegang heeft tot de verschillende bestanden en hoe zal worden omgegaan met verzoeken om de data voor ander onderzoek te gebruiken. Handhaving bewaartermijn De data dienen, ook na het eindigen van het onderzoek, bewaard te worden volgens de geldende bewaartermijn (hoe lang dat precies is kan per onderzoek verschillen). Over het algemeen wordt een termijn aangehouden van ongeveer vijf jaar. Dit hangt samen met het tijdstip van publicatie. Het moet voor derden mogelijk zijn om de verzamelde data ongeveer twee tot drie jaar na publicatie in te zien. 3f Data-analyse Dataverkenning Voordat begonnen wordt met de analyse wordt bekeken welke data relevant zijn om te analyseren en hoe die zich tot elkaar verhouden. In sommige gevallen kan het kwantificeren van data een aanvullend inzicht geven, bijvoorbeeld om een indruk te krijgen van het aantal keer dat een thema wordt genoemd. Overzicht analysemethoden en motivering keuze Een overzicht van mogelijke analysemethoden kan helpen een geschikte analysemethode te kiezen. Bij het gebruik van thema s of categorieën om de data te analyseren (het coderen) zijn twee uiterste manieren te onderscheiden: inductief, waarbij er van tevoren niet bekend is naar welke thema s of categorieën wordt gezocht (voorbeeld is de grounded theory ) en deductief, waarbij gewerkt wordt met categorieën die voor de dataverzameling al waren vastgesteld (voorbeeld is de framework approach ) (Pope, Ziebland & Mays, 2000). De keuze is afhankelijk van het doel van het onderzoek. Bijvoorbeeld: is het doel van het onderzoek het zoeken naar nieuwe inzichten / theorieën rond een bepaald onderwerp, dan zal wellicht worden gekozen voor een inductieve methode; is het doel meer toegepast, het toetsen van een bepaald model, dan kan een meer deductieve methode voor de hand liggen. Vaak wordt een tussenvorm gebruikt, waarbij aan de start van het onderzoek met een lijst van thema s wordt begonnen, die na de eerste analyse zal worden aangevuld met thema s die uit de analyse naar voren komen. Bij de analyse dient te worden vermeld of één of meerdere personen de data hebben geanalyseerd. Bij voorkeur voeren meerdere personen de analyse uit. Hierbij zijn varianten mogelijk, uiteenlopend van de methode waarbij iedere persoon onafhankelijk alle data analyseert tot een globale beoordeling van de analyse door een (extern) deskundige. Het verdient de voorkeur om, indien dit mogelijk is, gebruik te maken van bestaande analyseprogramma s (zie ook: 3c. Data-invoer). Richtlijnen kwalitatief onderzoek 17

18 De beoordeling van een extern deskundige wordt belangrijker naarmate de analyse voornamelijk door één onderzoeker wordt gedaan. Deze beoordeling zal beter kunnen verlopen wanneer het materiaal overzichtelijk is geordend (zie ook tabel 1: peer review). Documentatie coderingen in memo s Zoals bij het punt dataopslag is beschreven, gebeurt de codering van de data bij kwalitatief onderzoek tijdens de analyse. Deze codering dient op systematische wijze in memo s te worden beschreven. Memo s geven richting aan de analyse. Er zijn verschillende soorten memo s te onderscheiden: theoretische memo s, methodische memo s, begrippenkaarten en profielbeschrijvingen (van respondenten). Het vastleggen van coderingen gebeurt met behulp van begrippenkaarten (Wester, 1991). Reflectie onderzoekersrol en onderzoeksproces in memo s De reflectie op de onderzoekersrol wordt beschreven in een methodische memo. Deze reflectie is nodig bij het interpreteren van de resultaten (zie reflexiviteit onder 2c). Documentatie en kwaliteitscontrole interpretatie van data en memo s De interpretatie van de data en memo s moet helder worden vastgelegd. De verschillende memo s kunnen ook een hulpmiddel zijn bij het interpreteren van data. Gecontroleerd wordt of de kwaliteit van de data en de interpretatie daarvan voldoende is. Er zijn verschillende methoden waarmee de kwaliteit kan worden gecontroleerd. Methoden om de kwaliteit van de interpretaties te controleren zijn opgenomen in tabel 1. Documentatie opslag van data, onderzoeksplan en memo s Het reproduceren van de data-analyse is belangrijk voor de controle op de onderzoeksprocedure. Hiertoe dient het materiaal, het onderzoeksplan, de data en de diverse soorten memo s zodanig beschikbaar zijn dat het onderzoek in principe kan worden overgedaan. Uiteraard kan een systematische opslag in de computer hier een goed hulpmiddel bij zijn. 4 Verslaglegging NB. In de verslaglegging van kwalitatief onderzoek zijn de verschillende onderdelen niet altijd even strikt gescheiden. Zo bevat de methodesectie doorgaans een grondige beschrijving van het voorlopige theoretische kader dat de methode van dataverwerving en de selectie van de onderzoekspopulatie ( theoretical sampling ) heeft gestuurd. Door de verwevenheid van dataverzameling en theorievorming is het bovendien meestal mogelijk noch wenselijk om de resultaten en de interpretatie daarvan (de discussieparagraaf) strikt te scheiden: de beschrijving van een resultaat, bijvoorbeeld een interviewfragment, wordt in veel gevallen direct gevolgd door analyse, interpretatie en verwerking in het theoretisch kader. Dit leidt tot de presentatie van verdere resultaten, opnieuw gevolgd door analyse, interpretatie en theorievorming, enzovoort. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 18

