Onze Aarde is in het gelukkige bezit van een dampkring. Die zorgt er niet alleen voor dat wij zuurstof kunnen inademen, maar die beschermt ons ook
|
|
- Anneleen de Lange
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Onze Aarde is in het gelukkige bezit van een dampkring. Die zorgt er niet alleen voor dat wij zuurstof kunnen inademen, maar die beschermt ons ook tegen deeltjes (straling) met extreem hoge energieën die rond stuiteren in ons Universum! 1
2 Ver buiten onze dampkring vormen die deeltjes een serieus probleem. B.v. voor astronauten die naar Mars zouden willen reizen. Nu moet je science fiction films niet altijd geloven, maar dit aspect in de film Fantastic Four heeft een kern van waarheid. Die astronauten riskeren inderdaad lam gestraald te worden. Dichter bij huis zijn diezelfde deeltjes verantwoordelijk voor de hogere dosis radioactieve straling die mensen die veel vliegen jaarlijks krijgen vergeleken met de mensen die gewoon letterlijk bij de grond blijven. Denk daar maar eens over na bij je volgende vliegreis. 2
3 Hoe hebben we ontdekt dat de Aarde gebombardeerd wordt door allerlei deeltjes uit de ruimte? Met dit eenvoudige apparaat, een elektroscoop, lang gebruikt om elektriciteit te bestuderen. Door deze stok op te wrijven wordt hij elektrisch geladen. Die lading kan je overbrengen op dit apparaat en als je er maar genoeg lading opbrengt gaan deze twee metalen platen uit elkaar. Dit omdat gelijke elektrische ladingen elkaar afstoten. Als je er teveel lading opbrengt slaat hij door, net als de bliksem. Niets magisch. Nu was er zo n 100 jaar geleden een Jezuïet in Zuid Limburg. Kennelijk had die veel vrije tijd. Hij keek lang naar zo n opgeladen elektroscoop. Tot zijn verbazing zag hij dat de elektroscoop zich langzaam ontlaadde! D.w.z. de lading verdween! Na enig nadenken dacht hij de oplossing gevonden te hebben. Het moest komen door de natuurlijke radioactiviteit op Aarde zojuist ontdekt door madame Curie! Dat zou betekenen dat het ontladen langzamer zou moeten gaan als hij zijn experiment ver boven de grond zou herhalen. Dus herhaalde hij zijn experiment bovenop de zojuist gebouwde Eiffeltoren. En hij ontlaadde sneller! En dus moest er iets van boven komen! 3
4 Die straling van boven noemen we nu Kosmische Straling. Die kosmische straling bestaat uit atoomkernen die met hoge snelheid op onze dampkring knallen en daar een enorme sproeier van secondaire deeltjes genereren die neerregent op het Aardoppervlak. Die sproeiers kunnen vele vierkante kilometers groot zijn. Vergelijk het maar met een satelliet die verbrandt in onze dampkring als hij aan het einde van zijn levensduur neerstort. 4
5 Met dit apparaat kunnen we een speciaal deeltje in deze sproeiers zichtbaar maken. De flitsen die u hier ziet zijn het spoor van het zogenaamde muon deeltje! Dit wordt tientallen kilometers hoog in onze dampkring gemaakt en komt met vrijwel de lichtsnelheid naar beneden! Zonder dat u het weet en merkt gaat er ongeveer iedere seconde zo n muon door uw hand heen! 5
6 Nu hoor ik u denken: Muon, wat is dat nou? Eigenlijk niets anders dan een elektron. Hij (of zij) is ook elektrisch geladen. Enige verschil is dat hij een stuk zwaarder is dan het elektron (dus veel meer plakt aan de Higgs). Dat zwaarder zijn van het muon heeft een onverwachte implicatie. Terwijl het elektron eigenlijk het eeuwige leven heeft, gaat een muon in een fractie van een seconde kapot! Technisch noemen we dat: het muon vervalt in andere deeltjes, o.a. een elektron! Acabadabra voor veel van jullie. Maar het mooie is dat ik hier een opstelling heb waarmee ik kan laten zien dat een muon slechts kort bestaat! 6
7 Namelijk deze zwarte balk. Voordat ik uitleg hoe het werkt. Even iets over deeltjesverval. Stel dat deze knikkers zouden kunnen vervallen met bijvoorbeeld een zogenaamde halfwaardetijd van 5 seconden. Wat betekent dat? Dat betekent dat als ik nu 16 knikkers in mijn hand heb; * Ik er over 5 seconden nog maar 8 over heb; * En over nog eens 5 seconden nog maar 4; * En weer 5 seconden later nog maar 2; etc. D.w.z. na iedere 5 seconde raak ik de helft kwijt. Vandaar de naam Halfwaardetijd. Nu de zwarte balk. Net zoals door die vonkenkamer schieten hier ook muonen doorheen en net als bij die vonkenkamer geeft dat ook een flitsje in die balk. Wij zien die flitsjes niet, maar aan het einde van de balk zit een lichtdetector die de flitsjes wel ziet. Meestal één flitsje van een muon dat door de balk schiet. Soms echter twee flitsjes kort achter elkaar. En dat zijn de leuke. Het eerste flitsje is van het muon wat de balk inkomt en daar dan stopt. Dan zit het daar te zitten. En dan vervalt het muon. Het wegschietende elektron geeft net als het muon ook weer een flitsje. Twee flitsjes kort achter elkaar dus! De tijd tussen die twee flitsjes is een maat voor hoe lang een muon leeft. Als je dit vaak genoeg meet zoals in deze grafiek kan je afschatten wat de muon halfwaardetijd is. Iets meer dan 1 miljoenste van een seconde! 7
