I N V E N T A R I S. van het A R C H I E F. van de H E R V O R M D E G E M E E N TE E L L E W O U T S D I J K A.J.

Transcriptie

1 I N V E N T A R I S van het A R C H I E F van de H E R V O R M D E G E M E E N TE te E L L E W O U T S D I J K Heinkenszand, augustus 2003 A.J. Barth

2 Inhoud: Blz. Inleiding en inventarisatie Archief van de kerkenraad, Stukken van algemene aard 1. Besluitvorming 5 2. Correspondentie 5 3. Verslaglegging 5 Stukken over bijzondere onderwerpen 1. Ambtsdragers 6 2. Lidmaten Registratie van gedoopte kinderen en ingezegende huwelijken Registratie van lidmaten 6 3. Diaconie Correspondentie Zakelijke rechten Financiën Begrotingen van inkomsten en uitgaven en boekhouding Rekeningen van inkomsten en uitgaven 8 4. Zending 9 Archief van de kerkvoogdij, Stukken van algemene aard 1. Besluitvorming en correspondentie 10 Stukken over bijzondere onderwerpen 1. Reglementering Kerkelijk personeel Zakelijke rechten Aan- en verkopen Ruilingen Pacht en erfpacht Overige zakelijke rechten Eigendommen: kerk en pastorie Financiën Begrotingen van inkomsten en uitgaven en boekhouding Rekeningen van inkomsten en uitgaven Archief 14 Archief van het college van notabelen, Bibliotheek 15

3 3 Inleiding Ellewoutsdijk zal gesticht zijn ten tijde van de massale parochiestichting op Zuid-Beveland, grosso modo na de offensieve bedijkingen, die het gevolg waren van de stormramp van De eerste maal, dat de naam Elewoldesdike wordt vermeld, is in 1216, wanneer de paus het bezit van het patronaatsrecht door het kapittel van St. Pieter te Utrecht bevestigt. De geschiedenis van de kerkelijke parochie vanaf het ontstaan tot aan de Reformatie is grotendeels in het duister gehuld. Er zijn uit de vijftiende en zestiende eeuw namen van pastoors bekend en mogelijk was er een respectabel aantal altaren. Uit de voorlopige lijst van beschermde monumenten uit 1920 kunnen we afleiden dat het kerkgebouw, dat uit de veertiende en vijftiende eeuw stamde. De toren werd vermoedelijk gebouwd in de periode Het mogelijk veelhoekig koor was veertiende eeuws en het schip was van rond Uit de achttiende eeuw is ons een afbeelding van de kerk overgeleverd, waarbij Tirion schrijft, dat het eene goede lugtige kerk met eenen zwaaren Tooren was. Het koor is in de loop der eeuwen afgebroken. In het begin van de negentiende eeuw is de toren nog een keer hersteld, waarbij de bovenste geleding wegens de grote bouwvalligheid werd verwijderd. Tijdens de oorlogsjaren is nog een plan voor restauratieplan voor kerk en voor de toren uitgevoerd. Niemand kon voorzien dat de kerk in oktober 1944 bij de bevrijding van Zuid-Beveland vrijwel geheel in puin geschoten zou worden. Daarmee behoorde het uit de voorreformatorische periode stammende element uit de geschiedenis van Ellewoutsdijk tot het verleden. Na de oorlog is er een nieuwe kerk gebouwd, met daarin een fraai orgeltje van de fa. van Vulpen. In 2001 werd het gebouw overgedragen aan de stichting t Kerkje van Ellesdiek. die er culturele activiteiten organiseert. Toen Goes en Zuid-Beveland met de Satisfactie van Goes in 1576 in het kamp van Willem van Oranje terechtkwamen, kon de Reformatie zich een weg banen, al was één der bepalingen, dat de katholieke eredienst onverkort zou worden gehandhaafd. Vooral in de dorpen was de overgang van katholiek naar protestants een moeitevolle aangelegenheid, zodanig, dat het in het begin van de zeventiende eeuw nog toegestaan was om katholieken in de dorpsbesturen op te nemen, gewoon omdat een voldoende aantal protestanten ontbrak. Het behoeft dan ook geen verwondering te wekken, dat de reformatie in het kleine Ellewoutsdijk de nabuur Oudelande nodig had bij het beroepen van een predikant. Tijdens de eerste combinatie, die van duurde, had men gezamenlijk vijf predikanten. In de periode had Ellewoutsdijk een predikant voor zichzelf, waarna beide kerkelijke gemeenten van opnieuw een combinatie vormden, waarin zeven predikanten beide gemeenten bedienden. Van was de hervormde gemeente van Ellewoutsdijk geheel zelfstandig. Van zocht men het opnieuw in een combinatie met Oudelande, wat ten laatste niet geheel naar wens verliep. De gemeente zocht toen een combinatie met s-gravenpolder en Baarland. Aan deze combinatie kwam eind 2000 een einde. De kerkelijke gemeente was zo klein geworden, dat zelfstandig opereren onmogelijk was. Met ingang van 2001 vormen de Hervormden van Ellewoutsdijk met die van Driewegen en Ovezande een gezamenlijke gemeente. De organisatie van de kerkelijke gemeente was de gebruikelijke. Aan het hoofd stond de kerkenraad, bestaande uit de predikant, ouderlingen en diakenen. Sinds de negentiende eeuw functioneerde er naast de kerkenraad het college van kerkvoogden, dat zich slechts met stoffelijke zaken bezighield, waar de kerkenraad de geestelijke belangen behartigde. de diaconie behartigde de zorg voor de armen in de gemeente. Toen de geldelijke bijstandsverlening een taak van de burgerlijke overheid werd, besteedde de diaconie zorg