19 Documentatie publicatieplan Het publicatieplan omvat een voorlopige planning met per publicatie titel of korte inhoudsomschrijving, beoogd tijdschrift / boek, beoogde auteur(s); bij voorkeur voor de hele periode van het onderzoek. Het publicatieplan wordt regelmatig geëvalueerd en bijgesteld. Afspraken tussentijdse publicaties Ook over aantal en aard van tussentijdse publicaties die buiten het publicatieplan vallen, worden de afspraken vastgelegd. Publicaties omvatten wetenschappelijke publicaties, presentaties en niet-wetenschappelijke publicaties Onder wetenschappelijke publicaties vallen artikelen in wetenschappelijke tijdschriften, abstracts en (bijdragen aan) wetenschappelijke boeken. Voor kwalitatief onderzoek zal het vaak gaan om medisch-wetenschappelijke tijdschriften en/of boeken op het gebied van gezondheidszorgonderzoek; gezondheids-wetenschappen; verplegingswetenschappen; medische sociologie; medische ethiek; medische psychologie; medische antropologie; soms zal het gaan om tijdschriften buiten de geneeskunde. Richtlijnen voor wetenschappelijkheid en zorgvuldigheid naleven In de British Medical Journal en de Lancet (2001;358:483-8) zijn onlangs richtlijnen gepubliceerd voor kwalitatieve publicaties, die in AmCOGG-publicaties als richtsnoer kunnen gelden. In tabel 2 is als voorbeeld de checklist van de BMJ opgenomen, die is opgesteld voor reviewers van artikelen waarin kwalitatief onderzoek wordt gerapporteerd. Tabel 2: BMJ Checklist voor reviewers ( Qualitative research checklist British Medical Journal 1. Was the research question clearly defined? 2. Overall, did the researcher make explicit in the account the theoretical framework and methods used at every stage or the research? 3. Was the context clearly described? 4. Was the sampling strategy clearly described and justified? 5. Was the sampling strategy theoretically comprehensive to ensure the generalisability of the conceptual analysis (diverse range of individuals and settings, for example)? 6. How was the fieldwork undertaken? Was it described in detail? 7. Could the evidence (fieldwork notes, interview transcripts, recordings, documentary analysis, etc) could be inspected independently by others: if relevant, could the process of transcription be independently inspected? 8. Were the procedures for data analysis clearly described and theoretically justified? Did they relate to the original research questions? How were themes and concepts identified from the data 9. Was the analysis repeated by more than one researcher to ensure reliability? 10. Did the investigator make use of quantitative evidence to test qualitative conclusions where appropriate? 11. Did the investigator give evidence of seeking out observations that might have contradicted or modified the analysis? 12. Was sufficient of the original evidence presented systematically in the written account to satisfy the sceptical reader of the relation between the interpretation and the evidence (for example, were quotations numbered and sources given)? Definiëring doelgroep Wordt het artikel geschreven voor artsen, verpleegkundigen, beleidsmakers, patiënten en/of nog anderen? Deze keuze heeft consequenties ten aanzien van de vorm en inhoud van het artikel. Richtlijnen kwalitatief onderzoek 19

20 Afspraken auteurschap Het is vaak goed om aan het begin van een onderzoekstraject met meerdere betrokkenen afspraken te maken over wie (eerste) auteur zal zijn van de verschillende publicaties. Voor auteurschap, ook buiten medische tijdschriften, gelden dezelfde regels als bij kwantitatief onderzoek, de zogenaamde Vancouverregels (zie tabel 3). Tabel 3: Vancouverregels ( Authorship The uniform requirements for manuscripts submitted to medical journals state that authorship credit should be based only on substantial contribution to: conception and design, or analysis and interpretation of data drafting the article or revising it critically for important intellectual content final approval of the version to be published. All these conditions must be met. Participation solely in the acquisition of funding or the collection of data does not justify authorship. Indien niet-nederlands: taal laten checken Dit is altijd raadzaam, zelfs wanneer de eerste auteur vloeiend Engels spreekt. Anonimiteit onderzochte personen Bij kwalitatief onderzoek, waar de context van bestudeerde verschijnselen vaak belangrijk is, dient extra gelet te worden op de onherkenbaarheid van proefpersonen. Herkenbaarheid kan worden voorkomen door irrelevante details te veranderen. Affiliaties Vermelding van de eigen afdeling(en), onderzoeksinstituut en AMC-UvA Financierder onderzoek noemen Zie hiervoor de Researchcode AMC (2001). 4b Presentatie Onder presentaties vallen: voordrachten op congressen en in het kader van het onderzoek georganiseerde workshops, invitational conferences, symposia en congressen. Presentaties volgens gangbare kwaliteitsnormen. Presentaties dienen uitgevoerd te worden volgens gangbare kwaliteitsnormen (Wubbels, 1991). Hierbij dient extra te worden gelet op de onherkenbaarheid van proefpersonen. Wanneer bij presentaties herkenbaarheid onvermijdelijk is (bijvoorbeeld door gebruik van video- of geluidsfragmenten) dient eerst toestemming te worden gevraagd aan de onderzochte(n). Richtlijnen kwalitatief onderzoek 20

Take-home toets: Kwalitatief onderzoek

Take-home toets: Kwalitatief onderzoek vrijdag 18 januari 2013 Take-home toets: Kwalitatief onderzoek Naam: Lisa de Wit Studentnummer: 500645721 Klas: LV12-2G1 Vak: Kwalitatief onderzoek Docent: Marjoke Hoekstra 1 Inleiding Voor het vak: Kwalitatief

Nadere informatie

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/20965

Nadere informatie

Palliatieve Zorg. Onderdeel: Kwalitatief onderzoek. Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2

Palliatieve Zorg. Onderdeel: Kwalitatief onderzoek. Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2 Palliatieve Zorg Onderdeel: Kwalitatief onderzoek Naam: Sanne Terpstra Studentennummer: 500646500 Klas: 2B2 Inhoudsopgave Inleiding Blz 2 Zoekstrategie Blz 3 Kwaliteitseisen van Cox et al, 2005 Blz 3 Kritisch