8 De meeste muonen suizen ongeveer met de lichtsnelheid d.w.z. met een duizelingwekkende 300 duizend km/s naar beneden. Als ze typisch 1 miljoenste van een seconde leven leggen ze dus 1 miljoenste van 300 duizend km oftewel 300 meter af. Wacht eens even: die muonen komen toch van tientallen kilometers hoog in de dampkring? Hoe kan dat nou? Om dat te begrijpen heb je de relativiteitstheorie van Einstein nodig. De essentie daarvan is dat Einstein stelde dat de lichtsnelheid voor iedereen hetzelfde is. Die 300 duizend km/s dus. Eigenlijk een absurde hypothese. Stel je voor ik schijn met deze laserpen. U ziet het licht er met 300 duizend km/s uitkomen. En als ik heel hard ga lopen: komt het er nog steeds uit met 300 duizend km/s! Idioot zoals ik al zij. Toch werkt de natuur zo, en maak u geen zorgen: alleen als je echt hard beweegt ga je dit merken. 8
9 En wat merken ze dan? Daarvoor moeten we eens goed kijken naar het begrip tijd en dan gaan we iets heel revolutionairs vinden. Om dat duidelijk te maken introduceer ik een speciale klok. Een klok gebaseerd op een lichtpulsje dat tussen twee spiegels heen en weer ketst. Veronderstel dat de tennisbal het lichtflitsje is en mijn hand en de grond de spiegels. Dit is dan een tik van deze klok (tennisbal heen en weer). Hoe lang duurt dat in seconden? Nou twee keer de afstand gedeeld door snelheid van het licht. Heel kort dus. Tikt deze klok nu even snel als hij beweegt? Kijk eens: als ik loop ketst het balletje zo tussen mijn hand en de grond. Is de tijd van de tik voor u nu hetzelfde? We hebben net afgesproken dat de lichtsnelheid niet verandert. Maar het licht pad is voor u nu wel anders. Namelijk twee scheve lijnen. Dus langer dan zo net. En dus tikt een bewegende klok voor u langzamer! Schokkend he? En bij een snelbewegend muon tikt het klokje echt ontzettend langzaam d.w.z. hij leeft vanuit ons gezien veel langer dan een stilstaand muon! Vreemd he? Toch is het echt waar! 9
10 Nu terug naar die kosmische straling. Afgelopen decennia is hier veel aan gemeten. Zo kennen we de energie verdeling van die straling vrij goed. Echt astronomische energieën en dat allemaal samengebald in één enkele atoomkern! De hoogst gemeten energie correspondeert met de energie van een door een toptennisser opgeslagen tennisbal! Maar dan zoals gezegd in één enkele atoomkern (vergeleken met de xxxx in een tennisbal). Die hoge energieën zijn wel heel zeldzaam: hier slechts één per vierkante kilometer per jaar! 10
11 Hier een video van het mooiste kosmische stralen experiment. In dit geval zo n 3000 vierkante kilometer Argentijnse Pampa waar de inslag van de sproeiers gemeten wordt. Uit de omvang van de inslag kan de energie bepaald worden. Uit de volgorde van geraakte detectoren kan de richting van de sproeier bepaald worden. Ondanks al die metingen, weten we helaas nog steeds niet echt waar die kosmische straling nu echt vandaan komt! Natuurlijk zullen het wel catastrofale astronomische objecten zijn zoals supernovae en de actieve kernen van melkwegstelsels. Maar echt weten doen we dat dus nog niet. Waarom is dat zo? 11
12 Omdat er tussen ons en de bronnen van kosmische stralen allemaal magnetische velden zitten. En net zoals de elektronen in deze buis door een magneetveld afgebogen worden, worden de kosmische stralen ook onderweg afgebogen. Dus als wij denken dat hij daar vandaan komt; kan het best zo zijn dat de bron daar staat! Om het effect van magnetische afbuiging te verminderen is het belangrijk te zoeken naar kosmische stralen met enorm hoge energie. Die worden namelijk heel moeilijk afgebogen. En daarom willen we in de toekomst nog veel grotere detectoren bouwen. Of vanuit satellieten kijken naar kosmische sproeiers in de dampkring! 12
13 Ook nog iets zeggen over toepassingen: containers doorlichten en pyramides voor schatkamers? 13
14 In dit college hebben we geleerd dat het elektron een zwaarder broertje heeft: het muon. Dat er elke seconde een muon door uw hand gaat en dat dat te maken heeft met kosmische straling. En dat muon is instabiel: hij leeft slechts een paar miljoenste van een seconde. En om het beeld completer te maken vertel ik dat het elektron en muon ook een nog zwaarder zusje hebben: het tau deeltje. 14
15 O ja en de vraag uit het begin: Is een reis naar Mars gevaarlijk? Het antwoord is ja. En niet alleen omdat je in een raket moet, maar ook omdat je daar ver weg van onze beschermende dampkring fors last kan hebben van kosmische stralen. In het volgend college ga ik in op de vraag: Antimaterie: Sciencefiction of realiteit? 15
fragment Fantastic 4
1 In dit fragment uit de science fiction film Fantastic 4 worden astronauten lam gestraald door zogenaamde kosmische straling. Zij komen er goed van af want door die straling muteert hun DNA zodanig dat
Nadere informatie1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002
1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002 1 Kosmische straling Onder kosmische straling verstaan we geladen deeltjes die vanuit de ruimte op de aarde terecht komen. Kosmische straling is onder
Nadere informatieLoesje over de de Oerknal: Eerst was er niets en toen is dat nog ontploft ook
1 Loesje over de de Oerknal: Eerst was er niets en toen is dat nog ontploft ook Natuurkundigen weten weinig over het moment van de Oerknal. Wat we wel begrijpen is de evolutie van ons Universum vanaf zeg
Nadere informatie1 Leerlingproject: Relativiteit 28 februari 2002
1 Leerlingproject: Relativiteit 28 februari 2002 1 Relativiteit Als je aan relativiteit denkt, dan denk je waarschijnlijk als eerste aan Albert Einstein. En dat is dan ook de bedenker van de relativiteitstheorie.
