LEVENSBESCHOUWING VWO College De Heemlanden. Inleiding Filosofie Deel I. Naam: Klas:

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "LEVENSBESCHOUWING VWO College De Heemlanden. Inleiding Filosofie Deel I. Naam: Klas:"

Transcriptie

1 1 LEVENSBESCHOUWING VWO College De Heemlanden Inleiding Filosofie Deel I Naam: Klas:

2 2 Inleiding Veel inleidingen in de filosofie beginnen met uit te leggen, wat filosofie is en daar blijken altijd meer woorden voor nodig te zijn dan om bijvoorbeeld uit te leggen wat strafrecht is. Het is waarschijnlijk typerend voor filosofen zich uitvoerig te buigen over de vraag, wat filosofie is of zou moeten zijn. Want bij filosofie kan het niet zo maar gaan om dingen die al vast staan en zonder meer, als een pakketje vanzelfsprekendheden, kunnen worden doorgegeven. Voor de inleiding daarin is een herhaalde terugkeer naar het begin onvermijdelijk, en het is helemaal niet ondenkbaar dat de inleider niet verder komt dan de drempel. Misschien is er wel niet meer dan zo n drempel of zelfs alleen maar een meditatieve pas op de plaats. In deze inleiding gaat het dan ook niet om kennis die geaccumuleerd en in een systeem gevat zou zijn; filosofie wordt opgevat als een reflectie over het denken zelf. De filosofie begint op het moment waarop een denkend wezen zich gedwongen ziet te gaan nadenken over wat er door anderen al gedacht is en over de status en de pretenties van dat denken en van alle denken. Gewoonlijk dient dat moment zich aan als het instorten van een bepaald systeem of als een vorm van kritiek op het voorafgaande denken. Ineens en voordat we weten wat het precies inhoudt, dient zich iets aan dat anders is. Van wat anders is, weten wij dat het er is of moet zijn, voordat we met enige nauwkeurigheid weten wat en hoe het is. De filosofie begint met het nogal kinderlijke, maar ontwrichtende vermoeden dat alles anders is dan wij denken; de filosofie is eerder een moment van radeloosheid zonder systeem dan een alternatief systeem. Uit: Een Inleiding in de Filosofie (Cornelis Verhoeven, 1998) Filosofie, een behoefte, een activiteit en een product. Ieder mens heeft de behoefte aan beter weten, het bezien of er betere kennis is, of er een andere voorstelling van zaken is, of een ander perspectief andere kennis, groter inzicht oplevert. Een filosoof wil niet alles voetstoots aannemen wat men zegt, maar denkt na over andere mogelijkheden en ziet toe of er geen vergissingen worden gemaakt In die zin zijn wij (bijna) allemaal filosoof. De filosofiebeoefening is een activiteit, iets wat je doet, waar je tijd aan moet besteden om je eigen voorstellingen van de zaken te onderzoeken. Als je het beter wilt weten moet je eigen kennis onderzoeken en je afvragen of je geen vergissing maakt. Je onderzoekt en beoordeelt je oordeel. Bedrijven hebben een filosofie, een uitgekristalliseerde methode om te werken. Er is een kijk op de wereld ontwikkeld waarmee je doelstellingen formuleert, beleid maakt over hoe je in de wereld wilt staan. Dit is afhankelijk van de wijze waarop je de wereld en het leven beschouwt. Juist waarden (denk bijvoorbeeld aan duurzaamheid) vormen een wezenlijk bestanddeel van (bedrijfs)filosofie. De vanzelfsprekendheid voorbij Filosofie is het ontmaskeren van schijnbare vanzelfsprekendheden. "Is dat wel ècht zo?", vraagt de filosoof voortdurend bij alles wat hij ziet. Dit maakt de filosoof tot een lastig type. Zij of hij stelt voortdurend het fundament waarop ons leven en samenleven lijkt te rusten ter discussie en laat zien dat het fundament geen fundament is, maar eerder een moeras. En wie wil nu zijn huis op drijfzand bouwen? Niemand toch? Filosofen menen dat mensen niet kunnen leven van brood alleen. Wanneer een mens te eten heeft, en een dak boven zijn hoofd, zal hij bij zichzelf nog steeds verwondering aantreffen over dat de wereld er is, en dat hij er is zoals hij er is. Die verwondering kan overgaan. We raken of zijn gewend aan de wereld en ons leven, en we neigen er dan toe veel voor zoete koek aan te nemen. We ervaren de dingen en onszelf dan als vanzelfsprekend en onproblematisch. Zo is het voor veel mensen vanzelfsprekend dat er een wereld is en dat we die voor een groot deel

3 3 kennen, dat bepaalde uitspraken waar of onwaar zijn, dat onze democratische samenleving de meest rechtvaardige samenleving is, dat er omstandigheden zijn waaronder je het leven van een mens mag of zelfs moet beëindigen, dat God bestaat, of juist niet, dat de rechten van de mens inderdaad universeel zijn en dus ook gelden voor Islamitische culturen, dat wetenschap nuttig is, dat we weten wat wetenschap is, dat de wetenschap vooruitgaat en steeds dichter bij de waarheid komt, dat we de wetten die de samenleving kent moeten gehoorzamen als burgers van dit land, dat de mens een onsterfelijke ziel heeft,... en zo voort. De verwondering is dan verdrongen door gewoonte en gangbare meningen. Filosofisch nadenken is systematisch nadenken Niet iedereen kan zich filosoof noemen. Filosofisch nadenken doe je op een systematische manier: je onthoudt wat je hebt uitgedacht en je gaat verder waar je de vorige dag eindigde. Je probeert je gedachten op een onderling samenhangende en niet tegenstrijdige wijze te ordenen. Filosofisch nadenken doe je op een kritische manier: het enthousiasme van de vorige dag wordt getemperd door nieuwe argumenten van vandaag. Een filosoof stelt zijn eigen antwoorden voortdurend ter discussie. Ook in die zin verdraagt de filosofie zich niet met "het laatste woord" of het "vanzelfsprekende". Nadenken over fundamentele vraagstukken Ook hebben filosofen een belangrijke rol te vervullen, wanneer mensen in hun verhouding tot de maatschappij het spoor enigszins bijster zijn geraakt. Wij verwonderen ons over de wereld waarin we leven, maar het onbehaaglijke gevoel dat deze verwondering oplevert, namelijk dat we niet goed weten wat onze plaats is in deze wereld, wordt verdreven door de gewoonte. We vinden veel dingen vanzelfsprekend. Vragen bij de tekst: 1. Wat maakt een filosoof tot een lastig type? 2. Wat zal worden bedoeld met de filosofische verwondering? 3. Welke voorbeelden van vanzelfsprekendheden kun je geven waar de filosoof vragen bij stelt? 4. Welke eigenschappen van een filosoof herken je bij jezelf? Welke niet? 5. Over welke fundamentele vraagstukken zou jij wel meer willen nadenken?