Nadere informatie

Waardering van kwalitatief onderzoek

Waardering van kwalitatief onderzoek Methodologie van kwalitatief onderzoek Waardering van kwalitatief onderzoek Myra van Zwieten, Dick Willems Inleiding Wie een wetenschappelijk artikel leest, wil weten of hij kan bouwen op de resultaten

Nadere informatie

Onderzoek Module 10.3 Het empirisch onderzoek ontwerpen. Master Innovation & Leadership in Education

Onderzoek Module 10.3 Het empirisch onderzoek ontwerpen. Master Innovation & Leadership in Education Onderzoek Module 10.3 Het empirisch onderzoek ontwerpen Master Innovation & Leadership in Education Leerdoelen Aan het eind van deze lesdag heb je: Kennis van de dataverzamelingsmethodes vragenlijstonderzoek,

Nadere informatie

Methoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 83 97

Methoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 83 97 Wanneer gebruiken we kwalitatieve interviews? Kwalitatief interview = mogelijke methode om gegevens te verzamelen voor een reeks soorten van kwalitatief onderzoek Kwalitatief interview versus natuurlijk

Nadere informatie

Onderzoeksresultaten transparantie en openbaarheid

Onderzoeksresultaten transparantie en openbaarheid Onderzoeksresultaten transparantie en openbaarheid Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde, azm, Maastricht en Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde Uitgangspunten Rapportage van resultaten van (biomedisch)

Nadere informatie

Methodologie voor onderzoek in de verpleegkunde. Foeke van der Zee

Methodologie voor onderzoek in de verpleegkunde. Foeke van der Zee Methodologie voor onderzoek in de verpleegkunde Foeke van der Zee Inhoudsopgave 1. Onderzoek, wat is dat eigenlijk... 1 1.1 Hoe is onderzoek te omschrijven... 1 1.2 Is de onderzoeker een probleemoplosser

Nadere informatie

Rubrics onderzoeksopzet

Rubrics onderzoeksopzet Eindbeoordeling LA51 Praktijkgericht onderzoek 2012-2013 Naam: J. Rietjens Cijfer: 7.3 De beoordeling van de verschillende onderdelen zijn geel gemarkeerd. Door Eline Ossevoort en Hanneke Koopmans Feedback

Nadere informatie

Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J.

Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J. Welke factoren beïnvloeden het gezamenlijk leren door leraren? Een systematische literatuurreview Thurlings, M.C.G.; den Brok, P.J. Published in: Onderwijs Research Dagen(ORD), 11-12 Juni 2014, Groningen,

Nadere informatie

Toetsing Let op! Belangrijke data:

Toetsing Let op! Belangrijke data: Toetsing De toetsing voor dit leerarrangement Praktijkgericht Onderzoek LA5-jaar 1, bestaat uit twee onderdelen: 1. Een (schriftelijke) onderzoeksopzet; 2. Een (mondelinge) presentatie van (de kern van)

Nadere informatie

Media en creativiteit. Winter jaar vier Werkcollege 7

Media en creativiteit. Winter jaar vier Werkcollege 7 Media en creativiteit Winter jaar vier Werkcollege 7 Kwartaaloverzicht winter Les 1 Les 2 Les 3 Les 4 Les 5 Les 6 Les 7 Les 8 Opbouw scriptie Keuze onderwerp Onderzoeksvraag en deelvragen Bespreken onderzoeksvragen

Nadere informatie

Voorwoord... iii Verantwoording... v

Voorwoord... iii Verantwoording... v Inhoudsopgave Voorwoord... iii Verantwoording... v INTRODUCTIE... 1 1. Wat is onderzoek... 2 1.1 Een definitie van onderzoek... 2 1.2 De onderzoeker als probleemoplosser of de onderzoeker als adviseur...

Nadere informatie

Voor de sanctie-uitvoering

Voor de sanctie-uitvoering Voor de sanctie-uitvoering Grounded Theory Approach Het projectteam Koers en kansen voor de sanctie-uitvoering heeft volgens de methode van de Grounded Theory (Glaser en Strauss, 1967) gewerkt bij de verzameling

Nadere informatie

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën

Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën Relatie tussen Persoonlijkheid, Opleidingsniveau, Leeftijd, Geslacht en Korte- en Lange- Termijn Seksuele Strategieën The Relation between Personality, Education, Age, Sex and Short- and Long- Term Sexual

Nadere informatie

Generaliseerbaarheid van kwalitatieve onderzoeksresultaten (korte versie)

Generaliseerbaarheid van kwalitatieve onderzoeksresultaten (korte versie) Generaliseerbaarheid van kwalitatieve onderzoeksresultaten (korte versie) Adri Smaling Emeritus hoogleraar Methodologie Universiteit voor Humanistiek Utrecht Indeling naar logica of redeneerwijze Inductie

Nadere informatie

28-10-2015. Je kunt deze presentatie na afloop van de les downloaden.

28-10-2015. Je kunt deze presentatie na afloop van de les downloaden. Docent: Marcel Gelsing Je kunt deze presentatie na afloop van de les downloaden. Ga naar: www.gelsing.info Kies voor de map Eindopdrachten Download: Integrale eindopdracht Fase 1.pdf Les 1: fase 1 en 2

Nadere informatie

Quality of life in persons with profound intellectual and multiple disabilities. Marga Nieuwenhuijse maart 2016

Quality of life in persons with profound intellectual and multiple disabilities. Marga Nieuwenhuijse maart 2016 Quality of life in persons with profound intellectual and multiple disabilities Marga Nieuwenhuijse maart 2016 Beoogde resultaten Literatuuronderzoek naar de bestaande concepten van kwaliteit van leven

Nadere informatie

Seminarie kwalitatieve onderzoeksmethoden

Seminarie kwalitatieve onderzoeksmethoden Seminarie kwalitatieve onderzoeksmethoden Tineke Cappellen 17 november 2006 Onderzoeksproces Probleemstelling Onderzoeksvra(a)g(en) Onderzoeksmethode Bepaling van de steekproef Uitvoering van het onderzoek

