Ab Harrewijnrede 2003 Minister Aart Jan de Geus van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 21 mei 2003 te Amsterdam.

Transcriptie

1 Ab Harrewijnrede 2003 Minister Aart Jan de Geus van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 21 mei 2003 te Amsterdam. Ik ben bijzonder vereerd dat ik de eerste Ab Harrewijnrede mag uitspreken. Op een podium dat zich daarvoor meer dan elk ander leent: het eerste congres van de Landelijke Cliëntenraad, zijn geesteskind. Temidden van de mensen voor wie Ab tijdens zijn leven op de bres stond: kwetsbare mensen, mensen die achterop zijn geraakt door ziekte, arbeidsongeschiktheid en langdurige werkloosheid, maar die over gaven en talenten beschikken die de samenleving hard nodig heeft. We zullen nooit de mens uit het oog mogen verliezen bij het vormgeven van het beleid. Aandacht voor de individuele menselijke maat en zorgen voor goedwerkende uitvoeringsorganen, uitvoeringsorganen die mensen snel op weg helpen naar werk of een uitkering. Het zijn twee fundamentele inzichten die Ab en ik deelden. Inzichten die ook de basis vormen van het beleid. Centraal staat werk, werk voor werklozen, voor arbeidsongeschikten, voor mensen die al lange tijd aan de kant staan, ongeschoold en in een sociaal kansarme positie. Werk voor mensen die kúnnen werken. En een uitkering voor mensen die dat echt níet meer kunnen. Waarom leggen we zoveel nadruk op werk? Omdat werk het leven zin geeft, structuur biedt en arbeidsvreugde. Iedereen beschikt over talenten en het is goed als die talenten gebruikt worden. Goed voor mensen en goed voor de samenleving. We willen dus dat mensen aan de slag kunnen. Wat hebben we gedaan en wat zijn we nog van plan? In de eerste plaats hebben we een heel nieuwe uitvoeringsorganisatie op poten gezet. Een uitvoeringsorganisatie die klantvriendelijker moet zijn, die ook veel meer rekening houdt met de mogelijkheden waarover de mensen nog beschikken.

2 Iedereen kent inmiddels het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI). Het centrale punt voor mensen die op zoek zijn naar werk of die een uitkering nodig hebben. Essentieel is een snelle bemiddeling of een snelle doorverwijzing naar de sociale dienst of het UWV. Zij gaan zo snel mogelijk met de reïntegratie aan de slag. Op een persoonlijke manier. De klant die bij de sociale dienst aanklopt krijgt een persoonlijke begeleider toegewezen. De zogenaamde casemanager. Een afschuwelijk woord waar ik zo snel mogelijk vanaf wil. Een werkzoekende is geen case en een coach is geen manager. Samen gaan zij de weg op naar de arbeidsmarkt. Kiezen ze de route die past bij de cliënt en ruimen zij obstakels op die zij onderweg tegenkomen. Ik noem gebrek aan kennis, aan sociale vaardigheden, problemen rond kinderopvang, problematische schuldsituaties. Natuurlijk is het belangrijk dat klant en coach ook uit een breed scala van trajecten kunnen kiezen. Geen mens is immers gelijk en geen situatie dezelfde. De één heeft een sollicitatietraining nodig, de ander een werkervaringsplaats, en weer anderen moeten via een langdurig traject eerst weer leren een regelmatig bestaan te leiden voordat zij aan het werk kunnen. Ik denk aan verslaafden en dak- en thuislozen. Keuzemogelijkheden en kwaliteit zijn onontbeerlijk. Daarom hebben we ervoor gekozen de reïntegratie in private handen te leggen. Anders gezegd: we willen dat er een rijk gesorteerde reïntegratiemarkt ontstaat. Een markt waar alles is te krijgen wat maar nodig is om mensen weer aan het werk te helpen. Waar men producten en prijzen met elkaar kan vergelijken en kan kiezen. Waar, ten slotte, ook de hoogste kwaliteit komt bovendrijven. De uitvoering van de reïntegratie laten we dus voortaan over aan de markt. Maar de overheid houdt de verantwoordelijkheid voor de toekenning van het reïntegratiebudget en de financiering. En houdt zeker de verantwoordelijkheid voor de hoogte en toekenning van de uitkeringen.