4 4 Vragen om over na te denken Wij willen dit jaar een aantal belangrijke vragen aan de orde stellen zoals de filosofie die al eeuwen gesteld heeft. We willen een poging doen om met deze vragen de schijnbare vanzelfsprekendheid te ontmaskeren, de verwondering van de filosofie ervaren en zien hoe filosofen hier in het verleden over hebben nagedacht. Periode 2 1. Wie ben ik? 2. Hoe is de wereld ontstaan? 3. Illusie of werkelijkheid? 4. Ben ik of heb ik een lichaam? 5. Wat is de ziel? 6. Bepaalt het lot ons leven? 7. Kunnen we iets werkelijk kennen? Periode 3 1. In hoeverre is de mens een dier? 2. Ben ik meester van mijn tijd of slaaf van mijn activiteit? 3. Wat is vrijheid en hoe vrij kan een mens zijn? 4. Kan ik worden wie ik wil? 5. Wat mag ik hopen? Periode 4 1. Wat is het kwaad? 2. Bestaat God? 3. Is er leven na de dood? 4. Wat is liefde? 5. Wat is geluk en hoe belangrijk is het?

5 5 Filosofiegeschiedenis. Velen hebben de wijsheid begeerd, de wijsheid liefgehad. Het was bij de oude Grieken in 700 voor Christus hun grote liefde: φιλοσοφία (filosofia: filo = liefde en sofia = wijsheid). Grote denkers hebben hun eigen stijl ontwikkeld in het kijken naar wereldbeelden, manieren van denken en levensbeschouwingen. De geschiedenis van de filosofie weergeven, blijft altijd bij een poging en kan altijd ook anders. We verdelen voor deze inleiding de filosofie in vier grote groepen: A. de klassieke filosofie B. de middeleeuwse filosofie C. De moderne filosofie D. De hedendaagse filosofie A: De klassieke filosofie De presocratische filosofie De 6 e en 5 e eeuw voor Christus. De filosofen die leefden voor Socrates. Men hield zich bezig met de vraag naar het ontstaan en het bestaan van de wereld. Daarbij deed men afstand van de mythen die het de wording van de wereld verklaarden. Van mythos naar logos. De bloeitijd van de klassieke filosofie De 4 e en 3 e eeuw voor Christus vooral in Athene. Grote namen als Socrates ( vc), Plato ( vc) en Aristoteles ( vc.) kom je tegen in deze periode. De filosofie behoorde tot de alledaagse scholing. In de klassieke indeling van de filosofie gaat het om kennis van de veranderlijke wereld (fysica), de kennis van de taal en het denken en daarbij een behoorlijke uitdrukkingsvaardigheid (logica) en de kennis van zeden, gewoonten (ethica). De postklassieke periode, de hellenistische filosofie Van de derde eeuw v. Chr. tot de vijfde eeuw na Chr. Bekende stromingen zijn het epicurisme, de Stoa (Alles is materie, niet alleen de rede en de ziel, maar ook bv. eigenschappen). De Stoa zoekt niet naar een waarheid 'achter' de verschijnselen, zoals Plato met zijn Ideeënleer, maar ziet de verschijnselen als onze enige mogelijkheid tot kennis. Grote namen zijn Seneca, Epictetus en de Romeinse keizer Marcus Aurelius.

6 6 B. De Middeleeuwse filosofie Tussen de 3 e en de 15 e eeuw. In deze tijd was de religie belangrijk voor het redeneren en communiceren van de mensen. Het nadenken over leven en dood en wat je gelooft over zonde, schuld, boete en verzoening was een belangrijk onderdeel van de filosofie. Belangrijke namen: Kerkvader Augustinus, Thomas van Aquino. C. De moderne filosofie De renaissance In de renaissance (16 e eeuw) ging men weer terug naar de oude bronnen en de klassieke filosofen werden weer bestudeerd. Tijd van Humanisme en Reformatie. Erasmus en Luther. De Verlichting In de 17 e en 18 e eeuw was men moe van de godsdiensttwisten en de natuurfilosofie als moderne wetenschap begon naast de theologie een belangrijke plaats in te nemen. De mens raakte aangestoken door het enthousiasme van de Verlichting: men stelde meer vertrouwen in het eigen denken, boven een geloof in God. Belangrijke stromingen zijn het empirisme (Locke en Hume) en het rationalisme (Descartes en Spinoza). Het is de kritiek van de zuivere rede die gaat overheersen (Kant). De Romantiek In de 18 e eeuw is Hegel (de ideeën van de mensen bepalen de geschiedenis) een belangrijk denker en 19 e eeuw acht Marx de verhouding tussen arbeid en kapitaal de grondslag van deze ideeën. In deze eeuw blaakt de mens van mogelijkheden en kansen. De wereld schijnt volkomen maakbaar. Alles lijkt beredeneerbaar en er komt een grote ontwikkeling van de industrie op gang. Maar dan zien we ook hoe armoede, grote verschillen, uitbuiting en onrecht de wereld regeert. De wereld lijkt toch minder maakbaar dan we dachten. Volgens filosoof Friedrich Nietzsche wordt de moderne rationele mens bedwelmd door zijn eigen overmoed. D. De hedendaagse filosofie In de 20 e eeuw zijn fenomenologie, existentialisme en postmoderniteit belangrijke stromingen. Toen aan het begin van de 20 e eeuw alles uit de hand dreigde te lopen door twee ongekend wrede wereldoorlogen, werd het duidelijk dat de mens nog vele posities en perspectieven kon innemen om vastgestelde bolwerken van het denken af te breken. Zo doende kwam de filosoof weer bij de grote vraagstukken over het wezen van de mens. Bij deze vragen ontdekte de mens de beperktheid van het denken, de beperktheid van de mogelijkheden en de structuren van de denksystemen. De samenleving wordt complex en de vraagstukken omvangrijk. Omdat men op veel terreinen systematisch wil nadenken, wordt er een ordening in domeinen, disciplines, vakgebieden aangebracht. Zo spreekt men o.a. van ethiek, godsdienstfilosofie, kennistheorie (epistemologie), logica, milieufilosofie, metafysica, ontologie, politieke en sociale filosofie, taalfilosofie, wetenschapsfilosofie, cultuurfilosofie, antropologie enz. Een bekende na-oorlogse filosofische beweging was de zogenaamde Frankfurter Schule : filosofen als Adorno, Habermas en Fromm zetten kritische vraagtekens achter de consumptiemaatschappij. Zij vroegen zich af of de toename van materiële welvaart misschien ook niet gepaard kon gaan met een afname van innerlijke vrijheid.