Nadere informatieEn ik ben niet de enige, door de eeuwen heen hebben grote natuurkundigen geworsteld met het begrip massa.
1 Die mooie theorie heeft echter één groot probleem. In de theorie hebben alle elementaire deeltjes massa nul! En daarmee zou ook alles om ons heen massaloos zijn d.w.z. gewicht nul hebben. Misschien zit
Nadere informatieMassa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en
Massa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en recent Higgs. 1 Als ik deze voetbal een trap geef schiet
Nadere informatieDoet onze zon het morgen nog? D.w.z. schijnt hij morgen ook weer lekker? Als ik het publiek vraag hoe lang het duurt voor het licht van de zon op de
Doet onze zon het morgen nog? D.w.z. schijnt hij morgen ook weer lekker? Als ik het publiek vraag hoe lang het duurt voor het licht van de zon op de Aarde aankomt is het antwoord steevast: zo n 8 minuten
Nadere informatieDoet onze zon het morgen nog? D.w.z. schijnt hij morgen ook weer lekker? Als ik het publiek vraag hoe lang het duurt voor het licht van de zon op de
Doet onze zon het morgen nog? D.w.z. schijnt hij morgen ook weer lekker? Als ik het publiek vraag hoe lang het duurt voor het licht van de zon op de Aarde aankomt is het antwoord steevast: zo n 8 minuten
Nadere informatieEn ¼ gram is ongeveer 10 zoutkorrels. Krachtig spul dus die antimaterie!
1 De film het Bernini Mysterie was enkele jaren geleden een kaskraker in de bioscoop. De essentie van het verhaal: een fanatieke religieuze sekte steelt een blikje met ¼ gram antimaterie op CERN en dreigt
Nadere informatieDoet onze zon het morgen nog? D.w.z. schijnt hij morgen ook weer lekker?
Doet onze zon het morgen nog? D.w.z. schijnt hij morgen ook weer lekker? OF: Als ik het publiek vraag hoe lang het duurt voor het licht van de zon op de Aarde aankomt is het antwoord steevast: zo n 8 minuten
Nadere informatieAntimaterie: sciencefiction of realiteit?
1 De film het Bernini Mysterie was enkele jaren geleden een kaskraker in de bioscoop. De essentie van het verhaal: een fanatieke religieuze sekte steelt een blikje met ¼ gram antimaterie op CERN en dreigt
Nadere informatieEen nieuwe blik op ons heelal met de AMANDA neutrinotelescoop
10 juli 2004 Een nieuwe blik op ons heelal met de AMANDA neutrinotelescoop Philip Olbrechts olbrechts@hep.iihe.ac.be I.I.H.E.-Vrije Universiteit Brussel Waarom zijn neutrino s zo interessant? Neutrino
Nadere informatieHet Quantum Universum. Cygnus Gymnasium
Het Quantum Universum Cygnus Gymnasium 2014-2015 Wat gaan we doen? Fundamentele natuurkunde op de allerkleinste en de allergrootste schaal. Groepsproject als eindopdracht: 1) Bedenk een fundamentele wetenschappelijk
Nadere informatieAlgemeen. Cosmic air showers J.M.C. Montanus. HiSPARC. 1 Kosmische deeltjes. 2 De energie van een deeltje
Algemeen HiSPARC Cosmic air showers J.M.C. Montanus 1 Kosmische deeltjes De aarde wordt continu gebombardeerd door deeltjes vanuit de ruimte. Als zo n deeltje de dampkring binnendringt zal het op een gegeven
Nadere informatieNeutrino s. De meest ongrijpbare deeltjes uit de natuur gedecteerd!
Neutrino s De meest ongrijpbare deeltjes uit de natuur gedecteerd! Katrien Baeten - Eric Van der Veeken - Bram Vermeulen - Rita Van Peteghem Sint-Lievenscollege Antwerpen Belgium Deze presentatie maakt
Nadere informatieVergelijk het maar met een ijsberg: de 20% die uitsteekt boven water zien we. De 80% onder water zien we niet, maar is er wel!
