Productkenmerken en voorwaarden Rabo ToekomstBeleggen

Transcriptie

1 Productkenmerken en voorwaarden Rabo ToekomstBeleggen Productkenmerken en informatie Rabo ToekomstBeleggen Bijzondere voorwaarden Rabo ToekomstBeleggen 2014 Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 Algemene Bankvoorwaarden

2 Productkenmerken en informatie Rabo ToekomstBeleggen Leeswijzer: In dit document leest u meer over: Wat is Rabo ToekomstBeleggen? De kenmerken van Rabo ToekomstBeleggen Opbrengst en kosten Rabo ToekomstBeleggen Wijzigen tijdens de looptijd Risico s Rabo ToekomstBeleggen Lees ook de actuele brochure Productkenmerken en voorwaarden Rabo ToekomstSparen. Deze informatie is voor zover mogelijk ook van toepassing op de effectenrekening Rabo ToekomstBeleggen. Wat is Rabo ToekomstBeleggen? Wat is Rabo ToekomstBeleggen? Wilt u gaan beleggen voor een extra inkomen voor later? Of een deel beleggen en een deel sparen? Dan kunt u een geblokkeerde effectenrekening Rabo ToekomstBeleggen openen. Aan de effectenrekening is altijd een spaarrekening Rabo ToekomstSparen met variabele rente gekoppeld. U belegt met de effectenrekening in één van de vijf BlackRock mixfondsen die wij hebben uitgekozen voor Rabo Toekomst Beleggen. Uw beleggingen bestaan dan uit deelnemingsrechten in de betreffende mixfondsen. Lees hierover meer bij In welke fondsen kunt u beleggen? In welk fonds u belegt en kunt beleggen, hangt onder andere af van de resterende tijd tot aan de einddatum en het risico dat u wilt en kunt lopen. U leest hier meer over bij Wat is uw doelrisicoprofiel? Voor wie is Rabo ToekomstBeleggen een geschikt product? Rabo ToekomstBeleggen is een product voor klanten die willen beleggen voor een inkomensaanvulling na hun pensioendatum. Inleg is alleen mogelijk als er fiscale aftrekruimte is, of door een al opgebouwd lijfrentekapitaal van elders in te leggen. Het tegoed op een rekening Rabo ToekomstBeleggen is geblokkeerd. Dat betekent dat u gedurende de looptijd niet zonder fiscale gevolgen over het tegoed kunt beschikken. Wilt u het tegoed tussentijds kunnen opnemen zonder fiscale gevolgen? Dan is Rabo ToekomstBeleggen geen geschikt product voor u. U kunt tussentijds wel stoppen met beleggen en verder gaan met sparen op uw rekening Rabo ToekomstSparen. U mag het tegoed alleen gebruiken voor inkomensaanvulling. Wilt u de mogelijkheid hebben het tegoed ook te gebruiken voor andere doeleinden? Dan is Rabo ToekomstBeleggen geen geschikt product voor u. Rabo ToekomstBeleggen biedt geen zekerheid over de hoogte van het tegoed gedurende de looptijd en op einddatum. De waarde van de mixfondsen is afhankelijk van ontwikkelingen op de financiële markten en kan fluctueren. Dit betekent dat de kans bestaat dat de beleggingen weinig of geen inkomsten opleveren. Daarnaast kan bij een ongunstig koersverloop uw inleg in de mixfondsen geheel of gedeeltelijk verloren gaan. Alleen als u dit risico wilt èn kunt accepteren, is Rabo ToekomstBeleggen voor u geschikt. De kenmerken van Rabo ToekomstBeleggen Hoe geeft u een periodieke- en een eenmalige opdracht? Overboekingen van en naar uw effectenrekening via een andere rekening dan uw spaarrekening Rabo ToekomstSparen zijn niet toegestaan. Daarom komt het bedrag dat u inlegt altijd eerst op uw spaarrekening. Om deelnemingsrechten aan te kopen, moet u een aankoopopdracht geven aan uw adviseur. Als u een aankoopopdracht heeft gegeven, gebruiken we het tegoed op de spaarrekening voor de aankoop van deelnemingsrechten. Iedere aankoopopdracht moet minimaal 50,- zijn. Wilt u periodiek een vast bedrag beleggen? Bijvoorbeeld maandelijks? Dan kunt u via uw adviseur een periodieke beleggingsopdracht geven. Wilt u beleggingen verkopen? Dan geeft u een verkoopopdracht aan uw adviseur. De verkoopopbrengst wordt dan bijgeschreven op de gekoppelde spaarrekening. Voor het doorgeven van een aan- of verkoopopdracht aan de adviseur betaalt u ons geen vergoeding. In welke fondsen kunt u beleggen? U kunt binnen Rabo ToekomstBeleggen op dit moment alleen beleggen in één van de vijf door ons daarvoor uitgekozen beleggingsfondsen. Dit zijn mixfondsen van BlackRock. Ieder beleggingsfonds heeft een eigen verwacht rendement en risico. Welk mixfonds bij u past, hangt af van uw doelrisicoprofiel. In het onderstaande schema staan de vijf doelrisicoprofielen met de bijbehorende mixfondsen beschreven.

3 Voor elk doelrisicoprofiel een BlackRock Mixfonds BlackRock Mixfonds 1 OBLIGATIES 90% AANDELEN 10% ZEER DEFENSIEF U wilt zich niet te veel zorgen maken over uw beleggingen. Daarom accepteert u slechts een beperkt risico (ondergrens -3%). U kiest hierbij voor beleggingen met nadruk op obligaties. In aandelen wilt u slechts in zeer beperkte mate beleggen. BELEGGINGSHORIZON MINIMAAL 1-2 JAAR + 60% % BANDBREEDTE RENDEMENT BlackRock Mixfonds 2 OBLIGATIES 70% AANDELEN 30% DEFENSIEF U neemt een afgewogen risico (ondergrens -10%), maar niet te veel. Daarom brengt u een goede sprei ding aan in uw portefeuille. U begrijpt dat u voor een hoger rendement (verwacht rendement op lange ter mijn 5%) gedeeltelijk in aandelen moet beleggen. U bent er zich van bewust dat dit ook wel een jaar een wat minder rendement met zich mee kan brengen. BELEGGINGSHORIZON MINIMAAL 2-5 JAAR + 60% % BANDBREEDTE RENDEMENT BlackRock Mixfonds 3 AANDELEN 50% NEUTRAAL U kunt uw risico s (ondergrens -15%) goed inschatten. U weet wat beleggen inhoudt en belegt voor een goed rendement op de langere termijn. U heeft een afgewogen portefeuille met een evenwichtige verdeling over obligaties en aandelen. + 60% BANDBREEDTE RENDEMENT OBLIGATIES 50% BELEGGINGSHORIZON MINIMAAL 5-10 JAAR % OBLIGATIES 30% BlackRock Mixfonds 4 AANDELEN 70% OFFENSIEF U belegt voor een groot gedeelte in aandelen waarbij u zich realiseert dat de koersen (ondergrens -25%) ook in waarde kunnen dalen. U streeft naar een bovengemiddeld rendement op uw beleggingen en wilt hiervoor best risico lopen. BELEGGINGSHORIZON MINIMAAL JAAR + 60% % BANDBREEDTE RENDEMENT OBLIGATIES 10% BlackRock Mixfonds 5 AANDELEN 90% ZEER OFFENSIEF U bent bekend met de risico s van aandelen, die een groot deel van uw portefeuille uitmaken. U ligt dan ook niet wakker van koersdalingen (onder grens -35%), want u gaat ervan uit dat de kans groot is dan dit op de lange termijn wel weer goed komt. U streeft naar een hoog rendement en om dit te bereiken accepteert u ook een hoog risico. BELEGGINGSHORIZON MINIMAAL 15 JAAR + 60% % BANDBREEDTE RENDEMENT De minimale beleggingshorizon hangt samen met het risico van de belegging. In een bepaald jaar zal het rendement dat u behaalt, met 97,5% betrouwbaarheid, niet lager zijn dan de genoemde ondergrens. Bij een kortere beleggingshorizon adviseren wij een lager risicoprofiel, omdat u bij een forse koersdaling geen tijd meer heeft om een even- tueel herstel van de koersen af te wachten. Bij een kortere belegging- shorizon is het verstandig om minder risico te nemen. Bij een zeer korte beleggingshorizon kan een spaarproduct daarom wellicht passender zijn. Let op! Rendementen kunnen ook fors tegenvallen. Dit overzicht toont prognoses, geen garanties. Onvoorziene situaties kunnen, zelfs bij een laag risico, een grote invloed hebben op het risico en het rendement van uw beleggingen. Er kunnen grote negatieve uitschieters zijn in rendementen door bijzondere marktomstandigheden, bepaalde wetswijzigingen of terroristische aanslagen. Negatieve uitschieters kunnen zich zelfs meerdere jaren na elkaar voordoen. Wees u ervan bewust dat u in een extreem slecht scenario uw inleg zelfs volledig kunt verliezen. De genoemde rendementen in deze publicatie zijn ná aftrek van alle door de bank in rekening gebrachte kosten. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Bespreek uw risico met uw adviseur. De waarde van uw belegging kan fluctueren, opbrengsten kunnen tegenvallen en mogelijk niet volstaan voor uw pensioen. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Risicogrenzen doelrisicoprofiel Het doelrisicoprofiel bestaat onder andere uit een verwacht rendement en een opwaartse en neerwaartse risicogrens. Het daadwerkelijke rendement zal in een bepaald jaar met grote kans ( een betrouwbaarheid van 95% ) tussen deze grenzen uitkomen. A B C D E F G H I J

