Het profiel van de gekozenen bij de verkiezingen van 13 juni

Transcriptie

1 EMBARGO TOT WOENSDAG 16 JUNI 2004, 23u59. Het profiel van de gekozenen bij de verkiezingen van 13 juni Sam Depauw, Liselotte Libbrecht, Jo Noppe en Stefaan Fiers Afdeling Politologie K.U.Leuven Doel van het onderzoek Deze nota vormt het tweede deel van een onderzoek van de Afdeling Politologie van de K.U.Leuven naar het profiel van de kandidaten en de effectief gekozenen bij de verkiezingen van 13 juni 2004 voor het Vlaams Parlement, het Europees Parlement en de Brussels Hoofdstedelijke Raad. Het eerste deel focuste op de personen die zich voorbije zondag op de verkiezingslijsten van de vijf grootste Vlaamse partijen aan de kiezer hebben aangeboden. 2 In deze tweede paper komen enkel de effectief gekozenen aan bod. Bedoeling is om na te gaan wie de heren en dames zijn die er uiteindelijk in geslaagd zijn een parlementair mandaat te verwerven. Hierbij kan vanzelfsprekend geen rekening gehouden worden met toekomstige ministers die zullen worden vervangen of met personen die in twee parlementen werden verkozen en een keuze zullen moeten maken. Eerste minister Guy Verhofstadt, Karel De Gucht en de Vlaams Blok-voormannen Frank Vanhecke en Filip Dewinter dragen op dit ogenblik de titel van meest verkozen politici, want ze werden in nauwelijks dertien maanden tijd verkozen zowel voor de Kamer, als voor de Senaat, voor het Vlaamse en voor het Europese parlement. N-VA-voorzitter Geert Bourgeois doet evenwel voor hen niet veel onder, want sinds vorige zondag is hij verkozen in de Kamer, het Vlaams Parlement en het Europees Parlement. Johan Demol is de laatste van de zes personen die vorige zondag twee keer werden verkozen: bij Demol was dat het geval voor het Vlaams Parlement en voor het Brussels Hoofdstedelijke Gewest. Ook hij moet een keuze maken tussen beide functies. 1 Wie verkozen is werd vastgesteld aan de hand van de officieuze uitslagen zoals die door het Ministerie van Binnenlandse Zaken ter beschikking worden gesteld. 2 U kan die eerste nota vinden op de website van de Afdeling Politologie: doorklikken op "Federale en Vlaamse verkiezingen

2 In totaal waren 19 van de gekozenen op 13 juni 2004 al lid van de Kamer of de Senaat. Velen hebben op dit ogenblik nog niet de keuze gemaakt welk mandaat ze gaan opnemen, te meer omdat die keuze ook door de coalitieonderhandelingen kan worden beïnvloed. Tenzij anders vermeld, worden deze 19 personen in onze analyse dus dubbel geteld. De herkiezingsgraad van de verschillende parlementen ligt erg laag: slechts 5 van de 14 Vlaamse Europarlementsleden op het einde van de vorige legislatuur ( ) hebben de verkiezingen overleefd 3. Het aantal stijgt evenwel tot zeven (nog steeds niet de helft, dus) wanneer men de zekere opvolging van Dirk Sterckx (VLD) en Koen Dillen (Vlaams Blok) in rekening neemt. Van de elf Vlaamse vertegenwoordigers in de vorige Brusselse Hoofdstedelijke Raad, keren er zes terug in diezelfde assemblee. Al moet hier rekening gehouden worden met de herverkiezing van de ministers Chabert (CD&V) en Vanhengel (VLD), die tijdens hun ministermandaat niet in de Raad mochten zetelen. In het Vlaams Parlement keren voorlopig slechts 48 van de leden die de ontbinding van het parlement meemaakten, terug. De herkiezingsindex behaalt daarmee een historisch laagterecord van amper 38,7 %. Ter vergelijking: in 1999 was dit nog 66,9 procent. Twee nuances evenwel bij deze cijfers: in feite kunnen ook de zeven leden van de Vlaamse regering beschouwd worden als herkozen 4, zodat het aantal stijgt tot 55, en het percentage tot 44,3 %. Ten tweede zal het feit dat een groot aantal van de 19 Kamerleden en senatoren federaal actief zal blijven, het aantal oud-parlementsleden dat terugkomt via de opvolging ongetwijfeld nog opvijzelen. Het onderzoek De analyse in deze nota heeft betrekking op totale populatie van 155 gekozenen: 124 Vlaamse parlementsleden, 14 Vlaamse gekozenen in het Europese Parlement en 17 Vlaamse leden van de Brusselse Hoofdstedelijke Raad. Zij zijn op volgende manier verdeeld over de kieskringen en de partijen/kartels: Tabel I: De Vlaamse effectief gekozenen op 13 juni 2004 CD&V VLD - Spa - Spirit Vlaams Blok Groen! UF Totaal N-Va Vivant Vlaams Parlement Antwerpen Brussel Vlaams Brabant Limburg Oost-Vl West-Vl Europa Brusselse H.Raad Totaal Net als bij het onderzoek naar de kandidaten omvat het beantwoorden van de eenvoudige vraag naar het profiel van de gekozenen veel facetten. In deze onderzoeksnota beperken we ons tot het onderzoek van een aantal basisvariabelen. Die onderzochte variabelen zijn: de 3 Het zijn: Anne Van Lancker, Saïd El Khadraoui, Marianne Thyssen, Bart Staes en Filip Claeys., 4 Hoewel dat voor Bart Somers, Renaat Landuyt en Jef Tavernier al minder opgaat dan voor Patricia Ceysens, Marino Keulen, Dirk Van Mechelen en Marleen Vanderpoorten, omdat de eerstgenoemden in 1999 niet voor het Vlaamse maar voor het federale parlement verkozen werden