3 De invoering van deze nieuwe uitvoeringsorganisatie betekent dus een andere verdeling van verantwoordelijkheden. Een belangrijke stap. Een grote stap ook, die van alle betrokkenen veel vraagt. Natuurlijk loopt bij zo'n grote operatie niet alles direct op rolletjes. Maar dat komt zeker goed. Het is ook niet de laatste stap. Want we willen de verantwoordelijkheid voor het beleid en de uitvoering nóg dichter bij de klant brengen. Ik doel op de grote rol die de gemeenten in onze visie moeten gaan spelen. Gemeenten zijn nu nog met handen en voeten gebonden aan allerlei Haagse regels. Dat heeft een reden. Want voor het overgrote deel van de bijstandsuitgaven moeten de gemeenten de rekening neerleggen bij de rijksoverheid. Vanzelfsprekend kijken we dan of dat geld wel goed wordt besteed en worden er regels opgesteld, die niet zelden nog meer regels oproepen. Goed bedoeld, maar weinig effectief. Want al die energie kan beter worden benut dan in bureaucratische procedures te worden gestopt. Namelijk om mensen snel aan het werk te helpen of aan een uitkering als dat nodig is. Dat moet dus veranderen. In de eerste plaats leggen we de financiële verantwoordelijkheid voor de bijstand helemaal bij de gemeenten. De rijksoverheid vraagt dus niet meer hoe de gemeenten de bijstandsgelden besteden. Dat wordt hun verantwoordelijkheid. Die verantwoordelijkheid zullen de gemeenten nemen. Want zij krijgen daar alle belang bij. Als zij erin slagen om het aantal bijstandgerechtigden terug te dringen mogen ze dat geld namelijk houden. En besteden aan bijvoorbeeld arbeidsmarktbeleid. We willen een hoop regels afschaffen. Dat levert de gemeenten veel tijd op die ze weer kunnen gebruiken voor de reïntegratie van bijstandgerechtigden. En hoe beter dat lukt, hoe meer de gemeenten daarvan dus ook zelf profijt hebben.

4 Er komt bovendien een geheel vrij besteedbaar reïntegratiebudget voor gemeenten. Ook hier geen regels meer en volop mogelijkheden om cliënten op maat te bedienen. Ik noem een voorbeeld. Niet iedereen komt op dit moment in aanmerking voor een gesubsidieerde baan. Eerst één jaar werkloos, dan pas een wiw-betrekking, dat is de regel, ook al is het nog zo goed voor de cliënt dat hij onmiddellijk aan het werk gaat. Bovendien zijn de mogelijkheden voor scholing beperkt voor iemand met een gesubsidieerde baan. Ook al komt verdere scholing de werknemer nog zo van pas om door te stromen naar een reguliere baan. En de werknemer in dat geval ook nog eens plaatsmaakt voor iemand die thuis met smart zit te wachten tot er een gesubsidieerde arbeidsplaats vrij komt. Dit gaat dus veranderen. In de toekomst mogen de gemeenten cliënten direct een gesubsidieerde baan aanbieden, met alle gewenste scholingsmogelijkheden. Veel mensen denken dat de ID-banen en de WIW-banen verdwijnen. Dat is gewoon niet waar. De gemeenten hebben alle ruimte om gesubsidieerde arbeid in stand te houden, als zij dat wensen. Het is hun verantwoordelijkheid. Ze hebben er ook het geld voor. Er is 1,6 miljard euro voor reïntegratie beschikbaar. Vrij besteedbaar. We willen de gemeenten dus een grote verantwoordelijkheid geven. Dat doen we door een nieuwe wet: de Wet Werk en Bijstand. Die gaat de oude bijstandswet vervangen. Het is een grote operatie. Graag hadden we de cliëntenorganisaties daarover uitvoerig willen informeren. En ook hun standpunten willen horen. Dat is er nog niet van gekomen, omdat ze er de voorkeur aan gaven een nieuw kabinet af te wachten. Ik vind dat jammer. Er gaat kostbare tijd verloren en de besluitvorming, en ook het overleg met de gemeenten, gaat op volle kracht door. Ik hoop dan ook dat u de weg naar het departement snel weer weet te vinden.