4 Met andere woorden, we verwachten dat er een kans van 5% is dat het rendement op jaarbasis buiten deze grenzen valt. De ondergrens mag nadrukkelijk niet worden uitgelegd als een gegarandeerd of minimum rendement. Het verwachte rendement hangt daarmee ook samen met de geadviseerde minimale looptijd die past bij uw doelrisicoprofiel. Hierboven staan de cijfers voor de 5 doelrisicoprofielen en de bijbehorende Mixfondsen (hierbij zijn de verwachte rendementen afgerond op hele cijfers, m.u.v. die van zeer defensief ). De genoemde percentages voor de vijf doelrisico profielen en de bijbehorende Mixfondsen zijn indicatief en vormen de uitkomst van kansberekeningen, die zijn gebaseerd op rendementen uit het verleden. Uw werkelijke rendement kan afwijken van deze verwachting. De gegevens op basis waarvan deze berekeningen zijn gemaakt, kunnen in de toekomst wijzigen. De waarde van uw belegging kan fluctueren. In het verleden behaalde rendementen bieden geen garantie voor de toekomst. De genoemde rendementen zijn ná aftrek van alle kosten. Voorbeeld Het doelrisicoprofiel Neutraal heeft een verwacht rendement van 6%. In een bepaald jaar zal het rendement dat u behaalt, met 95% betrouwbaarheid uitkomen tussen de -15% en +33%. Er is dus een kleine kans dat het rendement boven deze 33% uitkomt, maar dus ook dat het lager is dan -15%. Op langere termijn zal uw rendement echter steeds dichter in de buurt komen van het verwachte rendement van 6%. Vaststellen van uw doelrisicoprofiel Voordat u een effectenrekening Rabo ToekomstBeleggen opent, stelt u samen met uw adviseur uw doelrisicoprofiel vast. Hierbij kijken we naar het risico dat u voor uw beleggingen acceptabel vindt, de einddatum, uw financiële positie, de ervaring die u heeft met beleggen en de kennis die u heeft van beleggen. Zoals u in het schema bij In welke fondsen kunt u beleggen? kunt zien, zijn er vijf doelrisicoprofielen van Zeer defensief tot en met Zeer offensief. Met BlackRock Mixfonds 1 loopt u relatief het minste risico. En met BlackRock Mixfonds 5 loopt u het meeste risico. Zo is er voor ieder doelrisicoprofiel een bijpassend beleggingsfonds. Verplichte risicoafbouw Rabo ToekomstBeleggen kent een verplichte risicoafbouw. Door u minder risicovol te laten beleggen naarmate de einddatum nadert, willen we voorkomen dat u in uw laatste beleggingsjaren een zodanig verlies oploopt, dat uw opgebouwde beleggingstegoed van eerdere jaren voor een groot deel verloren gaat. Als de einddatum van uw rekening dichterbij komt, worden uw beleggingen in een mixfonds op vaste momenten verkocht. De verkoopopbrengst wordt gebruikt om beleggingen aan te kopen in een mixfonds dat past bij de kortere resterende tijd tot aan de einddatum. De verplichte risicoafbouw houdt in dat wij de beleggingen op vooraf vastgestelde momenten verkopen. Bij het verkopen van de beleggingen houden wij dan geen rekening met de koers of de marktomstandigheden op dat moment. Naast het verkopen van de al aangehouden beleggingen, heeft de verplichte risicoafbouw ook gevolgen voor nieuwe aankoopopdrachten. Als het doelrisicoprofiel wijzigt, dan worden de nieuwe aankoopopdrachten gedaan in het fonds dat past bij uw nieuwe doelrisicoprofiel. Is uw vastgesteld doelrisicoprofiel lager dan het maximaal doelrisicoprofiel? Dan gaat het afbouwschema pas in vanaf het moment dat het maximaal toegestane doelrisicoprofiel gelijk is aan het bij u vastgestelde doelrisicoprofiel. Het bedrag van uw periodieke aankopen en de frequentie ervan wijzigen niet. Wij hanteren het onderstaande afbouwschema van de doelrisicoprofielen. In de rechterkolom staat het maximale doelrisicoprofiel, rekening houdend met de resterende tijd tot aan de einddatum. Resterende tijd tot aan de einddatum Meer dan 15 jaar voor de einddatum Vanaf de dag gelegen 15 jaar voor de einddatum Vanaf de dag gelegen 10 jaar voor de einddatum Vanaf de dag gelegen 5 jaar voor de einddatum Vanaf de dag gelegen 2 jaar voor de einddatum (Maximaal) doelrisicoprofiel Zeer Offensief Offensief Neutraal Defensief Zeer defensief Het is mogelijk dat er tijdens de looptijd van het product, aanleiding is om het afbouwschema te wijzigen. Wij informeren u daarover.

5 Voorbeeld 1 Stel u heeft Rabo ToekomstBeleggen en de resterende tijd tot de einddatum is 13 jaar. In dat geval is Offensief het maximaal door ons toegestane doelrisicoprofiel. Is bij u het lagere doelrisicoprofiel Neutraal vastgesteld? Dan is een fonds met een hoger doelrisicoprofiel niet mogelijk. U belegt dan in het beleggingsfonds dat hoort bij uw doelrisicoprofiel Neutraal, BlackRock Mixfonds 3. Voorbeeld 2 Stel de resterende tijd tot de einddatum is 4 jaar. In dat geval is Defensief het maximaal door ons toegestane doelrisicoprofiel. Is bij u het hogere doelrisicoprofiel Offensief vastgesteld? Dan is een fonds met een hoger doelrisicoprofiel niet mogelijk. U belegt dan in het beleggingsfonds dat hoort bij het gelet op de resterende tijd tot de einddatum - maximaal toegestane doelrisicoprofiel Defensief, BlackRock Mixfonds 2. De afspraken die wij nu met u maken over de wijze van afbouw hebben gevolgen in de (verre) toekomst. Op nu al vastgestelde momenten in de toekomst worden deelnemingsrechten verkocht en nieuwe deelnemingsrechten aangekocht. Daarbij wordt geen rekening gehouden met de dan geldende koers van de deelnemingsrechten of de marktomstandigheden. Opbrengsten en kosten Rabo ToekomstBeleggen Wat is uw opbrengst? Uw belegging kan ieder jaar groeien met het bedrag van de eventueel gerealiseerde koerswinst, maar ook met de omvang van het eventuele dividend. Dividenden worden binnen dit product bruto uitgekeerd (dus zonder voorinhouding van dividendbelasting) en worden automatisch herbelegd in het beleggingsfonds waarin u op dat moment belegt. Uiteraard kan het ook zo zijn, dat het resultaat negatief is. Welke (beleggings)kosten zijn er? Per jaar betaalt u service- en beheerkosten over waarde van uw beleggingen: dit zijn de servicekosten van de fondsbeheerder. Deze kosten worden niet apart in rekening gebracht, maar worden verwerkt in de koers van het fonds. Deze kosten verschillen per mixfonds en staan vermeld in de essentiële beleggingsinformatie die voor ieder Mixfonds beschikbaar is. Daarnaast betaalt u aan uw Rabobank 20,00 per kwartaal onderhouds- en beheerkosten. Deze kosten worden apart in rekening gebracht. We leggen u hieronder kort deze kosten uit: Servicekosten: Deze gelden worden door de fondsbeheerder gebruikt voor de dekking van administratieve kosten. Hierbij kunt u denken aan de kosten van jaarverslagen en jaarvergaderingen. Beheerkosten: Dit zijn de kosten die u betaalt voor het aanhouden van de rekening, het ontvangen van afschriften en het raadplegen van de rekening middels internetbankieren en het fiscale jaaroverzicht. Onderhoudskosten: Dit is een vergoeding die u aan de Rabobank betaalt voor onderhoud van het product. Dit zijn kosten die specifiek betrekking hebben op de advisering over dit product gedurende de looptijd. Dienstverlening Rabobank en de kosten van Rabo ToekomstBeleggen De Rabobank maakt kosten voor de advisering en verkoop van Rabo ToekomstBeleggen. Vanaf 1 januari 2013 brengen we de kosten voor advies en verkoop in rekening als u een nieuwe overeenkomst Rabo ToekomstSparen en/of een overeenkomst Rabo ToekomstBeleggen ondertekent. U krijgt naast de overeenkomst van de rekeningen ook een dienstverleningsovereenkomst. In deze dienstverleningsovereenkomst staan de kosten voor de advisering en verkoop. U kunt de hoogte van deze kosten ook raadplegen in ons dienstverleningsdocument. Het dienstverleningsdocument kunt u vinden op De kosten voor een vervolgadvies met betrekking tot de gesloten overeenkomst voor de rekening Rabo ToekomstBeleggen tijdens de looptijd van het product zijn verwerkt in de beheer- en onderhoudskosten die u betaalt. Deze zijn 20,- per kwartaal. In de dienstverleningsovereenkomst die wij met u sluiten maken wij afspraken met u over deze beheer- en onderhoudskosten. Bijvoorbeeld dat wij deze mogen wijzigen. En over de wijze van betaling van deze onderhoudskosten. Op- en afslag van de koers U kunt ook te maken krijgen met zogenoemde spreadkosten. U heeft bij aankoop en verkoop vaak te maken met een beperkte opslag of afslag op de koers van het fonds. Als er per saldo meer gekocht wordt van het mixfonds, moet de fondsmanager extra beleggingen aankopen. De kosten die hiermee gepaard gaan, komen voor rekening van de aankopende beleggers door een opslag op de koers van het fonds. Deze kosten worden de spread genoemd. Als er per saldo meer verkocht wordt van het mixfonds geldt precies het omgekeerde en is er sprake van een afslag op de koers van het fonds. Omdat er gekeken wordt naar het totaal van alle aankopen en verkopen, en of dit totaal een plus of een min heeft, is het niet zo dat u per definitie

6 bij een aankoop een opslag betaalt. Indien er per saldo meer wordt verkocht, dan geldt het omgekeerde. Diegenen die dan deelnemingsrechten kopen, krijgen een afslag. De fondsbeheerder bepaalt de hoogte van de op- en afslag. Hoe kunt u zien wat de actuele en verwachte waarde van uw deelnemingsrechten zijn? Als u belegt, ontvangt u na iedere beleggingstransactie een effectennota. De waarde van de beleggingen (het effectensaldo) wordt ook vermeld op het rekeningafschrift van de gekoppelde spaarrekening Rabo ToekomstSparen. Als u internetbankieren heeft, kunt u de effectenrekening Rabo ToekomstBeleggen raadplegen in Rabo Internetbankieren. Jaarlijks informeren wij u met een afzonderlijk overzicht over de verwachte toekomstige waardeontwikkeling. Uw adviseur kan u inzicht geven in de verwachte eindwaarde van uw beleggingen. Ook kan hij u laten zien hoe groot de kans is dat u uw beoogde eindkapitaal van beleggen gaat halen. Wijzigen tijdens de looptijd Wijzigt uw persoonlijke situatie? Verandert uw situatie of wijzigen uw wensen? Laat ons dat dan weten. Dan bekijken we graag samen met u uw situatie opnieuw. Wilt u stoppen met beleggen? Wilt u niet meer beleggen, maar sparen? Dan kunt u de deelnemingsrechten op uw effectenrekening verkopen. De verkoopopbrengst wordt bijgeschreven op uw spaarrekening Rabo ToekomstSparen en de effectenrekening heffen wij op. Welke afspraken kunnen wij wijzigen? In de bijzondere voorwaarden van Rabo ToekomstBeleggen is voor ons de mogelijkheid opgenomen de voorwaarden te wijzigen. Omdat in de toekomst bijvoorbeeld fiscale of andere wettelijke wijzigingen plaatsvinden het nodig maken de voorwaarden aan te passen. De Rabobank zal u vooraf informeren over een wijziging van de voorwaarden. Risico s Rabo ToekomstBeleggen Wat zijn de risico s bij beleggen via Rabo ToekomstBeleggen? Als u gaat beleggen, loopt u meerdere risico s. Bespreek deze risico s met uw adviseur. Specifiek voor Rabo ToekomstBeleggen gelden de volgende risico s: Risico s van verplichte risicoafbouw Bij het openen van de effectenrekening maken we afspraken met u over het automatisch afbouwen van het risico van uw belegging. We hanteren een afbouwschema. Op een vooraf bepaald moment verkopen we de deelnemingsrechten in het beleggingsfonds waarin u belegt. Waarna we deelnemingsrechten in het beleggingsfonds met het afgesproken lagere risicoprofiel aankopen. Het beleggingsfonds is één van de genoemde Blackrock Mixfondsen of een ander fonds dat op dat moment over een vergelijkbaar risicoprofiel beschikt en waarin kan worden belegd in het kader van Rabo ToekomstBeleggen. Is de dag waarop de verkoop- en aankoopopdracht gegeven wordt geen handelsdag? Dan worden de verkoop en de aankoop uitgevoerd op de eerste handelsdag daarna. Is de dag waarop de verkoop- en aankoopopdracht gegeven worden geen handelsdag? Dan worden de verkoop en de aankoop uitgevoerd op de tweede handelsdag daarna. Een handelsdag is een dag waarop deelnemingsrechten en effecten aangekocht en verkocht kunnen worden. Op zondag kunnen er bijvoorbeeld geen deelnemingsrechten en effecten aangekocht en verkocht wordt. De zondag is daardoor geen handelsdag. Bij het uitvoeren van de aan- en verkoopopdrachten houden we geen rekening met de dan geldende koers en marktomstandigheden. Dat kan betekenen dat deelnemingsrechten worden gekocht of verkocht op een achteraf gezien ongunstig moment. Risico s van vermogensopbouw bij beleggen via Rabo ToekomstBeleggen De in dit document genoemde rendementspercentages voor de vijf doelrisicoprofielen en de bijbehorende mixfondsen zijn een verwacht rendement op de lange termijn. Ze vormen de uitkomst van kansberekeningen, die zijn gebaseerd op rendementen uit het verleden. Hierbij zijn de verwachte rendementen afgerond op hele cijfers, m.u.v. dat van zeer defensief. Uw werkelijke rendement kan afwijken van deze verwachting. De verwachte rendementen kunnen in de toekomst door ons worden aangepast omdat wij nieuwe inzichten of verwachtingen hebben. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde rendementen bieden geen garantie voor de toekomst. De waarde van de deelnemingsrechten in een mixfonds zijn afhankelijk van ontwikkelingen op de financiële markten. Het is dus mogelijk dat Rabo ToekomstBeleggen weinig of geen inkomsten zal opleveren. Bij een ongunstig koersverloop kan uw inleg geheel of ten dele verloren gaan. Deze gevolgen worden versterkt in het geval u meer inlegt in de beginfase en minder in de eindfase, omdat het risico van de beleggingen wordt afgebouwd naarmate de einddatum nadert. Bij negatieve marktontwikkelingen zult u waarschijnlijk uw inleg moeten