7 7 Opdracht: maak een tijdlijn en verdeel deze in eeuwen: van 600 v.c tot heden in de juiste verhouding. Het PTA voor levensbeschouwing in Atheneum 5 Overzicht Per. Kolom nr. Soort werk Inhoud/stofomschrijving Tijdsduur (min.) Weging SE Weging OV HD Vragen van de week n.b. n.b Toets Inleiding filosofie deel I 40 15% 1 ja HD Vragen van de week n.b. n.b PO Levensverhaal 20% 1 nee HD Vragen van de week n.b. n.b HD Presentaties in periode 2,3,en 4 n.b. n.b Toets Eindtoets inleiding filosofie 40 25% 1 ja Het handelingsdeel moet naar behoren (n.b.) zijn afgerond. Het handelingsdeel bestaat in de 2 e, 3 e en 4 e periode uit de antwoorden op de vragen van de week. Deze antwoorden worden gebundeld en aangevuld met de weerslag van de presentatie (HD 543). Dit is een apart handelingsdeel. Als je de presentatie al in periode 2 of 3 doen, word je aangeraden deze opdracht ook in die perioden te laten aftekenen. Zie hiervoor de studiewijzer. Presentaties (HD) Het is de bedoeling dat jullie gedurende dit schooljaar allemaal een presentatie gaan geven voor je klas. Je presentatie wordt beoordeeld als het HD van periode 4. Als duo kiezen/ krijgen jullie een vraag en in de week voor de presentatie krijgen jullie een aansturing op maat. In de aansturing wordt globaal aangegeven wat de inhoud van jullie presentatie moet zijn. Welke vorm jullie hier aan geven en welke accenten jullie leggen, is aan jullie. Het kan aansprekend zijn om een Powerpointpresentatie te geven, maar dit is niet verplicht. Je kunt ook aan meer creatieve vormen van presenteren kiezen. Denk dan bijvoorbeeld een sketch, een dialoog, een interview, een zelfgemaakte film. Natuurlijk mag je zelf ook wat bedenken. De bedoeling van de presentatie is dat jullie je vooraf inlezen op een specifiek onderdeel van de les en dit in eigen woorden proberen duidelijk te maken aan de klas. Aan het einde van elke presentatie introduceer je de vraag van de week. Deze wordt vermeld in de aansturing en gaat over de door jullie gepresenteerde stof en de informatie die bij de les hoort. Tenslotte lever je een A4- tje in waarop in trefwoorden de presentatie is samengevat. Als je een Powerpoint hebt gemaakt, lever je ook een print van de hand-out in (6 of 9 dia s op één blad). Tien leerlingen geven hun presentatie in de laatste periode. De aansturing voor deze presentatie krijg je aan het begin van de laatste periode omdat hier meer onderzoeksvaardigheden van je verwacht worden. Her kans baar

8 8 Beoordeling van de presentatie onvoldoende voldoende goed volledigheid begrip inzicht voordracht presentatiemiddelen interactie tijd samenvatting hand-out Meer dan 3 x onvoldoende : onvoldoende presentatie Geen onvoldoende scores, maximaal 4 voldoendes, minimaal 5 goede scores: goede presentatie Alle overige gevallen: voldoende presentatie Inhoud: Volledigheid (inclusief vraag van de week) Begrip (je snapt zelf goed wat je toelicht) Inzicht in het proces (je laat zien wat je verrassend vond, waar je zelf vragen hebt en wat je eigen mening is) Vorm: Voordracht/ presentatie (niet alles voorlezen, in eigen woorden). Je hebt moeite gedaan de groep te boeien, te raken Presentatiemiddelen (origineel, dialogen, filmpjes, voorwerpen) Interactie met de klas (vragen stellen en reageren op vragen) Tijdbewaking (niet langer dan 10 minuten exclusief aanvullend materiaal zoals een filmpje.) Overleg met de docent als je meer tijd nodig hebt. Nota Bene - In geval van afwezigheid van één van de duopartners, zorg je ervoor dat de aanwezige duopartner de presentatie kan geven - De presentaties vormen een wezenlijk bestanddeel van elke les, zonder tijdig overleg met de docent kan een presentatie niet zo maar verschoven worden De vraag van de week (HD) De vraag van de week is een soort evaluatie van de gegeven les rond een vraag. Je klasgenoten hebben de presentatie rond die vraag gezien en hebben levo-informatie gehad. Het is de bedoeling dat ze de stof nu leggen op hoe ze zelf over bepaalde onderwerpen denken. De vraag van de week is naar behoren gemaakt als je in minstens drie ruime alinea s over de vraag hebt nagedacht. Sommigen gebruiken hele A4-tjes, maar dat is geen vereiste. Wanneer je begrippen onjuist hanteert in je vraag van de week, krijg je hier een reactie op van je docent. Als de vraag te persoonlijk wordt, maak je zelf de keuze wat je wel of niet opschrijft. De docent behandelt je vraag vertrouwelijk en laat jouw reactie aan niemand lezen. Beantwoord je vraag op de computer en bewaar je antwoord als document. Je kan er je voordeel meedoen voor de PO die je in de 3 e periode krijgt en in het begin van de 4 e periode moet inleveren.

9 9 Structuur van de les Als je in de les komt, heb je jouw antwoord op de vraag van de week op papier voorzien van naam en klas. Tevens heb je ook de informatie, die bij de laatst gegeven les hoort, gelezen en de vragen en opdrachten die erbij staan gemaakt. Als je over de stof van de vorige les nog vragen hebt, bespreken we dit voor we met het behandelen van een nieuwe vraag beginnen. Voor de nieuwe vraag is er altijd een presentatie van twee mensen uit de klas. Deze presentatie eindigt met de vraag van de week. De docent geeft daarna een toelichting op de informatie die bij de les hoort en de opdrachten en vragen kunnen worden gemaakt. De toetsen Er zijn in de drie perioden twee toetsen en er wordt een Praktische opdracht gegeven. De toetsen bestaan met name uit meerkeuzevragen en naast je kennis toetsen we ook je inzicht in de behandelde stof. We doen dit met mc-vragen omdat de helderheid van de vraag belangrijk is en er geen discussie moet ontstaan over de inhoud. Na de toets worden de antwoorden besproken. PO Jouw levensverhaal De laatste praktische opdracht die je maakt voor het vak levensbeschouwing is je levensverhaal. Het is een heel persoonlijke opdracht en voor de docent moeilijk om een cijfer voor te geven. We becijferen daarom ook niet jouw persoon, maar de manier waarop je deze opdracht maakt. Ofwel: houd jij je aan de minimale eisen, maak je het origineel, geef je het een eigen toevoeging en besteed je tijd aan de totale uitvoering? Bovenal willen we lezen hoe je de lessen levensbeschouwing hebt meegenomen in je denken over de dingen. Aan het begin van de vierde periode wordt er van je verwacht Jouw levensverhaal in te leveren. De informatie die je voor je HD van A4 hebt en de opdrachten die je voor het HD van A5 zult maken, kunnen zeker als basis dienen. In de 3 e periode krijg je de opdracht uitvoerig toegelicht op papier.

11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets

11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets 11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen

Nadere informatie

Ter inleiding (tot een inleiding)

Ter inleiding (tot een inleiding) Inhoud Voorwoord 3 Aanvullende lectuur 4 Ter inleiding (tot een inleiding) 1. Wijsbegeerte, haar begin(sel) en doelstelling 5 2. Waarom filosofie altijd een inleiding blijft 7 3. Waarom een historische

Nadere informatie

Geloven en redeneren. Religie en filosofie

Geloven en redeneren. Religie en filosofie Geloven en redeneren Religie en filosofie Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Het begin

Nadere informatie

INLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13

INLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13 INHOUD VOORWOORD 11 INLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13 HOOFDSTUK 1. Op zoek naar een stabiele werkelijkheid. De Oudheid (6 de eeuw v.c. 6 de eeuw n.c.) 25 1. Het ontstaan

Nadere informatie

Stoïcijnse levenskunst

Stoïcijnse levenskunst Stoïcijnse levenskunst Evenveel geluk als wijsheid Miriam van Reijen ISVW UITGEVERS INHOUD Voorwoord Hoofdstuk 1 Praktische filosofie 11 Geloven, filosoferen en weten 11 Praktische filosofie 13 Filosofen