4 aan de hulpbehoevenden in de gehele wereld, middels het werelddiaconaat. Naast de predikant en ambtsdragers, telde de kerk nog enkele andere functionarissen in het verleden, zoals de organist, de koster en de voorzanger. De hervormde gemeente van Ellewoutsdijk maakte deel uit van de classis Goes. Het dorp Ellewoutsdijk was in overwegende mate Nederlands Hervormd. Daarnaast waren er enkele katholieken en gereformeerden. Tot aan de tweede wereldoorlog kwam onkerkelijkheid nauwelijks voor. Na de oorlog ging het, net als overal, in versneld tempo bergafwaarts met de gang naar de kerk. De toegenomen onkerkelijkheid is er de oorzaak van dat de hervormde gemeente niet meer in staat was om zelfstandig te opereren. Het kerkbezoek op zondag daalde dramatisch en ambtsdragers waren nauwelijks meer te vinden. Het contact in de zogenaamde D(riewegen)-E(llewoutsdijk)-O(vezande)-gemeente was dan ook uit nood geboren. Het archief Het archief van de hervormde gemeente is verre van compleet. De notulen van de kerkenraad vormen een redelijk complete serie. De jongste notulen daarvan zijn overgebracht naar het scribaat van de DEO-gemeente. Correspondentie is nauwelijks aanwezig. Van het kerkelijk verenigingsleven, dat er ongetwijfeld moet zijn geweest, is niets bekend. Van de kerkvoogdij is vrijwel alles van voor 1944 verdwenen. We nemen aan, dat een groot deel van het archief bij de verwoesting van de kerk een prooi van de vlammen is geworden. Met datgene wat resteert, moeten we blij zijn en we moeten er zorgvuldig mee omgaan. Voor de indeling van de inventaris is gebruik gemaakt van de richtlijnen voor het beheer van de archieven van hervormde gemeenten. Conform deze richtlijnen zijn de daarvoor in aanmerking komende financiële bescheiden vernietigd dan wel op vernietiging afgesteld. Overigens deden zich bij de inventarisatie geen bijzonderheden voor. Bij het archief waren enkele boeken en een verzameling kerkbladen aanwezig. Ze zijn apart beschreven en als bijlage bij de inventaris gevoegd. 4 Heinkenszand, augustus 2003 A.J. Barth Bronnen: C. Rooze-Stouthamer, Hervorming in Zeeland, Goes 1996 J. de Ruiter, Ellewoutsdijk, dorp aan de Honte, Goes, 2002 P.C. Bloys van Treslong Prins, Genealogische en heraldische gedenkwaardigheden in en uit de kerken der provincie Zeeland, Utrecht, 1919 C. Dekker, Zuid-Beveland, de historische geografie en instelling van een Zeeuws eiland in de Middeleeuwen, Assen, 1971

5 5 I N V E N T A R I S Archief van de kerkenraad, Stukken van algemene aard 1. Besluitvorming 1-6. Notulen van de vergaderingen van de kerkenraad, met notulen van de vergaderingen van het collegium qualificatum en kerkenraad met gemeente , delen en banden. 2. Correspondentie NB. Voorin een door J. de Kruijter opgemaakte lijst van predikanten, eind 19 e eeuw, met latere aanvullingen NB. Achterin lijst van ouderlingen en diakenen die de kerk gediend hebben NB. Voorin lijst van ouderlingen en diakenen die de kerk gediend hebben NB. Achterin lijst van ouderlingen en diakenen die de kerk gediend hebben Ingekomen stukken en afschriften en doorslagen van uitgegane stukken omslagen. 3. Verslaglegging Verslagen omtrent de toestand waarin de gemeente verkeert stukken.