7 verhogen om een gewenst doelvermogen te behalen. Of u accepteert dat u uw gewenste doelvermogen waarschijnlijk niet zult behalen. Naast tegenvallend rendement hebben verlagen van de (periodieke) inleg, te laat inleggen, het stopzetten van de inleg en het onttrekken van vermogen aan het opgebouwde vermogen, negatieve gevolgen voor de hoogte van het (op te bouwen) vermogen. Verandering in fiscale wetgeving Het product Rabo ToekomstSparen voldoet aan de fiscale wetgeving. Echter, als de fiscale wetgeving in de toekomst verandert, kan Rabo ToekomstSparen een ander resultaat opleveren dan beoogd. Rabobank is hiervoor niet aansprakelijk. Overige risico s Wijzigt er tijdens de looptijd iets aan uw persoonlijke situatie, zoals echtscheiding, emigratie of overlijden? Dan kan dat tot gevolg hebben dat op een ongunstig moment deelnemingsrechten in een beleggingsfonds moet worden verkocht. Dat kan negatieve gevolgen hebben voor het gerealiseerde rendement. Financiële bijsluiter, essentiële beleggersinformatie en prospectus Voor Rabo ToekomstBeleggen is een financiële bijsluiter en essentiële beleggersinformatie per beleggingsfonds opgesteld met informatie over onder andere het product, de kosten en de risico s. Vraag er om en lees hem voordat u het product koopt. De financiële bijsluiter/essentiële beleggersinformatie is kosteloos verkrijgbaar bij uw lokale Rabobank of via toekomstbeleggen. Voor actuele informatie over de Blackrock Mixfondsen en de daaraan verbonden kosten verwijzen wij u naar het prospectus van het fonds waarin u gaat beleggen en de essentiële beleggersinformatie van de betreffende fondsen. Deze zijn kosteloos verkrijgbaar bij uw lokale Rabobank. U kunt deze ook via de website raadplegen.. Overweegt u om te kiezen voor Rabo ToekomstBeleggen en dus te gaan beleggen in één van de mixfondsen? Dan moet u uw beslissing mede baseren op het prospectus van de fondsen en de daarvan deeluitmakende beschrijving van risicofactoren, voorwaarden en kosten, en de essentiële beleggersinformatie. Wijkt de informatie over het fonds in het prospectus af van deze productkenmerken? Dan is de informatie in het prospectus leidend. De in deze publicatie opgenomen informatie is geen expliciete of impliciete beleggingsaanbeveling en kan op ieder moment zonder verdere aankondiging worden gewijzigd. Disclaimer Het bovenstaande heeft een informatief karakter en hieraan kunnen geen rechten worden ontleend. Deze informatie is onder voorbehoud van wijzigingen door ons verstrekt. Fiscale wet- en regelgeving en de uitleg daarvan kunnen wijzigen en van invloed zijn op de fiscale behandeling van het product. Ook uw persoonlijke omstandigheden en het gebruik van het product kunnen van invloed zijn op de fiscale behandeling van het product. Wij aanvaarden geen aansprakelijkheid voor deze fiscale behandeling.

8 Bijzondere voorwaarden Rabo ToekomstBeleggen Uitleg gebruikte woorden Wij gebruiken bepaalde woorden in de overeenkomst en in deze voorwaarden. Hieronder leest u wat wij met een aantal van deze woorden bedoelen. Algemene voorwaarden: Bijzondere voorwaarden: Deelnemingsrechten: Effecten: Effectenrekening: Einddatum: Elektronische dienst: Gebruiken van de effectenrekening: Handelsdag: Overeenkomst: alle algemene voorwaarden die op de overeenkomst van toepassing zijn. deze Bijzondere voorwaarden Rabo ToekomstBeleggen. de aandelen in de beleggingsfondsen waarin u kunt beleggen in het kader van Rabo ToekomstBeleggen. de effecten waarin u kunt beleggen in het kader van Rabo ToekomstBeleggen. de rekening Rabo ToekomstBeleggen die wij voor u aanhouden. de einddatum die we met u afgesproken hebben voor de spaarrekening. een elektronische dienst die u van ons mag gebruiken voor de effectenrekening. Bijvoorbeeld Rabo Internetbankieren. de zaken die met de effectenrekening gedaan mogen worden. een dag waarop deelnemingsrechten en andere effecten die u moet verkopen of aankopen aangekocht en verkocht kunnen worden. de overeenkomst die tussen u en ons geldt en waarop deze voorwaarden van toepassing zijn. uw rekening Rabo ToekomstSparen. Spaarrekening: U: de rekeninghouder. Wij: de Rabobank die de spaar- en effectenrekening voor u aanhoudt. Bepalingen voor de effectenrekening 2 Doel van de effectenrekening 1 De effectenrekening is een geblokkeerde rekening zoals bedoeld in artikel 3.126a van de Wet Inkomstenbelasting 2001 (hierna: Wet IB 2001 ). 2 De effectenrekening is gekoppeld aan de spaarrekening. 3 Op de effectenrekening kunnen alleen deelnemingsrechten en andere effecten geadministreerd worden waarvan wij hebben bepaald dat daarin belegd kan worden in het kader van Rabo ToekomstBeleggen. 3 Gebruiken van de effectenrekening De effectenrekening is een geblokkeerde rekening. U mag de effectenrekening daarom niet gebruiken, behalve voor het (laten) administreren van deelnemingsrechten en andere effecten waarin u kunt beleggen in het kader van Rabo ToekomstBeleggen. 4 Dienstverleningsovereenkomst U moet met ons een dienstverleningsovereenkomst sluiten voor het onderhoud van de effectenrekening Rabo ToekomstBeleggen. Komt u de verplichtingen uit de dienstverleningsovereenkomst niet na? Betaalt u bijvoorbeeld de kosten niet? Dan kunnen wij ook de overeenkomst Rabo ToekomstBeleggen opzeggen. 5 Aan- en verkopen van deelnemingsrechten en/of andere effecten 1 U kunt deelnemingsrechten en/of andere effecten aankopen door ons daartoe een aankoopopdracht te geven. Wij bepalen aan welke eisen zo n aankoopdracht moet voldoen. Deze deelnemingsrechten en/of ander effecten moeten worden aangekocht ten laste van het tegoed op de spaarrekening. 2 U kunt deelnemingsrechten en/of andere effecten verkopen door ons daartoe een verkoopopdracht te geven. Wij bepalen aan welke eisen zo n verkoopopdracht moet voldoen. De verkoopopbrengst wordt bijgeschreven op de spaarrekening. 3 Een aankoop- of verkoopopdracht moet minimaal 50,- bedragen. Wij kunnen dit minimumbedrag altijd wijzigen. 4 Wij kunnen kosten in rekening brengen voor het aan- en verkopen van deelnemingsrechten en/of effecten. 6 Herbeleggen dividenden en uitoefenen claims en andere rechten Worden er dividenden in contanten uitgekeerd op uw effectenrekening? Dan mogen wij deze (na bijschrijving op de spaarrekening) opnieuw beleggen in deelnemingsrechten in dit beleggingsfonds en/of in andere effecten. Ook mogen wij claims of andere rechten tot het verwerven van meer deelnemingsrechten en/of andere effecten namens u uitoefenen.

9 7 Verkoop deelnemingsrechten en andere effecten op de einddatum 1 Op de einddatum moeten de deelnemingsrechten en andere effecten verkocht worden. De verkoopopbrengst moet worden bijgeschreven op de spaarrekening. Het tegoed op de spaarrekening moet vervolgens gebruikt worden voor vaste en gelijkmatige uitkeringen zoals bedoeld in artikel lid 1 sub a dan wel c en artikel 3.126a lid 4 onderdeel a van de Wet IB Als alle deelnemingsrechten en andere effecten zijn verkocht, wordt de effectenrekening opgeheven. Voor zover nodig blijven de overeenkomst en de algemene voorwaarden gelden totdat de overeenkomst is afgewikkeld. 8 Overlijden Overlijdt u voor de einddatum? Dan moeten alle deelnemingsrechten en andere effecten die op dat moment op de effectenrekening geadministreerd worden, worden verkocht. De verkoopopbrengst moet worden bijgeschreven op de spaarrekening. Deze verkoopopbrengst moet vervolgens gebruikt worden voor vaste en gelijkmatige uitkeringen zoals bedoeld in artikel lid 1 sub b en artikel 3.126a lid 4 onderdeel b van de Wet IB Algemene bepalingen 9 Hoe u de effectenrekening kunt gebruiken 1 U kunt de effectenrekening gebruiken. Wij bepalen hoe en met welke middelen. U moet hierbij de middelen gebruiken die wij u hebben gegeven. Middelen zijn onder andere formulieren, passen, codes, hulpmiddelen, programmatuur en/of andere stukken. U bent hiervoor en voor het gebruik hiervan verantwoordelijk. 2 Mag u de effectenrekening niet meer (alleen) gebruiken? Dan moet u alle middelen meteen aan ons teruggeven. 3 Wij kunnen weigeren om u de effectenrekening te laten gebruiken als wij dat nodig vinden. 4 Wij kunnen aanwijzingen en voorschriften geven. Bijvoorbeeld voor het gebruik van de effectenrekening. U moet deze naleven. 5 Voor (het gebruik van) een elektronische dienst gelden de aanwijzingen en voorschriften die zijn opgenomen in de algemene voorwaarden die op die elektronische dienst van toepassing zijn. 10 Geen volmacht U kunt geen volmacht geven aan een ander om de effectenrekening namens u te gebruiken. Dit is alleen anders als wij dat met u hebben afgesproken. 11 Mededelingen en berichten 1 Als u ons iets meedeelt, moet u dat schriftelijk doen, tenzij wij met u daarover andere afspraken hebben gemaakt. 2 Als wij u iets willen meedelen of berichten, kunnen wij dit ook alleen via een elektronische dienst doen. Bijvoorbeeld via Rabo Internetbankieren. We hoeven dit dan niet meer op een andere manier te doen. 12 Wat als er iets verdachts of ongebruikelijks gebeurt? Merkt u dat er iets verdachts of ongebruikelijks gebeurt? Bijvoorbeeld met uw effectenrekening of de middelen die wij aan u hebben gegeven? Of dat er iets verdachts of ongebruikelijks gebeurt bij het gebruik van de effectenrekening? Of u denkt dat dit gaat gebeuren? Dan moet u dit meteen aan ons melden. Ook moet u dan doen wat wij u vragen. 13 Informatie over de effectenrekening 1 Wij geven u informatie over (het verloop van) de effectenrekening. Wij bepalen wanneer en op welke manier. Dit betekent dat wij ook via een elektronische dienst informatie beschikbaar kunnen stellen als u een elektronische dienst kunt gebruiken voor de effectenrekening. 2 U moet informatie meteen na ontvangst controleren. 3 Kunt u voor de effectenrekening een elektronische dienst gebruiken? Dan moet u regelmatig, maar ten minste één keer per twee weken, controleren of er elektronische informatie is. Ziet u dat er elektronische informatie is? Dan moet u deze meteen controleren. Heeft u een aan- of verkoopopdracht aan ons gegeven? Dan moet u dagelijks controleren of er informatie is over deze aan- of verkoopopdracht. Ook deze informatie moet u meteen na ontvangst controleren. 4 Is er iets niet juist in de informatie? Denkt u dat er informatie ontbreekt? Dan moet u ons dat meteen laten weten. 5 Heeft u niet binnen dertien maanden nadat de informatie aan u ter beschikking is gesteld op deze informatie gereageerd? Dan hoeven wij in ieder geval niet meer tot correctie over te gaan. Na die termijn hoeven wij de effectenrekening bijvoorbeeld niet meer te corrigeren als er ten onrechte een afschrijving plaatsgevonden heeft. Na die termijn geldt de inhoud van die informatie als door u goedgekeurd. 6 Fouten mogen wij altijd herstellen.

