Een gids voor mensen met pijn Een gids voor mensen met pijn. Dr. Ben van Cranenburgh (neurowetenschapper)

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Een gids voor mensen met pijn Een gids voor mensen met pijn. Dr. Ben van Cranenburgh (neurowetenschapper)"

Transcriptie

1 Pijn, waarom? Een gids voor mensen met pijn Een gids voor mensen met pijn Dr. Ben van Cranenburgh (neurowetenschapper) 2e editie, 2014, ITON, Instituut voor toegepaste neurowetenschappen, Expertisecentrum VU-Bewegingswetenschappen Voorplaat: Pijn is vaak moeilijk in woorden te vatten. Tekeningen gemaakt door migrainepatiënt (Lorraine Fink). 1

2 Inhoud Voorwoord 7 Deel 1: Pijnanalyse: het begrijpen van pijn 8 1 Wat is pijn? 9 - Pijn is een complex fenomeen 10 - Vier niveaus van het pijnfenomeen 13 2 Pijn, waarom? 16 - Emoties, waarom? 16 - Pijn waarschuwt en dwingt 18 - Pijn heeft een doel 21 3 Soorten pijn 22 - Simplistisch dualisme 22 - Drie basisvormen van pijn 24 - Sporen natrekken 26 - Consequenties voor de praktijk 27 4 Zinvolle pijn 28 - Fijn dat er pijn is? 28 - Luisteren naar pijn 29 5 Zinloze pijn 30 - Pijn kan zinloos leed veroorzaken 30 - Symptomatische pijnbestrijding 32 - Negeren, accepteren of tolereren Ons pijnsysteem 34 - Pijnvezels: dubbele bedrading 34 - De poort in het ruggenmerg 35 - Het emplacement van pijnbanen 37 - De hersenen 39 - De hersenstam: waakzaamheid en instelling van het pijnsysteem 39 - Het binnenbrein: pijn als emotie 39 - Het buitenbrein: pijndenken (cognitie) 40 - De kleine hersenen: automatische aanpassingen? 40 - Neuraal pijnensemble 40

3 7 Onze eigen pijnrem 43 - Pijnloos 43 - Pijncontrole 44 - Endorfinen en naloxon 46 8 Duurzame veranderingen van ons pijnsysteem: plasticiteit 48 - Het dynamische brein: leren en aanpassen 48 - Neurale reorganisatie 50 - De-afferentatie: geen input meer 52 - Plasticiteit op vele niveaus 52 9 Emoties, stress en pijn 55 - Psychosomatische wegen 56 - Emoties in het lichaam 57 - Stress en stress 60 - Optelling van factoren Pijndenken 64 - Wat is cognitie? 64 - Aandacht 65 - De kracht van de verwachting 67 - Denkbeelden 68 - Betekenis en context 68 - Placebo 69 - Nocebo In kaart brengen van pijn 72 - De pijn zélf 72 - Sensibiliteit 73 - Pijngedrag 73 - Gevolgen van pijn 74 - Omgaan met pijn 74 - Pijndenken 75 - Pijnvragenlijst 76 3

4 Deel 2: Pijninterventie: de aanpak van pijn Pijnbehandeling? 82 - Historie 82 - Verhinder medicalisering 83 - Is de pijn zinloos? 83 - Wat is het probleem? 84 - Welk niveau? 84 - De therapeutische situatie Eerst gewone dingen! 88 - Input: onze zintuigen 89 - Output: beweging en actie 91 - Hersenen en psyche: bewustzijn, voelen en denken 91 - Mythes over rugpijn Het pijnsysteem normaliseren 96 - Denkrevolutie 96 - TENS: Transcutane Elektro Neuro Stimulatie: prikkelkastje 98 - De Macedonië-anekdote: pijn negeren en accent op functie 99 - Spiegeltherapie: wonderbaarlijk effect op fantoompijn 99 - Bewegen in gedachten: motor imagery Acupunctuur en needling Medische mogelijkheden De eerste lijn Tekortkomingen en risico s Pijnstillers Fysiotherapie en psychologie Pijnteam Specialismen Cognitieve gedragsmodificatie: wat is dat? Rol van de psychologie Gedrag Operante pijn Historie Alternatieve geneeswijzen? Wat is alternatieve geneeskunde? Waarom gaan mensen naar alternatieve genezers? De kracht van de verwachting Verschuivingen: leren van historie Bewijzen? 122 4

5 18 Leren leven met de pijn Hoe verder? Scenario s 125 Checklist analyse en aanpak chronische pijn 128 Literatuur 130 Verantwoording figuren 131 Pijntermen 132 Colofon 140 5

6 6

7 Voorwoord Pijn komt vaker voor dan je denkt. Schattingen uit onderzoek laten zien dat rond de 20% van de mensen min of meer regelmatig last heeft van pijn. Velen melden zich blijkbaar niet en als zij zich melden, wordt vaak geen oorzaak gevonden. Toch is er pijn. Het pijn-alarmsysteem is blijkbaar niet volmaakt. Zoals ieder alarmsysteem, kan het ten onrechte afgaan, zijn doel voorbij schieten en zich tegen ons keren. De geneeskunde biedt chronische pijnpatiënten pillen, blokkades en operaties. Dat blijkt nogal eens verkeerd uit te pakken. De resultaten van medische behandelingen bij chronische pijn zijn op zijn zachts gezegd teleurstellend. Mensen met onbegrepen of onbehandelbare pijn worden nog steeds vaak weggezet als psychisch gestoord, querulant of simulant. In het licht van de huidige inzichten over pijn is dat kort door de bocht en achterhaald. Het is de hoogste tijd om nieuwe denkmodellen over pijn in de praktijk in te voeren. Nieuwe inzichten in ons brein hebben een omslag in ons denken over pijn teweeg gebracht. Ons pijnsysteem is flexibel en veranderbaar, het kan gevoeliger of ongevoeliger worden. Pijn kan het brein volledig beheersen. Het brein is echter een strijdtoneel voor onze gevoelens, belevenissen, gedachten en bezigheden. Op dit krachtenspel kunnen we zelf een invloed uitoefenen: de nieuwe inzichten leveren suggesties voor een andere aanpak waarbij u primair zelf de regie over uw pijn behoudt. Laat uw brein niet met de pijn alleen! Het schrijven van dit boekje was mogelijk dankzij de ontwikkeling van mijn denken over pijn. Deze ontwikkeling werd gestuurd door talrijke openhartige verhalen van mensen met pijn en ook door de ingebrachte ervaringen van vele deelnemers aan de jaarlijkse ITON-cursus Pijn (5 dagen): therapeuten, artsen en psychologen. Voortdurend werd ik uitgedaagd een link te leggen tussen wetenschappelijke theorieën over pijn en de ervaringen en problemen van mensen met pijn. In medische rapporten en bij uitleg over pijn zijn vaktermen vaak onvermijdelijk. Daarom is aan het einde van het boek een lijst met definities van Pijntermen toegevoegd. Dank aan de kritische lezers die mij stimuleerden door te zetten en mij wezen op gemiste kansen, blinde vlekken en nodeloos jargon: Elly Roetering, Emi Emere, Lucie van Cranenburgh, Harriet Earl en Karin Brügger. Ik hoop dat dit boekje mensen met pijn iets te bieden heeft en dat het hulpverleners helpt hun rol bij pijn een nieuwe dimensie te geven. Suggesties, op- en aanmerkingen van lezers zou ik zeer op prijs stellen! ( 7

