Waarom kerkdienst op zondag?

Transcriptie

1 ?

2 Waarom komen de Christenen specifiek op zondag bijeen om Hem te aanbidden? De sabbat God rustte op de zevende dag, na Zijn scheppingswerk, en heiligde die: Gen. 2:2-3: Ex. 20:8-11: Toen God op de zevende dag het werk voltooid had, dat Hij gemaakt had, rustte Hij op de zevende dag van al het werk, dat Hij gemaakt had. En God zegende de zevende dag en heiligde die, omdat Hij daarop gerust heeft van al het werk, dat God scheppende tot stand had gebracht. Gedenk de sabbatdag, dat gij die heiligt; zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen; maar de zevende dag is de sabbat van de Here, uw God; dan zult gij geen werk doen, gij noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw vee, noch de vreemdeling die in uw steden woont. Want in zes dagen heeft de Here de hemel en de aarde gemaakt, de zee en al wat daarin is, en Hij rustte op de zevende dag; daarom zegende de Here de sabbatdag en heiligde die. Deut. 5:12-15: Onderhoud de sabbatdag, dat gij die heiligt, zoals de Here, uw God, u geboden heeft. Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen, maar de zevende dag is de sabbat van de Here, uw God; dan zult gij geen werk doen, gij, noch uw zoon, noch uw dochter, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd, noch uw rund, noch uw ezel, noch uw overige vee, noch de vreemdeling die in uw steden woont, opdat uw dienstknecht en uw dienstmaagd rusten zoals gij; want gij zult gedenken, dat gij dienstknechten in het land Egypte geweest zijt, en dat de Here, uw God, u vandaar heeft uitgeleid met een sterke hand en met een uitgestrekte arm; daarom heeft u de Here, uw God, geboden de sabbatdag te houden. De Joodse sabbat, die nog altijd een grote rol in de Joodse cultuur speelt, werd dus gemotiveerd door een Goddelijke instelling. In Deut. 5 wordt het volk vermaand de sabbat te heiligen omdat de Israëlieten slaaf waren geweest in Egypte. Ze moesten hun dienaren en zichzelf rust gunnen op de zevende dag van de week. Binnen het Jodendom is de sabbat daarom in de eerste plaats een dag waarop men zich van arbeid dient te onthouden voor zover de arbeid niet noodzakelijk was voor de instandhouding van het leven. Deze omvatte ook de ploegtijd en de oogst (Ex. 34:21). Bovendien mag er geen vuur worden ontstoken (Ex. 16:23; 35:3). Ook mocht men op de sabbat niet meer dan 2000 Joodse ellen (890 m) reizen (vgl. Hand. 1:12). Indien er iemand was, die zich niet aan deze regels hield en de sabbat ontheiligde, dan moest hij gedood worden. Ex. 31:14-15: Gij zult de sabbat onderhouden, want deze is iets heiligs voor u; wie hem ontheiligt, zal zeker ter dood gebracht worden, want ieder die daarop werk verricht, zal uitgeroeid worden uit het midden van zijn volksgenoten. Zes dagen mag men arbeiden, maar op de zevende dag zal er een volledige sabbat zijn, Een voorbeeld hiervan vinden we in de man die op de sabbat hout sprokkelde: hij werd gestenigd (Num. 15:32-36, vgl. Jes. 58:13-14). Ook vreemdelingen kregen het advies om rekening te houden met de heiliging van deze dag (Jes. 56:2-8). De sabbat werd door God eveneens gereserveerd voor het houden van heilige samenkomsten, in alle plaatsen, d.w.z. samenkomsten waarin men gericht is op God en Hem eert. 2 van 9