10 Slotbepalingen 14 Fusie, splitsing, contractsoverneming of overdracht 1 Fusie en splitsing van de Rabobank Wij kunnen samengaan met een andere rechtspersoon. Dat heet fuseren. Wij kunnen ook in onderdelen worden opgesplitst. Dat heet splitsen. Fuseren of splitsen wij? Dan kunnen onze rechtsopvolgers zelfstandig en ieder voor het geheel: alle rechten en bevoegdheden tegenover u uitoefenen; al onze verplichtingen tegenover u nakomen. 2 Contractsoverneming Wij kunnen de rechtsverhouding met u en de rechten, plichten en nevenrechten die daarbij horen overdragen aan een ander. Dat kan helemaal of voor een deel. Dat heet contractsoverneming. U geeft ons daarvoor nu al toestemming door het sluiten van de overeenkomst. 3 Overdracht Wij kunnen de vorderingen op u, de rechten uit de overeenkomst en de nevenrechten die daarbij horen, aan een ander overdragen, verpanden of hiervoor een zogenaamde financiëlezekerheidsovereenkomst sluiten. Dit kan geheel of gedeeltelijk. 15 Aansprakelijkheid bank voor belastingen 1 Als wij op grond van artikel 44a van de Invorderingswet aangesproken kunnen worden voor inkomstenbelasting, revisierente of een andere belasting die u moet betalen, hoeven wij u de effectenrekening niet te laten gebruiken. Dit geldt zolang wij hiervoor kunnen worden aangesproken. Wij beoordelen of wij hiervoor aangesproken kunnen worden. 2 Moeten wij inkomstenbelasting, revisierente of een andere belasting betalen in verband met de effectenrekening? Dan mogen wij deelnemingsrechten of andere effecten verkopen om dit bedrag te kunnen betalen. Kunnen wij geen deelnemingsrechten of andere effecten verkopen om dit bedrag te betalen? Dan moet u dit bedrag aan ons betalen zodra wij daar om vragen. Wij mogen dit bedrag bovendien vermeerderen met de wettelijke rente. Bent u overleden? Dan kunnen wij uw erfgenamen ieder apart vragen dit gehele bedrag aan ons te betalen. Uw erfgenamen hoeven ons samen niet meer te betalen dan u zou hebben moeten betalen. 16 Aansprakelijkheid 1 Zijn wij aansprakelijk tegenover u? Dan is onze aansprakelijkheid beperkt. Wij zijn dan alleen verplicht om aan u renteverlies te vergoeden tot maximaal 225,- per geval. Met renteverlies bedoelen wij de rente die u misloopt als gevolg van de gebeurtenis waarvoor wij aansprakelijk zijn. Wij zijn niet aansprakelijk voor andere directe of indirecte schade. 2 Wij zijn niet aansprakelijk als er sprake is van overmacht. Wij zijn ook niet aansprakelijk bij een storing in een elektronische dienst, in het elektriciteitsnet, in communicatieverbindingen of in apparatuur of programmatuur van de bank of van derden. 17 Wetgeving Wordt in deze bijzondere voorwaarden of in de overeenkomst een wetsartikel genoemd? Dan bedoelen wij daarmee ook wet- en/of regelgeving die in de plaats komt van dat wetsartikel. 18 Niet overdragen of verpanden De rechten uit de overeenkomst kunnen niet worden afgekocht, aan een ander worden overgedragen of als zekerheid dienen. Ook kunt u niet vrijwillig afzien van uw rechten uit de overeenkomst. Wij doen hierbij afstand van enig pandrecht dat wij mochten hebben of krijgen. 19 Verhouding met andere voorwaarden Voor zover in deze bijzondere voorwaarden afgeweken wordt van andere (algemene) voorwaarden die van toepassing zijn op de effectenrekening, gaan deze bijzondere voorwaarden voor. 20 Wijziging van de overeenkomst en de bijzondere voorwaarden 1 Wij kunnen de overeenkomst en deze bijzondere voorwaarden altijd wijzigen, aanvullen of vervangen. Wij informeren u hierover als dat gebeurt. 2 Minimaal 30 dagen voordat de wijziging, aanvulling of vervanging in gaat, krijgt u hiervan een mededeling van ons. De tekst van deze Bijzondere voorwaarden Rabo ToekomstBeleggen 2014 is op 16 januari 2014 gedeponeerd ter griffie van de rechtbank Midden Nederland te Utrecht, onder nummer 18/2014.

11 Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 Door ondertekening door de klant van het Openingsformulier Rabobank Effectenrekening of een andere overeenkomst zijn deze Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 van toepassing op de beleggingsdienstverlening door de Coöperatieve Centrale Raiffeisen- Boerenleenbank B.A. ( Rabobank Nederland ) en/of de bij haar aangesloten banken. Rabobank Nederland en de bij haar aangesloten banken beschikken over een vergunning als kredietinstelling, beleggingsonderneming en financiële dienstverlener en zijn ingeschreven in het register zoals bedoeld in artikel 1:107 van de Wet op het financieel toezicht (Wft) gehouden door De Nederlandsche Bank N.V. ( respectievelijk de Stichting Autoriteit Financiële Markten ( te Amsterdam. Van deze Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 zullen tevens een integraal onderdeel uitmaken de navolgende bijlagen, met inachtneming van de wijzigingen zoals deze daarin van tijd tot tijd zullen worden aangebracht: I Algemene beschrijving van de aard en risico s van financiële instrumenten; II Bescherming van uw financiële instrumenten en gelden bij de Rabobank; III Het orderuitvoeringsbeleid van de Rabobank; IV Beknopte beschrijving beleid inzake belangenconflicten. De meest actuele versie van deze bijlagen is steeds te vinden op Voor de bemiddeling bij de aan- en verkoop van opties dient tevens de Verklaring inzake Optiehandel Euronext en/of de Verklaring inzake Optiehandel Buitenland door de klant te worden ondertekend. Voor de bemiddeling in (financiële) termijncontracten (futures) dient tevens de Verklaring inzake futures Euronext te worden ondertekend. In geval van afwijkingen tussen deze Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 en de specifiek op opties en futures van toepassing zijnde bepalingen, zullen laatstgenoemde bepalingen prevaleren. Afhankelijk van de verleende beleggingsdiensten en/of het gekozen communicatiekanaal kunnen naast de Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 ook andere voorwaarden van toepassing zijn, respectievelijk kan worden verlangd dat ook andere overeenkomsten dan wel verklaringen worden ondertekend. Voor zover daarvan in deze Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 niet is afgeweken, zijn op de beleggingsdienstverlening van de Rabobank ook de Algemene Bankvoorwaarden van toepassing, met uitzondering van de artikelen 22 tot en met 27 van de Algemene Bankvoorwaarden. 1 Definities In deze algemene voorwaarden wordt verstaan onder: Bank : de Coöperatieve Centrale Raiffeisen-Boerenleenbank B.A. ( Rabobank Nederland ), gevestigd te Amsterdam en/of de bij haar aangesloten banken. Bewaarnemer: de B.V. Bewaarbedrijf Rabobank Nederland, waarvan de statutaire doelomschrijving beperkt is tot het op eigen naam doch voor rekening en risico van de Klant (laten) bewaren van effecten en rechten ten aanzien van effecten, alsmede het sluiten van overeenkomsten en het (doen) verrichten van werkzaamheden die voor deze bewaring dienstig zijn, waarbij onder effecten worden verstaan alle als zodanig door de Bewaarnemer aanvaarde goederen. Effecten: (i) een aandeel of een ander daarmee gelijk te stellen verhandelbaar waardebewijs of recht, een obligatie of een ander verhandelbaar schuldinstrument, elk ander verhandelbaar waardebewijs waarmee aandelen, obligaties of een ander verhandelbaar schuldinstrument door uitoefening van de daaraan verbonden rechten of door conversie kan worden verworven of dat in geld wordt afgewikkeld; (ii) een geldmarktinstrument (zoals depositocertificaten en commercial paper); (iii) een recht van deelneming in een beleggingsinstelling; (iv) een optie, future, swap, (rente)termijncontract of een ander derivatencontract dat betrekking heeft op effecten, valuta, rentevoeten, rendementen, of andere afgeleide instrumenten, indexen, grondstoffen of een andere economische waarde en dat kan worden afgewikkeld door middel van materiële aflevering of in contanten;

12 Effectenrekening: Geldrekening: Klant: (v) alle op een Effectenrekening geadministreerde vorderingen die de Klant ter zake van de hiervoor onder (i) tot en met (iv) gedefinieerde effecten van een bepaalde soort op de Bank en/ of de Bewaarnemer en/ of derden heeft of zal verkrijgen; (vi) al hetgeen overigens van tijd tot tijd als zodanig door de Bank zal worden aangemerkt en die door de Bank op een Effectenrekening worden geadministreerd. een in de administratie van de Bank en/ of de Bewaarnemer op naam van de Klant aangehouden rekening waarop de Effecten van de Klant bij de Bank en/of de Bewaarnemer worden aangehouden. een daartoe aangewezen rekening bij de Bank, ten laste waarvan de Bank de in het kader van de beleggingsdienstverlening door de Klant verschuldigde bedragen kan incasseren en waarop de Bank de aan de Klant toekomende bedragen kan bijschrijven. degene of degenen, of bij een commanditaire vennootschap, vennootschap onder firma of een maatschap (na invoering van de Wet personenvennootschappen een openbare vennootschap of een stille vennootschap), de vennoten of de maten, zowel samen als ieder afzonderlijk, voor wie de Bank een Effectenrekening aanhoudt. 2 Beleggingsdiensten De Bank biedt - voor zover relevant in het kader van deze algemene voorwaarden - de volgende beleggingsdiensten en nevendiensten aan de Klant aan: i het ontvangen en doorgeven van orders voor rekening van de Klant met betrekking tot Effecten; ii het uitvoeren van orders met betrekking tot Effecten voor rekening van de Klant; iii het op verzoek van de Klant verstrekken van beleggingsadvies met betrekking tot één of meer transacties die met Effecten verband houden (tenzij de Klant gebruikmaakt van een serviceconcept waarbij geen beleggingsadvies wordt verstrekt); iv bewaring (al dan niet door het inschakelen van de Bewaarnemer) en beheer van Effecten voor rekening van de Klant en daarmee samenhangende diensten zoals contanten- en/of zekerhedenbeheer; v onderzoek op beleggingsgebied en financiële analyse of andere vormen van algemene aanbevelingen in verband met transacties in Effecten. 3 Klantclassificatie a De Klant wordt ingedeeld in de categorie van niet-professionele beleggers. Deze indeling geldt voor alle door de Bank verleende beleggingsdiensten en nevendiensten en ongeacht de soort Effecten waarin de Klant transacties wenst te verrichten. b De Bank is niet verplicht medewerking te verlenen aan een verzoek van de Klant om als een professionele belegger te worden aangemerkt. 4 Beleggen zonder beleggingsadvies a Indien de Klant gebruikmaakt van een door de Bank aangeboden serviceconcept waarbij geen beleggingsadvies wordt verleend, wordt de beleggingsdienst geacht te zijn verleend op eigen initiatief van de Klant en dient de Klant zelf na te gaan of zijn kennis en ervaring voldoende zijn om de risico s en de passendheid van de beleggingsdienst of het Effect te beoordelen. b Indien de Klant geen of onvoldoende informatie aan de Bank verschaft over zijn kennis en ervaring c.q. wijziging daarvan, is de Bank als gevolg daarvan niet in staat om te beoordelen of de door de Bank aan de Klant verleende diensten voor de Klant passend zijn. c Indien de Klant gebruikmaakt van een serviceconcept waarbij geen beleggingsadvies wordt verleend en voor de Effectenrekening al dan niet een doelrisicoprofiel is vastgesteld, is de Klant zelf verantwoordelijk te bewaken dat de door de Klant verstrekte orders in overeenstemming zijn met een voor de Effectenrekening vastgesteld doelrisicoprofiel. 5 Beleggen met beleggingsadvies a Indien de Klant gebruikmaakt van een door de Bank aangeboden serviceconcept waarbij beleggingsadvies wordt verleend, is de Bank niet gehouden tot het ongevraagd verstrekken van beleggingsadviezen aan de Klant. Voorts is de Bank niet gehouden de Klant in kennis te stellen van alle openbare dan wel van derden afkomstige informatie. b De in het kader van de beleggingsdienstverlening door de Bank eventueel aan de Klant te verstrekken beleggingsadviezen zijn gebaseerd op verwachtingen en mogen nimmer als een garantie worden beschouwd. Nimmer mag de Klant of een derde er vanuit gaan dat deze verwachtingen zullen uitkomen. De door de Bank eventueel aan de Klant verstrekte beleggingsadviezen hebben slechts tijdelijke geldigheid. Het staat de Klant vrij de beleggingsadviezen van de Bank al dan niet op te volgen. c Het behoort tot de uitsluitende verantwoordelijkheid en bevoegdheid van de Klant om naar aanleiding van een eventueel door de Bank verstrekt beleggingsadvies te beslissen om al dan niet een order tot het voor zijn rekening en risico verrichten van een transactie in Effecten aan de Bank te verstrekken. d Indien de Klant gebruikmaakt van een door de Bank aangeboden serviceconcept waarbij beleggingsadvies wordt verleend en de Klant orders aan de Bank verstrekt door middel van directe kanalen zoals de Rabo Orderlijn en internet, wordt de beleggingsdienst geacht te zijn verleend op eigen initiatief van de Klant en dient de Klant zelf na te gaan of zijn