3 leeftijd, het geslacht, de woonplaats (bevolkingsaantal en dichtheid), het beroep 5 en het al dan niet bekleden van een politiek mandaat op nationaal, regionaal of gemeentelijk niveau. Maar eerst bekijken we wie effectief dankzij de kiezers verkozen werd op 13 juni, met name die kandidaten die buiten de nuttige volgorde stonden. Gekozenen buiten de nuttige volgorde Terwijl het tot de verkiezingen van 1999 slechts uiterst zelden gebeurde dat personen verkozen werden buiten de nuttige volgorde, is dat sinds de halvering van het gewicht van de lijststem toch duidelijk gewijzigd. Hieronder wordt in tabel II een overzicht gegeven van de 30 personen die op 13 juni buiten de nuttige volgorde werden verkozen (19.5% van het totaal aantal gekozenen) 6. Er wordt gefocust op die personen die de nuttige volgorde binnen de lijst van hun partij hebben doorbroken. Met de nuttige volgorde wordt bedoeld dat de eerste kandidaat op de lijst de eerste zetel van de partij invult, de tweede kandidaat de tweede zetel, de derde kandidaat de derde zetel Vooral in de grotere kieskringen waar veel zetels te bedelen zijn (Antwerpen (33) en Oost-Vlaanderen (27)) ligt het aantal kandidaten dat buiten de nuttige volgorde wordt verkozen vrij hoog. Uitgesplitst per partij valt op dat het Vlaams Blok hoog scoort. Dat gaat enigszins in tegen de verwachtingen: traditioneel worden op de Bloklijsten minder voorkeurstemmen uitgebracht wat het moeilijker maakt om de nuttige volgorde te doorbreken. Het hoge aantal gekozenen bij het Blok zorgt niettemin voor een hoog aantal gekozenen buiten de nuttige volgorde. Opvallend ook: bij de 30 gekozenen buiten de nuttige volgorde zijn slechts 10 vrouwen. Het verklaart voor een stuk waarom het aantal vrouwelijke gekozenen (32.9%) nog lager ligt dan het aantal vrouwen dat een verkiesbare plaats heeft gekregen op de lijsten (37.6%). Bij de federale verkiezingen van vorig jaar (Kamer en Senaat) werden slechts 15 Vlaamse kandidaten buiten de nuttige volgorde verkozen (13.3% van het totaal aantal gekozenen). Het feit dat bij de Vlaamse verkiezingen per kieskring meer zetels te bedelen zijn dan bij de Kamerverkiezingen, speelt hierin een belangrijke rol. Ook in 2003 was slechts een derde van de gekozenen buiten de nuttige volgorde een vrouw. Tabel II: De gekozenen buiten de nuttige volgorde op 13 juni 2004 Kieskring Naam Voornaam Partij Plaats op de lijst VL Antwerpen Sterckx Dirk VLD duwer VL Antwerpen Van Brempt Kathleen SP.A 3 VL Antwerpen Temsamani Anissa SP.A 31 VL Antwerpen Detiège Maya SP.A 32 VL Antwerpen Peeters Frans CD&V 3 VL Antwerpen Rombouts Tinne CD&V 10 VL Antwerpen Vogels Mieke GROEN! duwer 5 Bij het beroep gingen we uit van het aangifteformulier door de kandidaten ingediend bij de Rechtbank van Eerste Aanleg. Uitzondering werd gemaakt voor zetelende parlementsleden die dit mandaat niet vermelden. Na lang afwegen, werd voor deze personen enkel rekening gehouden met het politieke mandaat. Dit heeft als gevolg dat volksvertegenwoordigers die naast hun politiek mandaat ook een artsenpraktijk of een advocatenkantoor uitbouwden, toch enkel als volksvertegenwoordigers werden gecatalogeerd. Deze keuze is aanvechtbaar, maar was de enige mogelijke om het overzicht te behouden, ook met het oog op het onderzoek naar de herkiezingsgraad van het volgende parlement. Voor de woonplaats werd steeds de hoofdgemeente in rekening gebracht. 6 Bij de berekening van het percentage werden de zes personen die twee keer werden verkozen ook twee keer geteld

4 VL Antwerpen Van den Eynde Marleen Vlaams Blok 7 VL Antwerpen Annemans Gerolf Vlaams Blok 17 VL Antwerpen Van dermeersch Anke Vlaams Blok 18 VL Antwerpen Van Gaever Freddy Vlaams Blok duwer VL Vlaams-Brabant Dehaene Tom CD&V 2 VL Vlaams-Brabant Demesmaeker Mark N-VA 5 VL Vlaams-Brabant De Man Filip Vlaams Blok duwer VL Limburg Dewael Patrick VLD duwer VL Oost-Vlaanderen Verhofstadt Guy VLD duwer VL Oost-Vlaanderen De Loor Kurt SP.A 6 VL Oost-Vlaanderen Schouppe Etienne CD&V 3 VL Oost-Vlaanderen Van Kerrebroeck Monica CD&V duwer VL Oost-Vlaanderen Van den Eynde Francis Vlaams Blok duwer VL West-Vlaanderen Dedecker Jean-Marie VLD duwer VL West-Vlaanderen Bossuyt Gilbert SP.A duwer VL West-Vlaanderen Martens Luc CD&V 4 VL West-Vlaanderen Bogaert Hendrik CD&V 20 EU Nederl. Kiescollege Bourgeois Geert N-VA duwer EU Nederl. Kiescollege Dewinter Filip Vlaams Blok duwer BR Brussel Ampe Els VLD 5 BR Brussel Ahidar Fouad Spirit duwer BR Brussel Seyns Valérie Vlaams Blok 9 BR Brussel Erens Frederic Vlaams Blok duwer Hierna wordt het gegeven van de nuttige volgorde iets breder bekeken. Er wordt een overzicht opgesteld van de kandidaten die om verkozen te worden geen enkele stem nodig hebben gehad uit de voorraad hoofdvakstemmen. Anders geformuleerd: een overzicht van de kandidaten die volledig op eigen kracht verkozen zijn. Het gaat om de 30 gekozenen die vermeld staan in de voorgaande tabel, aangevuld met de 37 gekozenen uit tabel III, samen goed voor 67 van de in totaal 155 gekozenen op 13 juni (43.2%). 7 Dat cijfer ligt iets hoger dan bij de federale verkiezingen van Toen werden 45 van de 113 gekozenen volledig op eigen kracht verkozen (39.8%). Tabel III wordt voornamelijk opgemaakt uit lijsttrekkers en lijstduwers. Daarnaast zijn er ook twee kandidaten die er in slagen om van op een minder zichtbare zesde plaats toch op eigen kracht verkozen te geraken. Het gaat om Marnic De Meulemeester (VLD) en Rob Verreycken (Vlaams Blok). Tabel III: Personen die volledig op eigen kracht verkozen zijn op 13 juni 2004: de 30 personen weergegeven in tabel II plus volgende 37 personen Kieskring Naam Voornaam Partij Plaats op de lijst VL Antwerpen Somers Bart VLD trekker VL Antwerpen Janssens Patrick SP.A trekker VL Antwerpen Vervotte Inge CD&V trekker VL Antwerpen Dewinter Filip Vlaams Blok trekker VL Antwerpen Verreycken Rob Vlaams Blok 6 VL Brussel Demol Johan Vlaams Blok trekker VL Vlaams-Brabant Ceysens Patricia VLD trekker VL Vlaams-Brabant Vandenbroucke Frank SP.A trekker VL Vlaams-Brabant Van Rompuy Eric CD&V trekker VL Limburg Gabriels Jaak VLD trekker VL Limburg Keulen Marino VLD 2 7 De zes personen die twee keer werden verkozen werden hier twee keer meegeteld