Elektronen, protonen & neutronen: dat zijn de bouwstenen van alles wat ik hier om mij heen zie: jullie, de stoelen waarop jullie zitten en het podium waar ik op sta. En de lucht die we inademen. En in
Nadere informatieMuonen. Auteur: Hans Uitenbroek Datum: 5 februari 2013. Opleiding: VWO 6
Muonen Auteur: Hans Uitenbroek Datum: 5 februari 2013 Opleiding: VWO 6 1 Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding 1.1. Aanleiding van het onderzoek 1.2. Probleemstelling 2. Methode en werkwijze 3. Onderzoek
Nadere informatieEinstein s Relativiteits theorie Een uitleg met middelbare school wiskunde Andrré van der Hoeven Docent natuurkunde Emmauscollege Rotterdam
Einstein s Relativiteits theorie Een uitleg met middelbare school wiskunde André van der Hoeven Docent natuurkunde Emmauscollege Rotterdam Einstein s speciale relativiteitstheorie, maarr dan begrijpelijk
Nadere informatieSpeciale relativiteitstheorie
versie 13 februari 013 Speciale relativiteitstheorie J.W. van Holten NIKHEF Amsterdam en LION Universiteit Leiden c 1 Lorentztransformaties In een inertiaalstelsel bewegen alle vrije deeltjes met een
Nadere informatieOVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF. Tweede Fase. Het neutrinomysterie. Foto: CERN
OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF Tweede Fase Het neutrinomysterie Foto: CERN 1 Het was op het nieuws, het was in de krant, iedereen had het er over: neutrino s die sneller gaan dan het licht.
Nadere informatieHet Standaardmodel. HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers
Het Standaardmodel HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers 20 maart 2012 HOVO 2012 I 2 20 maart 2012 HOVO 2012 I 3 C12 atoom 6 elektronen 6 protonen 6 neutronen 20 maart 2012 HOVO 2012 I 4 20
Nadere informatieMaterie bouwstenen van het heelal FEW 2009
Materie bouwstenen van het heelal FEW 2009 Prof.dr Jo van den Brand jo@nikhef.nl 2 september 2009 Waar de wereld van gemaakt is De wereld kent een enorme diversiteit van materialen en vormen van materie.
Nadere informatieSterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer
Sterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer Onderzoek naar de bouwstenen van de natuur Onderzoek naar het heelal met behulp van die deeltjes Deeltjesfysica: Waaruit bestaat de wereld? Elektron:
Nadere informatieRadioactiviteit werd ontdekt in 1898 door de Franse natuurkundige Henri Becquerel.
H7: Radioactiviteit Als een bepaalde kern van een element te veel of te weinig neutronen heeft is het onstabiel. Daardoor gaan ze na een zekere tijd uit elkaar vallen, op die manier bereiken ze een stabiele
Nadere informatieAlfastraling bestaat uit positieve heliumkernen (2 protonen en 2 neutronen) met veel energie. Wordt gestopt door een blad papier.
Alfa -, bèta - en gammastraling Al in 1899 onderscheidde Ernest Rutherford bij de uraniumstraling "minstens twee" soorten: één die makkelijk wordt geabsorbeerd, voor het gemak de 'alfastraling' genoemd,
Nadere informatieWordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties.
Nog niet gevonden! Wordt echt spannend : in 2015 want dan gaat versneller in Gevene? CERN echt aan en gaat hij draaien op zijn ontwerp specificaties. Daarnaast ook in 2015 een grote ondergrondse detector.
Nadere informatieEen mooi moment is er rond een honderdduizendste van een seconde. Ja het Universum is nog piepjong. Op dat moment is de temperatuur zover gedaald dat
1 Donkere materie, klinkt mysterieus. En dat is het ook. Nog steeds. Voordat ik u ga uitleggen waarom wij er van overtuigd zijn dat er donkere materie moet zijn, eerst nog even de successen van de Oerknal
Nadere informatieDe bouwstenen van het heelal Aart Heijboer
De bouwstenen van het heelal Aart Heijboer 13 Jan 2011, Andijk slides bekijken: www.nikhef.nl/~t61/outreach.shtml verdere vragen: aart.heijboer@nikhef.nl Het grootste foto toestel ter wereld Magneten
Nadere informatieQuantummechanica en Relativiteitsleer bij kosmische straling
Quantummechanica en sleer bij kosmische straling Niek Schultheiss 1/19 Krachten en krachtdragers Op kerndeeltjes werkt de zwaartekracht. Op kerndeeltjes werkt de elektromagnetische kracht. Kernen kunnen
Nadere informatieUit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005
Uit: Niks relatief Vincent Icke Contact, 2005 Dé formule Snappiknie kanniknie Waarschijnlijk is E = mc 2 de beroemdste formule aller tijden, tenminste als je afgaat op de meerderheid van stemmen. De formule
Nadere informatieZoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur
Zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur Het atoom: hoe beter men keek hoe kleiner het leek Ivo van Vulpen CERN Mijn oude huis Anti-materie ATLAS detector Gebouw-40 globe 21 cctober, 2006
Nadere informatieDocentencursus relativiteitstheorie
Docentencursus relativiteitstheorie Opgaven bijeenkomst 2, "Rekenen en tekenen" 8 september 203 De opgaven die met een "L" zijn aangegeven, zijn op leerlingenniveau dit zijn dus opgaven die in de les of
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 9.1 De hemel Wanneer s nachts naar een onbewolkte hemel wordt gekeken is het eerste wat opvalt de vele fonkelende sterren. Met wat geluk kan ook de melkweg worden gezien als een
Nadere informatieHet weer. Expertgroep 5 : Donder en bliksem. Naam leerling:... Leden expertgroep:..