8 Deel I: Pijnanalyse: het begrijpen van pijn 8

9 1Wat is pijn? Men kan zich verbazen over de vanzelfsprekendheid waarmee in andere culturen pijnlijke rituelen schijnbaar pijnloos worden ondergaan. Vóór de komst van de narcose (ong. 1850) werden alle medische ingrepen bij vol bewustzijn verricht: de ene patiënt schreeuwde, de ander gaf geen kik. In dit boekje verkennen we het krachtenspel dat bij pijn een rol speelt. Ons woord pijn komt van poena, wat straf betekent. Ook het woord penitentie ( boetedoening ) hangt daarmee samen. Deze woordherkomst laat wel zien dat men pijn lang heeft opgevat als een straf die men moet ondergaan: de pijnpatiënt moet boetedoen, moet lijden. Het is dan toch wel wrang dat blijkbaar zoveel onschuldigen gestraft worden en dat de echt slechte mensen hun straf vaak ontlopen! In deze tijd zullen dan ook vele pijnpatiënten, een enkele zonderling daargelaten, geen genoegen nemen met deze verklaring. We zullen daarom zoeken naar meer realistische verklaringen voor pijn. Pijn heeft vaak een nuttig doel, maar soms lijkt pijn zinloos of schiet zijn doel voorbij. Dan is de pijn zélf een probleem. Sinds 1973 bestaat de zgn. IASP (International Association for the Study of Pain), een grote internationale vereniging voor de bestudering van pijn. Binnen de IASP is lang gedebatteerd over een definitie van pijn. Voorlopig is daar het volgende uitgekomen: Pijn is een onaangename zintuiglijke en emotionele gewaarwording, die verband houdt met feitelijke of mogelijke weefselschade, of wordt beschreven in termen van weefselschade. Pijn is altijd subjectief en hangt mede af van individuele interpretatie en levenservaringen. Bij pijn denken we dat er iets mis is in het lichaam: er is weefselschade, een verwonding of ziekte. Wanneer we de definitie echter goed lezen, zien we dat pijn niet per se het gevolg hoeft te zijn van weefselschade. Enkele voorbeelden: 9

10 dreigende weefselschade, bijv.: bij het aanraken van iets heets voelen we een scherpe pijn, trekken snel terug, maar er is nog geen weefselschade; we kunnen zelfs terugtrekken, schrikken en pijn voelen wanneer we iets aanraken waarvan we denken dat het heet is; individuele interpretatie: iemand die denkt dat zijn rug versleten is kan daardoor rugpijn krijgen; een zwangere vrouw die ervan overtuigd is dat het kind te groot is voor haar baringskanaal, kan alleen daardoor al een pijnlijke bevalling krijgen; levenservaring: hoe gevoelig ons pijnsysteem is, hangt af van wat je allemaal meegemaakt hebt, bijv. mishandeling, medische ingrepen, oorlogsverleden etc. Kortom: we kunnen pijn ervaren zonder dat er weefselschade is. Het pijnsysteem kan blijkbaar op scherp gezet worden in bepaalde situaties. Helaas begrijpen we (nog) niet altijd waarom. Een tweede belangrijk aspect in deze definitie is dat men pijn kan opvatten als een emotie. Een emotie die voor het leven van vitaal belang is, vergelijkbaar met honger, angst, schrik. In de hoofdstukken 2 en 9 gaan we daar dieper op in. Pijn is een complex fenomeen De mate van pijn wordt meestal weergegeven met woorden als gering, matig, hevig etc., eventueel uitgedrukt met een cijfer tussen 1 en 10. We hebben een beetje pijn, het valt wel mee : cijfer 2 of 3. Of de pijn is zeer hevig en ondraaglijk: cijfer 8, 9, 10. Toch is het misleidend alleen op de intensiteit van de pijn af te gaan. Pijn heeft namelijk vele andere aspecten die ook meetellen bij de pijnervaring: de plaats: overal, de rug, op enkele punten etc. Voor een violist is pijn aan de linker pink erg vervelend, een voetballer wordt natuurlijk meer gehinderd door pijn aan knie of voet; het tijdsverloop: aanvalsgewijs, continu, golvend etc. Onverwachte pijnscheuten maken angstig, bij golvende pijn zijn er misschien goede momenten waarop activiteiten ondernomen kunnen worden; de aard: brandend, stekend, scheurend, drukkend etc. Sommige pijnen zijn moeilijk herkenbaar en niet in woorden te vatten. 10

11 Figuur 1.1: Pijn is vaak moeilijk in woorden te vatten (Lorraine Fink in Jakubowski e.a. 2006) Deze 4 aspecten van de pijngewaarwording, intensiteit - plaats - tijdsverloop - aard, vatten we samen onder de term sensorische (zintuiglijke) dimensie. Het zijn aspecten die we ook kunnen onderscheiden bij de andere zintuiglijke gewaarwordingen: horen, zien, voelen, ruiken en proeven. Geluid bijvoorbeeld heeft een zekere intensiteit (van zacht tot hard), komt ergens vandaan (bijv. een vrachtauto van links), kan veranderen in de tijd (bijv. aanzwellen en zachter worden) en heeft een klankkleur (klarinet of piano). Zo ook met pijn. Maar pijn heeft nog meer aspecten. We noemen hieronder de belangrijkste. Zoals gezegd, pijn is zelf een emotionele gewaarwording (de affectieve dimensie). Maar pijn kan ook allerlei andere emoties veroorzaken: radeloosheid, vertwijfeling: hoe moet dat verder met mij? neerslachtigheid (depressie): mijn leven is onaangenaam, ik heb nergens lol in. angst: wat is er toch met mij? Ga ik dood? woede: waarom ik? Waar heb ik dit aan verdiend? frustratie: steeds weer die pijn! Pijn stemt tot nadenken (de cognitieve dimensie): mijn rug is versleten; ik had die dozen niet moeten tillen; ik leef ongezond; ik moet naar de dokter; ik heb iets ongeneeslijks onder de leden. 11

12 Pijn is ook onlosmakelijk verbonden met gedrag, bijvoorbeeld: terugtrekken (bij branden), anders lopen (bij pijnlijke voet), rust nemen/gaan liggen etc.; dokter opbellen, pillen slikken, oefeningen doen etc.; au-roepen, huilen, jammeren, kreunen, van pijn vertrokken gelaat (expressief gedrag); zoeken naar manieren om de pijn te beteugelen/in de hand te houden (zgn. coping-gedrag). Pijn kan ook nog allerlei andere fysieke en sociale gevolgen hebben: slecht slapen; moeheid, vermoeibaarheid; flauwvallen, hartkloppingen, hyperventileren; pijn kan de communicatie gaan beheersen; het denken wordt beïnvloed (bijv. het maken van fouten op het werk); minder bewegen, niet meer sporten; zelfstandigheid verliezen, afhankelijk worden. Kortom, pijn is allesbehalve simpel of neutraal. Pijn kan het leven van een individu op alle fronten aantasten. Het is een complex en rijk geschakeerd fenomeen; men zegt: pijn is multidimensioneel. Het zal duidelijk zijn dat niet alleen de intensiteit van de pijn telt. Er zijn mensen met hevige pijn die zich, ondanks alles, blijven richten op de positieve kanten van het bestaan. Ze sporten, ondernemen activiteiten en hebben sociale contacten. Anderen zitten al bij de pakken neer bij matige pijn, komen niet meer uit hun stoel of bed, isoleren zich en verliezen hun toekomstperspectief. Een zeker doemdenken heeft zich van hen meester gemaakt, hun leven is negatief gekleurd (men spreekt van catastroferen ). De brandende vraag is natuurlijk waarop deze verschillen gebaseerd zijn. Nieuwe inzichten over de rol van het brein bij pijn lichten een tipje van de sluier op (zie hoofdstuk 7 en 8). Een duidelijk voorbeeld is de bevalling: hoewel de meeste vrouwen de intensiteit van baringspijn aangeven met een cijfer 8, 9 of 10 (zeer hevig dus), kunnen zij de bevalling emotioneel toch als zeer verschillend ervaren. Bij de een regeert de angst en is de pijn onverdraaglijk, de ander is geheel gericht op de baby en zegt achteraf dat de pijn goed te verdragen was. 12