5 VL Limburg Stevaert Steve SP.A trekker VL Limburg Mahassine Chokri SP.A 4 VL Limburg Sauwens Johan CD&V trekker VL Limburg Heeren Veerle CD&V 2 VL Limburg Brouns Hubert CD&V 3 VL Limburg Geraerts Jean Vlaams Blok trekker VL Oost-Vlaanderen De Gucht Karel VLD trekker VL Oost-Vlaanderen De Meulemeester Marnic VLD 6 VL Oost-Vlaanderen Van den Bossche Freya SP.A trekker VL Oost-Vlaanderen Schauvliege Joke CD&V trekker VL Oost-Vlaanderen Smet Miet CD&V 2 VL Oost-Vlaanderen Dua Vera Groen! trekker VL West-Vlaanderen Van Quickenborne Vincent VLD trekker VL West-Vlaanderen Vande Lanotte Johan SP.A trekker VL West-Vlaanderen Landuyt Renaat SP.A 2 VL West-Vlaanderen Leterme Yves CD&V trekker VL West-Vlaanderen Bourgeois Geert N-VA 2 VL West-Vlaanderen Vanhecke Frank Vlaams Blok trekker EU Nederl. kiescollege Verhofstadt Guy VLD trekker EU Nederl. kiescollege De Vits Mia SP.A trekker EU Nederl. kiescollege Dehaene Jean - Luc CD&V trekker EU Nederl. kiescollege Vanhecke Frank Vlaams Blok trekker BR Brussel Vanhengel Guy VLD trekker BR Brussel Chabert Jos CD&V Trekker BR Brussel Grouwels Brigitte CD&V 2 BR Brussel Demol Johan Vlaams Blok trekker Hierna worden de belangrijkste bevindingen over het profiel van de gekozenen kort uiteengezet. Er wordt telkens ook de vergelijking gemaakt met het profiel van de in totaal personen die vorige zondag op de verkiezingslijsten van de (tot dan) vijf grootste Vlaamse partijen (CD&V - N-VA, Vlaams Blok, VLD-Vivant, SP.A-Spirit en Groen!) kandideerden voor een parlementair mandaat. De resultaten A. Leeftijd Tabel IV geeft een overzicht van de gemiddelde leeftijd van de gekozenen. De gemiddelde leeftijd van alle 155 Vlaamse gekozenen bedraagt 45,9 jaar. Dat is 2,2 jaar hoger dan de gemiddelde leeftijd van de kandidaten (43,7 jaar), maar volledig vergelijkbaar met de gemiddelde leeftijd van de gekozenen in 2003 (46,1 jaar). Met 25 jaar is Annick De Ridder (VLD) de jongste kandidaat. De oudste kandidaat is Jos Chabert (CD&V): hij is 71 jaar oud. Tabel IV: Gemiddelde leeftijd per partij van de gekozenen en van de kandidaten Gekozenen (2004) Alle kandidaten (2004) Gekozenen (2003) Alle kandidaten (2003) CD&V / N-VA 46,5 43,5 CD&V :48,6 N-VA: 52,0 CD&V : 43,8 N-VA : 46,5 Groen! 45,8 42,3-42,6 SP.A-spirit 44,0 42,6 42,9 42,1 Vlaams Blok 45,6 46,3 43,8 46,3 VLD-Vivant 47,5 43,6 48,6 44,4 Alle partijen 45,9 43,7 46,1 44,3-5 -