Nadere informatie

6,9. Praktische-opdracht door een scholier 2093 woorden 6 april keer beoordeeld. Geschiedenis. De Stoa

6,9. Praktische-opdracht door een scholier 2093 woorden 6 april keer beoordeeld. Geschiedenis. De Stoa Praktische-opdracht door een scholier 2093 woorden 6 april 2005 6,9 51 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Stoa De Stoa is een filosofische stroming die ontstaan is rond 300 v. Chr. in Athene. De grondlegger

Nadere informatie

Filosofie VWO 4 periode 1 Dikgedrukt: betekent dat dit woord in de woordenlijst staat

Filosofie VWO 4 periode 1 Dikgedrukt: betekent dat dit woord in de woordenlijst staat Filosofie VWO 4 periode 1 Dikgedrukt: betekent dat dit woord in de woordenlijst staat Het begin van de natuurfilosofie Filosofen beginnen zich dingen af te vragen, waar je gewoonlijk niet zo over na zou

Nadere informatie

Inhoud. 1. Protagoras Gorgias Thrasymachus, Callicles en Hippias 13

Inhoud. 1. Protagoras Gorgias Thrasymachus, Callicles en Hippias 13 Voorwoord XIII Deel 1 Oudheid Historische situering 1 I. De natuurfilosofen of presocratici Inleiding 3 Het veranderlijke en het blijvende 5 II. De sofisten en Socrates Inleiding 9 A. De sofisten 10 1.

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 39364 13 juli 2017 Regeling van de Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap van 5 juli 2017, nr. VO/1188661,

Nadere informatie

Filosofie. Op het VWO. Filosofie juist op Lyceum Oudehoven!

Filosofie. Op het VWO. Filosofie juist op Lyceum Oudehoven! Filosofie Op het VWO Wat is Filosofie? Wetenschappen beantwoorden vragen: Over een eigen onderwerp (object van studie) Op een eigen manier (methode van bestuderen) Filosofie beantwoordt vragen die niet

Nadere informatie

Kinderboeken in de klas. Begeleidingsbrochure voor leerkrachten

Kinderboeken in de klas. Begeleidingsbrochure voor leerkrachten Kinderboeken in de klas Begeleidingsbrochure voor leerkrachten 1 Wie is Oscar Brenifier? Oscar Brenifier is een Canadese filosoof en pedagoog. Al enkele jaren werkt hij met kinderen rond filosofie. Aan

Nadere informatie

Rene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain

Rene Descartes. René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Rene Descartes René Descartes, een interview door Roshano Dewnarain Cogito ergo sum, ik denk dus ik ben. Een uitspraak van René Descartes. Een belangrijk wiskundige en filosoof in de geschiedenis. Volgens

Nadere informatie

Examenprograma filosofie havo/vwo

Examenprograma filosofie havo/vwo Examenprograma filosofie havo/vwo Havo Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het schoolexamen. Het examenprogramma bestaat uit de volgende domeinen: Domein A Vaardigheden Domein

Nadere informatie

cultuur & media hoorcollege moderniteit en postmoderniteit theo ploeg

cultuur & media hoorcollege moderniteit en postmoderniteit theo ploeg cultuur & media hoorcollege moderniteit en postmoderniteit theo ploeg 1 Wat ga ik behandelen? moderniteit versus postmoderniteit korte geschiedenis verlichting en romantiek modernisme postmodernisme postmoderniteit

Nadere informatie

Oosterse filosofie. Over de denktradities in India en China

Oosterse filosofie. Over de denktradities in India en China Oosterse filosofie Over de denktradities in India en China Inhoudsopgave Geschiedenis - Ontstaan van de filosofie India en het hindoeisme De leer van de Boeddha Mahayana, de leer van de leegte China en

Nadere informatie

Ik geloof, geloof ik. Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw. Mijn naam en klas:

Ik geloof, geloof ik. Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw. Mijn naam en klas: Ik geloof, geloof ik Levensbeschouwelijk dossier Griftland college Bovenbouw Mijn naam en klas: Bezinningsmomenten In de godsdienstlessen stonden de afgelopen jaren verhalen centraal en de verschillende

Nadere informatie

Beroepenwerkstuk 3 MAVO

Beroepenwerkstuk 3 MAVO Beroepenwerkstuk 3 MAVO 2015 2016 1 INLEIDING Het beroepenwerkstuk: Een van de onderdelen van het programma beroepenoriëntatie in 3 mavo is het maken van een beroepenwerkstuk en het presenteren hiervan

Nadere informatie

Spinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis?

Spinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Spinoza s Visie Dag 1 Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot

Nadere informatie

Hoe gelukkig ben je? Opdracht 1

Hoe gelukkig ben je? Opdracht 1 Hoe gelukkig ben je? Geluk is een veranderlijk iets. Het ene moment kun je jezelf diep gelukkig voelen, maar het andere moment lijkt het leven soms maar een zware last. Toch is voor geluk ook een soort

Nadere informatie

Kaart Naam Handleiding

Kaart Naam Handleiding Lesbrief Dialoog Lesoverzicht In deze les wordt de gespreksvorm Dialoog geïntroduceerd. De les is gebaseerd op een aantal kaarten uit de kinderkennisbank. In het overzicht hieronder kun je zien welke.

Nadere informatie

Voorwoord 7. Inleiding 9. Renaissance, humanisme, verlichting 13 Renaissance en humanisme 15 Verlichting 20

Voorwoord 7. Inleiding 9. Renaissance, humanisme, verlichting 13 Renaissance en humanisme 15 Verlichting 20 Inhoud Voorwoord 7 Inleiding 9 Renaissance, humanisme, verlichting 13 Renaissance en humanisme 15 Verlichting 20 David Hume 35 Hume en Kant 37 Het postume werk 45 Korte levensloop 49 James Boswell 59 Laatste

Nadere informatie

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO Charlemagne College. Eijkhagenlaan 31, Landgraaf

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO Charlemagne College. Eijkhagenlaan 31, Landgraaf PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO 2017-2018 Charlemagne College Eijkhagenlaan 31, Landgraaf Voorwoord PTA Boekje 4 havo schooljaar 2017-2018 Beste leerling, Hierbij ontvang je het PTA boekje

Nadere informatie

Ethische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.

Ethische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen. Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken? >> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?

Nadere informatie

KEUZEVAKKEN. 3 de GRAAD ASO DUITS

KEUZEVAKKEN. 3 de GRAAD ASO DUITS In heel wat studierichtingen vult je je studiekeuze aan met een keuzevak. Tijdens deze twee wekelijkse lestijden verken je andere wetenschappelijke disciplines. Deze keuzevakken vormen een waardevolle

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 11, De ontdekking van de mens en de wereld

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 11, De ontdekking van de mens en de wereld Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 11, De ontdekking van de mens en de wereld Samenvatting door een scholier 2396 woorden 9 december 2003 6,6 38 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sfinx Samenvatting.

Nadere informatie

Het gymnasium: iets voor jou?

Het gymnasium: iets voor jou? Het gymnasium: iets voor jou? Stel jezelf eens de vraag... Ben ik nieuwsgierig? Heb ik een brede belangstelling? Hou ik van onderzoeken? Ben ik gek op cultuur? Houd ik van nieuwe dingen leren? Ben ik kritisch?