Naam leerling:...... Leden expertgroep:.. De voorbereiding Iedereen heeft het wel eens meegemaakt: onweer! Sommige kinderen vinden het eng en zien het liever niet, anderen vinden het juist spannend en
Nadere informatieMuonlevensduur. 1 Inleiding. μ ν ν e. VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding
VWO Bovenbouwpracticum Natuurkunde Practicumhandleiding Muonlevensduur 1 Inleiding De Aarde staat voortdurend bloot aan een bombardement van hoogenergetische deeltjes uit de ruimte. Dit verschijnsel noemen
Nadere informatieDetectie van kosmische straling
Detectie van kosmische straling muonen? geproduceerd op 15 km hoogte reizen met een snelheid in de buurt van de lichtsnelheid levensduur = 2,2.10-6 s s = 2,2.10-6 s x 3.10 8 m/s = 660 m = 0,6 km Victor
Nadere informatieSpeciale relativiteitstheorie
Speciale relativiteitstheorie De drie vragen van Einstein Wat is licht? Wat is massa? Wat is tijd? In 1905, Einstein was toen 26 jaar! Klassiek: wat is licht? Licht is een golf, die naar alle kanten door
Nadere informatieRadioACTIEFiTIJD. Een hedendaagse krant over radioactiviteit
RadioACTIEFiTIJD Een hedendaagse krant over radioactiviteit Soorten stralingen Kernenergie We hebben drie verschillende soorten stralingen. We beginnen met de alfastalen. Dit zijn eigenlijk helium-4deeltjes.
Nadere informatieDeeltjes in Airshowers. N.G. Schultheiss
1 Deeltjes in Airshowers N.G. Shultheiss 1 Inleiding Deze module volgt op de module Krahten in het standaardmodel. Deze module probeert een beeld te geven van het ontstaan van airshowers (in de atmosfeer)
Nadere informatieElektriciteit, wat is dat eigenlijk?
Achtergrondinformatie voor de leerkracht Te gebruiken begrippen tijdens de les. Weetje!! Let op de correcte combinatie lampjes en batterijen -- 1,2 V lampjes gebruiken met de AA-batterijen van 1,5 V ---
Nadere informatieBliksems. Stefan Kowalczyk
Stefan Kowalczyk De aarde als condensator De ionosfeer is één plaat van een erg grote condensator, terwijl de aarde de andere is. Hoe bliksem ontstaat heeft hier alles mee te maken. Recent zijn nieuwe
Nadere informatieWetenschappelijke Nascholing Deel 1: Van de alchemisten tot het Higgs-deeltje
Wetenschappelijke Nascholing Deel 1: Van de alchemisten tot het Higgs-deeltje Dirk Ryckbosch Fysica en Sterrenkunde 9 oktober 2017 Dirk Ryckbosch (Fysica en Sterrenkunde) Elementaire Deeltjes 9 oktober
Nadere informatieRELATIVITEIT VWO. Lengtecontractie Rust- bewegende massa Relativistisch optellen
RELATIVITEIT VWO Foton is een opgavenverzameling voor het nieuwe eindexamenprogramma natuurkunde. Foton is gratis te downloaden via natuurkundeuitgelegd.nl/foton Uitwerkingen van alle opgaven staan op
Nadere informatieHiSPARC High-School Project on Astrophysics Research with Cosmics. Interactie van kosmische straling en aardatmosfeer
HiSPARC High-School Project on Astrophysics Research with Cosmics Interactie van kosmische straling en aardatmosfeer 2.3 Airshowers In ons Melkwegstelsel is sprake van een voortdurende stroom van hoogenergetische
Nadere informatieKosmische straling: airshowers. J.W. van Holten NIKHEF, Amsterdam
Kosmische straling: airshowers J.W. van Holten NIKHEF, Amsterdam 1. Kosmische straling. Kosmische straling wordt veroorzaakt door zeer energetische deeltjes die vanuit de ruimte de aardatmosfeer binnendringen
Nadere informatieSterrenkunde Ruimte en tijd (3)
Sterrenkunde Ruimte en tijd (3) Zoals we in het vorige artikel konden lezen, concludeerde Hubble in 1929 tot de theorie van het uitdijende heelal. Dit uitdijen geschiedt met een snelheid die evenredig
Nadere informatieLarge Hadron Collider. Uitwerkingen. HiSPARC. 1 Inleiding. 2 Voorkennis. 3 Opgaven atoombouw. C.G.N. van Veen
Uitwerkingen HiSPARC Large Hadron Collider C.G.N. van Veen 1 Inleiding In het voorjaar van 2015 start de LHC onieuw o. Ditmaal met een hogere energie dan ooit tevoren. Protonen met een energie van 7,0
Nadere informatieArnout Devos 5WeWi nr.3. Radioactief verval
Doel Radioactief verval We willen meer te weten komen over het radioactief verval van een radioactieve stof. Met ons onderzoek zullen we de halfwaardetijd van onze stof bepalen en hiermee kunnen we de
Nadere informatieHiggs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) 31 oktober 2013
Higgs en de Kosmos Niels Tuning (Nikhef) 31 oktober 2013 De Higgs Waar gaat het over? Woensdag 4 juli 2012 Waarom is dit belangrijk? De Higgs Waar gaat het over? Dinsdag 8 oktober 2013 for the theoretical
Nadere informatieInleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig.