6 Tussen de partijen onderling bestaat er een opvallend verschil. Met 47,5 jaar zijn de gekozenen van VLD-Vivant gemiddeld het oudst. Daarmee zijn de gekozenen van VLD-Vivant gemiddeld bijna 4 jaar ouder dan de kandidaten op de lijst. CD&V / N-VA - vorig jaar nog samen met VLD-Vivant het oudst - ziet de leeftijd van haar gekozenen gevoelig dalen in vergelijking met vorig jaar (46,5 vergeleken met 48,6 vorig jaar 8 ) Het kartel SP.A-Spirit heeft nog steeds de jongste gekozenen: gemiddeld net geen 44 jaar. Net zoals vorig jaar is het Vlaams Blok de enige partij waar de gekozenen jonger zijn dan de kandidaten, al is het verschil kleiner geworden. Verder blijken de gekozenen in de kieskring Antwerpen (41,9 jaar) gemiddeld het jongst. De gekozenen in de kieskringen Oost-Vlaanderen (49,4 jaar) en Limburg 9 (49,2 jaar) zijn dan weer het oudst. Conform de verwachtingen zijn ook de gekozenen in het Europees Parlement gemiddeld ouder (48,3 jaar). Brussel opteert meer voor jongere parlementsleden; de gemiddelde leeftijd is er 43,5 jaar. Door de gekozenen in te delen in vijf leeftijdscategorieën wordt een duidelijker beeld verkregen van de spreiding van de gekozenen over de verschillende leeftijdsgroepen. Tabel V: Leeftijdsverdeling van de gekozenen tegenover alle kandidaten Gekozenen (2004) Alle kandidaten (2004) Gekozenen (2003) Alle kandidaten (2003) Fi % Fi % Fi % Fi % 21 tot 30 jaar 9 5, ,8 4 3, ,6 31 tot 40 jaar 39 25, , , ,0 41 tot 50 jaar 55 35, , , ,6 51 tot 60 jaar 41 26, , , ,5 61 jaar en ouder 11 7, ,7 7 6, ,3 Totaal , , , ,0 In de tweede kolom van tabel V wordt duidelijk dat ongeveer één op drie van de 155 gekozenen veertigers zijn (35%). Dit is in verhouding met de kandidaten die zich in deze leeftijdsgroep bevinden. Vorig jaar kwam ongeveer de helft van de gekozenen uit deze groep. Met één op vier gekozenen is de leeftijdscohorte tussen de 51 en de 60 jaar oud oververtegenwoordigd. Met 6% is de jongste leeftijdsgroep dan weer sterk ondervertegenwoordigd. Slechts een goede 7% van de gekozenen zijn 60-plussers. Die concentratie bij de veertigers en vijftigers vinden we niet in alle partijen terug. Bij CD&V en N-VA ligt het zwaartepunt enkel bij de vijftigers (35,7%). De veertigers maken nog slechts 16,7% uit van alle gekozenen, in 2003 was deze groep nog goed voor 33,3%. De 60plussers zijn bij het CD&V proportioneel iets beter vertegenwoordigd (11,9%). Bij het kartel SP.A-Spirit overwegen de dertigers en de veertigers (beide 32,3%). Maar het socialistische kartel telt ook meer twintigers (10%). Bij VLD-Vivant en het Vlaams Blok hebben de veertigers het overwicht: resp. 34,4% en 46,3%. De groep van dertigers en vijftigers is in beide partijen nagenoeg even groot. Bij Groen! bevinden 7 van haar 8 gekozenen zich in de leeftijdsgroep 41 tot 50 jaar (87,5%). 8 Er werd enkel rekening gehouden met de leeftijd van de CD&V gekozenen van vorig jaar, N-VA had vorig jaar maar 1 gekozene, Geert Bourgeois, van 52 jaar, deze werd niet opgenomen in de berekening van het gemiddelde. 9 Vorig jaar bevond Limburg zich bij de provincies met de jongste gekozenen (gemiddeld 43,8 jaar). Ze maken hier dan ook een grote sprong

7 B. Geslacht De zogenaamde quota-wet heeft ervoor gezorgd dat er afgelopen zondag nagenoeg evenveel mannen als vrouwen op de kandidatenlijsten stonden. Als gevolg van het oneven aantal kandidaten op bepaalde lijsten was er op geaggregeerd niveau wel sprake van een kleine vertekening. Er kandideerden op 13 juni 669 mannen (50,5%) tegenover 656 vrouwen (49,5%). In de eerste nota werd al duidelijk dat slechts 37,6% van de verkiesbare plaatsen werd bezet door vrouwen, tegenover 62,4% van de plaatsen door mannen. 10 De gehanteerde definitie vóór de verkiezingen is echter noodzakelijk ruimer dan het aantal te begeven zetels. Wanneer we enkel kijken naar de effectief gekozenen in het Vlaams Parlement zijn slechts 32,3% vrouwen. Dit lijken er 11 meer dan in 1999, toen het aandeel vrouwen 23,3% bedroeg. Het is echter nog wachten op de regeringsonderhandelingen en de keuze van de dubbele en driedubbele kandidaten vooraleer hieromtrent een definitieve uitspraak kan worden gedaan. In 2003 werd alvast een vergelijkbaar aantal effectief verkozen. In de Brussels Hoofdstedelijke Raad zijn zeven Vlaamse vrouwen verkozen, d.i. 41,2%. In het Europees Parlement slechts vier of 28,6%. Dat dit cijfer lager ligt dan bij de verkiesbare plaatsen is het gevolg van die ruime definitie: vrouwen kunnen vaker op strijdplaatsen te vinden zijn, aan het resultaat van het Vlaams Blok waar het aandeel vrouwen lager is en aan de halvering van de lijststemmen waardoor kandidaten buiten de nuttige volgorde makkelijker verkozen raken. Tabel VI: Geslacht van de gekozenen* CD&V-N-VA Groen! SP.A Spirit Vlaams Blok VLD-Vivant Alle 155 gekozenen Fi % Fi % Fi % Fi % Fi % Fi % Man 28 66,7 5 62, , , , ,1 Vrouw 14 33,3 3 37, , , , ,9 Totaal , , , , , ,0 * UF met slechts 1 gekozene werd uit deze tabel gelaten, het gaat hier om Christian Van Eyken, 53 jaar. Ondanks de quota-wet is het aandeel van de vrouwen bij de gekozenen niet in alle partijen gelijkaardig. Bij het kartel SP.A-Spirit en Groen! is het aandeel van de vrouwen meer dan één op drie. Bij het Vlaams Blok zijn is dit slechts één op vier gekozenen. CD&V / N-VA en VLD- Vivant benaderen het gemiddelde. Wanneer de variabelen geslacht en leeftijd met elkaar worden gecombineerd, worden een aantal opmerkelijke resultaten bekomen. De gemiddelde leeftijd van de mannelijke gekozenen (48,2 jaar) ligt bijna 7 jaar hoger dan die van de vrouwelijke gekozenen (41,3 jaar). In de onderstaande tabel wordt duidelijk dat bij de vrouwelijke gekozenen de twintigers en dertigers (veel) beter zijn vertegenwoordigd. Het aandeel van de veertigers, vijftigers en 60-plussers ligt dan weer opmerkelijk lager dan bij de mannen. Het lijkt erop dat de verjonging bij de verkiezingen van voorbije zondag in de eerste plaats vooral een vrouwelijke aangelegenheid is geweest. 10 De verkiesbare plaatsen werden gedefinieerd aan de hand van een simulatie van de zetelaantallen per partij in het Vlaamse, het Europese en het Brusselse Parlement op basis van de uitslag van 18 mei Het aantal verkiesbare plaatsen voor lijst X in provincie Y, is dan het aantal zetels dat partij X in de simulatie behaalde in provincie Y, vermeerderd met één. Op die manier krijgt CD&V-N-VA bijvoorbeeld 48 verkiesbare plaatsen, en heeft Groen! er 9. Voor elke partij gaat het hier per definitie om een overschatting van het aantal verkiesbare plaatsen