13 Vier niveaus van het pijnfenomeen Pijn staat niet in een 1 op 1 relatie met weefselschade. Er kan dus weefselschade zijn zonder pijn, en pijn zonder weefselschade. Dit is in het diagram van figuur 1.2 aangegeven met de schuin boven elkaar geplaatste blokken. E Pijngedrag C Pijngewaarwording F A Nociceptie D Noxische prikkels B Figuur 1.2: De vier niveaus van het pijnfenomeen. Bij een pijnanalyse gaat men na welke niveaus meespelen en hoe. Niveau 1: er is een schadelijke (noxische) prikkel: een hete pan, een glasscherf in een voet, een spier die te weinig bloed krijgt, een kniebandletsel. Soms is er wel een schadelijke prikkel, maar wordt deze niet waargenomen. Een suikerziekte-patiënt kan bijvoorbeeld een gevoelloze voet hebben (door een zenuwaandoening) en daardoor verwondingen niet merken (A). Niveau 2: de prikkel wordt opgevangen door uiteinden van pijnvezels en omgezet in elektrische signaaltjes die via de zenuwvezels naar de hersenen geleid worden (het proces van nociceptie). Soms kunnen pijnvezels signalen afvuren zonder dat er weefselschade in het spel is (B), bijv. bij een aanraking in de buurt van een verwonding. De activiteit in de pijnvezels kan een pijngewaarwording opleveren, maar dat is niet altijd zo (C). Bij een intensieve sportinspanning kunnen we bijvoorbeeld een verwonding oplopen zonder dat we dat merken. 13

14 Niveau 3: de hersenen genereren een pijngewaarwording. Deze kan worden uitgelokt door zenuwactiviteit die van een verwonding of aandoening afkomstig is, maar dat hoeft niet per se. Soms creëren de hersenen een pijngewaarwording zonder dat er van enige zenuwactiviteit sprake is (D). Een klassiek, en leerzaam voorbeeld is de fantoompijn: het brein creëert pijn. Dit lijkt, volgens de huidige inzichten, bij veel chronische pijn het geval te zijn: het pijnsysteem in de hersenen staat op scherp, is ontregeld. Niveau 4: bij pijn hoort pijngedrag: au-roepen, klagen, anders bewegen, pillen slikken etc. Er zijn veel mensen die hevige pijn hebben, maar dit niet of nauwelijks in waarneembaar gedrag omzetten (E): zij worden vaak niet geloofd wanneer ze zeggen dat ze voortdurend pijn hebben. Aan de andere kant zijn er mensen die op relatief geringe pijn relatief sterk reageren (F). Ieder kind leert tijdens het opgroeien pijngedrag aan. In het ene gezin is dat heel weinig (flink zijn wordt beloond en geïdealiseerd), in een ander gezin leert een kind juist heel veel pijngedrag aan (door overbezorgdheid wordt pijngedrag bijvoorbeeld beloond). Voor iedereen die pijn heeft, is het belangrijk na te gaan in hoeverre deze 4 niveaus geactiveerd zijn: Is er weefselschade of een onderliggende aandoening? Zo ja, dan is het logisch de behandeling hierop te richten (wondverzorging, behandeling van ziekte) (Niveau 1); Is er zenuwactiviteit in de pijnvezels? Zo ja, dan zou blokkade of verdoving de pijn kunnen wegnemen (Niveau 2); Op welke dimensie van pijn ligt het accent? Puur zintuiglijk (sensorisch), emotioneel (angst, lijden) of cognitief (denkbeelden en verwachtingen). Breng de pijn zo goed mogelijk in kaart (Niveau 3); Hoeveel en welk pijngedrag vertoont iemand? Klagen, pillen slikken, in bed liggen etc. (Niveau 4). Deze zgn. pijnanalyse is een eerste stap om tot een verantwoorde pijnbehandeling te komen (zie ook hoofdstuk 11). Helaas wordt dit in de gangbare praktijk vaak overgeslagen. Het zal duidelijk zijn dat het blokkeren van een zenuw geen zin heeft wanneer er geen zenuwactiviteit is! Men kan pijnstillers voorschrijven, maar is dat wel adequaat wanneer het accent op pijngedrag ligt? Bij een dystrofische pijnlijke voet kan men behandelingen op die voet richten; het is echter de vraag of dat wel zinvol is, wanneer de oorzaak in het brein zit (overgevoelig pijnsysteem). De medische wereld lijkt (nog) niet goed te zijn toegerust voor de analyse en aanpak van chronische pijn. Er is veel onwetendheid en vooral tijdgebrek. Een wrange situatie, gezien het feit dat pijn een van de meest voorkomende klachten is. 14

15 Pijnanalyse, stap 1: 1a Wat is het probleem? De pijn zelf, de verwonding, de beperkingen als gevolg van de pijn of iets anders? 1b Vier niveaus. Welk niveau is geactiveerd en in welke mate? 1 weefselschade (noxische prikkel), 2 nociceptie (zenuwactiviteit), 3 pijngewaarwording (intensiteit, tijd, plaats en aard), 4 pijngedrag 15

Pijn en het brein. Chronische pijn evolueert. Wat is chronische pijn? Pijn en het brein Houd zelf de regie!

Pijn en het brein. Chronische pijn evolueert. Wat is chronische pijn? Pijn en het brein Houd zelf de regie! Pijn en het brein Pijn en het brein Houd zelf de regie! Dr Ben van Cranenburgh Dr Ben van Cranenburgh Pijnweek Eye-Centrum 29 september 2016 Wat is chronische pijn? Letterlijk: langer durende pijn Soms

Nadere informatie

Het kan ook anders! Over individueel maatwerk in de zorg. Dr Ben van Cranenburgh HGZO Congres Lunteren 24/25 Maart 2011. www.stichtingiton.

Het kan ook anders! Over individueel maatwerk in de zorg. Dr Ben van Cranenburgh HGZO Congres Lunteren 24/25 Maart 2011. www.stichtingiton. Instituut voor toegepaste Neurowetenschappen Faculteit der Bewegingswetenschappen Het kan ook anders! Over individueel maatwerk in de zorg Dr Ben van Cranenburgh HGZO Congres Lunteren 24/25 Maart 2011

Nadere informatie

Neurowetenschappen als inspiratiebron voor nieuwe pijninterventies

Neurowetenschappen als inspiratiebron voor nieuwe pijninterventies Neurowetenschappen als inspiratiebron voor nieuwe pijninterventies Dr. Ben van Cranenburgh, neurowetenschapper Stichting ITON: www.stichtingiton.nl Symposium KNGF Scheutig met pijn 15 april Alkmaar, 20

Nadere informatie

Pijn, leg dat maar eens uit

Pijn, leg dat maar eens uit Pijn, leg dat maar eens uit Een how-to-manual voor fysiotherapeuten In opdracht van het rug-netwerk Ronald Kan Fysiotherapeut Heliomare Uitgangspunten Deze uitleg geldt voor patiënten met chronische benigne

Nadere informatie

Baringspijn vanuit een nieuw perspectief Pijnloze bevalling: optie, recht of mythe?