13 kennis en ervaring voldoende zijn om de risico s en de geschiktheid van de beleggingsdienst of het Effect te beoordelen. In dat geval is de Klant zelf verantwoordelijk te bewaken dat de door de Klant verstrekte orders in overeenstemming zijn met het voor de Effectenrekening vastgestelde doelrisicoprofiel. e Indien het niet opvolgen van de door de Bank gegeven beleggingsadviezen tot gevolg heeft dat naar het oordeel van de Bank stelselmatig buiten het door de Bank voor de Effectenrekening vastgestelde doelrisicoprofiel wordt getreden en er evenmin aanleiding bestaat om tot wijziging van het voor de Effectenrekening vastgestelde doelrisicoprofiel over te gaan, is de Bank bevoegd - nadat de Bank de Klant daarvan voorafgaand in kennis heeft gesteld - de Klant onder te brengen in een door de Bank aangeboden serviceconcept waarbij door de Bank geen beleggingsadvies wordt verleend. f De Bank is niet aansprakelijk jegens de Klant of een derde voor enige schade die het gevolg mocht zijn van het volgen van een door de Bank gegeven beleggingsadvies, tenzij dit advies redelijkerwijze niet had mogen worden gegeven. g De Bank staat niet in voor de juistheid en volledigheid van de door haar aan de Klant verstrekte informatie en aanvaardt daarvoor geen aansprakelijkheid. 6 Risico s beleggen in Effecten a De kenmerken van de verschillende soorten Effecten waarop de beleggingsdienstverlening door de Bank betrekking heeft en de daaraan verbonden specifieke beleggingsrisico s zijn onder meer beschreven in de als bijlage I (Algemene beschrijving van de aard en risico s van financiële instrumenten) opgenomen informatie. Deze informatie is niet uitputtend. Indien de Klant van mening is dat de door de Bank verstrekte informatie niet toereikend is, verstrekt de Bank de Klant op diens verzoek aanvullende informatie. b Indien voor de Effectenrekening een doelrisicoprofiel is vastgesteld is de Klant daarmee bekend. De Klant dient de Bank te informeren indien zich relevante wijzigingen voordoen in zijn financiële positie, kennis en ervaring met het doen van beleggingen, beleggingsdoelstellingen en risicobereidheid, dan wel zich andere omstandigheden voordoen die gevolgen kunnen hebben ten aanzien van het voor de Effectenrekening vastgestelde doelrisicoprofiel. c De Klant is zich er van bewust dat bij bestensorders (dit is een order die in beginsel wordt uitgevoerd tegen de eerstvolgende koers nadat de order is ingevoerd in het handelssysteem waarbinnen deze order wordt uitgevoerd) geen zekerheid bestaat over de koers waarop de order wordt uitgevoerd en dat deze koers onder omstandigheden substantieel kan afwijken van de laatst bekende koers. Indien door de Klant een bestensorder wordt gegeven aanvaardt de Klant deze risico s volledig. d De waarde van een belegging in Effecten kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. e De Klant is zich er van bewust dat uit het beleggen in Effecten verliezen kunnen voortvloeien. De Klant dient er op toe te zien voortdurend in staat te zijn om deze verliezen te dragen. f Indien de Klant bij het beleggen in Effecten gebruik maakt van een effectenkrediet dan wel anderszins geheel of gedeeltelijk met geleend geld belegt, is de Klant zich er van bewust het risico te lopen zijn inleg te verliezen en zelfs een schuld over te houden. g De Klant heeft van de Bank voldoende informatie ontvangen over de risico s verbonden aan het beleggen in Effecten. De Klant is zich terdege bewust van de risico s verbonden aan het beleggen in Effecten en aanvaardt deze risico s volledig. 7 Beperkingen/wijziging dienstverlening a De Bank is bevoegd om het verrichten van werkzaamheden die het beheer van op bepaalde gereglementeerde markten of multilaterale handelsfaciliteiten verhandelde Effecten met zich meebrengen te beëindigen, nadat de Bank de Klant daarvan voorafgaand in kennis heeft gesteld. De Klant zal in dat geval binnen een door de Bank daartoe te stellen termijn opdracht verstrekken hetzij tot overboeking van de betreffende Effecten naar een andere kredietinstelling hetzij tot verkoop voor rekening en risico van de Klant. Indien de Klant niet tijdig opdracht verstrekt is de Bank bevoegd om de betreffende Effecten op een door de Bank te bepalen tijdstip namens en voor rekening en risico van de Klant te verkopen, ongeacht de alsdan te realiseren verkoopopbrengst. b De Bank respectievelijk de Bewaarnemer is bevoegd om de bewaarneming van Effecten die niet bij een (inter)nationale centrale bewaarinstelling in bewaring kunnen worden gegeven dan wel van eenheden van Effecten die kleiner zijn dan de minimaal verhandelbare hoeveelheid te beëindigen, nadat de Bank de Klant daarvan voorafgaand in kennis heeft gesteld. De Klant zal in dat geval binnen een door de Bank daartoe te stellen termijn aan de Bank de benodigde opdrachten verstrekken opdat zal worden overgegaan tot overboeking van de betreffende (eenheden van) Effecten naar een andere kredietinstelling, of verkoop daarvan voor rekening en risico van de Klant. Indien de Klant niet tijdig opdracht verstrekt is de Bank bevoegd om de betreffende (eenheden van) Effecten op een door de Bank te bepalen tijdstip namens en voor rekening en risico van de Klant te verkopen, ongeacht de alsdan te realiseren verkoopopbrengst. c De Bank respectievelijk de Bewaarnemer is gerechtigd Effecten welke naar hun redelijk oordeel, gelet op de staat waarin de uitgevende instelling van die Effecten is komen te verkeren, niet (meer) voor open bewaring in aanmerking komen, van de Effectenrekening te verwijderen. 8 Inschakeling Bewaarnemer a Voor Effecten die de Klant in open bewaring geeft, treedt de Bank op als bewaarnemer. De Bank is bevoegd om Effecten in bewaring te geven bij de Bewaarnemer.

14 b De Bank maakt van de aan haar verleende bevoegdheid om de Bewaarnemer in te schakelen uitsluitend gebruik voor Effecten, waarvoor zulks is bepaald in bijlage II (Bescherming van uw financiële instrumenten en gelden bij de Rabobank). c De Klant verstrekt zijn instructies met betrekking tot Effecten aan de Bank, die voor zover van toepassing, bevoegd is deze instructies namens de Bewaarnemer maar voor rekening en risico van de Klant in ontvangst te nemen. 9 Hoofdelijke aansprakelijkheid Rabobank Nederland Rabobank Nederland is hoofdelijk aansprakelijk voor alle verplichtingen van de Bewaarnemer jegens de Klant. 10 Beheer Effectenrekening a De Bank - voor zover nodig daartoe gevolmachtigd door de Bewaarnemer - is belast met het verrichten van de werkzaamheden die het beheer van de Effectenrekening met zich meebrengt. De Bank is bevoegd tegenover derden de rechten van de Klant uit te oefenen, voor zover dit voor een goed beheer van de Effectenrekening wenselijk is. b De Bank en de Bewaarnemer zijn met betrekking tot Effecten - behoudens nadere overeenkomst - niet bevoegd tot bijeenroeping van een vergadering van aandeelhouders, tot het bijwonen van en het voeren van het woord in een zodanige vergadering, tot het uitoefenen van het stemrecht en tot het doen instellen van een onderzoek naar het beleid en de gang van zaken van een rechtspersoon. De Bank en/ of de Bewaarnemer stelt desgevraagd de Klant in de gelegenheid deze rechten uit te oefenen. c De Bewaarnemer is jegens de Klant niet aansprakelijk voor het beheer van een Effectenrekening, behoudens in geval van opzet of grove schuld van de Bewaarnemer. 11 Koersinformatie a De Bank is niet verplicht aan de Klant koersinformatie te verstrekken. b De Bank is niet aansprakelijk voor enige schade die het gevolg mocht zijn van door de Bank aan de Klant verstrekte koersinformatie. 12 Aansprakelijkheid a De Bank en de Bewaarnemer verrichten alle handelingen met betrekking tot Effecten voor rekening en risico van de Klant. b De Bank en de Bewaarnemer zijn niet aansprakelijk voor schade als gevolg van een waardedaling of waardestijging van Effecten, door de Klant geleden verliezen en/of gederfde winst, of welke andere schade ook, behalve indien en voor zover komt vast te staan dat deze schade het rechtstreekse gevolg is van opzet of grove schuld van de Bank respectievelijk de Bewaarnemer. De Bank en de Bewaarnemer zijn nimmer aansprakelijk voor indirecte schade, gevolgschade en/of gederfde winst. c De Klant vrijwaart de Bank en de Bewaarnemer voor aanspraken van derden met betrekking tot de door de Bank en de Bewaarnemer verrichte diensten met betrekking tot Effecten. d De Bank is nimmer aansprakelijk voor door de Klant geleden schade als gevolg van maatregelen die de Bank op basis van een wettelijk voorschrift of voorschriften van een gereglementeerde markt, multilaterale handelsfaciliteit, clearingsinstelling of settlementsysteem verplicht of bevoegd is te nemen of in verband met buitengewone omstandigheden meent te moeten nemen. e Indien de Klant van mening is dat een aan de Bank verstrekte order niet correct door de Bank is uitgevoerd, een onjuist beleggingsadvies is gegeven, dan wel de Bank naar het oordeel van de Klant anderszins toerekenbaar tekort is geschoten in haar dienstverlening dan wel in de door haar daarbij te betrachten zorgvuldigheid, is de Klant gehouden om onverwijld maatregelen te nemen ter voorkoming van (verdere) schade. 13 Inschakeling van derden a De Bank en de Bewaarnemer zijn bevoegd om gebruik te maken van de diensten van derden, daaronder begrepen doch niet beperkt tot het in bewaring geven van de Effecten aan derden en het verkrijgen van rechten ten aanzien van de Effecten door tussenkomst van derden. b De Bank en de Bewaarnemer zijn niet aansprakelijk voor tekortkomingen van derden indien aannemelijk wordt gemaakt dat bij de keuze van die derde de nodige zorgvuldigheid in acht is genomen. Evenmin zijn de Bank en de Bewaarnemer aansprakelijk voor tekortkomingen van een gereglementeerde markt of multilaterale handelsfaciliteit, betaal- en afwikkelsystemen of (inter) nationale centrale bewaarinstellingen. Indien de Bank en de Bewaarnemer niet aansprakelijk zijn voor tekortkomingen van derden zal de Bank, indien de Klant schade heeft geleden, de Klant behulpzaam zijn bij zijn pogingen deze schade ongedaan te maken. 14 Verpanding a Tot zekerheid voor de betaling van al hetgeen de Bank, uit welke hoofde ook, al dan niet opeisbaar of onder voorwaarde blijkens haar administratie van de Klant te vorderen heeft of zal krijgen, zijn aan de Bank verpand alle Effecten die door de Bank, de Bewaarnemer of een derde worden geadministreerd op de door de Klant bij de Bank aangehouden Effectenrekening, alsmede de tegoeden op de door de Klant bij de Bank aangehouden Geldrekening. Het hiervoor bedoelde pandrecht komt tot stand telkens op het moment waarop de Bank, de Bewaarnemer, dan wel een derde voor