6 6 Stukken over bijzondere onderwerpen 1. Ambtsdragers 17. Stukken over de samenwerking in het pastoraat met de hervormde gemeente van Oudelande Stukken over het beroepen van een predikant. 1983, Stukken over de uitoefening van bijstand in het pastoraat door ds. H. van Oostende stukken. 2. Lidmaten 2.1. Registratie van gedoopte kinderen en ingezegende huwelijken 20. Register van gedoopte kinderen deel. NB. De retroacta van de burgerlijke stand zijn bij de brand in de meidagen van 1940 in Middelburg verloren gegaan. 21. Contra-doopboek. Register van gedoopte kinderen deel. NB. Aan de keerzijde register van ingezegende huwelijken, Register van ingezegende huwelijken deeltje. NB. Bevindt zich in slechte staat. 2.2 Registratie van lidmaten 23. Register van aan de gemeente verbonden lidmaten deel. NB. Bevat ook staten van vertrokken lidmaten, Register van aan de gemeente verbonden lidmaten deel. NB. Met lijsten van op belijdenis aangenomenen en afgescheidenen.

7 7 25. Contra-lidmatenboek. Register van aan de gemeente verbonden lidmaten deel. 26. Register van aan de gemeente verbonden lidmaten deel. 27. Lijsten van stemgerechtige lidmaten Lijsten van ingekomen, vertrokken en overleden lidmaten stukken. 29. Lijsten van de hervormde, gereformeerde, oud-gereformeerde, evangelischlutherse en rooms-katholieke inwoners Lijsten van de aantallen bezoekers van kerkdiensten stukken. 31. Stukken over de opzegging van de overeenkomst met SMRA over het bijhouden van de lidmatenadministratie stukken. 3. Diaconie 3.1. Correspondentie Ingekomen stukken en afschriften en doorslagen van uitgegane stukken over diaconale zaken en over de bezittingen , met hiaten. 6 omslagen Zakelijke rechten 38. Stukken over de verpachting van bouw- en weilanden in Ellewoutsdijk en Nisse, in eigendom van de diaconie ,1947,1959,1965,1972,1982,1986,1988,1993.

8 8 39. Afschrift van de notariële akte, waarin J. Prümers een inschrijving op het grootboek der Nationale Schuld legateert aan de diaconie Afschrift van de notariële akte van scheiding van de eigendom van een perceel grond in Haagtenwittehoek te Ellewoutsdijk tussen diaconie en kerkvoogdij stuk. 41. Liggers van de bezittingen van de diaconie. 1930, ,1966,c Stukken over de uitvoering van de ruilverkaveling de Poel-Heinkenszand Financiën 3.31 Begrotingen van inkomsten en uitgaven en boekhouding 43. Begrotingen van inkomsten en uitgaven, deels met toelichting pak. 44. Kasboek van inkomsten en uitgaven deeltje Rekeningen van inkomsten en uitgaven, deels met toelichting Rekeningen van inkomsten en uitgaven , , katernen en delen (1 deeltje) (1 deel) (1 deel) (slechts uittreksel)

9 9 4. Zending Staten van inkomsten en uitgaven voor de zending deeltje.

10 10 Archief van de Kerkvoogdij, Stukken van algemene aard 1. Besluitvorming en correspondentie 102. Notulen van de vergaderingen van het college van kerkvoogden deel Ingekomen stukken en afschriften en doorslagen van uitgegane stukken , met hiaten. 3 omslagen Stukken over bijzondere onderwerpen 1. Reglementering 106. Reglementen voor het beheer van de kerkelijke goederen en fondsen. 1869, katernen. 2. Kerkelijk personeel 107. Akten van benoeming en ontslag van en aan F.W. Prümers als kerkelijk ontvanger. 1841,1866, stukken Doorslag van de notariële akte van hypotheekstelling waarbij C.J. van Liere hypotheek verleent op een perceel bouwland te Ellewoutsdijk tot zekerheid voor zijn beheer als ontvanger van de kerkelijke middelen Stukken over de door de Raad voor predikantstractementen en -pensioenen verleende ontheffing in de omslag voor de kas voor de predikantstractementen Zakelijke rechten 3.1 Aan- en verkoop