8 Tabel VII: Leeftijdsverdeling van de mannelijke en vrouwelijke gekozenen Man Vrouw Fi % Fi % 21 tot 30 jaar 1 0,9 8 15,7 31 tot 40 jaar 19 18, ,2 41 tot 50 jaar 42 40, ,5 51 tot 60 jaar 34 32,7 7 13,7 61 jaar en ouder 8 7,7 3 5,9 Totaal , ,0 Gemid. leeftijd 48,2 41,3 C. Beroep Tabel VIII geeft een overzicht van de beroepsactiviteiten van de 155 gekozenen in het Vlaams Parlement, het Europees Parlement en de Brussels Hoofdstedelijke Raad. Daarbij wordt tevens de vergelijking gemaakt met de beroepsactiviteiten van alle kandidaten. De trend die reeds werd opgemerkt bij de kandidaten, zet zich bij de gekozenen veel duidelijker door. Verkozen worden vooral de beroepspolitici, de uittredende parlementsleden en regeringsleden. Terwijl slechts één op vijf kandidaten beroepspoliticus is, is dat 67,7% bij de gekozenen. Tabel VIII: Beroep van de 155 gekozenen en de kandidaten 155 gekozenen in gekozenen in 2003 Alle kandidaten 2004 Fi % Fi % Fi % Niet-actieven 1 0,6 3 2, ,5 Thuiswerkend ,9 Op pensioen ,1 Student ,3 Werkzoekend ,1 Zelfstandigen vrije beroepen 20 12, , ,2 Zelfstandige ,5 Vrij beroep ,9 Landbouwer ,8 Arbeiders ,9 Bedienden kaderleden 18 11,6 8 7, ,2 Bediende ,9 Kaderlid ,3 Ambtenaren onderwijzend personeel 8 5, ,6 Ambtenaar ,4 Onderwijzend personeel ,3 Beroepspolitici , , ,2 Federaal of regionaal parlementslid ,8 Federaal of regionaal uitvoerend mandaat ,4 Lokaal uitvoerend mandaat ,9 Kabinets- en partijmedewerkers 3 1,9 7 6,2 88 6,6 Kabinetsmedewerker ,2 Partijmedewerker ,4 Andere ,8 Totaal , , ,8 11 Het gaat om Patrick Janssens, verkozen op de lijst van het kartel SP.A-Spirit in Antwerpen. Dit lijkt een rare categorisering, maar is strikt genomen wel correct op het moment van de verkiezingen in

9 Anderzijds zijn heel wat beroepsgroepen die reeds ondervertegenwoordigd waren bij de kandidaten nu nagenoeg geheel afwezig. Zo is slechts één gepensioneerde verkozen, terwijl de niet-actieven toch 10,5% van de kandidaten vormen. Maar ook zelfstandigen (12,9%) en bedienden (11,6%) worden minder vaak verkozen. Bij de kandidaten vormden bedienden en kaderleden met 28,2% nog de grootste groep. Terwijl in het federale parlement ambtenaren en leraren in 2003 geheel afwezig zijn, keren zij in het Vlaams Parlement terug, zij het in bescheiden mate. Opmerkelijk is dan weer dat in vergelijking met 2003 het aantal kabinets- en partijmedewerkers een stuk kleiner is. Hieraan is het minder goede resultaat van Paars wellicht niet vreemd. Terwijl op de kandidatenlijsten van de verschillende partijen opmerkelijke verschillen te merken zijn, verdwijnen deze grotendeels wanneer enkel de gekozenen vergeleken worden. De klemtoon ligt dan bij de beroepspolitici, die vanzelfsprekend het vaakst terug te vinden zijn bij de regeringspartijen SP.A en VLD. Deze partijen konden immers ook hun leden van de regering in de strijd werpen - wat ze massaal ook gedaan hebben. Niettemin telt het Vlaams Blok met 65,9% het grootste aantal uittredende parlementsleden onder de gekozenen. In vergelijking met 2003 is het aandeel beroepspolitici in alle partijen toegenomen. Lokale mandatarissen zijn echter geringer in aantal: in CD&V en SP.A vormden zij in 2003 nog meer dan 10% van de gekozenen. In het Vlaams Parlement is dit nog slechts 7,2% voor het CD&V. In de SP.A is dit aantal nog kleiner. De CD&V gekozenen tellen dan weer vaker bedienden (14,3%), zelfstandigen en de vrije beroepen (16,7%) in hun rangen. Opmerkelijk is ook dat de rekrutering in het Vlaams Blok nog bijzonder weinig verschilt van die in de andere partijen. Tenslotte neemt het aantal kabinets- en partijmedewerkers die verkozen worden verder af in vergelijking met Ook in de SP.A is deze beroepsgroep nog nauwelijks aanwezig. D. Verstedelijkingsgraad van de woonplaats Om de herkomst van de politici in kaart te brengen, kan men het onderscheid maken tussen de verschillende steden en gemeenten naar bevolkingsaantal en morfologie. Hoewel er wetenschappelijk correctere indelingen bestaan naar verstedelijkingsgraad, stedelijke hiërarchie, of morfologische functies van de stad of niet-stedelijke gemeente, hebben we opnieuw geopteerd om de woonplaats van de kandidaten na te gaan aan de hand van twee eenvoudige parameters. Vooreerst is er het loutere inwonersaantal (zie Tabel X). Ten tweede is er de bevolkingsdichtheid, waarbij men een onderscheid maakt naargelang het aantal inwoners per km² (Tabel IX). Tabel IX: Indeling van de gemeenten van het Vlaamse en het Brusselse Gewest naar inwonersaantal en bevolkingsdichtheid Inw.aantal Vl. Gewest Brussels Gewest inw/km² Vl. Gewest Brussels Gewest CAT 1 > Fi % Fi % Fi % Fi % CAT CAT A > CAT CAT B CAT CAT C CAT CAT D CAT CAT E CAT 7 < CAT F < Totaal Totaal