5 Want de cliëntenorganisaties zijn belangrijk. Daarom is uw rol ook wettelijk vastgelegd. In de nieuwe situatie zal dat niet anders zijn. Daarom zullen we de rol in de Wet Werk en Bijstand opnieuw verankeren. Hoe de cliëntenparticipatie precies vorm moet krijgen laten we natuurlijk over aan de gemeenten. Dat past bij de nieuwe verantwoordelijkheidsverdeling. Feit is dat gemeenten en cliënten op elkaar zijn aangewezen. Als er in de toekomst problemen ontstaan, heeft het geen zin meer om bij het ministerie aan te kloppen. De bevoegdheid voor de uitvoering van de bijstand en voor het reïntegratiebeleid komt geheel bij de gemeenten te liggen. En de gemeenten zullen voor dat beleid verantwoording moeten afleggen in de gemeenteraad. De portefeuille Sociale Zaken zal dus ook in de gemeenten buitengewoon belangrijk worden. Het zou natuurlijk heel onverstandig zijn als de gemeenten niet volop gebruik zouden maken van de ervaringsdeskundigheid waarover de cliëntenorganisaties beschikken. Misschien schrikken cliëntenorganisaties terug voor zo'n centrale gemeentelijke rol. Denkt men meer zekerheid te hebben als de rijksoverheid die vervult. Maar dat is een schijnzekerheid. De afstand tussen de rijksoverheid en de individuele cliënt met zijn of haar specifieke behoeften en wensen is enorm. Er zijn ook grote onderlinge verschillen tussen gemeenten en regio's. Verschillen die om een afzonderlijke aanpak vragen. In al die verschillen kan de rijksoverheid simpel niet voorzien, zonder te vervallen in heel veel regels, bureaucratische rompslomp, verspilling van tijd en middelen. Dat kunnen we ons niet veroorloven tegenover al die mensen die aan de kant staan: (langdurig) werklozen, mensen met een ziekte of een handicap, mensen die in een maatschappelijk isolement verkeren, verslaafden, dak- en thuislozen etc. Zij zijn gebaat bij maatwerk. Maatwerk, ik weet dat de cliëntenorganisaties daarvoor zijn. Daarom hebt u een sterke voorkeur voor het Persoonsgebonden Reïntegratiebudget (PRB).

6 Ik heb daar aarzelingen bij. Op dit moment vindt een evaluatie plaats. Op basis daarvan zullen besluiten worden genomen. En vervolgens is er het overleg met de Tweede Kamer. Toch wil ik uiteenzetten waarom ik die aarzelingen heb. Ik ben er namelijk niet van overtuigd dat het belang van de cliënt alleen met het PRB is gediend. Van essentieel belang is dat de cliënt het juiste traject krijgt naar werk. Over dat traject moet hij samen met zijn persoonlijk begeleider (casemanager/werkherkansingscoach) kunnen beslissen. Het gevaar is niet denkbeeldig dat met de verstrekking van het PRB het goede traject nooit wordt gevonden of pas na lang en moeizaam zoeken. Ik vergelijk het maar even met iemand die ziek is. Stel je zegt tegen een patiënt: hier heb je 100 euro om medicijnen te kopen, maar je krijgt geen gesprek met een dokter om vast te stellen welke behandeling nodig is en welke medicijnen moeten worden ingenomen. Met zo'n patiënt loopt het slecht af. Het gaat kortom niet om het geld, maar om de diagnose in samenspraak tussen patiënt en arts, om de behandeling, om de keuze en het gebruik van medicijnen. Waar die medicijnen worden ingekocht en hoe dat wordt betaald doet niet ter zake. Zo is het denk ik ook met de cliënt die op zoek is naar werk, het gaat niet om geld maar om de diagnose en om de juiste keuze van het traject. Er is de komende tijd heel veel werk aan de winkel. Om mensen te helpen op weg naar werk. Om ervoor te zorgen dat mensen die niet meer kunnen werken verzekerd zijn van een uitkering. We moeten terug naar de menselijke maat, naar uitvoeringsorganisaties die snel en efficiënt werken. We mogen nooit de mens uit het oog verliezen. Oog voor de kwetsbare mens, daar ging het Ab Harrewijn om. Daar gaat het u om en daar gaat het mij om.