Nadere informatie

Voorwoord van Hester van Herk... iii Voorwoord van Foeke van der Zee... iv Verantwoording... vi

Voorwoord van Hester van Herk... iii Voorwoord van Foeke van der Zee... iv Verantwoording... vi Inhoudsopgave Voorwoord van Hester van Herk... iii Voorwoord van Foeke van der Zee... iv Verantwoording... vi INTRODUCTIE... 1 1. Wat is onderzoek... 2 1.1 Een definitie van onderzoek... 2 1.2 De onderzoeker

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Voorwoord 7

Inhoudsopgave. Voorwoord 7 Inhoudsopgave Voorwoord 7 1 Beginselen van academisch-juridisch onderzoek 9 1.1 Academisch-juridisch onderzoek 9 1.2 Verschillen met ander juridisch onderzoek 10 1.3 Het onderzoeksproces 11 1.4 Eisen waaraan

Nadere informatie

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior Martin. W. van Duijn Student: 838797266 Eerste begeleider:

Nadere informatie

De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief. Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats

De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief. Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats De Relatie tussen Lichamelijke Gezondheid, Veerkracht en Subjectief Welbevinden bij Inwoners van Serviceflats The Relationship between Physical Health, Resilience and Subjective Wellbeing of Inhabitants

Nadere informatie

Model informatiebrief medisch onderwijsonderzoek Met voorbeeldpassages versie juli 2017

Model informatiebrief medisch onderwijsonderzoek Met voorbeeldpassages versie juli 2017 Model informatiebrief medisch onderwijsonderzoek Met voorbeeldpassages versie juli 2017 De brief kan voor studenten op HBO/WO niveau geschreven worden omdat de doelgroep in onderwijsonderzoek meestal studenten

Nadere informatie

Sessie 5: Methodes voor dataverzameling

Sessie 5: Methodes voor dataverzameling Sessie 5: Methodes voor dataverzameling en -analyse Overzicht van de presentatie Deel I: Fien Depaepe Vragenlijsten Interviews Observaties Deel II: Kristof De Witte Methodologische heterogeniteit Voor-

Nadere informatie

Onderzoek de spreekkamer!

Onderzoek de spreekkamer! Onderzoek de spreekkamer! Lennard Voogt Inleiding Het wetenschappelijk fundament van de manuele therapie wordt sterker. Manueel therapeuten krijgen steeds meer inzicht in de effectiviteit van hun inspanningen

Nadere informatie

De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk. The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work.

De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk. The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work. De Relatie Tussen de Gehanteerde Copingstijl en Pesten op het Werk The Relation Between the Used Coping Style and Bullying at Work Merijn Daerden Studentnummer: 850225144 Werkstuk: Empirisch afstudeeronderzoek:

Nadere informatie

Methodologie voor onderzoek in zorg, welzijn en hulpverlening. Foeke van der Zee

Methodologie voor onderzoek in zorg, welzijn en hulpverlening. Foeke van der Zee Methodologie voor onderzoek in zorg, welzijn en hulpverlening Foeke van der Zee Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt,

Nadere informatie

Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek

Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Recente ontwikkelingen in de ethische normen voor medisch-wetenschappelijk onderzoek Prof dr JJM van Delden Julius Centrum, UMC Utrecht j.j.m.vandelden@umcutrecht.nl Inleiding Medisch-wetenschappelijk

Nadere informatie

Methodologie. NWO promotiebeurs leraren. dr Frits van Engeldorp Gastelaars docent Hora est! Promoveren kun je leren (Erasmus Academie)

Methodologie. NWO promotiebeurs leraren. dr Frits van Engeldorp Gastelaars docent Hora est! Promoveren kun je leren (Erasmus Academie) Methodologie NWO promotiebeurs leraren dr Frits van Engeldorp Gastelaars docent Hora est! Promoveren kun je leren (Erasmus Academie) Introductie Wetenschap: Een systematisch geheel van kennis verworven

Nadere informatie

Palliatieve zorg: Kwalitatief onderzoek

Palliatieve zorg: Kwalitatief onderzoek Palliatieve zorg: Kwalitatief onderzoek Hogeschool van Amsterdam Naam: Lauri Linn Konter Studentnr: 500642432 Klas: Lv12-2E2 Jaar: 2012-2013 Docent: M. Hoekstra Inhoudsopgave Inleiding Blz: 3 Verpleegprobleem

Nadere informatie

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind.

Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Pesten onder Leerlingen met Autisme Spectrum Stoornissen op de Middelbare School: de Participantrollen en het Verband met de Theory of Mind. Bullying among Students with Autism Spectrum Disorders in Secondary

Nadere informatie

PRESTUDY TASKS: DOING WHAT IS GOOD FOR YOU

PRESTUDY TASKS: DOING WHAT IS GOOD FOR YOU PRESTUDY TASKS: DOING WHAT IS GOOD FOR YOU Aan het voorstel werken helpt om na te denken over onderzoeksvragen en de focus van de studie. Onderzoeker maken verschillende beslissingen voor ze aan het veldwerk

Nadere informatie

KWALON Conferentie 13 december 2012. Methodenleer aan de universiteit: ontwerpen, uitvoeren en reflecteren. Inge Bleijenbergh

KWALON Conferentie 13 december 2012. Methodenleer aan de universiteit: ontwerpen, uitvoeren en reflecteren. Inge Bleijenbergh KWALON Conferentie 13 december 2012 Methodenleer aan de universiteit: ontwerpen, uitvoeren en reflecteren Inge Bleijenbergh Bijdrage Het bieden van inzicht in en reflecteren op de plaats en organisatie

Nadere informatie

Introductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.

Introductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek. Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van

Nadere informatie

INVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren

INVLOED VAN CHRONISCHE PIJN OP ERVAREN SOCIALE STEUN. De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren De Invloed van Chronische Pijn en de Modererende Invloed van Geslacht op de Ervaren Sociale Steun The Effect of Chronic Pain and the Moderating Effect of Gender on Perceived Social Support Studentnummer:

Nadere informatie

Overzicht van tabellen 13. Overzicht van figuren 15. Voorwoord 17. Inleiding 19

Overzicht van tabellen 13. Overzicht van figuren 15. Voorwoord 17. Inleiding 19 Inhoudsopgave Overzicht van tabellen 13 Overzicht van figuren 15 Voorwoord 17 Inleiding 19 Ontwikkelingen in het Hoger Beroepsonderwijs 19 Praktijkgericht Onderzoek 21 De focus van dit boek 23 De structuur

Nadere informatie

Het doen van literatuuronderzoek

Het doen van literatuuronderzoek Het doen van literatuuronderzoek Workshop Miniconferentie Kritisch denken in de wetenschap Saskia Brand-Gruwel Iwan Wopereis Invoegen Afbeelding homepage Boekenweek 2011 Pagina 2 Wat dan wel? Wat dan wel?

Nadere informatie

Cambridge Assessment International Education Cambridge International General Certificate of Secondary Education. Published

Cambridge Assessment International Education Cambridge International General Certificate of Secondary Education. Published Cambridge Assessment International Education Cambridge International General Certificate of Secondary Education DUTCH 055/02 Paper 2 Reading MARK SCHEME Maximum Mark: 45 Published This mark scheme is published

Nadere informatie

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS

COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS COGNITIEVE DISSONANTIE EN ROKERS Gezondheidsgedrag als compensatie voor de schadelijke gevolgen van roken COGNITIVE DISSONANCE AND SMOKERS Health behaviour as compensation for the harmful effects of smoking

Nadere informatie

Luister alsjeblieft naar een opname als je de vragen beantwoordt of speel de stukken zelf!

Luister alsjeblieft naar een opname als je de vragen beantwoordt of speel de stukken zelf! Martijn Hooning COLLEGE ANALYSE OPDRACHT 1 9 september 2009 Hierbij een paar vragen over twee stukken die we deze week en vorige week hebben besproken: Mondnacht van Schumann, en het eerste deel van het

Nadere informatie

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur

Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur Invloed van het aantal kinderen op de seksdrive en relatievoorkeur M. Zander MSc. Eerste begeleider: Tweede begeleider: dr. W. Waterink drs. J. Eshuis Oktober 2014 Faculteit Psychologie en Onderwijswetenschappen

Nadere informatie

I nleiding. Type 2 weerspannigen

I nleiding. Type 2 weerspannigen I nleiding Type 2 weerspannigen Onder de LTS-leerlingen komen leerlingen voor met opstandig of rebels gedrag. Het gaat om drie van totaal twintig onderzochte leerlingen; of meer precies gezegd drie op

Nadere informatie

University of Groningen. Who cares? Kamstra, Aafke

University of Groningen. Who cares? Kamstra, Aafke University of Groningen Who cares? Kamstra, Aafke IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.

Nadere informatie

Uitwerkingen hoofdstuk 5

Uitwerkingen hoofdstuk 5 Uitwerkingen hoofdstuk 5 Oefening 1 Het beoordelen van de keuze voor methoden van dataverzameling Freek richt zich met zijn dataverzameling alleen op de verpleegkundigen in het ziekenhuis. Hij had echter

Nadere informatie

Wintercursus Kwalitatief Onderzoek - Kwaliteitsbeoordeling en rapportering

Wintercursus Kwalitatief Onderzoek - Kwaliteitsbeoordeling en rapportering Wintercursus Kwalitatief Onderzoek - Kwaliteitsbeoordeling en rapportering Evaluatie van de kwaliteit van kwalitatief onderzoek Sibyl Anthierens, Hilde Bastiaens, Katrien Bombeke, Jessica Fraeyman, Griet

Nadere informatie

Methodologie voor onderzoek in marketing en management. Foeke van der Zee

Methodologie voor onderzoek in marketing en management. Foeke van der Zee Methodologie voor onderzoek in marketing en management Foeke van der Zee Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt,

Nadere informatie

De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS

De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij. Verslaafde Patiënten met PTSS Persoonskenmerken en ervaren lijden bij verslaving en PTSS 1 De Relatie Tussen Persoonskenmerken en Ervaren Lijden bij Verslaafde Patiënten met PTSS The Relationship between Personality Traits and Suffering

Nadere informatie

Marjo Maas: fysiotherapeut / docent / onderzoeker Peer assessment De impact van peer assessment op het klinische redeneren en het klinisch handelen van fysiotherapeuten in opleiding en fysiotherapeuten

Nadere informatie

Culture, Organization and Management Vrije Universiteit Amsterdam - Faculteit der Sociale Wetenschappen - P Culture Organization and Management -

Culture, Organization and Management Vrije Universiteit Amsterdam - Faculteit der Sociale Wetenschappen - P Culture Organization and Management - Culture, Organization and Management Vrije Universiteit Amsterdam - der Sociale Wetenschappen - P Culture Organization and Management - 2014-2015 Vrije Universiteit Amsterdam - der Sociale Wetenschappen

Nadere informatie

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50

Fysieke Activiteit bij 50-plussers. The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and. Physical Activity among Adults Aged over 50 De relatie tussen eigen-effectiviteit 1 De Relatie tussen Eigen-effectiviteit, Intrinsieke Motivatie en Fysieke Activiteit bij 50-plussers The Relationship between Self-efficacy, Intrinsic Motivation and

Nadere informatie

Thuiswerktoets Filosofie, Wetenschap en Ethiek Opdracht 1: DenkTank De betekenis van Evidence Based Practice voor de verpleegkunde

Thuiswerktoets Filosofie, Wetenschap en Ethiek Opdracht 1: DenkTank De betekenis van Evidence Based Practice voor de verpleegkunde Thuiswerktoets Filosofie, Wetenschap en Ethiek Opdracht 1: DenkTank De betekenis van Evidence Based Practice voor de verpleegkunde Universitair Medisch Centrum Utrecht Verplegingswetenschappen cursusjaar