11 Afschrift van de notariële akte van aankoop van het perceel bouwland in Haagtenwittehoek te Ellewoutsdijk van P.J. Vroegop-Vermeule Doorslag van de notariële akte van verkoop van grond aan de Marktstraat te Ellewoutsdijk aan de burgerlijke gemeente Doorslag van de notariële akte van verkoop van twee percelen grond te Ellewoutsdijk aan W. Oele Ruiling 113. Stukken over de ruiling van grond te Ellewoutsdijk met de gebrs. Westdorp. 1903, stuk en 1 katern (in slechte staat) Akte van ruiling van grond te Ellewoutsdijk met W. Westdorp stuk Afschrift van de notariële akte van ruiling van grond te Ellewoutsdijk met J. Drijdijk-Moison (met retro-acta) Doorslag van de notariële akte van ruiling van grond te Ellewoutsdijk met M.L. van de Swalme en anderen Pacht en erfpacht 117. Stukken over de verpachting van landerijen in eigendom van de kerk. 1844,1851,1858, katernen Afschrift van de notariële akte van de uitgifte van grond te Ellewoutsdijk in erfpacht aan A. Smallegange Mz Doorslag van de notariële akte van uitgifte van grond ten noorden van het kerkgebouw in erfpacht aan W. Oele Akte van uitgifte van grond in erfpacht in Klaashoek te Ellewoutsdijk aan M.P. Meijaard.

12 stuk Overige zakelijke rechten 121. Afschrift van de notariële akte van scheiding van de eigendom van grond in Haagtenwittenhoek te Ellewoutsdijk tussen de diaconie en de kerkvoogdij Stukken over het leggen van leidingen door DOW-Chemical Nederland door grond in eigendom van de kerkvoogdij Stukken over het leggen van leidingen door Total Nederland door grond in eigendom van de kerkvoogdij stukken. 4. Eigendommen: kerk en pastorie 124. Kasboek van het fonds voor de wederopbouw van het kerkgebouw deeltje Rekening van inkomsten en uitgaven ten behoeve van de bouw van de noodkerk stuk Bestek voor de bouw van de pastorie Stukken over de herbouw van de kerk en de aankoop van het orgel Stukken over het doen verrichten van onderhoudswerk aan de kerk Stukken over de verzekering van het kerkgebouw en inventaris Stukken over de overdracht van het kerkgebouw aan de stichting t Kerkje van Ellesdiek stukken.

13 Stukken over de verkoop van de pastorie Financiën 5.1. Begrotingen van inkomsten en uitgaven en boekhouding 132. Begrotingen van inkomsten en uitgaven ,2000, pak Kasboeken van inkomsten en uitgaven , delen NB. de inv.nrs. 135 en 136 fungeerden tevens als bank- en giroboek Rekeningen van inkomsten en uitgaven Rekeningen van inkomsten en uitgaven, deels met verzamelstaat. 1919, katernen en delen

14 Archief 191. Inventarissen van het archief van de kerkelijke gemeente stukken. Archief van het college van notabelen, Notulen van de vergaderingen van het college van notabelen en van notabelen met de kerkvoogdij deel. NB. Bevat tevens lijsten van stemgerechtigde lidmaten en processenverbaal van gehouden verkiezingen tot notabel.

15 15 Blbliotheek 1. Biblia, dat is de gantsche H. Schifture vervattende alle de caconijcke Boecken des Ouden en des Nieuwe Testaments, Leiden, Lijst der Afdeelingen en Titels onder welke alle kerkelijke wetten en verordeningen in deze verzameling gebragt zijn, , s- Gravenhage, z.j., z.a. 3. J.W. Brouwer en P. Wiarda, Handboek voor hervormde predikanten en kerkenraadsleden, tweede stuk, Leeuwarden, J.W. Brouwer en P. Wiarda, Handboek voor hervormde predikanten en kerkenraadsleden, derde stuk, Leeuwarden, 1827 Het Klankbord, mededelingenblad voor de hervormde gemeenten in Zuid-Beveland- West, 1965, ,1967, , , ,

16 16