Baringspijn vanuit een nieuw perspectief Pijnloze bevalling: optie, recht of mythe? Baringspijn vanuit een nieuw perspectief Pijnloze bevalling: optie, recht of mythe? Irena Veringa en Ben van Cranenburgh De laatste decennia is veel onderzoek gedaan naar pijn, zowel klinische pijn als

Nadere informatie

Ja maar, wat als bewegen pijn doet?

Ja maar, wat als bewegen pijn doet? Ja maar, wat als bewegen pijn doet? Najaarscongres NVFG 23 sep 16 Luc Boon Fysiotherapie Gestel, Eindhoven luc@fysiotherapie-gestel.nl Introductie Najaarscongres NVFG 23 sep 16 Luc Boon Fysiotherapie Gestel,

Nadere informatie

Zo noemen we de hersenen. Daar hoort ook het ruggenmerg bij. Als een prikkel (de boodschap ) in het

Zo noemen we de hersenen. Daar hoort ook het ruggenmerg bij. Als een prikkel (de boodschap ) in het Werkstuk ANW Pijn Werkstuk door een scholier 2037 woorden 12 februari 2004 7,3 48 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud: Hoofdstuk 1, de zenuwen pagina 2 Hoofdstuk 2, pijnbeleving pagina 3 Hoofdstuk 3, een alarmsysteem

Nadere informatie

Hemofilie / stollingsstoornissen en Pijn

Hemofilie / stollingsstoornissen en Pijn 1 Hemofilie / stollingsstoornissen en Pijn 01 november 2018 3 Wie heeft er weleens pijn? Antwoord: ja Antwoord: nee 4 Wie heeft er ongeveer 1 x per maand pijn? ja nee 5 Wie heeft er wekelijks pijn? ja

Nadere informatie

Opbouw van de lezing. 1 Algemeen kader: concepten. Nieuwe inzichten in chronische pijn. Pijn en het brein: een neurowetenschappelijk perspectief

Opbouw van de lezing. 1 Algemeen kader: concepten. Nieuwe inzichten in chronische pijn. Pijn en het brein: een neurowetenschappelijk perspectief 01-10-16 Nieuwe inzichten in chronische pijn Dr. Ben van Cranenburgh Nieuwe inzichten in chronische pijn Pijn en het brein: een neurowetenschappelijk perspectief Dr Ben van Cranenburgh Pijnweek Eye-centrum

Nadere informatie

www.psychfysio.nl Module 3. Verbeelden en fantasie Oefening 1. Strand verbeelding

www.psychfysio.nl Module 3. Verbeelden en fantasie Oefening 1. Strand verbeelding Module 3. Verbeelden en fantasie Een van de voordelen van verbeelden en fantasie is dat je ze altijd bij je hebt, ook als gedragsmatige afleiding even niet beschikbaar is. Doel van deze module is om rijke

Nadere informatie

Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek

Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek Stefaan Van Damme - er is geen enkel belangenconflict of financiële band met de industrie - slaapproblemen angst werkverzuim/conflict

Nadere informatie

Educatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren.

Educatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren. Educatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren. Carla Palmen, psychosomatisch fysiotherapeut Adelante Zorgroep, Volwassenen, Afd. pijn, Hoensbroek

Nadere informatie

De psychologische aspecten van pijn. Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel

De psychologische aspecten van pijn. Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel De psychologische aspecten van pijn Au! Marian Rikkert, GZ-psycholoog, Afdeling Medische Psychologie, Ziekenhuis Rivierenland Tiel Wat is pijn? Definitie: pijnis eenonplezierige, zintuiglijkeen emotioneleervaring

Nadere informatie

Kennisdag NGS september Van harte welkom. Thema: Heup / lies

Kennisdag NGS september Van harte welkom. Thema: Heup / lies Kennisdag NGS 2016 17 september Van harte welkom Thema: Heup / lies Bennie Theunissen: theunissenbennie@gmail.com 1 2 3 Een weekje rust (ziekte) Jongeren werden een week aan bed gekluisterd: Ze verloren

Nadere informatie

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold

Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Uw spreekuur Moeheid Pijnklachten Buikpijn Hoofdpijn

Nadere informatie

Sensitisatie. Anesthesiologie

Sensitisatie. Anesthesiologie Sensitisatie Anesthesiologie Anesthesiologie Inleiding Wanneer pijn lang bestaat en er geen lichamelijke afwijkingen (meer) voor die pijn te vinden is, wordt pijn chronisch genoemd. Mensen met chronische

Nadere informatie

Pijn. Wat is pijn 1,2,3? Hoe ontstaat pijn 1,3?

Pijn. Wat is pijn 1,2,3? Hoe ontstaat pijn 1,3? Pijn Wat is pijn 1,2,3? Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Pijn geeft aan dat er een mogelijke beschadiging is van een deel van het lichaam. Denk maar eens aan het vastpakken van een te hete

Nadere informatie

PATIËNTENINFO. Behandeling met Tens-toestel PIJNCENTRUM

PATIËNTENINFO. Behandeling met Tens-toestel PIJNCENTRUM PATIËNTENINFO Behandeling met Tens-toestel PIJNCENTRUM INHOUD CONTACTGEGEVENS 1. INLEIDING...3 2. WAT IS PIJN...4 3. INDICATIES & CONTRA-INDICATIES...6 4. HOE WERKT TENS...7 5. HET EMPI DIRECT TENS TOESTEL...8

Nadere informatie

Pijn bij kinderen Afdeling D/ kinderafdeling

Pijn bij kinderen Afdeling D/ kinderafdeling Uw kind is waarschijnlijk opgenomen in het ziekenhuis of dit gaat binnenkort gebeuren. Deze folder is bedoeld om u als ouder(s)/ verzorger(s) te informeren over pijn bij kinderen en tips te geven hoe hier

Nadere informatie

Pijn? Laat u behandelen! Algemene informatie voor patiënten

Pijn? Laat u behandelen! Algemene informatie voor patiënten Pijn? Laat u behandelen! Algemene informatie voor patiënten Beste patiënt In deze folder vindt u algemene informatie over pijn: wat is pijn, hoe kunnen we pijn beoordelen/meten en hoe kunnen we pijn bestrijden.

Nadere informatie

Pijn bij ouderen Algologisch team. Patiënteninformatie

Pijn bij ouderen Algologisch team. Patiënteninformatie Pijn bij ouderen Algologisch team Patiënteninformatie 2 Inhoudstafel 1. Inleiding... 4 2. Wat is pijn?... 4 2.1. Acute pijn... 4 2.2. Chronische pijn... 5 3. Geef je pijn aan... 5 4. Behandeling... 6 4.1.