Nadere informatie

Published in: Onderwijs Research Dagen 2013 (ORD2013), mei 2013, Brussel, Belgie

Published in: Onderwijs Research Dagen 2013 (ORD2013), mei 2013, Brussel, Belgie Samenwerkend leren van leerkrachten : leeropbrengsten gerelateerd aan activiteiten en foci van samenwerking Doppenberg, J.J.; den Brok, P.J.; Bakx, A.W.E.A. Published in: Onderwijs Research Dagen 2013

Nadere informatie

Rekenkamercommissie Wijdemeren

Rekenkamercommissie Wijdemeren Rekenkamercommissie Wijdemeren Protocol voor het uitvoeren van onderzoek 1. Opstellen onderzoeksopdracht De in het werkprogramma beschreven onderzoeksonderwerpen worden verder uitgewerkt in de vorm van

Nadere informatie

Methodologie voor sociaalwetenschappelijk onderzoek. Foeke van der Zee

Methodologie voor sociaalwetenschappelijk onderzoek. Foeke van der Zee Methodologie voor sociaalwetenschappelijk onderzoek Foeke van der Zee Niets uit deze uitgave mag worden verveelvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar worden gemaakt, in

Nadere informatie

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? - Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen

Nadere informatie

Inleiding Wat zijn paradata en welke data voor welk gebruik. verzamelen?

Inleiding Wat zijn paradata en welke data voor welk gebruik. verzamelen? Inleiding Wat zijn paradata en welke data voor welk gebruik Ann Carton verzamelen? Discussiemiddag paradata, Nederlandstalig Platform voor Survey-Onderzoek Brussel, 11 maart 2010 Wat zijn paradata? Data»Gegevens

Nadere informatie

Vragenlijst Toetsingscommissie Ethiek Pedagogische Wetenschappen

Vragenlijst Toetsingscommissie Ethiek Pedagogische Wetenschappen Vragenlijst Toetsingscommissie Ethiek Pedagogische Wetenschappen Titel onderzoek*: Naam aanvrager(s): Postadres: E-mail: * De commissie vergadert 6x per jaar. Een toetsingsverzoek dient ten minste 14 dagen

Nadere informatie

Lieke van der Scheer, Department of Philosophy Lieke van der Scheer ISOQOL

Lieke van der Scheer, Department of Philosophy Lieke van der Scheer ISOQOL Lieke van der Scheer, Department of Philosophy Lieke.vanderScheer@utwente.nl Lieke van der Scheer ISOQOL 14-11-2014 1 De stem van patiënten Elisa Garcia Simone van der Burg (Nijmegen) Lieke van der Scheer

Nadere informatie

University of Groningen. Enabling knowledge sharing Smit - Bakker, Marloes

University of Groningen. Enabling knowledge sharing Smit - Bakker, Marloes University of Groningen Enabling knowledge sharing Smit - Bakker, Marloes IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check

Nadere informatie

Bijlagen ( ) Eisen aan het onderzoeksvoorstel

Bijlagen ( ) Eisen aan het onderzoeksvoorstel Bijlagen (2008-2009) Eisen aan het onderzoeksvoorstel Het onderzoeksvoorstel dat na vier weken bij de begeleider moet worden ingediend omvat een (werk)titel, een uitgewerkte probleemstelling (die een belangrijke

Nadere informatie

Academisch schrijven Inleiding

Academisch schrijven Inleiding - In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze Algemene inleiding van het werkstuk In this essay/paper/thesis I shall examine/investigate/evaluate/analyze To answer this question,

Nadere informatie

20 maart Prof. Dr. Katrien Verleye

20 maart Prof. Dr. Katrien Verleye 20 maart 2018 Prof. Dr. Katrien Verleye Voorbereiding Nvivo sessie Start Nvivo op (Athena Academic Nvivo) BELANGRIJK: klik geregeld op save tijdens deze sessie Data-analyse met Nvivo NVivo does not prescribe

Nadere informatie

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit

Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 1 Intercultural Mediation through the Internet Hans Verrept Intercultural mediation and policy support unit 2 Structure of the presentation - What is intercultural mediation through the internet? - Why

Nadere informatie

Tilburg University. Psychologisch marktonderzoek Verhallen, T.M.M. Publication date: 1988. Link to publication

Tilburg University. Psychologisch marktonderzoek Verhallen, T.M.M. Publication date: 1988. Link to publication Tilburg University Psychologisch marktonderzoek Verhallen, T.M.M. Publication date: 1988 Link to publication Citation for published version (APA): Verhallen, T. M. M. (1988). Psychologisch marktonderzoek.

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek met bestaande gegevens bij Dimence

Wetenschappelijk onderzoek met bestaande gegevens bij Dimence Wetenschappelijk onderzoek met bestaande gegevens bij Dimence Twee vormen: (1) actief betrekken van mensen en (2) gebruik maken van bestaande gegevens (1) Als de patiënt betrokken is doordat hij/zij een

Nadere informatie

Engels op Niveau A2 Workshops Woordkennis 1

Engels op Niveau A2 Workshops Woordkennis 1 A2 Workshops Woordkennis 1 A2 Workshops Woordkennis 1 A2 Woordkennis 1 Bestuderen Hoe leer je 2000 woorden? Als je een nieuwe taal wilt spreken en schrijven, heb je vooral veel nieuwe woorden nodig. Je

Nadere informatie

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School Beoordeling Afstudeeronderzoek eindfase 2014-2015 VT-DT ONDERZOEKSVERSLAG 1 Bijlage 5c Beoordelingsformulier onderzoeksverslag

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Holwerda, A. (2013). Work outcome in young adults with disabilities Groningen: s.n.