Het heelal Inleiding Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Het Heelal. blz. 3 Hoofdstuk 2 Het Zonnestelsel. blz. 4 Hoofdstuk
Nadere informatieTolpoortje RELATIVITEIT KEPLER 22B. 200 m. aket. Naam: Klas: Datum:
KEPLER 22B RELATIVITEIT KEPLER 22B Tolpoortje chterste krachtveld de raket binnen is. aket 200 m Krachtveld. het tolsystee zet zodra he krachtveld a Naam: Klas: Datum: KEPLER 22B KEPLER 22B VERDER EN VERDER
Nadere informatieGravitatie en kosmologie
Gravitatie en kosmologie FEW Cursus Jo van den Brand & Joris van Heijningen Speciale relativiteitstheorie: 29 September 2015 Copyright (C) Vrije Universiteit 2009 Inhoud Inleiding Overzicht Klassieke mechanica
Nadere informatieWeek-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen
Zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur Week-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen CERN in Genève, Zwitserland Deeltjesfysica 10-15 m atoom kern Wat zijn de bouwstenen
Nadere informatieStatistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 1: Kansrekening
Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 1: Kansrekening Inleveren: 12 januari 2011, VOOR het college Afspraken Serie 1 mag gemaakt en ingeleverd worden in tweetallen. Schrijf duidelijk je naam, e-mail
Nadere informatieInleiding stralingsfysica
Inleiding stralingsfysica Historie 1896: Henri Becquerel ontdekt het verschijnsel radioactiviteit 1895: Wilhelm Conrad Röntgen ontdekt Röntgenstraling RadioNucliden: Inleiding Stralingsfysica 1 Wat maakt
Nadere informatieKosmische straling. Het ontdekken van de oorsprong van extreem energetische kosmische straling is een van de grote uitdagingen van de astrofysica.
20 juli 2004 Kosmische straling De aarde staat bloot aan een voortdurend bombardement van deeltjes uit het heelal: kosmische straling. Deze deeltjes zijn kleiner dan atomen, maar ze kunnen extreem veel
Nadere informatieHaal de bliksem in huis!
Hiernaast zie je gravure van een bolbliksem, één van de vijf soorten bliksem die er zijn. Lange tijd dachten wetenschappers dat het een bestaan van de bolbliksem een fabeltje was maar tegenwoordig denkt
Nadere informatieEnergie-omzetting: omzetting van de ene energiesoort in de andere. Energie-overdracht: overdracht van energie van het ene voorwerp aan het andere.
Energie Behoudswetten Natuurkundewet waarin wordt geformuleerd dat de totale waarde van een bepaalde grootheid (behouden grootheid) in een geïsoleerd systeem niet verandert. Energie-omzetting: omzetting
Nadere informatieinhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 4. De maan en de maanden 5. Kijken naar de maan 6. Landing op de maan
De maan inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een maan? 4 3. Het ontstaan van de maan 5 4. De maan en de maanden 6 5. Kijken naar de maan 7 6. Landing op de maan 8 7. Het weer op de maan 9 8. Het maanlanschap
Nadere informatieNatk4All Leraren opleiding Speciale Relativiteitstheorie (leerjaar )
Natk4All Leraren opleiding Speciale Relativiteitstheorie (leerjaar 2016-2017) February 5, 2017 Tijd: 2 uur 30 min Afsluitend Maximum Marks: 78+5(bonusopgave) 1. In wereld van serie Star-Trek kunnen mensen
Nadere informatieBegripsvragen: Elektrisch veld
Handboek natuurkundedidactiek Hoofdstuk 4: Leerstofdomeinen 4.2 Domeinspecifieke leerstofopbouw 4.2.4 Elektriciteit en magnetisme Begripsvragen: Elektrisch veld 1 Meerkeuzevragen Elektrisch veld 1 [V]
Nadere informatieLarge Hadron Collider. Werkbladen. HiSPARC. 1 Inleiding. 2 Voorkennis. 3 Opgaven atoombouw. C.G.N. van Veen
Werkbladen HiSPARC Large Hadron Collider C.G.N. van Veen 1 Inleiding In het voorjaar van 2015 start de LHC onieuw o. Ditmaal met een hogere energie dan ooit tevoren. Protonen met een energie van 7,0 TeV
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal
Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal Samenvatting door C. 1741 woorden 24 juni 2016 1,4 1 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nu voor straks Natuurkunde H7 + Zonnestelsel en
Nadere informatieHfdst 1' Massa en rustenergie (Toevoeging hiervan nodig om begeleid zelfstandig opzoekwerk i.v.m. het Standaardmodel mogelijk te maken.
I. ELEKTRODYNAMICA Hfdst. 1 Lading en inwendige bouw van atomen 1 Elektronentheorie 1) Proefjes 2) Elektriciteit is zeer nauw verbonden met de inwendige bouw van atomen 2 Dieper en dieper in het atoom
Nadere informatieThema 1 Natuurlijke verschijnselen
Naut samenvatting groep 8 Mijn Malmberg Thema 1 Natuurlijke verschijnselen Samenvatting Krachten Als je kracht uitoefent op een voorwerp, reageert dat altijd op dezelfde manier. Enkele belangrijke krachten
Nadere informatieVragenlijst MAGNETISME. Universiteit Twente Faculteit Gedragswetenschappen
Vragenlijst MAGETSME Universiteit Twente Faculteit Gedragswetenschappen Antwoordeninstructie Je hebt een heel lesuur om de vragen te beantwoorden. Er zijn in totaal 19 vragen, waarvan 5 open vragen en
Nadere informatieElementaire Deeltjesfysica
Elementaire Deeltjesfysica FEW Cursus Jo van den Brand 10 November, 2009 Structuur der Materie Inhoud Inleiding Deeltjes Interacties Relativistische kinematica Lorentz transformaties Viervectoren Energie
Nadere informatieH3: Deeltjesversneller: LHC in CERN
H3: Deeltjesversneller: LHC in CERN CERN = Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire = Europese organisatie voor nucleair onderzoek CERN ligt op de grens tussen Frankrijk en Zwitserland, dicht bij Genève.