Nadere informatie

Johannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven

Johannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven Johannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven In het donker zie je niets. Niet waar je bent, niet hoe de wereld er uit ziet, niet wat je moet doen. In het licht ga je het allemaal begrijpen. Jezus zegt:

Nadere informatie

PTA Kunst VWO Belgisch Park cohort

PTA Kunst VWO Belgisch Park cohort Examenprogramma Kunst Het eindexamen Kunst bestaat uit: een schoolexamen Kunst Beeldende Vormgeving en een centraal schriftelijk examen Kunst Algemeen. Domeinen Kunst Beeldende Vormgeving Domein A: Vaktheorie

Nadere informatie

Samenvatting Filosofie Emoties

Samenvatting Filosofie Emoties Samenvatting Filosofie Emoties Samenvatting door een scholier 1030 woorden 28 mei 2013 3,2 2 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie Cogito Filosofie samenvatting Emoties (theorie en primaire teksten) THEORIE

Nadere informatie

Geloven en redeneren. Samenvatting

Geloven en redeneren. Samenvatting Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen

Nadere informatie

WIJ DENKEN OVER KENNIS EN WETENSCHAP. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD kennis wetenschap 2601.indd 1 26-1-10 12:16

WIJ DENKEN OVER KENNIS EN WETENSCHAP. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD kennis wetenschap 2601.indd 1 26-1-10 12:16 WIJ DENKEN OVER KENNIS EN WETENSCHAP Verwerkingsboek Philippe Boekstal DAMON WD kennis wetenschap 2601.indd 1 26-1-10 12:16 VOORWOORD Dit verwerkingsboek bevat een aantal teksten en opdrachten die aansluiten

Nadere informatie

PTA VWO wiskunde A 1518

PTA VWO wiskunde A 1518 PTA VWO wiskunde A 1518 Inleiding Wiskunde A is wiskunde waarin vooral gewerkt wordt vanuit realistische contexten. Vaak is het lastig om de wiskundige inhoud uit de context te halen en daar wordt dan

Nadere informatie

Opgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking

Opgave 1: Vrije wil als zelfverwerkelijking * PTA code: ED/st/05 * Docent: MLR * Toetsduur: 100 minuten. * Deze toets bestaat uit 11 vragen. Het totaal aantal punten dat je kunt behalen is: 32. * Kijk voor je begint telkens eerst de vraag kort door,

Nadere informatie

De DOELSTELLING van de kunstbv-opdrachten & De BEOORDELING:

De DOELSTELLING van de kunstbv-opdrachten & De BEOORDELING: beeldende vorming De DOELSTELLING van de -opdrachten & De BEOORDELING: Doelstellingen van de opdrachten. Leren: Thematisch + procesmatig te werken Bestuderen van het thema: met een open houding Verzamelen

Nadere informatie

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst)

Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Mens en maatschappij (aardrijkskunde, economie, geschiedenis, godsdienst) Kerndoelen 36. De leerling leert betekenisvolle vragen te stellen over maatschappelijke kwesties en verschijnselen, daarover een

Nadere informatie

Filosofisch Café Socrates. Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert. Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy.

Filosofisch Café Socrates. Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert. Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy. Filosofisch Café Socrates Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy Informatie1 2 Het was in mei 2011 de eerste keer in Weert dat het Filosofisch café

Nadere informatie

Filosofisch Café Socrates 2014. Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert. Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy.

Filosofisch Café Socrates 2014. Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert. Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy. Filosofisch Café Socrates 2014 Dienstencentrum de Roos Beekstraat 29 Weert Trefcentrum Stramproy Fr. Strouxstraat 53 Stramproy Informatie Het was in mei 2011 de eerste keer in Weert dat het Filosofisch

Nadere informatie

Beroepenwerkstuk 3 MAVO

Beroepenwerkstuk 3 MAVO Beroepenwerkstuk 3 MAVO 2016 2017 1 INLEIDING Het beroepenwerkstuk: Een van de onderdelen van het programma beroepenoriëntatie in 3 mavo is het maken van een beroepenwerkstuk en het presenteren hiervan

Nadere informatie

De Verlichting. De Verlichting

De Verlichting. De Verlichting De Verlichting =18 de eeuwse filosofische stroming die de nadruk legt op rationaliteit (zelf nadenken), vrijheid en gelijkheid en dit toepast in alle maatschappelijke velden (politiek, economie, religie

Nadere informatie

naar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014

naar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014 Opgave 2 Spiritueel scepticisme tekst 6 Jed McKenna is de schrijver van verschillende boeken over spiritualiteit. In zijn boeken speelt hij de hoofdrol als leraar van een leefgemeenschap. McKenna is spiritueel

Nadere informatie

Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving?

Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? Antwoorden door een scholier 1490 woorden 7 april 2006 4,6 15 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? In 1948

Nadere informatie

DE NATIONALE WETENSCHAPSAGENDA VOOR SCHOLIEREN - DEEL 1 VMBO

DE NATIONALE WETENSCHAPSAGENDA VOOR SCHOLIEREN - DEEL 1 VMBO DEEL 1 DE NATIONALE WETENSCHAPSAGENDA VOOR SCHOLIEREN - DEEL 1 In Nederland wordt veel wetenschappelijk onderzoek gedaan. Maar wie bepaalt wat er onderzocht wordt? In het voorjaar van 2015 hebben Nederlanders

Nadere informatie

Herinrichting Schoolplein mavo 3

Herinrichting Schoolplein mavo 3 Herinrichting Schoolplein mavo 3 Pagina 1 van 7 Inleiding Binnenkort ga je aan de slag met het project Herinrichting van het schoolplein. Alle leerlingen van het derde leerjaar gaan ervoor zorgen dat ons

Nadere informatie

leerjaar VI Programma van Toetsing en Afsluiting leerjaar 6 cursus 2013-2014 Gymnasium Camphusianum Gorinchem (cohort 2011-2014)

leerjaar VI Programma van Toetsing en Afsluiting leerjaar 6 cursus 2013-2014 Gymnasium Camphusianum Gorinchem (cohort 2011-2014) VI (cohort 2011-2014) Programma van Toetsing en Afsluiting 6 cursus 2013-2014 Gymnasium Camphusianum Gorinchem Vak: Latijn Leer: 6 Examen: 2014 DT01 Tekstrepetitie over ca. twee vijfde deel van het CE-pensum

Nadere informatie

INLEIDING Plato's grot Filosofie en ideologie De hermeneutische cirkel DEEL 1. DE LOTGEVALLEN VAN DE FILOSOFISCHE RATIONALITEIT

INLEIDING Plato's grot Filosofie en ideologie De hermeneutische cirkel DEEL 1. DE LOTGEVALLEN VAN DE FILOSOFISCHE RATIONALITEIT INLEIDING Plato's grot Filosofie en ideologie De hermeneutische cirkel DEEL 1. DE LOTGEVALLEN VAN DE FILOSOFISCHE RATIONALITEIT HOOFDSTUK 1. Wijsbegeerte binnen de antieke bestaanshorizon: zijn en worden

Nadere informatie

Spreken - Presenteren HV 1. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52520