15 één van hen, de Effecten onder zich krijgt, bijschrijving van het aandeel in het verzameldepot in de administratie van de Bank plaatsvindt respectievelijk op het moment waarop de vordering ontstaat. b De Bank is bevoegd mede namens de Bewaarnemer of derden, met wie de Bank daartoe een overeenkomst is aangegaan, mededeling van het pandrecht en van eventuele overige krachtens dit artikel verrichte verpandingen in ontvangst te nemen. c Het pandrecht omvat mede een recht van pand op alle ter zake van de verpande Effecten te ontvangen vergoedingen. d Onverminderd het voorafgaande is de Klant verplicht om al hetgeen te doen respectievelijk na te laten dat noodzakelijk of wenselijk is met het oog op het vestigen van het onderhavige pandrecht. De Bank is bevoegd tot het verrichten van alle handelingen die noodzakelijk of wenselijk zijn met het oog op het vestigen van het in dit artikel bedoelde pandrecht, het doen van mededeling aan de Bewaarnemer of derden van die verpanding en het vorderen van uitlevering van de Effecten. e Indien de Klant over een deel van de verpande Effecten en/of het tegoed op de Geldrekening wenst te beschikken, is de Bank verplicht dat deel van het verpande vrij te geven, voor zover hetgeen na vrijgave resteert voldoende dekking biedt voor hetgeen de Bank van de Klant te vorderen heeft of zal hebben. 15 Het verstrekken van opdrachten a De Klant is bevoegd om door middel van de daartoe door de Bank aangewezen communicatiemiddelen op de daarvoor door de Bank aangegeven dagen en tijden opdrachten te geven, waaronder orders tot het voor zijn rekening en risico verrichten van transacties in Effecten. De Bank is bevoegd om een door de Klant gegeven order niet uit te voeren indien bij het geven van die order geen gebruik is gemaakt van de door de Bank aangewezen communicatiemiddelen, de order niet voldoet aan de door de Bank gestelde voorwaarden dan wel indien de order voor de Bank niet duidelijk of innerlijk tegenstrijdig is. De Bank is in deze gevallen niet aansprakelijk voor het niet (tijdig) uitvoeren van de door de Klant verstrekte order. b De Klant draagt er zorg voor dat altijd voldoende tegoed op de Geldrekening en/ of Effectenrekening aanwezig is voor de voldoening aan de Bank van al hetgeen de Klant uit hoofde van zijn order en daarmee verband houdende handelingen verschuldigd zal zijn. c De Bank behoudt zich het recht voor om een verkooporder pas uit te voeren nadat de betreffende Effecten op de Effectenrekening zijn bijgeschreven en vrij en onbezwaard geleverd kunnen worden, alsmede een kooporder - daaronder begrepen een order om op een emissie in te schrijven - te weigeren indien de stand van de Geldrekening een volledige uitvoering niet toelaat. Voorts is de bank bevoegd om een order tot aan- of verkoop van Effecten te weigeren indien het door de Bank te berekenen dekkingsresultaat (dit is het verschil tussen de laagste waarde van de overeengekomen limiet en de onderpandwaarde zekerheden en de totale verplichtingen van de Klant uit hoofde van de beleggingsdienstverlening) uitvoering van de order niet toelaat. Indien de order een inschrijving op een emissie betreft kan er sprake zijn van geen of een gedeeltelijke toewijzing. d De Bank is bevoegd om de uitvoering van bestensorders waaruit een financiële verplichting van de Klant jegens de Bank voortvloeit, in bijzondere omstandigheden of indien de laatst tot stand gekomen koers lager is dan een door de Bank voor een of meer Effecten van tijd tot tijd vastgesteld bedrag, te weigeren. e De Bank is altijd bevoegd grenzen te stellen aan de door de Klant in te nemen posities en is niet verplicht een door de Klant opgegeven order te accepteren. De Bank aanvaardt geen orders waarbij de Klant beoogt om Effecten, niet zijnde een derivatencontract zoals bedoeld in artikel 1 sub c. (iv), te verkopen die de Klant niet bezit op het moment van verkoop. f Indien de Klant een order aan de Bank verstrekt met gebruikmaking van directe kanalen zoals de Rabo Orderlijn en internet, toetst de Bank deze order uitsluitend op de aanwezigheid van een voldoende tegoed op de Geldrekening respectievelijk Effectenrekening alsmede of het door de Bank te berekenen dekkingsresultaat (zoals hierboven sub c) bedoeld) uitvoering van de order toelaat. g Claimbewijzen of andere aan Effecten verbonden rechten, die op een bepaald tijdstip hun waarde verliezen, zullen door de Bank - tenzij door de Klant tijdig een afwijkende instructie is verstrekt - op de dag van het verstrijken van de termijn bestens worden verkocht. h De Bank is bevoegd om in het kader van de beleggingsdienstverlening de met de Klant gevoerde (telefoon)gesprekken en andere vormen van communicatie tussen de Bank en de Klant vast te leggen. Deze vastlegging kan onder meer worden gebruikt ten behoeve van de controle op de gegeven adviezen en orders en in het kader van de behandeling van geschillen tussen de Klant en de Bank. Deze vastlegging zal na verloop van tijd door de Bank worden vernietigd. 16 Uitvoering effectenorders a De Bank voert een order tot aan- of verkoop van Effecten uit voor rekening en risico van de Klant en met inachtneming van het bepaalde in bijlage III (Het orderuitvoeringsbeleid van de Rabobank). De Klant stemt in met en verleent - voor zover nodig - uitdrukkelijke toestemming aan het orderuitvoeringsbeleid van de Bank. De Bank is niet gehouden om specifieke instructies van de Klant die afwijken van het orderuitvoeringsbeleid van de Bank uit te voeren. Voor zover de Bank een specifieke instructie van de Klant die afwijkt van het orderuitvoeringsbeleid van de Bank weigert, zal dit tot gevolg hebben dat de order van de Klant niet wordt uitgevoerd. Voor zover de Bank een specifieke instructie van de Klant die afwijkt van het order uitvoeringsbeleid van de Bank uitvoert, dient de Klant zich te realiseren dat zulks de Bank kan beletten de in het order uitvoeringsbeleid van de Bank opgenomen maatregelen te nemen om bij de uitvoering

16 van de desbetreffende order het best mogelijke resultaat te behalen. De Bank zal jaarlijks dan wel eerder indien daartoe naar haar oordeel voldoende aanleiding bestaat nagaan of het orderuitvoeringsbeleid aanpassing behoeft en de Klant in kennis stellen indien in het orderuitvoeringsbeleid van de Bank wezenlijke wijzigingen worden aangebracht. b Bij verkoop van Effecten is de Bank bevoegd onmiddellijk de verkoopopbrengst op de Geldrekening van de Klant bij te (doen) schrijven en de Effecten van de Effectenrekening af te boeken. Na uitvoering van een kooporder of na toewijzing op een emissie is de Bank bevoegd onmiddellijk ten laste van de Geldrekening van de Klant het verschuldigde bedrag te incasseren en op de Effectenrekening een (ontvangst)positie bij te boeken. c De Bank is bevoegd om de Geldrekening en de Effectenrekening te debiteren respectievelijk te crediteren voor al hetgeen de Klant uit hoofde van aan- respectievelijk verkooporders in Effecten en de met het beheer van Effecten verband houdende handelingen aan de Bank verschuldigd is respectievelijk voor al hetgeen de Klant van de Bank te vorderen krijgt. d De Bank is bevoegd om aan- en verkooporders uit te voeren met zichzelf of met derden als wederpartij. e De Bank voegt aan- en verkooporders van de Klant uitsluitend samen met andere aan- en verkooporders indien zulks ten aanzien van de betreffende soort Effecten gebruikelijk is. 17 Looptijd effectenorders Behoudens afwijkende instructies van de Klant aan de Bank gelden voor orders tot aan- en verkoop van Effecten, niet zijnde de in artikel 1 sub c (iv) genoemde derivatencontracten, de door de Bank aangegeven looptijden: voor bestensorders tot het einde van de 5e handelsdag, gerekend vanaf de eerste handelsdag waarop de order kan worden uitgevoerd en bovendien uiterlijk tot het einde van de laatste handelsdag van het lopende kalenderjaar; voor limietorders tot het einde van de 10e handelsdag, gerekend vanaf de eerste handelsdag waarop de order kan worden uitgevoerd en bovendien uiterlijk tot het einde van de laatste handelsdag van het lopende kalenderjaar. De Bank is bevoegd om deze looptijden te wijzigen. 18 Royement van effectenorders a Indien wijzigingen plaatsvinden in Effecten (zoals een splitsing) royeert de Bank eventuele nog niet uitgevoerde orders met betrekking tot zodanige Effecten. Voorts is de Klant er mee bekend dat zich omstandigheden kunnen voordoen (waaronder bepaalde gebeurtenissen ten aanzien van de uitgevende instelling van bepaalde Effecten die waarschijnlijk van wezenlijke invloed zullen zijn op de koers van de betreffende Effecten) als gevolg waarvan nog niet uitgevoerde orders met betrekking tot bepaalde Effecten worden geroyeerd door de gereglementeerde markt of multilaterale handelsfaciliteit waarop deze worden uitgevoerd. b Na beurssluiting op de dag voorafgaand aan de dag waarop de Effecten ex-dividend gaan worden alle nog openstaande orders die voor beurssluiting in het ordersysteem van de Bank zijn ingevoerd geroyeerd, tenzij op de gereglementeerde markt of multilaterale andelsfaciliteit alwaar de Effecten worden verhandeld andere voorschriften of gebruiken van kracht zijn. De Bank zal in geval van royement niet gehouden zijn om deze order met een aangepaste limiet uit te voeren, behoudens het geval dat door de Klant aan de Bank daartoe een nieuwe order is verstrekt. 19 Ontvangst informatie langs elektronische weg a Indien door de Klant met de Bank een MantelOvereenkomst elektronische diensten (dan wel een andere daarvoor op enig moment in de plaats tredende overeenkomst) is afgesloten, is de Bank bevoegd om berichten waarbij de uitvoering van een effectenorder aan de Klant wordt teruggemeld, effectennota s, rekeningafschriften, dan wel overige voor de Klant bestemde informatie (hierna tezamen te noemen: de informatie) uitsluitend langs elektronische weg aan de Klant te verstrekken. b De Klant is zich bewust van de risico s die het langs elektronische weg ter beschikking stellen van informatie met zich meebrengt voor de authenticiteit en de vertrouwelijkheid van het berichtenverkeer en aanvaardt deze risico s. Voorts verklaart de Klant zich bewust te zijn van de risico s die zich kunnen voordoen ten aanzien van zogenaamde phishingactiviteiten, waarbij derden de Klant er toe aanzetten om vertrouwelijke (persoonlijke) informatie te verstrekken, die hij niet prijs zou moeten geven. c De Klant is verplicht de door de Bank aan de Klant langs elektronische weg ter beschikking gestelde informatie onverwijld doch ten minste dagelijks te controleren, alsmede te controleren of de door hem verstrekte effectenorders juist zijn uitgevoerd. Bij constatering van een onjuistheid of onvolledigheid is de Klant verplicht de Bank daarvan onverwijld in kennis te stellen. d Indien aan de Klant (uitsluitend) langs elektronische weg informatie ter beschikking is gesteld, geldt de inhoud van de door de Bank verstrekte elektronische opgaven als door de Klant te zijn goedgekeurd, indien de Klant deze niet heeft betwist binnen twaalf maanden nadat een opgave geacht kan worden de Klant te hebben bereikt. Indien in dergelijke opgaven (reken) fouten voorkomen, is de Bank bevoegd en verplicht die (reken)fouten te herstellen, ook nadat de genoemde termijn van twaalf maanden is verstreken. e Indien aan de Klant uitsluitend langs elektronische weg informatie ter beschikking is gesteld, kan de Klant binnen de van toepassing zijnde wettelijke bewaartermijn een kopie daarvan bij de Bank opvragen.