10 Zoals reeds verwacht kon worden op basis van de spreiding van de kandidaten naar verstedelijkingsgraad, wonen ook de effectief gekozenen hoofdzakelijk in een stedelijk gebied. Bijna 40 % woont in één van de elf Vlaamse steden met meer dan inwoners (CAT 1). Dit percentage ligt hoger in vergelijking met de woonplaats van alle kandidaten (29,8 %), maar ligt wel gevoelig lager dan vorig jaar. Toen kwam bijna 47 procent van de effectief gekozenen in Kamer en Senaat uit deze sterk verstedelijkte gebieden. En hoewel bijna 11,0 % van de Vlaamse bevolking woont in een landelijke gemeente (CAT 7), woont amper 5 % van de effectief gekozenen in een dergelijke gemeente met minder dan inwoners. Nochtans betekent dit niet dat de situatie er op verslechterd is, ten aanzien van vorig jaar. Ook onder de 113 effectief gekozenen voor Kamer en Senaat, bleek maar 5,3 % in een dergelijke landelijke gemeente te wonen. Wanneer we een andere maatstaf nemen, met name de bevolkingsdichtheid van de steden en gemeenten, zien we minder grote verschillen tussen het profiel van de gekozenen en dat van alle kandidaten. Ook ten opzichte van 2003 zijn de verschillen relatief klein. Maar toch kan men ook bij deze maatstaf niet naast de ondervertegenwoordiging van de weinig bevolkte gemeenten kijken. Terwijl ruim een kwart van de Vlaamse bevolking in een gemeente woont men minder dan 250 inwoners per km², woont slechts 4,5 % van de gekozenen in een dergelijke gemeente. En op dit vlak is er wel een verschil merkbaar met het percentage in 2003 (8,8 %). Tabel X: Spreiding van de gekozenen en de kandidaten naar inwonersaantal en bevolkingsdichtheid van hun gemeente Kandidaten 2004 gekozenen 2004 gekozenen 2003 Kandidaten 2004 gekozenen 2004 gekozenen 2003 Aantal Aantal CAT 1 29,8 39,3 46,9 CAT 2 0,7 2,6 0,0 CAT A 32,4 35,5 34,5 CAT 3 4,4 2,6 2,7 CAT B 3,8 7,7 6,2 CAT 4 13, ,9 CAT C 11,1 12,3 13,3 CAT 5 14,5 16,8 9,7 CAT D 16 13,6 16,8 CAT ,6 19,5 CAT E 27,4 26,5 20,4 CAT 7 8,3 5,2 5,3 CAT F 9,3 4,5 8,8 Totaal 99,9 100,1 100,0 Totaal ,1 100,0 E. Gemeentelijk mandaat Een tweede manier om de lokale verankering van de kandidaten te meten, gebeurt via de telling van het aantal burgemeesters, schepenen en gemeenteraadsleden dat verkozen werd. Omdat het op dit moment nog niet zeker is welk mandaat de zes personen die op 13 juni twee keer verkozen werden zullen opnemen, werden zij twee keer geteld. Onder de 42 gekozenen van de kartellijst CD&V / N-VA tellen we 8 burgemeesters, zeven schepenen en 14 gemeenteraadsleden. In totaal zijn er aldus 69,0 procent van de gekozenen van CD&V / N-VA die een lokaal mandaat bekleden. Dat is licht hoger dan wanneer de vergelijking gemaakt wordt met de totale populatie van 265 kandidaten van CD&V / N-VA (60,0 %). Maar het percentage lokale gekozenen ligt wel een flink stuk lager dan bij de parlements

11 verkiezingen van vorig jaar dit ondanks de beeldvorming omtrent het Vlaams Parlement dat dichter moet staan bij de bevoegdheden van de lokale overheid. Een zelfde trend zien we bij alle andere partijen. Het relatief lage aantal gemeentelijke mandatarissen onder de kandidaten op de SP.A-Spirit-lijsten wordt licht gecorrigeerd door de verkiezingsuitslag. Zodat net iets meer dan de helft van de SP.A-Spirit gekozenen een gemeentelijk mandaat bekleedt. Voor de VLD, die een derde van haar burgemeesters in de strijd wierp, ligt dat percentage iets hoger. En geheel in de logica van de aversie die Groen! heeft ten aanzien van machtsconcentratie in handen van een beperkt aantal personen, heeft geen enkele groene gekozene een gemeentelijk mandaat. Bij het Vlaams Blok gaat het conform het cordon sanitaire - enkel om gemeenteraadsleden. Dat het percentage lager ligt dan vorig jaar is wellicht te wijten aan de grote winst die het Vlaams Blok geboekt heeft. Tabel XI: Aantal gekozenen dat een gemeentelijk mandaat bekleedt Procentueel aandeel Aantal bij de gekozenen, per partij t.o.v. de gekozenen, per partij Aandeel onder de kandidaten, per partij CD&V-N-VA 12 Burgemeester (42 gekozenen) Schepen Gemeenteraadslid Gekozenen Kamer en Senaat 2003 TOTAAL Groen! (8 gekozenen) Burgemeester Schepen Gemeenteraadslid TOTAAL SP.A-spirit Burgemeester (31 gekozenen) Schepen Gemeenteraadslid TOTAAL Vl. Blok 13 Burgemeester (41 gekozenen) Schepen Gemeenteraadslid TOTAAL VLD-Vivant 14 Burgemeester (32 gekozenen) Schepen Gemeenteraadslid TOTAAL Alle partijen Het totaalbeeld ziet er daardoor als volgt uit. Van alle 155 gekozenen op 13 juni heeft slechts 62 % een gemeentelijk mandaat, dat is ruim tien procentpunten lager dan vorig jaar. Er treedt echter een zekere vertekening op doordat we in de telling van de 155 gekozenen ook de gekozenen op de Europese lijsten, en die op de lijsten voor de Brusselse Hoofdstedelijke Raad meetellen. Wanneer enkel de gekozenen voor het Vlaams parlement in rekening worden gebracht, stijgt het percentage lokaal verankerde kandidaten lichtjes tot 66,9 procent. Als we 12 Met inbegrip van de dubbeltellingen van Geert Bourgeois. 13 Met inbegrip van de dubbeltellingen van Johan Demol, Filip Dewinter en Frank Vanhecke 14 Met inbegrip van de dubbeltellingen van Karel De Gucht en Guy Verhofstadt