Spreken - Presenteren HV 1. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/52520 Spreken - Presenteren HV 1 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 21 July 2015 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/52520 Dit lesmateriaal is gemaakt

Nadere informatie

Leren Filosoferen. Tweede avond

Leren Filosoferen. Tweede avond Leren Filosoferen Tweede avond Website Alle presentaties zijn te vinden op mijn website: www.wijsgeer.nl Daar vind je ook mededelingen over de cursussen. Hou het in de gaten! Vragen n.a.v. vorige keer

Nadere informatie

1 Johannes. - Kringleiderhandeleiding -

1 Johannes. - Kringleiderhandeleiding - 1 Johannes - Kringleiderhandeleiding - Beste kringleider, Hieronder vind je per hoofdstuk een aantal aanvullende gedachten bij het kringmateriaal over 1 Johannes. Met name wordt beschreven wat het doel

Nadere informatie

De zotheid van de filosofie

De zotheid van de filosofie De zotheid van de filosofie Lezing ter gelegenheid van Zotte Zaterdag 2017 in Arti Legi Vandaag geef ik u een klein kijkje in de zotheid van de filosofie. Dat doe ik vanuit mijn rol als Stadsfilosoof,

Nadere informatie

PTA Kunst VWO Belgisch Park cohort

PTA Kunst VWO Belgisch Park cohort Examenprogramma Kunst Het eindexamen Kunst bestaat uit: een schoolexamen Kunst Beeldende Vormgeving en een centraal schriftelijk examen Kunst Algemeen. Domeinen Kunst Beeldende Vormgeving Domein A: Vaktheorie

Nadere informatie

Darling Dong :49 Formatted: Position:Horizontal: Right, Relative to: Margin, Vertical: 0 cm, Relative to: Paragraph, Wrap Around

Darling Dong :49 Formatted: Position:Horizontal: Right, Relative to: Margin, Vertical: 0 cm, Relative to: Paragraph, Wrap Around 1 2 3 4 5 6 7 8 9 * De opbouw en het onderwerp 3x * Dat ik nu meer over iets totaal onbekends weet 2x * Samenwerken (5x) * een nieuwe religie leren kennen * Yoga onderzoeken, dieper erop ingaan en meditatieles

Nadere informatie

Les 1: het kruis, bekering en geloof

Les 1: het kruis, bekering en geloof Les 1: het kruis, bekering en geloof Deel 1: Terugkijken 1. Omzien naar elkaar Iedereen vat kort samen hoe de afgelopen week is geweest. 2. Aanbidding Dank en prijs God met gebed en zang. 3. Visie Ontwikkel

Nadere informatie

DE L CKER JAPANSE MANGACULTUUR ALS HOBBY

DE L CKER JAPANSE MANGACULTUUR ALS HOBBY DE L CKER JAPANSE MANGACULTUUR ALS HOBBY DOCENTENHANDLEIDING Leeftijd: 13-15 jaar, 16-18 jaar Geschikt voor: vmbo, havo en vwo vanaf de eerste klas Vakgebied en kerndoelen: Deze les vindt aansluiting bij

Nadere informatie

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 VWO

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 VWO PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 VWO 2018-2019 Inleiding Het eindexamen Het examen bestaat uit twee delen: het schoolexamen(se) en het centraal examen (CE). In dit boekje staat alle informatie voor

Nadere informatie

Voorlichtingsavond 9 maart 2015. TTO Gymnasium Gymnasium +

Voorlichtingsavond 9 maart 2015. TTO Gymnasium Gymnasium + Voorlichtingsavond 9 maart 2015 TTO Gymnasium Gymnasium + Welcome Voor wie is tto? Hou je van reizen? Vind je samenwerken leuk? Je wilt goed Engels leren. Hou je van uitdagingen? Brugklas naar Engeland

Nadere informatie

Voorbereiding op de studiekeuzecheck 1. Lees aandachtig het meegezonden artikel. 2. Maak hiervan een samenvatting van 10 regels. 3.

Voorbereiding op de studiekeuzecheck 1. Lees aandachtig het meegezonden artikel. 2. Maak hiervan een samenvatting van 10 regels. 3. Welkom Voorbereiding op de studiekeuzecheck 1. Lees aandachtig het meegezonden artikel. 2. Maak hiervan een samenvatting van 10 regels. 3. Onderstreep de woorden waarvan je de betekenis niet weet en zoek

Nadere informatie

ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING. Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen. Deel 2 (Opleidingsspecifiek deel): Bachelor Wijsbegeerte

ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING. Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen. Deel 2 (Opleidingsspecifiek deel): Bachelor Wijsbegeerte ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING 2015-2016 Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen Deel 2 (Opleidingsspecifiek deel): Bachelor Wijsbegeerte Deze onderwijs- en examenregeling (OER-FFTR) treedt

Nadere informatie

Wijsneuzen in de klas

Wijsneuzen in de klas Werkvorm 1 Wijsneuzen in de klas Algemene omschrijving In deze werkvorm staat het filosoferen met kinderen over levensbeschouwelijke onderwerpen aan de hand van het boek God Adonai Allah centraal. Het

Nadere informatie

Programma van Toetsing en Afsluiting. Atheneum 4

Programma van Toetsing en Afsluiting. Atheneum 4 Programma van Toetsing en Afsluiting Atheneum 4 Schooljaar 2016-2017 Inleiding PTA Voorwoord (cohort 2016-2019) Voor je zie je het Programma van Toetsing en Afsluiting (afgekort PTA). Het is een overzicht

Nadere informatie

STRIJD OM JE IDENTITEIT

STRIJD OM JE IDENTITEIT STRIJD OM JE IDENTITEIT BIJBELSTUDIE VGSU BLOK 4 2010-2011 INHOUD Inleiding... 5 Avond 1... 6 Avond 2... 8 Avond 3... 10 Avond 4... 11 3 4 INLEIDING We zijn snel geneigd om onze identiteit te halen uit

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken?

Inhoudsopgave. Inleiding 4. Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10. Les 2. Denken Kunnen dieren denken? >> Inhoudsopgave Inleiding 4 Les 1. Introductie filosofie Hebben alle vragen een antwoord? 10 Les 2. Denken Kunnen dieren denken? 14 Les 3. Geluk Wat is het verschil tussen blij zijn en gelukkig zijn?

Nadere informatie

Op de volgende pagina s vindt u de herziene PTA s. Deze vervangen de betreffende PTA s in voornoemd boekje.

Op de volgende pagina s vindt u de herziene PTA s. Deze vervangen de betreffende PTA s in voornoemd boekje. Betreft: Wijzigingen PTA VWO 2012-2015 Hoogezand, 28 augustus 2014 Geachte ouders/verzorgers van 6 e klas VWO leerlingen, Op de eerste ouderavond vorig jaar is aan u, of anders aan uw zoon/dochter het

Nadere informatie

2 keer beoordeeld 22 maart Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe je een goede samenleving kan hebben.