17 20 Controle aangeboden coupons a De Bank controleert door de Klant ter verzilvering aangeboden coupons van Effecten niet op uitloting. b De Bank vergelijkt door de Klant ter verzilvering aangeboden coupons van Effecten niet met enige recherchelijst betreffende gestolen en verloren toondereffecten. 21 Afrekening niet in euro noterende Effecten Tenzij uitdrukkelijk is overeengekomen dat de afrekening op een vreemde valutarekening van de Klant zal plaatsvinden, zal de Bank alle niet in euro noterende Effecten met de Klant in euro afrekenen, waarbij de wisselkoersbepaling in beginsel op het volgende tijdstip zal plaatsvinden: aan- en verkooptransacties : transactiedatum; coupons, dividenden en lossingen : betaalbaarstellingdatum; corporate actions : afrekendatum; toewijzingen op emissies : toewijzingsdatu m. Met inachtneming van het voorafgaande stelt de Bank de toepasselijke wisselkoers (waarin de wisselkosten zijn verwerkt) vast op basis waarvan met de Klant wordt afgerekend en verschaft daarover desgevraagd nadere informatie aan de Klant. De Bank is bevoegd deze tijdstippen te wijzigen. 22 Bijzondere omstandigheden Onverminderd de regeling in de Algemene Bankvoorwaarden is de Bank ingeval van bijzondere omstandigheden (waaronder begrepen het uitvallen van ordersystemen en grote drukte op effecten- en derivatenbeurzen) jegens de Klant niet gehouden om een order uit te voeren binnen de daarvoor gebruikelijke tijden. De Bank is niet aansprakelijk voor de hierdoor ontstane schade, tenzij er sprake is van opzet of grove schuld van de Bank. 23 (Administratieve) voorschriften a Beheers- en beschikkingshandelingen met betrekking tot Effecten op de Effectenrekening zijn onderworpen aan door de Bank vast te stellen (administratieve) voorschriften en aanwijzingen. b De Klant is verantwoordelijk voor (het gebruik van) de hem door de Bank ter beschikking gestelde formulieren, passen, codes, hulpmiddelen, programmatuur en andere informatie. c De Bank zal bij beheers- en beschikkingshandelingen met betrekking tot tegoeden op de Effectenrekening waarbij er een keuze moet worden gemaakt, bevoegd doch niet verplicht zijn om voor rekening en risico van de Klant een keuze te maken. De Bank zal de Klant zo mogelijk voorafgaand informeren welke keuze de Bank zal maken bij gebreke van de tijdige ontvangst van andersluidende instructies van de Klant. De keuze van de Bank zal worden bepaald door de verwachting die bij de Bank bestaat over welke keuze de voorkeur heeft van de meerderheid van de klanten en mag niet worden aangemerkt als een door de Bank verstrekt advies. 24 Bewaarloon, provisie en kosten a De Bank brengt voor de door de Bewaarnemer en de Bank verleende beleggingsdiensten bewaarloon, provisie, kosten (waaronder de door de Bank en/ of Bewaarnemer ingeschakelde derden in rekening gebrachte kosten) en belastingen in rekening aan de Klant. De tarieven zoals deze van tijd tot tijd gelden alsmede de wijze waarop deze zullen worden berekend kunnen worden geraadpleegd op dan wel worden door de Bank desgevraagd aan de Klant ter beschikking gesteld. De Bank is altijd bevoegd om deze tarieven te wijzigen. b De Bank wijst de Klant op de mogelijkheid dat de beleggingsdienstverlening door de Bank nog andere kosten, waaronder belastingen, voor de Klant kan meebrengen, die niet via de Bank worden betaald of door de Bank worden opgelegd. c De Bank ontvangt voor de door haar aan de Klant verleende beleggingsdiensten in bepaalde gevallen een (distributie) vergoeding van een derde. De Klant kan desgevraagd nadere informatie verkrijgen over het bestaan en de hoogte van zodanige (distributie)vergoedingen, voor zover relevant in het kader van de door de Bank aan de Klant verleende beleggingsdiensten. 25 Creditering onder voorbehoud Iedere creditering geschiedt onder het voorbehoud dat de Bank tijdig en behoorlijk in het bezit komt van de tegenwaarde. Bij gebreke daarvan is de Bank bevoegd de creditering ongedaan te maken. 26 Valutadatum De datum waarop het bedrag van een afrekening door de Bank voor de Klant rentedragend zal zijn, is gelijk aan de dag waarop clearinginstellingen, betaal- en verwisselkantoren of correspondenten de betreffende transactie of uitkering met de Bank afrekenen. De Bank is bevoegd deze datum te wijzigen. 27 Effectenrekening op naam van meer Klanten Indien de Bank een Effectenrekening voor meer Klanten aanhoudt, zijn zij - tenzij schriftelijk anders met de Bank is overeengekomen - zowel samen als ieder afzonderlijk bevoegd om aan de Bank opdrachten te verstrekken, over een tegoed op de Effectenrekening te beschikken en/of van een eventuele kredietfaciliteit gebruik te maken, ongeacht of een tegoed op de rekening en/of krediet op enig tijdstip in enige (andere) gemeenschap valt. Hiervoor gelden de volgende bepalingen:

18 a na het overlijden of de ondercuratelestelling van een Klant (indien de Klant een natuurlijk persoon is) of ontbinding van de Klant (indien de Klant een rechtspersoon is) blijft/blijven de andere Klant(en) bevoegd om aan de Bank opdrachten te verstrekken, over een tegoed op de Effectenrekening te beschikken; b na het overlijden van een Klant hebben zijn rechtsopvolgers gezamenlijk dezelfde rechten als de overleden Klant had. Daaronder wordt mede begrepen het recht om over een tegoed op de Effectenrekening te beschikken en het hierna onder e. bedoelde recht om de afzonderlijke beschikkingsbevoegdheid van de andere Klant(en) op te zeggen; c na het overlijden van een Klant (indien de Klant een natuurlijk persoon is) of ontbinding van de Klant (indien de Klant een rechtspersoon is) eindigt een kredietfaciliteit; d de Bank kan in naar haar oordeel bijzondere gevallen de medewerking van alle Klanten verlangen om aan de Bank opdrachten te verstrekken, over een tegoed op de Effectenrekening te beschikken, of om de Effectenrekening op te zeggen; e na schriftelijke opzegging door een Klant - of na overlijden van een Klant door zijn gezamenlijke rechtsopvolgers - van de bevoegdheid om afzonderlijk over een tegoed op de Effectenrekening te beschikken en/of van een kredietfaciliteit gebruik te maken mag slechts door alle Klanten gezamenlijk over een tegoed op de Effectenrekening worden beschikt of van een kredietfaciliteit gebruik worden gemaakt. De opzegging is eerst van kracht nadat de Bank daarvan schriftelijk in kennis is gesteld. Volmachten komen door deze opzegging te vervallen; f iedere Klant is hoofdelijk en voor het geheel aansprakelijk voor een debetsaldo op de Geldrekening; g de erkenning van het saldo van de Effectenrekening door een Klant is bindend voor iedere Klant, behoudens tegenbewijs; h de Bank is bevoegd een tegoed op de rekening te verrekenen met een vordering van de Bank op de Klant; i iedere Klant heeft aan iedere andere Klant de bevoegdheid verleend om mede namens hem alle mededelingen en aanzeggingen die de Bank met betrekking tot de Effectenrekening doet te ontvangen en daarvan kennis te nemen. Iedere Klant is bevoegd om mede namens iedere andere Klant aan de Bank mededelingen en aanzeggingen te doen; j een voor de Effectenrekening vastgesteld doelrisicoprofiel geldt voor iedere Klant en iedere Klant wordt geacht daarmee te hebben ingestemd. 28 Volmacht Een Klant kan aan een derde die is aan te merken als een eerste- of tweedelijns familielid schriftelijk volmacht verlenen om aan de Bank orders tot koop en verkoop van Effecten te verstrekken en van een eventuele kredietfaciliteit gebruik te maken. De Bank is nimmer verplicht met een gevolmachtigde te handelen. Een volmacht eindigt: a door overlijden (indien de Klant een natuurlijk persoon is), door ontbinding van de Klant (indien de Klant een rechtspersoon is), bij faillissement, surséance van betaling en ondercuratelestelling van de Klant, die de volmacht (mede) heeft verleend, bij onderbewindstelling van het vermogen van de Klant die de volmacht (mede) heeft verleend, bij van toepassingverklaring van een wettelijke schuldsaneringsregeling op de Klant die de volmacht (mede) heeft verleend en als de Klant die de volmacht (mede) heeft verleend niet meer bevoegd is (alleen) over een tegoed op de Effectenrekening en/of een kredietfaciliteit te beschikken; b door overlijden (indien de gevolmachtigde een natuurlijk persoon is), door ontbinding van de gevolmachtigde (indien de gevolmachtigde een rechtspersoon is), bij faillissement, surséance van betaling en ondercuratelestelling van een gevolmachtigde; c door herroeping door de Klant die de volmacht (mede) heeft verleend; d door opzegging door een gevolmachtigde; e door verloop van de tijd waarvoor de volmacht is verleend. Herroeping of opzegging van de volmacht zijn eerst van kracht nadat de Bank daarvan schriftelijk in kennis is gesteld of daarvan op de volmacht een schriftelijke verklaring is gesteld. Als de volmacht is verleend aan meer personen en een onder b, c of d vermelde situatie zich voordoet, eindigt de volmacht alleen voor die gevolmachtigde waarop de onder b, c of d vermelde situatie betrekking heeft. De Klant staat er jegens de Bank voor in dat hij de hiervoor vermelde verplichtingen van de gevolmachtigde jegens de Bank ten behoeve van de Bank zal bedingen. 29 Faillissement, surséance van betaling, beslag, wettelijke schuldsanering a Gedurende faillissement of surséance van betaling van de Klant of de periode dat een wettelijke schuldsaneringsregeling van toepassing is op de Klant mogen alleen door de curator van de Klant, respectievelijk door de Klant met medewerking van de bewindvoerder, respectievelijk door de bewindvoerder van de Klant aan- en verkooporders of opdrachten tot overboeking met betrekking tot (het tegoed op) de Effectenrekening worden verricht. Indien de Bank een Effectenrekening voor meer Klanten aanhoudt, is in de hiervoor vermelde situaties tevens de medewerking van de andere Klanten vereist c.q. hebben de overige Klanten de medewerking nodig van de curator c.q. bewindvoerder om aan- en verkooporders of opdrachten tot overboeking met betrekking tot (het tegoed op) de Effectenrekening te verrichten. b Bij beslaglegging onder de Bank ten laste van de Klant mogen door de Klant zonder toestemming van de beslaglegger geen aan- en verkooporders of opdrachten tot overboeking met betrekking tot het onder het beslag vallende tegoed op de Effectenrekening worden verricht.