12 even geen rekening houden met de opvolgingen, zouden er op basis van de uitslag op 13 juni 19 burgemeesters (inclusief Christian Van Eycken), 10 schepenen en 55 gemeenteraadsleden in het Vlaams Parlement zetelen. In het Europees parlement zetelen aan Vlaamse zijde één burgemeester (Jean-Luc Dehaene), één schepen (Marianne Thyssen) en vijf gemeenteraadsleden (Geert Bourgeois, Saïd El Khadraoui, Karel De Gucht, Frank Vanhecke en Filip Dewinter). De Vlaamse vertegenwoordiging in de Brusselse Hoofdstedelijke Raad tenslotte, telt slechts één schepen (Walter Vandenbossche) en zes gemeenteraadsleden 15. F. Nationaal Mandaat Een laatste variabele die in deze paper wordt besproken, behandelt het feit in hoeverre het bij de gekozenen gaat om personen die voorheen al een nationaal mandaat bekleedden. In totaal oefenden 99 van de gekozenen voor de verkiezingen van 13 juni ook al een mandaat uit op nationaal niveau (66,4%). Dat percentage ligt vier keer hoger dan het aandeel van de nationale mandatarissen in het totaal aantal kandidaten op de kieslijsten (16.1%). Bij die 99 gekozen nationale mandatarissen zijn er 20 regeringsleden. Wetende dat alle 11 Vlaamse federale regeringsleden, alle 10 ministers van de Vlaamse Regering en alle drie de Vlaamse leden van de Brusselse regering kandidaat waren op 13 juni, betekent dat dat 4 van hen niet verkozen zijn. Het gaat om Fientje Moerman, Marc Verwilghen en Peter Vanvelthoven van de federale regering en Paul Van Grembergen van de Vlaamse regering. Patrick Dewael en Gilbert Bossuyt zijn van op een onverkiesbare plaats door hun hoge aantal voorkeurstemmen toch verkozen. Naast de 20 regeringsleden zijn er 79 parlementsleden verkozen. Daarbij gaat het zowel om personen die voorheen zetelden in de federale Kamer en Senaat, in het Vlaams en het Brussels Parlement en het Europees Parlement (cf. Tabel XI). 17 In totaal is 30 % van de vóór 13 juni zetelende parlementsleden verkozen op 13 juni. Net geen 70% van hen was kandidaat. Het grote verschil tussen de twee percentages wijst erop dat een heel pak van de parlementsleden eerder ondersteunend op de verkiezingslijsten aanwezig was. Uit de vorige nota bleek al dat iets meer dan de helft van de federale kamerleden en senatoren kandidaat was bij deze regionale en Europese verkiezingen. Slechts 16% van hen is ook verkozen. Een tweede opvallend gegeven is dat weliswaar driekwart van de uittredende Vlaamse parlementsleden weer kandidaat was, maar dat slechts 38,8% van hen ook opnieuw verkozen is. Bij de Europese en bij de Brusselse parlementsleden liggen die cijfers duidelijk hoger. Ondermeer omdat twee uittredende Europarlementsleden op 13 juni verkozen werden voor het Vlaams Parlement: met name Miet Smet en Dirk Sterckx. In de bijlage vindt u deze cijfers uitgesplitst per partij en kartellijst. 15 De Vlaamse gemeenteraadsleden in de Brusselse Hoofdstedelijke Raad zijn Guy Vanhengel en Carla Dejonghe (VLD), Marie-Paule Quix (Spirit) en Johan Demol, Jos Van Assche en Dominiek Lootens-Stael (Vlaams Blok). 16 Zes personen werden tweemaal verkozen, wat resulteert in 155 gekozenen. 17 Personen die voor 13 juni tegelijk in het Vlaams Parlement en in de Senaat zetelden (de zogenaamde gemeenschapssenatoren) worden hier enkel geteld als Vlaams parlementslid. Hetzelfde geldt voor de zes Brusselse parlementsleden die tegelijk in het Vlaams Parlement zetelden: zij worden enkel geteld als Brussels parlementslid

13 Tabel XII: Gekozen nationale mandatarissen op 13 juni 2004 Totaal aantal parlementsleden van de onderzochte partijen (1) Aantal parlementsleden dat kandidaat was (2) Aantal parlementsleden dat verkozen is (3) Fi % t.o.v. (1) Fi % t.o.v. (1) Kamer Senaat Vlaams Parlement Brussels Parlement Europees Parlement TOTAAL In tabel XII wordt gekeken naar dezelfde gegevens van de federale verkiezingen van 18 mei vorig jaar. Ook toen waren om en bij de 70% van de federale, regionale en Europese parlementsleden kandidaat. Ook toen was daarbij een behoorlijk aantal regionale en Europese parlementsleden (65 van de 139 regionale en Europese parlementsleden). Maar slechts 5.0% van deze regionale en Europese parlementsleden werd ook effectief verkozen. Dit wijst er toch op dat zij vooral de lijsten van de federale verkiezingen ondersteunden, zonder effectief een mandaat na te streven. Deze stelling gaat nu dus ook op in de omgekeerde richting: bij de recente regionale en Europese verkiezingen ging het er de deelnemende federale parlementsleden blijkbaar meer om, om de lijsten te ondersteunen dan om echt verkozen te worden. Dit neemt de pertinente vraag niet weg of die vervlechting van beide beleidsniveaus wel een goede zaak is voor de transparantie, de autonomie en de goede werking van de federale staat en haar instellingen. Tabel XII: Gekozen nationale mandatarissen op de lijsten in 2003 Totaal aantal parlementsleden van de onderzochte partijen (1) Aantal parlementsleden dat kandidaat was (2) Aantal parlementsleden dat verkozen is (3) Fi % t.o.v. (1) Fi % t.o.v. (1) Kamer , ,7 Senaat , ,5 Vlaams Parlement ,8 5 4,3 Brussels Parlement ,4 0 0,0 Europees Parlement ,0 2 16,7 TOTAAL , ,1 18 Zonder de gemeenschapssenatoren: zijn enkel geteld als Vlaamse parlementsleden. 19 Zonder de zes leden van het Brussels Parlement die voor 13 juni tegelijk in het Vlaams Parlement zetelden: zij werden enkel geteld als Brussels parlementslid. Samen met de twee onafhankelijken in het Vlaams Parlement in de periode voor 13 juni (Etienne Van Vaerenbergh en André-Emiel Bogaert) geeft dat 124 Vlaamse parlementsleden. 20 Dit aantal verschilt van de 48 gekozenen waarvan sprake in de inleiding. In de inleiding werd de telling gemaakt ten aanzien van de totale populatie van 124 Vlaamse parlementsleden, terwijl in Tabel XII de zes personen met een dubbelmandaat in Vlaams en Brussel parlement, enkel als Brusselaars werden meegerekend. 21 Er zetelden voor 13 juni twee onafhankelijke Vlaamse parlementsleden in het Europees parlement: Ward Beysen en Patsy Sörensen