2 keer beoordeeld 22 maart Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe je een goede samenleving kan hebben. 7,8 Aantekening door Sara 1516 woorden 2 keer beoordeeld 22 maart 2017 Vak Filosofie Methode Durf te denken Hoofdstuk 7 Sociale filosofie. Sociale filosofie gaat over de maatschappij, het gaat over hoe

Nadere informatie

leerjaar IV (cohort ) Programma van Toetsing en Afsluiting leerjaar 4 cursus Gymnasium Camphusianum Gorinchem

leerjaar IV (cohort ) Programma van Toetsing en Afsluiting leerjaar 4 cursus Gymnasium Camphusianum Gorinchem IV (cohort 2016-2019) Programma van Toetsing en Afsluiting 4 cursus 2016-2017 Gymnasium Camphusianum Gorinchem Vak: LTC Leer: 4 Examen: 2019 DT01 Selectie Latijnse teksten en achtergronden uit de Syllabus

Nadere informatie

middeleeuwen verlichting

middeleeuwen verlichting middeleeuwen verlichting Heeft het leven zin? In het theïsme, atheïsme en mystiek René Gude, Nietzsche, Kant DE ZIN VAN HET LEVEN AFHANKELIJK VAN TRADITIE het leven Existentiële vragen: zin, doel, waarde

Nadere informatie

WIJ DENKEN OVER DENKEN, HANDELEN EN VOELEN. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD wb 4sept vsb.indd 1 05-09-2008 10:21:08

WIJ DENKEN OVER DENKEN, HANDELEN EN VOELEN. Verwerkingsboek. Philippe Boekstal DAMON. WD wb 4sept vsb.indd 1 05-09-2008 10:21:08 WIJ DENKEN OVER DENKEN, HANDELEN EN VOELEN Verwerkingsboek Philippe Boekstal DAMON WD wb 4sept vsb.indd 1 05-09-2008 10:21:08 VOORWOORD Dit verwerkingsboek bevat teksten en opdrachten die aansluiten bij

Nadere informatie

Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte.

Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Samenvatting door A. 2079 woorden 29 juni 2014 6,4 2 keer beoordeeld Vak Anders H1 Ethiek (ethos = gewoonte/zede) wil nadenken over en zich bezinnen op de levenshouding, het handelen en de gewoonte. Moraal

Nadere informatie

28 Stellingen. 28 Situaties. 28 Vragen. 28 Opdrachten. 112 kaarten voor de bovenbouw Havo / VWO Handleiding

28 Stellingen. 28 Situaties. 28 Vragen. 28 Opdrachten. 112 kaarten voor de bovenbouw Havo / VWO  Handleiding 28 Stellingen 28 Situaties 28 Vragen 28 Opdrachten Handleiding 112 kaarten voor de bovenbouw Havo / VWO www.klassetaal.nl Geachte docent(e), De kaarten die voor u liggen zijn ontwikkeld voor het vak Levensbeschouwing,

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 1: november 2014 Thema 3: Kom en zie

Deel het leven Johannes 1: november 2014 Thema 3: Kom en zie Preek Gemeente van Christus, Wie iets vindt, heeft niet goed gezocht. Dat zijn woorden waar je wel even over na moet denken. Je moet ook dichter zijn om iets zo te zeggen. Het zijn woorden van Rutger Kopland

Nadere informatie

SECTORPROJECT 4 VMBO - T

SECTORPROJECT 4 VMBO - T SECTORPROJECT 4 VMBO - T 2016-2017 handleiding leerlingen inhoud: inleiding stappenplan logboek beoordelingsformulier tijdpad 1 INLEIDING SECTORPROJECT VOOR 4 VMBO-T Alle leerlingen van het vmbo theoretische

Nadere informatie

Vraag Antwoord Scores

Vraag Antwoord Scores Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

Politieke Filosofie Oudheid en Middeleeuwen

Politieke Filosofie Oudheid en Middeleeuwen Politieke Filosofie Oudheid en Middeleeuwen Geschiedenis en politieke filosofie Geschiedenis Beschrijving feitelijke gebeurtenissen. Verklaring in termen van oorzaak en gevolg of van bedoelingen. Politieke

Nadere informatie

Ontwerponderzoek Paper 3 Onderzoeksinstrumenten

Ontwerponderzoek Paper 3 Onderzoeksinstrumenten Ontwerponderzoek Paper 3 Onderzoeksinstrumenten Student Graziella de Guytenaere (studentnummer: 0409170) Docenten Abdul A. Rezaei Vakdidacticus Jannet P. van Drie Onderwijskundige Femke Boesenkool - Onderwijskundige

Nadere informatie

Op de volgende pagina s vindt u de herziene PTA s. Deze vervangen de betreffende PTA s in voornoemd boekje.

Op de volgende pagina s vindt u de herziene PTA s. Deze vervangen de betreffende PTA s in voornoemd boekje. Betreft: Wijzigingen PTA VWO 2013-2016 Hoogezand, 28 augustus 2014 Geachte ouders/verzorgers van 5 e klas VWO leerlingen, Op de eerste ouderavond vorig jaar is aan u, of anders aan uw zoon/dochter het

Nadere informatie

Jeugddienst 1 oktober 9.30 uur Vrouw met de kruik

Jeugddienst 1 oktober 9.30 uur Vrouw met de kruik Jeugddienst 1 oktober 9.30 uur Vrouw met de kruik Zingen voor de dienst: Schrijvers van gerechtigheid - Wat een wonder dat ik meewerken mag Wat een wonder dat ik meewerken mag in Uw koninkrijk, dat ik

Nadere informatie

Wat Verlichtingsfilosofen over Geert Wilders zouden hebben gedacht

Wat Verlichtingsfilosofen over Geert Wilders zouden hebben gedacht 'Wat Verlichtingsfilosofen over Geert Wilders zouden hebben gedacht' - Mattijs Glas 1 Wat Verlichtingsfilosofen over Geert Wilders zouden hebben gedacht Volgens de invloedrijke Franse denker Michel Foucault

Nadere informatie

Overzicht toetsdossiers

Overzicht toetsdossiers Examendossier Nederlandse taal en literatuur - VWO 2010-2013 TT DT01 G6-netl-T01; Poëzieanalyse (50 Cijfer1-10 21-11-2012 Hoogste, 1 herkansing 0 4 TT DT02 G6-netl-T02; Idioom/formuleren (50 Cijfer1-10

Nadere informatie

Spinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis?

Spinoza s Visie. Dag 1. Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Spinoza s Visie Dag 1 Wie is Spinoza en wat is ware kennis? Opzet cursus Dag 1 Dag 2 Dag 3 Dag 4 Over God Over de mens Over het geluk Inleiding Hoe zit de wereld in elkaar? Hoe verhoudt de mens zich tot

Nadere informatie

GELOVEN IN DE WERELD LESBRIEF VOORTGEZET ONDERWIJS TOT ZIENS IN 0NS MUSEUM! GELOVEN IN DE WERELD PAG > 1

GELOVEN IN DE WERELD LESBRIEF VOORTGEZET ONDERWIJS TOT ZIENS IN 0NS MUSEUM! GELOVEN IN DE WERELD PAG > 1 PAG > 1 GELOVEN IN DE WERELD VOORTGEZET ONDERWIJS LESBRIEF WAAR GELOOF JIJ IN? Overal in de wereld geloven mensen. Ze geloven in goden, natuurkrachten, voorouders of geloven juist dat dit allemaal niet

Nadere informatie

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800

Tijd van pruiken en revoluties 1700 1800 Onderzoeksvraag: Op welke gebieden wilden de Verlichtingsfilosofen de bestaande maatschappij veranderen? Rationalisme = het gebruiken van gezond verstand (rede/ratio) waarbij kennis gaat boven tradities

Nadere informatie

VAK: ECONOMIE OPLEIDING: VWO LEERJAAR: 5

VAK: ECONOMIE OPLEIDING: VWO LEERJAAR: 5 VAK: ECONOMIE PTA over meerdere jaren: Ja, nl leerjaar 6 Met het boek Pincode wordt de leerling voorbereid op het centraal examen. In leerjaar 4 hebben de leerlingen hoofdstuk 1 t/m 5 doorlopen. In het

Nadere informatie

A person who never made a mistake never tried anything new.