Citation for published version (APA): Holwerda, A. (2013). Work outcome in young adults with disabilities Groningen: s.n. University of Groningen Work outcome in young adults with disabilities Holwerda, Anja IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

van Werknemers Well-being Drs. P.E. Gouw

van Werknemers Well-being Drs. P.E. Gouw De Invloed van Werk- en Persoonskenmerken op het Welbevinden van Werknemers The Influence of Job and Personality Characteristics on Employee Well-being Drs. P.E. Gouw Eerste begeleider: Dr. S. van Hooren

Nadere informatie

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere

Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women. Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere Psychological Determinants of Absenteeism at Work by Pregnant Women Psychologische determinanten van uitval uit het arbeidsproces door zwangere vrouwen: Onderzoek naar de relatie tussen angst, depressieve

Nadere informatie

General info on using shopping carts with Ingenico epayments

General info on using shopping carts with Ingenico epayments Inhoudsopgave 1. Disclaimer 2. What is a PSPID? 3. What is an API user? How is it different from other users? 4. What is an operation code? And should I choose "Authorisation" or "Sale"? 5. What is an

Nadere informatie

Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas

Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas University of Groningen Understanding the role of health literacy in self-management and health behaviors among older adults Geboers, Bas IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version

Nadere informatie

De kwalitatieve steekproef als instrument voor effectief en efficiënt toezicht door de Inspectie VenJ

De kwalitatieve steekproef als instrument voor effectief en efficiënt toezicht door de Inspectie VenJ Bijlage J: Methodologisch Kader Kwalitatieve Steekproeven De kwalitatieve steekproef als instrument voor effectief en efficiënt toezicht door de Inspectie VenJ Inspectie Veiligheid en Justitie Project

Nadere informatie

Methodiek Actieonderzoek

Methodiek Actieonderzoek Methodiek Actieonderzoek C O M M U N I T Y D E V E L O P M E N T College 4 17 september 2012 Docent: Elly Hellings Leerdoel college 4 Leerdoel: meer kennis over de verschillende methodieken van actieonderzoek

Nadere informatie

Verschillendedesigns beantwoorden verschillende vragen

Verschillendedesigns beantwoorden verschillende vragen Verschillendedesigns beantwoorden verschillende vragen Zelf echo s uitvoeren bij IVF Hoe betrouwbaar zijn de beelden? Hoe vaak worden vrouwen zwanger? Hoe voelende koppelszicherbij? Watkosthet? 1 Hoe betrouwbaar

Nadere informatie

INHOUDS- OPGAVE. Voorwoord 19. Voorwoord bij de nieuwe druk 20. Inleiding 23

INHOUDS- OPGAVE. Voorwoord 19. Voorwoord bij de nieuwe druk 20. Inleiding 23 5 INHOUDS- OPGAVE Voorwoord 19 Voorwoord bij de nieuwe druk 20 Inleiding 23 Ontwikkelingen in het Hoger Beroepsonderwijs 23 Praktijkgericht Onderzoek 25 De focus van ons boek 27 De structuur van dit boek

Nadere informatie

Teststrategie met behulp van heuristieken

Teststrategie met behulp van heuristieken Workshop TestNet Teststrategie met behulp van heuristieken www.improveqs.nl (info@improveqs.nl) Versie 2.0 1 Acknowledgements Met dank aan: Ruud Cox voor de vele discussies over dit onderwerp Fiona Charles

Nadere informatie

Samenwerking in academisch netwerkenrken

Samenwerking in academisch netwerkenrken Home no. 3 Juni 2015 Juridische aspecten Eerdere edities Verenso.nl Samenwerking in academisch netwerkenrken Goed gedrag in wetenschappelijk onderzoek Dr. Anke Persoon, coördinator UKON, afdeling ELG,

Nadere informatie

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Faculteit Educatie Instituut voor Leraar en School Feedforward en beoordeling Afstudeeronderzoek eindfase studiejaar 2014-2015 VT-DT Feedforwardformulier afstudeeronderzoek:

Nadere informatie

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen

MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen MCDA methodiek in SELFIE: meten en wegen Maureen Rutten-van Mölken SELFIE tweede nationale workshop 29 maart 2018 Agenda 12:00 12:30u Inloop met koffie, thee en broodjes 12:30 12:45u Voorstelrondje 12:45

Nadere informatie

Addendum Procedure Wetenschappelijke aanvragen DHBA

Addendum Procedure Wetenschappelijke aanvragen DHBA Addendum Procedure Wetenschappelijke aanvragen DHBA De DHBA wetenschappelijke commissie beoordeelt studievoorstellen met gebruik van bestaande DHBA data, en coördineert verschillende wetenschappelijke

Nadere informatie

University of Groningen. Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje

University of Groningen. Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje University of Groningen Vrije en reguliere scholen vergeleken Steenbergen, Hilligje IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please

Nadere informatie

Culture, Organization and Management Vrije Universiteit Amsterdam - Faculteit der Sociale Wetenschappen - P Culture Organization and Management -

Culture, Organization and Management Vrije Universiteit Amsterdam - Faculteit der Sociale Wetenschappen - P Culture Organization and Management - Culture, Organization and Management Vrije Universiteit Amsterdam - - P Culture Organization and Management - 2013-2014 Vrije Universiteit Amsterdam - - P Culture Organization and Management - 2013-2014

Nadere informatie

OPEN TRAINING. Onderhandelingen met leveranciers voor aankopers. Zeker stellen dat je goed voorbereid aan de onderhandelingstafel komt.