Nadere informatie

Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen

Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen maar het zit toch niet tussen mijn oren John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Therapie (Oegstgeest) Instituut voor

Nadere informatie

Kennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn

Kennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn Vernieuwend - Attent - Samen Kennismaking met Acceptance & Commitment Therapy (ACT) bij chronische pijn Anita Eijkelenkamp, GZ-psycholoog pijnrevalidatie Lisanne Heijboer, stagiaire psychologie Roessingh,

Nadere informatie

Feedback geven. Feedback kan positief en negatief zijn. Negatieve feedback geven is moeilijk

Feedback geven. Feedback kan positief en negatief zijn. Negatieve feedback geven is moeilijk 2 12 Feedback geven Feedback is een boodschap over het gedrag of de prestaties van een ander. Feedback is onmisbaar als je met anderen samenwerkt. Je moet zo nu en dan kunnen zeggen dat het werk van de

Nadere informatie

REGULIERE BEHANDELING BURN-OUT SCHIET HOPELOOS TEKORT

REGULIERE BEHANDELING BURN-OUT SCHIET HOPELOOS TEKORT REGULIERE BEHANDELING BURN-OUT SCHIET HOPELOOS TEKORT 1972. Sociaal-psycholoog Christine Maslach doet in Berkeley (Californië) onderzoek onder uitgeputte hulpverleners. Zij ziet dat de hulpverleners die

Nadere informatie

De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen. De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen. De wijsheid om het verschil te zien

De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen. De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen. De wijsheid om het verschil te zien De kracht om te veranderen wat ik kan veranderen De moed om te aanvaarden wat ik niet kan veranderen De wijsheid om het verschil te zien De psychologie van pijn. Sint-Jozefkliniek Bornem - Willebroek Barbara

Nadere informatie

Minder last van uw rug

Minder last van uw rug Minder last van uw rug Hoe kunt u pijn onderin uw rug verminderen en nieuwe klachten voorkomen Rugklachten zelf onder controle Pijn in uw rug is lastig en vervelend. Om vele redenen. Uw humeur kan eronder

Nadere informatie

Dagelijks kom je in een hypnotische(trance-) toestand zonder dat je het zelf beseft en/of weet:

Dagelijks kom je in een hypnotische(trance-) toestand zonder dat je het zelf beseft en/of weet: Wat is hypnose? Met de term hypnose wordt een bewustzijnstoestand aangeduid, waarbij je diep ontspannen en toch volledig geconcentreerd bent. De wereld om je heen is op dat moment dan even iets minder

Nadere informatie

Pijn lijden? Niet nodig, er is bijna altijd iets aan te doen

Pijn lijden? Niet nodig, er is bijna altijd iets aan te doen Pijn lijden? Niet nodig, er is bijna altijd iets aan te doen Feiten, fabels en tips over pijn Colofon Inhoud Tekst Hedda van het Groenewoud Met medewerking van Annelore van Dalen-Kok, specialist ouderengeneeskunde,

Nadere informatie

Debriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013

Debriefing. Opvang na een schokkende gebeurtenis. Geert Taghon 2013 Debriefing Opvang na een schokkende gebeurtenis Geert Taghon 2013 Definitie schokkende gebeurtenis Een gebeurtenis die buiten het patroon van gebruikelijke menselijke ervaringen ligt en duidelijk leed

Nadere informatie

Omgaan met chronische verm index:omgaan met chronische verm index :39 Pagina. Voorwoord 13

Omgaan met chronische verm index:omgaan met chronische verm index :39 Pagina. Voorwoord 13 Inhoud Voorwoord 13 1 Wat is er aan de hand? 17 Twee typerende voorbeelden 17 Vermoeidheid 19 Vermoeidheid als een nuttig signaal 19 Vermoeidheid en stress 20 Vermoeidheid bij een ziekte 20 Vermoeidheid

Nadere informatie

Infobrochure. Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen

Infobrochure. Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen Infobrochure Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen Sinds enkele jaren heeft het Mariaziekenhuis een pijncentrum. Dit centrum legt zich vooral toe op de behandeling van chronische pijn. Samen met de

Nadere informatie

Graded exposure. Zuyderland Revalidatie

Graded exposure. Zuyderland Revalidatie Graded exposure Zuyderland Revalidatie Inleiding In deze folder wordt informatie gegeven over de behandeling van langdurige pijn door graded exposure. Deze folder is bedoeld als ondersteuning van de informatie

Nadere informatie

Filosofie en Ethiek van

Filosofie en Ethiek van Filosofie en Ethiek van AU Vincent Pompe Studium Generale : AU!? De (on)zichtbaarheid van pijn bij dieren 16 januari 2013 De Filosofie van AU Wat is het? Wat is pijn Lijden Pijnlijk Prikkel Nociceptie

Nadere informatie

observeren van pijngedrag met de REPOS Anneke Boerlage 16 oktober 2014

observeren van pijngedrag met de REPOS Anneke Boerlage 16 oktober 2014 observeren van pijngedrag met de REPOS Anneke Boerlage 16 oktober 2014 Pijn is een onplezierige, gevoelsmatige en emotionele beleving die wordt geassocieerd met een daadwerkelijke of dreigende beschadiging

Nadere informatie

DE KERN boz Centrum voor biodynamische osteopathie, bewustwording, ontplooiing, spiritualiteit

DE KERN boz Centrum voor biodynamische osteopathie, bewustwording, ontplooiing, spiritualiteit DE KERN boz Centrum voor biodynamische osteopathie, bewustwording, ontplooiing, spiritualiteit DE KERN boz is lid van: VBAG (Vereniging ter Bevordering van Alternatieve Geneeswijze) Shibumi (International

Nadere informatie

Pijn. Matthieu Berenbroek. Pijn 2 - Matthieu Berenbroek 1998-2008 PIJN. Wat is Pijn?

Pijn. Matthieu Berenbroek. Pijn 2 - Matthieu Berenbroek 1998-2008 PIJN. Wat is Pijn? Pijn Matthieu Berenbroek PIJN Wat is Pijn? 1 PIJN Pijn is een onaangename, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselschade of die wordt beschreven in termen

Nadere informatie

Vertel ons over uw pijn. De eerste stap om u te helpen. pijnkliniek

Vertel ons over uw pijn. De eerste stap om u te helpen. pijnkliniek Vertel ons over uw pijn De eerste stap om u te helpen pijnkliniek Inhoud Pijn 3 Uw pijn 4 Verandert de pijn uw leven 5 We kunnen allemaal een rol spelen in pijnbehandeling 6 Bron 7 Ter bevordering van

Nadere informatie

Fysiotherapie voor kinderen. Afdeling Fysiotherapie

Fysiotherapie voor kinderen. Afdeling Fysiotherapie 00 Fysiotherapie voor kinderen Afdeling Fysiotherapie 1 Spelenderwijs ontwikkelen kinderen hun zintuigen en motoriek. Meestal gaat dat goed en bijna ongemerkt. Maar bij sommige kinderen duurt het langer

Nadere informatie

Ter inspiratie: Opschuddertje Nee denken en niet zeggen. Nee zeggen is te leren!

Ter inspiratie: Opschuddertje Nee denken en niet zeggen. Nee zeggen is te leren! Ter inspiratie: Opschuddertje Nee denken en niet zeggen Nee zeggen is te leren!. 2 Nee denken en niet zeggen put je uit Nee is voor velen van ons één van de moeilijkste woordjes om uit te spreken. Waarom?