A person who never made a mistake never tried anything new. Beroepenproject klas 3 droomberoep A person who never made a mistake never tried anything new. Albert Einstein Naam:.. Klas:. Mentor:.. Schooljaar: 2016-2017 1 Als je droomt, is alles mogelijk. Een droomberoep

Nadere informatie

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO Charlemagne College, Eijkhagen. Eijkhagenlaan 31, Landgraaf

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO Charlemagne College, Eijkhagen. Eijkhagenlaan 31, Landgraaf PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO 2018-2019 Charlemagne College, Eijkhagen Eijkhagenlaan 31, Landgraaf Voorwoord PTA Boekje 4 havo schooljaar 2018-2019 Beste leerling, Hierbij ontvang je het

Nadere informatie

Werkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard.

Werkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard. Werkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard. Doel: Eén van jullie groep gaat opschrijven wat jullie al weten over De Tweede Wereldoorlog (bekend). Daarna schrijven jullie op wat jullie graag willen weten over

Nadere informatie

reeks ontmoetingen 2 een ontmoeting met Heraclitus

reeks ontmoetingen 2 een ontmoeting met Heraclitus reeks ontmoetingen 2 een ontmoeting met Heraclitus Toelichting Door deze ontmoeting met Heraclitus gaan we terug naar het begin van de westerse filosofie. Zo rond 600 voor Christus komen we in het KleinAziatische

Nadere informatie

Introduceren thema Wereldgodsdiensten. het dagelijks leven. Startopdracht. Wereldgodsdiensten. Thema: Wereldgodsdiensten.

Introduceren thema Wereldgodsdiensten. het dagelijks leven. Startopdracht. Wereldgodsdiensten. Thema: Wereldgodsdiensten. Aardrijkskunde Wereldgodsdiensten Omschrijving van de opdracht: Introductie Thema: Wereldgodsdiensten Binnen dit thema staan de volgende hogere orde denkvragen centraal: 1. Wat zou er gebeuren als een

Nadere informatie

Descartes schreef dat er geen ander land was "où l'on puisse jouir d'une liberté si entière" (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten)

Descartes schreef dat er geen ander land was où l'on puisse jouir d'une liberté si entière (waar men een zo volledige vrijheid kan genieten) Verslag 25 mei 2018, Salon der Verdieping: Spinoza s politieke filosofie De bespreking van de politieke filosofie doe ik aan de hand van zijn belangrijkste politieke werk, te weten het Theologisch-politiek

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 1

Samenvatting ANW Hoofdstuk 1 Samenvatting ANW Hoofdstuk 1 Samenvatting door A. 1085 woorden 29 juni 2014 0 keer beoordeeld Vak ANW P1 Babylon: - alles wat aan de hemel gebeurt, heeft invloed op het leven op aarde. - goden zijn aanwezig

Nadere informatie

Zin in filosofie. Ludo Abicht en Hendrik Opdebeeck. Acco Leuven / Den Haag

Zin in filosofie. Ludo Abicht en Hendrik Opdebeeck. Acco Leuven / Den Haag Zin in filosofie Ludo Abicht en Hendrik Opdebeeck Acco Leuven / Den Haag Inhoud Inleiding 11 1 Zin, in- en uitzicht 13 1.1 De filosofische vragen 15 1.2 Filosofie en mythologie 16 1.3 Filosofie en godsdienst

Nadere informatie

Kolom 1 Kolom 2 Kolom 3 Kolom 4 Betrokken: je gaat meteen heel serieus in op de mening van de schrijver

Kolom 1 Kolom 2 Kolom 3 Kolom 4 Betrokken: je gaat meteen heel serieus in op de mening van de schrijver Leerstijltest NAAM, Voornaam: Figuur 1: invullijst. Per rij kun je door middel van een cijfer aangeven welke van de vier weergegeven woorden het meest of het minst passen bij jouw manier van leren. Het

Nadere informatie

Wijziging pagina 5: het centraal examen duurt 180 minuten FILOSOFIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V

Wijziging pagina 5: het centraal examen duurt 180 minuten FILOSOFIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V Wijziging pagina 5: het centraal examen duurt 180 minuten FILOSOFIE HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V17.09.1 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens

Nadere informatie

Programma van toetsing en afsluiting R VWO 4. O.S.G. Willem Blaeu

Programma van toetsing en afsluiting R VWO 4. O.S.G. Willem Blaeu Programma van toetsing en afsluiting 2017-2018 R VWO 4 O.S.G. Willem Blaeu Cohort 2017-2020 In de bovenbouw mavo, havo en vwo komt het cijfer van het schoolexamen geleidelijk tot stand. In het PTA wordt

Nadere informatie

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO. Charlemagne College Eijkhagen Eijkhagenlaan 31, Landgraaf

PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO. Charlemagne College Eijkhagen Eijkhagenlaan 31, Landgraaf PROGRAMMA VAN TOETSING EN AFSLUITING 4 HAVO 2016 2017 Charlemagne College Eijkhagen Eijkhagenlaan 31, Landgraaf Voorwoord PTA Boekje 4 havo schooljaar 2016 2017 Beste leerling, Hierbij ontvang je het PTA

Nadere informatie

KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0

KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 KLASSIEKE CULTURELE VORMING VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2016 V15.7.0 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor

Nadere informatie

Beoordeling power-point groep 5

Beoordeling power-point groep 5 Beoordeling power-point groep 5 Leerkracht: Leerling: Onderdeel 2 4 6 8 10 Opmerkingen Titeldia: Duidelijke titel met onderwerp/naam/groep Inhoudsopgave: Puntsgewijs wat ga je behandelen. Plaatjes: Functioneel

Nadere informatie

Kraanwater, je hebt het elke dag nodig. Om te drinken bijvoorbeeld, maar

Kraanwater, je hebt het elke dag nodig. Om te drinken bijvoorbeeld, maar TIPS EN IDEEËN VOOR JE WERKSTUK OF SPREEKBEURT Kraanwater, je hebt het elke dag nodig. Om te drinken bijvoorbeeld, maar ook om je tanden mee te poetsen of om mee te koken. Kraanwater is gezond, duurzaam

Nadere informatie

PTA Kunst HAVO Belgisch Park cohort

PTA Kunst HAVO Belgisch Park cohort Examenprogramma Kunst Het eindexamen Kunst bestaat uit: een schoolexamen Kunst Beeldende Vormgeving en een centraal schriftelijk examen Kunst Algemeen. Domeinen Kunst Beeldende Vormgeving PTA Kunst HAVO

Nadere informatie