Nadere informatieRichting van een Extended Air Shower
Richting van een Extended Air Shower www.space.com Door Paulien Zheng en Sam Ritchie (15 april 2016) Inhoudsopgave Inleiding 2 Over ons 2 Profielwerkstuk en stage 2 Stage-onderzoek 2 Theoretisch kader
Nadere informatieAard en herkomst van zeer hoogenergetische kosmische deeltjes
Aard en herkomst van zeer hoogenergetische kosmische deeltjes De aarde wordt voortdurend blootgesteld aan een regen van deeltjes uit de ruimte met zeer hoge energie. Dit noemen we kosmische deeltjes-straling
Nadere informatieFysische grondslagen radioprotectie deel 1. dhr. Rik Leyssen Fysicus Radiotherapie Limburgs Oncologisch Centrum
Fysische grondslagen radioprotectie deel 1 dhr. Rik Leyssen Fysicus Radiotherapie Limburgs Oncologisch Centrum rik.leyssen@jessazh.be Fysische grondslagen radioprotectie H1: INLEIDING H2: STRALING - RADIOACTIVITEIT
Nadere informatieMkv Magnetisme. Vraag 1 Twee lange, rechte stroomvoerende geleiders zijn opgehangen in hetzelfde verticale vlak, op een afstand d van elkaar.
Mkv Magnetisme Vraag 1 Twee lange, rechte stroomvoerende geleiders zijn opgehangen in hetzelfde verticale vlak, op een afstand d van elkaar. In een punt P op een afstand d/2 van de rechtse geleider is
Nadere informatieMODULE GLIESE 667 RELATIVITEIT GLIESE 667. Naam: Klas: Datum:
GLIESE 667 RELATIVITEIT GLIESE 667 Naam: Klas: Datum: GLIESE 667 GLIESE 667 WE GAAN OP REIS De invloed van de mensheid reikt steeds verder. In de oertijd kon een mens zich maar enkele kilometers van zijn
Nadere informatieNeutrinos sneller dan het licht?
Neutrinos sneller dan het licht? Kosmische neutrinos Ed P.J. van den Heuvel, Universiteit van Amsterdam 24/10/2011 Zon en planeten afgebeeld op dezelfde schaal Leeftijd zon en planeten: 4,65 miljard jaar
Nadere informatieHoe werkt (bi-polaire) ionisatie?
Hoe werkt (bi-polaire) ionisatie? Eerste fase: Splitsing van zuurstof moleculen. Na een onweersbui voelt de lucht zuiver aan, en uit metingen blijkt dat ook zo te zijn. Door de elektrische ontlading heeft
Nadere informatietoelatingsexamen-geneeskunde.be
Fysica juli 2009 Laatste update: 31/07/2009. Vragen gebaseerd op het ingangsexamen juli 2009. Vraag 1 Een landingsbaan is 500 lang. Een vliegtuig heeft de volledige lengte van de startbaan nodig om op
Nadere informatieSymmetie en Symmetrie. in het Standaard Model
Symmetie en Symmetrie in het Standaard Model Eric Laenen Utrecht Het Higgs deeltje Wat weet U wellicht al? - Higgs deeltje is klein (en duur) - media noemen het te vaak God-deeltje? - wordt gezocht onder
Nadere informatieMajorana Neutrino s en Donkere Materie
? = Majorana Neutrino s en Donkere Materie Patrick Decowski decowski@nikhef.nl Majorana mini-symposium bij de KNAW op 31 mei 2012 Elementaire Deeltjes Elementaire deeltjes en geen quasi-deeltjes! ;-) Waarom
Nadere informatieRelativiteitstheorie met de computer
Relativiteitstheorie met de computer Jan Mooij Mendelcollege Haarlem Met een serie eenvoudige grafiekjes wordt de (speciale) relativiteitstheorie verduidelijkt. In vijf stappen naar de tweelingparadox!
Nadere informatieKOSMISCHE STRALING. LESMODULE HISPARC VOOR TWEEDE KLAS HAVO/VWO Jeffrey Wouda Bas de Gier
LESMODULE HISPARC VOOR TWEEDE KLAS HAVO/VWO Jeffrey Wouda Bas de Gier 1.1 INLEIDING In dit hoofdstuk Kosmische straling ga je stap voor stap de geschiedenis doorlopen die heeft geleid tot de ontdekking
Nadere informatieFysische grondslagen radioprotectie deel 1. dhr. Rik Leyssen Fysicus Radiotherapie Limburgs Oncologisch Centrum
Fysische grondslagen radioprotectie deel 1 dhr. Rik Leyssen Fysicus Radiotherapie Limburgs Oncologisch Centrum rik.leyssen@jessazh.be Fysische grondslagen radioprotectie Wat is straling? Radioactiviteit?