Nadere informatie

Workshop ziekte-specifiek programma: chronische pijn. Ronde 1 en 2 Linda de Vries-Rijkuiter Ronde 3 en 4 Linda de Vries-Rijkuiter en John Voorham

Workshop ziekte-specifiek programma: chronische pijn. Ronde 1 en 2 Linda de Vries-Rijkuiter Ronde 3 en 4 Linda de Vries-Rijkuiter en John Voorham Ronde 1 en 2 Linda de Vries-Rijkuiter Ronde 3 en 4 Linda de Vries-Rijkuiter en John Voorham Programma Introductie Kennisoverdracht Casus Oefening met casus Smaakmaker Discussie/vragen Workshop ziekte-specifiek

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Vier Dimensionale Klachtenlijst (4DKL)

Vier Dimensionale Klachtenlijst (4DKL) Instructie De vragenlijst betreft verschillende klachten en verschijnselen die u mogelijk heeft Het gaat steeds om klachten en verschijnselen die u de afgelopen week (de afgelopen 7 dagen met vandaag erbij)

Nadere informatie

Bertha Middendorp MIGRAINE. De oorzaak van jouw migraine en Leer in 6 weken je pijn te beheersen tijdens een aanval

Bertha Middendorp MIGRAINE. De oorzaak van jouw migraine en Leer in 6 weken je pijn te beheersen tijdens een aanval Bertha Middendorp MIGRAINE De oorzaak van jouw migraine en Leer in 6 weken je pijn te beheersen tijdens een aanval Inhoud Deel 1 12 Inleiding 15 Mijn migraine 21 Hypnose 26 Verhalen uit de praktijk Deel

Nadere informatie

Afdeling revalidatie. Psychosomatische fysiotherapie

Afdeling revalidatie. Psychosomatische fysiotherapie Afdeling revalidatie Psychosomatische fysiotherapie Gespannen??? Pijn??? Vermoeid???? UIT BALANS. IN BALANS In deze folder krijgt u informatie over psychosomatiek, over wat psychosomatische klachten zijn

Nadere informatie

Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners

Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners Afdeling revalidatie mca.nl Inhoudsopgave Wat is chronische pijn en vermoeidheid? 3 Chronische pijn en vermoeidheid bij tieners 4 Rustig aan of toch

Nadere informatie

Inleiding in Pijn Pijnladder

Inleiding in Pijn Pijnladder Inleiding in Pijn Pijnladder Patricia Schutte Palliatief en oncologieverpleegkundige 13 november 2018 Definitie pijn Pijn is een onaangename sensorische en emotionele gewaarwording die verband houdt met

Nadere informatie

4DKL KLACHTENLIJST. Intake klacht :... :... Diagnose :... Medicatie :... Opmerkingen :... Versie: 3.07. Uitgave 2004: Stichting Flow, Alkmaar

4DKL KLACHTENLIJST. Intake klacht :... :... Diagnose :... Medicatie :... Opmerkingen :... Versie: 3.07. Uitgave 2004: Stichting Flow, Alkmaar 4DKL KLACHTENLIJST Naam :........................................... datum:... /... /.... eslacht : man / vrouw num mer:........... eb. datum :.... /.... /..... Leeftijd:....... jaar praktijk:............

Nadere informatie

Spieren maken de mens een meer dynamisch leven door kennis en beheersing van je meest uitgebreide orgaan. Jip Driehuizen

Spieren maken de mens een meer dynamisch leven door kennis en beheersing van je meest uitgebreide orgaan. Jip Driehuizen Spieren maken de mens een meer dynamisch leven door kennis en beheersing van je meest uitgebreide orgaan. 2 Spieren maken de mens Onderwerpen: Waarom is spierkennis handig als je last hebt van RSI? Waar

Nadere informatie

Emoties, wat is het signaal?

Emoties, wat is het signaal? Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel

Nadere informatie

Wat het beste bij je past, werkt het best.

Wat het beste bij je past, werkt het best. Wat het beste bij je past, werkt het best. Als pijn je leven dwarszit, dan is pijnrevalidatie het overwegen waard. Het maakt vloeibaar wat vast zit. Zo krijg je energie voor de dingen die je wilt doen.

Nadere informatie

Wat het beste bij je past, werkt het best. Pijnrevalidatie

Wat het beste bij je past, werkt het best. Pijnrevalidatie Pijnrevalidatie Wat het beste bij je past, werkt het best. Als pijn je leven dwarszit, dan is pijnrevalidatie het overwegen waard. Het maakt vloeibaar wat vast zit. Zo krijg je energie voor de dingen die

Nadere informatie

EMDR. Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring

EMDR. Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring EMDR Behandeling bij de gevolgen van een schokkende ervaring EMDR betekent: Eye Movement Desensitization and Reprocessing. EMDR is een behandeling voor mensen die last blijven houden van de gevolgen van

Nadere informatie

A-specifieke lage rugpijn

A-specifieke lage rugpijn A-specifieke lage rugpijn A-SPECIFIEKE LAGE RUGPIJN INLEIDING Lage rugpijn komt veel voor. Bij de meeste mensen worden geen duidelijke afwijkingen gevonden. Artsen spreken dan over a-specifieke lage rugpijn.

Nadere informatie

Duizeligheid. Havenziekenhuis

Duizeligheid. Havenziekenhuis Duizeligheid In deze folder leest u wat duizeligheid precies inhoudt. De oorzaken van duizeligheid worden beschreven. En u kunt lezen hoe duizeligheid in het ziekenhuis wordt onderzocht. Tenslotte wordt

Nadere informatie

Infobrochure. Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen

Infobrochure. Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen Infobrochure Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen Sinds enkele jaren heeft het Mariaziekenhuis een pijncentrum. Dit centrum legt zich vooral toe op de behandeling van chronische pijn. Samen met de

Nadere informatie

Hoofdpijn Blijf er niet mee lopen. Rob Bernsen en Marian van Zagten, neurologen Namens overige leden Multidisciplinaire Hoofdpijnpoli

Hoofdpijn Blijf er niet mee lopen. Rob Bernsen en Marian van Zagten, neurologen Namens overige leden Multidisciplinaire Hoofdpijnpoli Hoofdpijn Blijf er niet mee lopen Rob Bernsen en Marian van Zagten, neurologen Namens overige leden Multidisciplinaire Hoofdpijnpoli Inhoud Cijfers Wat gebeurt er in het ziekenhuis? Typen hoofdpijn Spanningshoofdpijn

Nadere informatie

Inhoud. Redactioneel 10. Over de auteurs 11. 1 Inleiding 12. 2 Geschiedenis 14

Inhoud. Redactioneel 10. Over de auteurs 11. 1 Inleiding 12. 2 Geschiedenis 14 Inhoud Redactioneel 10 Over de auteurs 11 1 Inleiding 12 2 Geschiedenis 14 3 Anatomie en fysiologie 17 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23 4 Pijnmeting

Nadere informatie

Preventie van Chronische Pijn na Operatie

Preventie van Chronische Pijn na Operatie Preventie van Chronische Pijn na Operatie De Rol van de Psychologie DR FRITS WINTER Eén dag op een punaise Je bent bek en bek af. Je bent zwaar gefrustreerd en prikkelbaar. Je hebt je dankzij die rot punaise

Nadere informatie

Altijd moe... Jochem Verdonk

Altijd moe... Jochem Verdonk Altijd moe... Jochem Verdonk Onderwerpen Wat is ME/CVS? Soorten vermoeidheid Gevolgen vermoeidheid Omgaan met vermoeidheid Leven met vermoeidheid Tips Wat is ME/CVS? ME: Myalgische Encefalomyelitis myalgisch:

Nadere informatie

Psychosomatische fysiotherapie

Psychosomatische fysiotherapie Psychosomatische fysiotherapie bij DE KERN boz Praktijk voor Natuurgeneeskunde De Snoostraat 13 4624 VJ Bergen op Zoom Telefoon 0164-210700 Email: info@dekernboz.nl Website: www.dekernboz.nl Kamer van

Nadere informatie

Vermoeidheid bij MPD

Vermoeidheid bij MPD Vermoeidheid bij MPD Landelijke contactmiddag MPD Stichting, 10-10-2009 -van Wijlen Psycho-oncologisch therapeut Centrum Amarant Toon Hermans Huis Amersfoort Welke verschijnselen? Gevoelens van totale

Nadere informatie

Dagbehandeling SOLK (Somatische Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten)

Dagbehandeling SOLK (Somatische Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten) Dagbehandeling SOLK (Somatische Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten) Deze folder geeft u informatie over de dagbehandeling SOLK (Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten). Voor wie?