14 Besluit Ter afsluiting geven we nog eens kort de belangrijkste bevindingen van onze doorlichting. De 155 Vlaamse gekozenen zijn gemiddeld 46 jaar oud. Bijna één op drie zijn veertigers, terwijl de twintigers zeer zwak vertegenwoordigd zijn. Slechts 32,9% van de gekozenen is een vrouw. Die vrouwen zijn wel opmerkelijk jonger dan hun mannelijke collega s. Het gaat in overwegende mate om beroepspolitici, voornamelijk uittredende parlementsleden, afkomstig uit de grote steden en dichtbevolkte gebieden. Bijna twee op drie van hen bekleedt een gemeentelijk mandaat. En zowel het aanzienlijke aantal federale parlementsleden dat verkozen werd, als de verschuivingen in het stemgedrag van de kiezers hebben grote gevolgen voor de herkiezingsgraad van de verschillende parlementen. In afwachting van de definitieve keuze die een aantal personen moet maken voor het ene dan wel het andere mandaat, ligt de herkiezingsindex voor het Vlaams Parlement voorlopig op een historisch dieptepunt van amper 38,7 %

15 1 Bijlage Tabel XIII: Spreiding van de verkozenen per partij over de verschillende leeftijdsgroepen * Vlaams Blok VLD-Vivant Alle 155 CD&V--VA Groen! Sp.a Spirit verkozenen Fi % Fi % Fi % Fi % Fi % Fi % 21 tot 30 jaar tot 40 jaar tot 50 jaar tot 60 jaar jaar en ouder Totaal * UF met slechts 1 verkozene werd uit deze tabel gelaten, het gaat hier om Christian Van Eyken, 53 jaar Tabel XIII.a: Leeftijdsverdeling van de CD&V-N-VA-verkozenen en de CD&V-N-VA--kandidaten Verkozenen Kandidaten Fi % Fi % 21 tot 30 jaar tot 40 jaar tot 50 jaar tot 60 jaar jaar en ouder Totaal Tabel XIII.b: Leeftijdsverdeling van de Groen!-verkozenen en de Groen!--kandidaten Verkozenen Kandidaten Fi % Fi % 21 tot 30 jaar tot 40 jaar tot 50 jaar tot 60 jaar jaar en ouder Totaal Tabel XIII.c: Leeftijdsverdeling van de Sp.a-spirit-verkozenen en de Sp.a-spirit-kandidaten Verkozenen Kandidaten Fi % Fi % 21 tot 30 jaar tot 40 jaar tot 50 jaar tot 60 jaar jaar en ouder Totaal

16 2 Tabel XIII.d: Leeftijdsverdeling van de Vlaams Blok-verkozenen en de Vlaams Blok-kandidaten Verkozenen Kandidaten Fi % Fi % 21 tot 30 jaar tot 40 jaar tot 50 jaar tot 60 jaar jaar en ouder Totaal Tabel XIII.e: Leeftijdsverdeling van de VLD-Vivant-verkozenen en de VLD-Vivant-kandidaten Verkozenen Kandidaten Fi % Fi % 21 tot 30 jaar tot 40 jaar tot 50 jaar tot 60 jaar jaar en ouder Totaal Tabel XIV: Beroep van de verkozenen per partij CD&V/N-VA Spa-spirit Vlaams Blok VLD - Vivant Groen! Totaal Fi % Fi % Fi % % Fi % Fi % Niet-actieven Thuiswerkend Op pensioen Student Werkzoekend Zelfstandigen vrije beroepen Zelfstandige Vrij beroep Landbouwer Arbeiders Bedienden kaderleden Bediende Kaderlid Ambtenaren onderwijzend personeel Ambtenaar Onderwijzend personeel Beroepspolitici Federaal of regionaal parlementslid Uitvoerend mandaat (fed. of reg.) Lokaal uitvoerend mandaat Kabinets- en partijmedewerkers Kabinetsmedewerker Partijmedewerker Totaal Ook Christian Van Eyken (UF) is uittredend Vlaams Parlementslid.

17 3 Tabel XV: Gekozen nationale mandatarissen in 2004 uitsplitsing per partij Totaal aantal Aantal parlementsleden dat parlementsleden kandidaat was van de (2) onderzochte partijen (1) CD&V-N-VA Aantal parlementsleden dat kandidaat verkozen is (3) Fi % t.o.v. (1) Fi % t.o.v. (1) Kamer Senaat Vlaams Parlement Brussels Parlement Europees Parlement TOTAAL Groen! Kamer Senaat Vlaams Parlement Brussels Parlement Europees Parlement TOTAAL SP.A-Spirit Kamer Senaat Vlaams Parlement Brussels Parlement Europees Parlement TOTAAL Vlaams Blok Kamer Senaat Vlaams Parlement Brussels Parlement Europees Parlement TOTAAL VLD-Vivant Kamer Senaat Vlaams Parlement Brussels Parlement Europees Parlement TOTAAL