Nadere informatieDe levensduur en snelheid van muonen meten
DE MUONPARADOX Samenvatting Dit experiment is gebaseerd op het meten van muonen uit de kosmische straling. Je maakt kennis met enkele technieken uit de deeltjesfysica. Door het meten van de levensduur
Nadere informatieLangere vraag over de theorie
Naam (in drukletters): Studentennummer: Langere vraag over de theorie (a) Bereken de elektrische potentiaal voor een uniform geladen ring en dit voor een punt dat ligt op de as die loodrecht staat op de
Nadere informatieTENTAMEN NATUURKUNDE
CENTRALE COMMISSIE VOORTENTAMEN NATUURKUNDE TENTAMEN NATUURKUNDE datum : vrijdag 28 april 2017 tijd : 13.30 tot 16.30 uur aantal opgaven : 5 aantal antwoordbladen : 1 (bij opgave 1) Iedere opgave dient
Nadere informatie1 De ontdekking van kosmische straling 3 1.1 Geleiding in de buitenlucht... 3 1.2 Buitenaardse bron... 4 1.3 Twijfels en bevestiging...
Muonen! Colofon Het muon levensduurexperiment is ontwikkeld aan het NIKHEF te Amsterdam onder leiding van prof. dr. Frank Linde. Ook de detectoren en elektronica zijn aan het NIKHEF ontworpen en gefabriceerd.
Nadere informatieProbus Aalsmeer 20 mei Alles en Niks. VAN DE OERKNAL TOT HIGGS Niels Tuning. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Probus Aalsmeer 20 mei 2015 Alles en Niks VAN DE OERKNAL TOT HIGGS Niels Tuning Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Alles en niks wat leert het allerkleinste ons over het allergrootste
Nadere informatie1 Uit welke deeltjes is de kern van een atoom opgebouwd? Protonen en neutronen.
SO Straling 1 Uit welke deeltjes is de kern van een atoom opgebouwd? Protonen en neutronen. 2 Waaruit bestaat de elektronenwolk van een atoom? Negatief geladen deeltjes, elektronen. 3 Wat bevindt zich
Nadere informatieStevin vwo Uitwerkingen Speciale relativiteitstheorie ( ) Pagina 1 van 8
Stevin vwo Uitwerkingen Speiale relativiteitstheorie (14-09-015) Pagina 1 van 8 Opgaven 1 Het is maar hoe je het ekijkt 1 a Een inertiaalsysteem is een omgeving waarin de eerste wet van Newton geldt. a
Nadere informatieEindexamen vmbo gl/tl Nederlands 2011 - I
Tekst 1 Verkeerschaos dreigt in het heelal 5 10 15 20 25 30 35 40 (1) Kortgeleden beleefde de ruimte zijn eerste serieuze verkeersongeluk. Op ongeveer 800 kilometer boven Siberië kwamen een Amerikaanse
Nadere informatieHet zonnestelsel en atomen
Het zonnestelsel en atomen Lieve mensen, ik heb u over de dampkring van de aarde verteld. Een dampkring die is opgebouwd uit verschillende lagen die men sferen noemt. Woorden als atmosfeer en stratosfeer
Nadere informatieStuiteren van vallende ballen
Stuiteren van vallende ballen Titel: Vak: Domein: Sector: 3D aspecten: 1. Introductie Stuiteren van vallende ballen Natuurkunde Energie Vmbo vmbo k/g/t Werkwijze: Onderzoeken en redeneren Denkwijzen: Structuur
Nadere informatieNieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS
Nieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS Op 4 juli 2012 presenteerde het ATLAS experiment een update van de actuele resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje. Dat gebeurde
Nadere informatieMuonlab Software Documentatie
HiSP RC Muonlab Software Documentatie Release 2.0 Marcel Vreeswijk, Aartjan van Pelt April 17, 2013 CONTENTS 1 Introductie 3 2 Detecteren van kosmische straling 5 2.1 Werking van scintillator en PMT..............................
Nadere informatieProbus 23 apr Alles en Niks. VAN DE OERKNAL TOT HIGGS Niels Tuning. Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek
Probus 23 apr 2015 Alles en Niks VAN DE OERKNAL TOT HIGGS Niels Tuning Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Alles en niks wat leert het allerkleinste ons over het allergrootste Alles
Nadere informatieJuli blauw Vraag 1. Fysica
Vraag 1 Beschouw volgende situatie in een kamer aan het aardoppervlak. Een homogene balk met massa 6, kg is symmetrisch opgehangen aan de touwen A en B. De touwen maken elk een hoek van 3 met de horizontale.
Nadere informatieOpgaven bij de cursus Speciale relativiteitstheorie Docent: Dr. H. (Harm) van der Lek
Opgaven bij de cursus Speciale relativiteitstheorie Docent: Dr. H. (Harm) van der Lek Inhoudsopgave 1 Nav Sessie 1 en 2: Elektromagnetisme en licht 2 1.1 Zwaartekracht binnen de aarde.................
Nadere informatieLichtsnelheid Eigenschappen
Sterrenstelsels Lichtsnelheid Eigenschappen! Sinds eind 19 e eeuw is bekend dat de lichtsnelheid:! In vacuüm 300.000km/s bedraagt! Gemeten met proeven! Berekend door Maxwell in zijn theorie over EM golven!
Nadere informatieLiPo accu defect, wat nu?
LiPo accu defect, wat nu? Aan alles komt een eind dus ook een LiPo accu heeft niet het eeuwige leven. Zelfs als de LiPo accu altijd zeer goed behandeld is, altijd op de juiste manier op- en ontladen is,
Nadere informatieDe Large Hadron Collider 2.0. Wouter Verkerke (NIKHEF)
De Large Hadron Collider 2.0 Wouter Verkerke (NIKHEF) 11 2 De Large Hadron Collider LHCb ATLAS CMS Eén versneller vier experimenten! Concept studie gestart in 1984! Eerste botsingen 25 jaar later in 2009!!
Nadere informatieHiggs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud
Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen
Nadere informatie