Nadere informatie

Depressie bij ouderen

Depressie bij ouderen Depressie bij ouderen Bij u of uw familielid is een depressie vastgesteld. Hoewel relatief veel ouderen last hebben van depressieve klachten, worden deze niet altijd als zodanig herkend. In deze folder

Nadere informatie

HOOGSENSITIVITEIT BIJ KINDEREN

HOOGSENSITIVITEIT BIJ KINDEREN HOOGSENSITIVITEIT BIJ KINDEREN Reinhilde Vermeulen 1. Inleiding: hooggevoeligheid Pionier: Elaine N. Aron en Arthur Aron Begrip HSP in 1997 geïntroduceerd in de wetenschappelijke literatuur Uitgangspunt:

Nadere informatie

Whitepaper Psychosomatiek. Sanien de Groot-Likkel. Algemeen fysiotherapeut & Psychosomatisch fysiotherapeut

Whitepaper Psychosomatiek. Sanien de Groot-Likkel. Algemeen fysiotherapeut & Psychosomatisch fysiotherapeut Whitepaper Psychosomatiek Sanien de Groot-Likkel Algemeen fysiotherapeut & Psychosomatisch fysiotherapeut Inhoud Wat zijn psychosomatische klachten? Hoe ontstaan psychosomatische klachten? Wat doet een

Nadere informatie

Chronische Pijn Groep

Chronische Pijn Groep Chronische Pijn Groep Geldermalsen Deze folder gaat over de behandeling van chronische pijn en over de manier waarop de Chronische Pijn Groep Geldermalsen deze klacht aanpakt. In deze folder wordt uitgelegd

Nadere informatie

Chronische pijnpatiënt en zijn omgeving. Informatie over chronische pijn bij ouderen om samen met patiënt en/of omgeving te bespreken

Chronische pijnpatiënt en zijn omgeving. Informatie over chronische pijn bij ouderen om samen met patiënt en/of omgeving te bespreken Chronische pijnpatiënt en zijn omgeving Informatie over chronische pijn bij ouderen om samen met patiënt en/of omgeving te bespreken Chronische pijnpatiënt en zijn omgeving Verklaringsmodellen Model van

Nadere informatie

PATIËNTEN INFORMATIE. Chronische pijn. Spijkenisse Medisch Centrum VAN WEEL-BETHESDA

PATIËNTEN INFORMATIE. Chronische pijn. Spijkenisse Medisch Centrum VAN WEEL-BETHESDA PATIËNTEN INFORMATIE Chronische pijn Spijkenisse Medisch Centrum VAN WEEL-BETHESDA 2 PATIËNTENINFORMATIE In deze folder geven het Maasstad Ziekenhuis, het Spijkenisse Medisch Centrum en Het Van Weel-Bethesda

Nadere informatie

Centrum voor Revalidatie Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS)

Centrum voor Revalidatie Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS) Centrum voor Revalidatie Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS) Het verloop, de symptomen en de behandeling Centrum voor Revalidatie Inleiding Uw arts heeft bij u de diagnose Complex Regionaal Pijn Syndroom

Nadere informatie

Pijn draagt u niet alleen!

Pijn draagt u niet alleen! Pijn draagt u niet alleen! Informatiebrochure Zorg dragen 2 Laat pijn uw leven niet beheersen! Begrijpen hoe pijn werkt, draagt al voor een deel bij aan het verwerken of het leren omgaan met pijn. Dankzij

Nadere informatie

Sandra Veenstra. www.bsl.nl

Sandra Veenstra. www.bsl.nl Sandra Veenstra www.bsl.nl De toepassing van EMDR bij somatische klachten zoals chronische pijn Sandra Veenstra Jaarbeurs Utrecht, 27-09-13 Lichamelijke klachten geschikt voor behandeling met EMDR Wanneer

Nadere informatie

Elk bekken heeft een mens

Elk bekken heeft een mens Elk bekken heeft een mens Als bekkenfysiotherapeut heb je nodig Mieneke Spijkerman Bekkenfysiotherapeut Psychosomatisch fysiotherapeut te Valburg Kennis van en rondom het bekken Vaardigheden Competenties

Nadere informatie

HSP - hulp bij overprikkeling en stress

HSP - hulp bij overprikkeling en stress Renée Merkestijn HSP - hulp bij overprikkeling en stress GigaBoek 3 Inhoud Inleiding 7 Aandacht 13 Aanraking 17 Aarden 22 Adem en zuurstof 27 Beweging 32 Centreren 35 Creativiteit 38 Dieren 42 Emoties

Nadere informatie

Pijnbestrijding bij kanker

Pijnbestrijding bij kanker INTERNE GENEESKUNDE Pijnbestrijding bij kanker met paracetamol en/of NSAID s BEHANDELING Pijnbestrijding bij kanker U wordt in het St. Antonius Ziekenhuis behandeld voor kanker. Ten gevolge van de kanker

Nadere informatie

Behandelprogramma chronische pijn. Almere

Behandelprogramma chronische pijn. Almere Behandelprogramma chronische pijn Almere Voor wie is het behandelprogramma zinvol? Als eerdere behandelingen zoals fysiotherapie of een operatie niet geholpen hebben komen mensen met chronische pijn vaak

Nadere informatie

Pijn. Patiënteninformatie. Algemeen Ziekenhuis Diest Statiestraat Diest t f

Pijn. Patiënteninformatie. Algemeen Ziekenhuis Diest Statiestraat Diest t f Pijn Patiënteninformatie Algemeen Ziekenhuis Diest Statiestraat 65 3290 Diest t 013 35 40 11 f 013 31 34 53 post@azdiest.be www.azdiest.be Inhoudsopgave 1 Wat is pijn?... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Nadere informatie

Een niet-medicamenteuze pijnbehandeling Patiënteninformatie

Een niet-medicamenteuze pijnbehandeling Patiënteninformatie Transcutane Electrische Neuro-Stimulatie (TENS) Een niet-medicamenteuze pijnbehandeling Patiënteninformatie Inhoudsopgave Wat is TENS?...3 Hoe werkt TENS?...3 Bij welke pijnklachten helpt TENS?...4 Zo

Nadere informatie

Eye Movement Desensitization and Reprocessing als therapeutische interventie bij chronische pijn. Vera Callebaut Psycholoog Pijncentrum UZA

Eye Movement Desensitization and Reprocessing als therapeutische interventie bij chronische pijn. Vera Callebaut Psycholoog Pijncentrum UZA Eye Movement Desensitization and Reprocessing als therapeutische interventie bij chronische pijn Vera Callebaut Psycholoog Pijncentrum UZA EMDR - Francine Shapiro - traumabehandeling - geïntegreerde behandeling,

Nadere informatie

Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011

Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011 Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011 Volgende onderwerpen kwamen aan bod: 1) wat is chronische pijn en wat zijn de gevolgen 2) waarnemen van pijn 3) hoe meet men pijn 4) behandeling 5) ontwikkelen van

Nadere informatie

Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Orbis Revalidatie

Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Orbis Revalidatie Multidisciplinair Aspecifiek Rugpijn Spreekuur (MARS) Orbis Revalidatie Inleiding U bent doorverwezen naar het Multidisciplinair aspecifiek rugpijnteam (MARS) bij Orbis Revalidatie. Binnen dit team wordt

Nadere informatie

Emoties, wat is het signaal?