19 30 Verklaring van erfrecht/informatie a Na het overlijden van een Klant kan de Bank verlangen dat degene(n) die stelt/stellen bevoegd te zijn (rechts) handelingen met betrekking tot de Effectenrekening en/ of Geldrekening te verrichten - als bewijs daarvan - een verklaring van erfrecht overlegt / overleggen. b De Bank behoeft geen inlichtingen te verstrekken over het verloop van de Effectenrekening en/of Geldrekening vóór de datum van het overlijden van de Klant. 31 Toepasselijk recht/geschillen a Op de rechtsverhouding tussen de Klant en de Bank is Nederlands recht van toepassing. b Indien de Klant niet tevreden is over de Beleggingsdienstverlening door de Bank, kan de Klant een klacht bij de Bank indienen. Als de Klant niet tevreden is over de afhandeling van de klacht door de Bank, kan schriftelijk een klacht worden ingediend bij Klachtenservice Rabobank Nederland. Informatie over de klachtenprocedure is bij de Bank verkrijgbaar en eveneens beschikbaar op c Geschillen tussen de Klant en de Bank worden aanhangig gemaakt bij de bevoegde Nederlandse rechter, tenzij wetgeving of internationale verdragen dwingend anders voorschrijven. Indien de Bank als eisende partij optreedt is de Bank, in afwijking van het voorafgaande, bevoegd om een geschil aanhangig te maken bij de voor de Klant in aanmerking komende buitenlandse rechter. Indien de Klant als eisende partij optreedt is de Klant, in afwijking van het voorafgaande, bevoegd om binnen de grenzen van de desbetreffende reglementen geschillen aanhangig te maken bij die Geschillen- of Klachtencommissies aan wier bevoegdheid de Bank zich heeft onderworpen. 32 Belangenconflicten a Gelet op de aard van de beleggingsdiensten, beleggingsactiviteiten en nevendiensten van de Bank en de Rabobank Groep waarvan de Bank een onderdeel uitmaakt kunnen zich belangenconflicten tussen de Bank en de Klant of tussen klanten onderling voordoen. Een beknopte beschrijving van het beleid inzake belangenconflicten is opgenomen in bijlage IV (Beknopte beschrijving beleid inzake belangenconflicten). Indien de Klant daarom verzoekt verstrekt de Bank nadere bijzonderheden over het beleid inzake belangenconflicten. b De Bank is niet gehouden niet-openbare informatie, waaronder koersgevoelige informatie, in het kader van haar dienstverlening te gebruiken. 33 Amerikaanse belastingwetgeving a De Klant is gehouden alle (administratieve) voorschriften en procedures van de Bank stipt na te leven in het geval dat de Klant belegt in Effecten waarvan de inkomsten zijn onderworpen aan bronbelasting van de Verenigde Staten van Amerika (hierna te noemen: Amerikaanse Effecten ). b Indien: de Klant belegt in Amerikaanse Effecten; de Klant bovendien geen natuurlijk persoon is; en de Klant op grond van enig belastingverdrag met de Verenigde Staten van Amerika recht wil doen gelden op een vermindering van de in sub a van dit artikel bedoelde bronbelasting, dan is de Klant in ieder geval gehouden om op eerste verzoek van de Bank een zogenaamd treaty statement (i.e. een verklaring van de Klant dat deze recht heeft op toepassing van het belastingverdrag tussen het land alwaar de Klant fiscaal ingezetene is en de Verenigde Staten van Amerika) aan de Bank en de Bewaarnemer af te geven. Indien de Klant niet, of niet tijdig voldoet aan de in sub a en b van dit artikel genoemde verplichtingen, is de Bank - in verband met de op haar rustende verplichtingen ter zake van de in sub a van dit artikel bedoelde bronbelasting - gerechtigd om de Klant in te delen in de categorie beleggers van wie de inkomsten uit Amerikaanse Effecten onderworpen zijn aan het hoogste inhoudingpercentage. c Indien de Klant belegt in Amerikaanse Effecten en de Klant bovendien kan worden gekwalificeerd als een U.S. person, dan is de Klant gehouden om binnen 14 dagen na een daartoe strekkend verzoek van de Bank, aan de Bank: een volledig ingevuld en rechtsgeldig ondertekend W-9 formulier of bij vervanging daarvan een document van gelijkwaardige strekking te verstrekken; en schriftelijke toestemming aan de Bank en de Bewaarnemer te verlenen om het voornoemde W-9 formulier of het vervangende document aan de bevoegde (belasting-) autoriteit in de Verenigde Staten van Amerika en/of een voor de Bank en/of de Bewaarnemer optredende inhoudingsplichtige van bronbelasting op inkomsten uit Amerikaanse Effecten te doen toekomen. Indien de Klant niet, of niet tijdig voldoet aan de in dit artikellid genoemde verplichtingen, is de Bank - in verband met de op haar rustende verplichtingen ter zake van de in sub a van dit artikel bedoelde bronbelasting - gerechtigd om de Amerikaanse Effecten op de effectenrekening van de Klant namens en voor rekening en risico van de Klant te verkopen, ongeacht de alsdan te realiseren verkoopopbrengst. 34 Communicatiekanaal aandeelhouders De Bank neemt deel aan een door de Stichting Communicatiekanaal Aandeelhouders opgezet Communicatiekanaal Aandeelhouders. Op grond hiervan biedt de Bank de Klant de mogelijkheid om toestemming aan de Bank te verlenen zijn persoonsgegevens aan een daartoe specifiek aangewezen derde door te geven ten behoeve van het verzenden van

20 informatie door een hieraan deelnemende effectenuitgevende instelling en/of haar aandeelhouders, of het geven van een volmacht door de Klant aan een derde om op een door de Klant aangegeven wijze te stemmen tijdens een algemene vergadering van aandeelhouders, zulks met inachtneming van de daartoe overeengekomen regels. 35 Reglementen, voorschriften en gebruiken a Door opdracht te geven aan de Bank tot het openen van een Effectenrekening onderwerpt de Klant zich tevens aan de reglementen van NYSE Euronext, Euroclear Nederland en Euroclear NIEC, dan wel hun respectievelijke rechtsopvolgers, alsmede aan alle andere reglementen, voorschriften en gebruiken, die bij het uitvoeren van orders op andere gereglementeerde markten of multilaterale handelsfaciliteiten respectievelijk die bij het gebruikmaken van buitenlandse betaal- en afwikkelsystemen en/of bewaarinstellingen van toepassing zijn. b De Klant is er mee bekend dat de Bank op grond van vorenbedoelde reglementen en voorschriften gehouden kan zijn om op de Klant betrekking hebbende persoonsgegevens aan derden te verstrekken ten behoeve van de handhaving en controle op de naleving van regelgeving. 36 Verstrekken van informatie over de Klant a De Bank kan verplicht zijn om op basis van een informatieverzoek dan wel op eigen initiatief informatie aan de toezichthouders of andere bevoegde autoriteiten te verstrekken over de op de Klant betrekking hebbende (persoons) gegevens, zijn orders en/of op de Effectenrekening aangehouden Effecten. De Bank is niet verplicht om de Klant hiervan op de hoogte te stellen en kan in voorkomende gevallen zelfs wettelijk verplicht zijn tot geheimhouding daarvan. b Op grond van contractuele of wettelijke bepalingen kan een derde gerechtigd zijn om van de Bank te verlangen dat op de Klant betrekking hebbende (persoons)gegevens worden verstrekt. Het niet voldoen aan een zodanige verplichting kan onder meer tot gevolg hebben dat de aan de Effecten verbonden rechten (zoals het recht op dividend en het stemrecht) en/of de verhandelbaarheid van de Effecten wordt opgeschort respectievelijk beperkt. De Bank is in het kader van haar beleggingsdienstverlening bevoegd doch niet verplicht om in voorkomende gevallen indien daartoe naar haar oordeel een voldoende grondslag bestaat (doch zonder verplicht te zijn daarnaar een nader onderzoek in te stellen) de door de derde (ongeacht of deze al dan niet is gevestigd in een land dat deel uitmaakt van de EER) gevraagde (persoons) gegevens te verstrekken. 37 Duur en beëindiging a De relatie tussen de Bank en de Klant uit hoofde van de beleggingsdienstverlening is voor onbepaalde tijd aangegaan. b Zowel de Klant als de Bank is te allen tijde gerechtigd de relatie uit hoofde van de beleggingsdienstverlening schriftelijk met inachtneming van een opzegtermijn van één maand op te zeggen. c In afwijking van het gestelde sub b) zal de relatie uit hoofde van de beleggingsdienstverlening terstond en zonder opzegging, ingebrekestelling of andere formaliteit een einde nemen, indien: het faillissement van de Klant wordt aangevraagd, de Klant surséance van betaling aanvraagt of een wettelijke schuldsaneringsregeling op de Klant van toepassing wordt verklaard; de Klant overlijdt, indien de Klant een natuurlijk persoon is; de Klant wordt ontbonden of opgeheven, indien de Klant een rechtspersoon is. d In afwijking van het gesteld sub b) van dit artikel is de Bank bevoegd de relatie uit hoofde van de beleggingsdienstverlening terstond en zonder opzegging, ingebrekestelling of andere formaliteit een einde nemen, indien de Klant: onder curatele wordt gesteld dan wel (een deel van) zijn vermogen onder bewind wordt gesteld; naar het oordeel van de Bank diens verplichtingen jegens de Bank niet nakomt; de Klant naar het oordeel van de Bank een gevaar is of kan zijn voor de aantasting van de integriteit van de financiële sector en/of de Bank. e Behoudens voor zover de Klant en de Bank schriftelijk anders overeenkomen, zullen transacties in Effecten welke op de datum van de beëindiging van de relatie uit hoofde van de beleggingsdienstverlening nog niet zijn afgewikkeld, door de Bank zoveel mogelijk overeenkomstig deze Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 worden afgewikkeld. Indien de Klant niet tijdig opdracht aan de Bank verstrekt om tot een afwikkeling van de relatie te komen is de Bank bevoegd om de op de Effectenrekening aangehouden Effecten op een door de Bank te bepalen tijdstip namens en voor rekening en risico van de Klant te vervreemden, ongeacht de alsdan te realiseren verkoopopbrengst. f Gedurende de afwikkeling zal het bepaalde in deze Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 onverkort van toepassing blijven. g De Bank is bevoegd om een Effectenrekening waarop gedurende een periode langer dan één kalenderjaar geen tegoed wordt aangehouden op te heffen, nadat de Bank de Klant daarover schriftelijk heeft geïnformeerd en de Klant niet binnen een periode van drie maanden aan de Bank kenbaar heeft gemaakt daartegen bezwaar te hebben. 38 Algemene Bankvoorwaarden Voor zover daarvan in deze Algemene Voorwaarden voor de Effectendienstverlening van de Rabobank 2007 niet is afgeweken, zijn op de beleggingsdienstverlening van de Rabobank ook de Algemene Bankvoorwaarden van toepassing, met uitzondering van de artikelen 22 tot en met 27 van de Algemene Bankvoorwaarden.