OPEN TRAINING. Onderhandelingen met leveranciers voor aankopers. Zeker stellen dat je goed voorbereid aan de onderhandelingstafel komt. OPEN TRAINING Onderhandelingen met leveranciers voor aankopers Zeker stellen dat je goed voorbereid aan de onderhandelingstafel komt. Philip Meyers Making sure to come well prepared at the negotiation

Nadere informatie

Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping. The Relation Between Personality, Stress and Coping

Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping. The Relation Between Personality, Stress and Coping Het Verband Tussen Persoonlijkheid, Stress en Coping The Relation Between Personality, Stress and Coping J.R.M. de Vos Oktober 2009 1e begeleider: Mw. Dr. T. Houtmans 2e begeleider: Mw. Dr. K. Proost Faculteit

Nadere informatie

Assessment van Gespreksvaardigheden via de Webcamtest: Onderzoek naar Betrouwbaarheid, Beleving en de Samenhang met Persoonlijksfactoren

Assessment van Gespreksvaardigheden via de Webcamtest: Onderzoek naar Betrouwbaarheid, Beleving en de Samenhang met Persoonlijksfactoren : Onderzoek naar Betrouwbaarheid, Beleving en de Samenhang met Persoonlijksfactoren Assessment of Counseling Communication Skills by Means of the Webcamtest: A Study of Reliability, Experience and Correlation

Nadere informatie

Het executief en het sociaal cognitief functioneren bij licht verstandelijk. gehandicapte jeugdigen. Samenhang met emotionele- en gedragsproblemen

Het executief en het sociaal cognitief functioneren bij licht verstandelijk. gehandicapte jeugdigen. Samenhang met emotionele- en gedragsproblemen Het executief en het sociaal cognitief functioneren bij licht verstandelijk gehandicapte jeugdigen. Samenhang met emotionele- en gedragsproblemen Executive and social cognitive functioning of mentally

Nadere informatie

SLACHTOFFER CYBERPESTEN, COPING, GEZONDHEIDSKLACHTEN, DEPRESSIE. Cyberpesten: de implicaties voor gezondheid en welbevinden van slachtoffers en het

SLACHTOFFER CYBERPESTEN, COPING, GEZONDHEIDSKLACHTEN, DEPRESSIE. Cyberpesten: de implicaties voor gezondheid en welbevinden van slachtoffers en het SLACHTOFFER CYBERPESTEN, COPING, GEZONDHEIDSKLACHTEN, DEPRESSIE Cyberpesten: de implicaties voor gezondheid en welbevinden van slachtoffers en het modererend effect van coping Cyberbullying: the implications

Nadere informatie

Auteurs: Baarda e.a. isbn: 978-90-01-80771-9

Auteurs: Baarda e.a. isbn: 978-90-01-80771-9 Woord vooraf Het Basisboek Methoden en Technieken biedt je een handleiding voor het opzetten en uitvoeren van empirisch kwantitatief onderzoek. Je stelt door waarneming vast wat zich in de werkelijkheid

Nadere informatie

WORKSHOP ONDERZOEKSMETHODEN

WORKSHOP ONDERZOEKSMETHODEN WORKSHOP ONDERZOEKSMETHODEN INHOUD Kwantitatieve onderzoeksmethoden Algemene kenmerken Enquête Experiment Kwalitatieve onderzoeksmethoden Algemene kenmerken Observatie Interview Kwaliteit van het onderzoek

Nadere informatie

Werkdocument Huishoudelijk Reglement DHSG Versie 18 maart 2016 Documentbeheer: A.F.Engelsman, S.Kruijff

Werkdocument Huishoudelijk Reglement DHSG Versie 18 maart 2016 Documentbeheer: A.F.Engelsman, S.Kruijff Stichting DUTCH HYPERPARATHYROIDISM STUDY GROUP (DHSG) Huishoudelijk Reglement Inleiding De DHSG is een landelijke onderzoeksgroep die zich bezig houdt met aan de bijschildklier gerelateerde ziekten. Door

Nadere informatie

SAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead

SAMPLE 11 = + 11 = + + Exploring Combinations of Ten + + = = + + = + = = + = = 11. Step Up. Step Ahead 7.1 Exploring Combinations of Ten Look at these cubes. 2. Color some of the cubes to make three parts. Then write a matching sentence. 10 What addition sentence matches the picture? How else could you

Nadere informatie

University of Groningen. Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera

University of Groningen. Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera University of Groningen Eerste Hulp vaker ter plaatse Verhage, Vera IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document

Nadere informatie

University of Groningen

University of Groningen University of Groningen STERK in het werk. Een kwalitatief onderzoek naar de adoptie van een programma gericht op het Stimuleren van Eigen Regie en Kwaliteit van leven (STERK) van nierpatiënten door zorgverleners

Nadere informatie

Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten

Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten Blooms taxonomie Laag Vaardigheden Leerdoelen Formulering van vragen /opdrachten Evalueren Evalueren = de vaardigheid om de waarde van iets (literatuur, onderzoeksrapport, presentatie etc) te kunnen beoordelen

Nadere informatie

Appendix A: List of variables with corresponding questionnaire items (in English) used in chapter 2

Appendix A: List of variables with corresponding questionnaire items (in English) used in chapter 2 167 Appendix A: List of variables with corresponding questionnaire items (in English) used in chapter 2 Task clarity 1. I understand exactly what the task is 2. I understand exactly what is required of

Nadere informatie

Tilburg University. Technieken van kwalitatief onderzoek 1 Verhallen, T.M.M.; Vogel, H. Published in: Tijdschrift voor Marketing

Tilburg University. Technieken van kwalitatief onderzoek 1 Verhallen, T.M.M.; Vogel, H. Published in: Tijdschrift voor Marketing Tilburg University Technieken van kwalitatief onderzoek 1 Verhallen, T.M.M.; Vogel, H. Published in: Tijdschrift voor Marketing Publication date: 1982 Link to publication Citation for published version

Nadere informatie

Paramedisch OnderzoekCentrum

Paramedisch OnderzoekCentrum IMPLEMENTATIE: welke weg? Prof.dr. Rob Oostendorp Dr. Michel Wensing Prof.dr. Richard Grol Implementatie Kenmerken implementatie (ZON, 1997; Gezondheidsraad, 2000). Procesmatige en planmatige invoering.

Nadere informatie