Emoties, wat is het signaal? Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel

Nadere informatie

Sarkow. revalidatiehulpmiddelen. ExMocise therapeutisch kaartspel. Ter stimulering van de gezondheid van kinderen

Sarkow. revalidatiehulpmiddelen. ExMocise therapeutisch kaartspel. Ter stimulering van de gezondheid van kinderen ExMocise therapeutisch kaartspel Ter stimulering van de gezondheid van kinderen Gebrek aan lichaamsbeweging resulteert in fysieke, mentale en emotionele immobiliteit. Pasgeborenen hebben 230 miljoen stappen,

Nadere informatie

Angst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest

Angst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest Ad Kaasenbrood, psychiater/psychotherapeut Congres Een te gekke wijk, Bunnik, 8 November 2017 Psychiatrische ziekten Komen vaak voor Zijn ernstig Zijn duur Zijn complex Verhouden zich tot geestelijke gezondheid,

Nadere informatie

Inleiding... 1. Ademhaling... 1. Hyperventilatie... 1. Oorzaak van hyperventilatie... 2. Klachten bij hyperventilatie... 3. Wat kunt u zelf doen...

Inleiding... 1. Ademhaling... 1. Hyperventilatie... 1. Oorzaak van hyperventilatie... 2. Klachten bij hyperventilatie... 3. Wat kunt u zelf doen... Hyperventilatie Inhoudsopgave Inleiding... 1 Ademhaling... 1 Hyperventilatie... 1 Oorzaak van hyperventilatie... 2 Klachten bij hyperventilatie... 3 Wat kunt u zelf doen... 4 Tot slot... 5 Inleiding Deze

Nadere informatie

Life Space Crisis Intervention Een introductie

Life Space Crisis Intervention Een introductie Life Space Crisis Intervention Een introductie Gerrit De Moor Master Trainer in Life Space Crisis Intervention LSCI Institute 1 Mag ik u voorstellen Kenneth 2000-2006 LSCI Institute 2 Wat? - Een verbale

Nadere informatie

Ouderen en pijn. Tips voor patiënten, familie en mantelzorgers

Ouderen en pijn. Tips voor patiënten, familie en mantelzorgers Ouderen en pijn Tips voor patiënten, familie en mantelzorgers Als u ouder wordt, kunt u te maken krijgen met pijn. Niet de leeftijd maar sommige ziekten of beperkingen kunnen pijn geven. Dit kan lastige

Nadere informatie

Dokter, voelt U mijn pijn?! Over yellow flags en psychologische behandeling Tamara Sinnaeve, klinisch psychologe AZ Monica

Dokter, voelt U mijn pijn?! Over yellow flags en psychologische behandeling Tamara Sinnaeve, klinisch psychologe AZ Monica Dokter, voelt U mijn pijn?! Over yellow flags en psychologische behandeling Tamara Sinnaeve, klinisch psychologe AZ Monica 2 Geef me de kalmte om te accepteren wat ik niet kan veranderen, De moed om te

Nadere informatie

Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc

Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc Netwerk OLK (NOLK) Conceptrichtlijn 2009: Somatisch Onvoldoende verklaarde

Nadere informatie

Dr. Nicole Ruysschaert

Dr. Nicole Ruysschaert Welke plaats heeft hypnose en zelfhypnose in de behandeling van (kanker)pijn? Informatiedag LEVEN MET KANKER 25/10/2003 Psychiater Psychotherapeut Bestuurslid VHYP (Vlaamse Wetenschappelijke Hypnose Vereniging)

Nadere informatie

Wat gaan we doen? Chronische pijn - pijnstoornis Kenmerken van chronische pijn

Wat gaan we doen? Chronische pijn - pijnstoornis Kenmerken van chronische pijn Wat gaan we doen? Stressoren behandeling bij chronisch pijnpatienten Yvonne Museler pijnconsulent bij DC Klinieken Rob Ruimschotel psychiater bij PsyToBe Arthur Hartog anesthesioloog-pijnspecialist bij

Nadere informatie

Ouderen en pijn Tips voor patiënten, familie en mantelzorgers

Ouderen en pijn Tips voor patiënten, familie en mantelzorgers Ouderen en pijn Tips voor patiënten, familie en mantelzorgers Als u ouder wordt, kunt u te maken krijgen met pijn. Niet de leeftijd maar sommige ziekten of beperkingen kunnen pijn geven. Dit kan lastige

Nadere informatie

Wat zijn segmentale relaties?

Wat zijn segmentale relaties? 5 Wat zijn segmentale relaties? Samenvatting Tussen de ingewanden, het verborgene, en het waarneembare lichaam bestaan relaties en interacties die hun basis hebben in de segmentale innervatie. Een aandoening

Nadere informatie

VUB 13/05/2015 Symposium HSP LINDA T'KINDT. www.gevoeligopvoeden.be. linda@gevoeligopvoeden.be LINDA T'KINDT. www.gevoeligopvoeden.

VUB 13/05/2015 Symposium HSP LINDA T'KINDT. www.gevoeligopvoeden.be. linda@gevoeligopvoeden.be LINDA T'KINDT. www.gevoeligopvoeden. Hoogsensitieve kinderen en uitdagingen voor ouders http//: http//:www.hspvlaanderen.be linda@hspvlaanderen.be VUB 13/05/2015 Symposium HSP Wie ben ik? Linda T Kindt Mede auteur van het boek Mijn kind is

Nadere informatie

mindfulness workshop

mindfulness workshop mindfulness workshop 1 mindfulness workshop Deze workshop wordt gegeven om een indruk te krijgen wat mindfulness inhoudt. Ook kan worden gekeken in welke training de workshop als onderdeel kan worden ingezet,

Nadere informatie

Buikwandpijnsyndroom Soms wordt in plaats van ACNES de Nederlandse term buikwandpijnsyndroom gebruikt.

Buikwandpijnsyndroom Soms wordt in plaats van ACNES de Nederlandse term buikwandpijnsyndroom gebruikt. ACNES Wat is ACNES? ACNES is een aandoening waarbij kinderen en volwassenen last hebben van hevige buikpijnklachten aan een kant van de buik als gevolg van afknelling van een zenuwtakje in de huid van

Nadere informatie

Thema. Kernelementen. Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie

Thema. Kernelementen. Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie Thema Kernelementen Emoties Puber- en kinderemotie Eenduidige communicatie Tips voor de trainer: Werken met mensen is werken met emotie. Leer emoties als signaal te herkennen, maar niet als leidraad te

Nadere informatie

UW OPVATTINGEN OVER UW DIABETES

UW OPVATTINGEN OVER UW DIABETES UW OPVATTINGEN OVER UW DIABETES Klachten Hieronder staat een lijst met klachten. U kunt in de eerste kolom aangeven door middel van een kruisje of u deze klachten heeft. Vervolgens vragen wij u of u vindt

Nadere informatie