3 Lev. 23:3: Waarom kerkdienst op zondag Zes dagen mag arbeid verricht worden, maar op de zevende dag zal er een volkomen sabbat zijn: een heilige samenkomst; generlei arbeid zult gij verrichten, het is een sabbat voor de Here in al uw woonplaatsen. Het kenmerk van de dag is oorspronkelijk de vreugde van jom tov (= een goede dag) geweest. De sabbat wordt vaak voorgesteld als een prinses of een bruid en om haar welkom te heten zingt men: Kom mijn vriend, de bruid tegemoet, laat ons de sabbat ontvangen. Zij neemt haar tijdelijke intrek, bij de avondschemering van de zesde dag en neemt haar afscheid met de rite van de havdalah (scheiding) waarbij een kaars in het plengoffer van de wijn wordt gedoofd. Jezus en de sabbat. Jezus kwam keer op keer in conflict met de Farizeeën en de Schriftgeleerden over Zijn houding ten aanzien van de sabbat. Hij gebruikte de regels met betrekking tot de sabbat om Zijn autoriteit te tonen. De heiligheid van de sabbat werd door God ingesteld (Ex. 20:8-11). Alleen God kan daarom deze regels teniet doen of veranderen. Maar kijk nu eens naar de gebeurtenis waar Jezus en Zijn discipelen aren plukken op de sabbat. De Farizeeën lieten duidelijk merken dat de regels voor de sabbat (in ieder geval de regels die zij stelden!) overtreden werden. Jezus reageert hierop door aan te geven dat ook David de regels overtrad, toen hij de broden uit de tempel opat (deze waren eigenlijk bedoeld voor de priester). Daarna, direct verwijzend naar de situatie waar Hij Zich in bevond, zei Hij: De sabbat is gemaakt om de mens, en niet de mens om de sabbat. Alzo is de Zoon des mensen heer ook over de sabbat. (Marc. 2:27-28, vgl. Math. 12:1-8; Luc. 6:1-5). Ook schrok Hij er niet voor terug iemand te genezen op de sabbat (Luc. 6:6-11; 13:10-17; 14:1-6; Joh. 5:8-18). Hij eiste duidelijk voor Zichzelf het recht op om de status van de sabbat een andere invulling te geven. Dat is een recht wat alleen toegekend kan worden aan God. Toch zien we ook dat Jezus de sabbat heiligde en volgens Zijn gewoonte de godsdienstoefening in de synagoge bezocht (Luc. 4:16). Maar Hij verdiepte het sabbatsgebod en verweet de Schriftgeleerden dat ze door hun regeltjes de sabbat tot een last hadden gemaakt, in plaats van een rustdag. De dag des Heren In eerste instantie hielden de christenen de sabbat (vgl. Luc. 23:56). We zien in Luc. 23:54 dat Jozef van Arimathéa er rekening mee hield dat de sabbat aan zou breken (vgl. Marc. 15:42-44, Joh. 19:38-40). Deze Jozef was een discipel van Jezus. Maar weldra gaven ze het vieren van de sabbat op en over op een andere heilige dag: de dag des Heren (vgl. Openb. 1:10, waar Johannes in geestvervoering raakte op deze dag). Deze dag viel op de eerste dag van de week. Hand. 20:27: En toen wij op de eerste dag der week samengekomen waren om brood te breken, hield Paulus een toespraak tot hen en, daar hij van plan was de volgende dag te vertrekken, zette hij zijn rede voort tot middernacht. Het is ook de dag van de opstanding van Jezus: 3 van 9

4 Math. 28:1-6: Waarom kerkdienst op zondag Laat na de sabbat, tegen het aanbreken van de eerste dag der week, ging Maria van Magdala en de andere Maria het graf bezien. En zie, er kwam een grote aardbeving, want een engel des Heren daalde uit de hemel neder en kwam nader, en hij wentelde de steen weg en zette zich daarop. Zijn uiterlijk was als een bliksem en zijn kleding wit als sneeuw. En de bewakers werden door vrees voor hem bevangen en zij werden als doden. Doch de engel antwoordde en zeide tot de vrouwen: Weest gij niet bevreesd; want ik weet, dat gij Jezus zoekt, de gekruisigde. Hij is hier niet, want Hij is opgewekt, gelijk Hij gezegd heeft; komt, ziet de plaats, waar Hij gelegen heeft. Uit alles wat er in het Nieuwe Testament staat over de dag des Heren, blijkt wel dat deze dag een unieke plaats inneemt in het Christelijke geloof. Onze Heer verrees op de eerste dag uit de dood! Marc. 16:1-8: Luk. 24:1-6: En toen de sabbat voorbij was, kochten Maria van Magdala en Maria de moeder van Jakobus, en Salome specerijen om Hem te gaan zalven. En zeer vroeg op de eerste dag der week gingen zij naar het graf, toen de zon opging. En zij zeiden tot elkander: Wie zal ons de steen afwentelen van de ingang van het graf? En toen zij opzagen, aanschouwden zij, dat de steen afgewenteld was; want hij was zeer groot. En toen zij in het graf gegaan waren, zagen zij een jongeling zitten aan de rechterzijde, bekleed met een wit gewaad, en ontsteltenis beving haar. Hij zeide tot haar: Weest niet ontsteld. Jezus zoekt gij, de Nazarener, de gekruisigde. Hij is opgewekt, Hij is hier niet; zie de plaats, waar zij Hem gelegd hadden. Maar gaat heen, zegt zijn discipelen en Petrus, dat Hij u voorgaat naar Galilea; daar zult gij Hem zien, gelijk Hij u gezegd heeft En zij gingen naar buiten en vluchtten van het graf, want siddering en ontzetting hadden haar bevangen. En zij zeiden niemand iets, want zij waren bevreesd maar op de eerste dag der week gingen zij reeds vroeg in de morgenstond met de specerijen, die zij gereedgemaakt hadden, naar het graf. Zij vonden de steen van het graf afgewenteld, en toen zij er ingegaan waren, vonden zij het lichaam van de Here Jezus niet. En het geschiedde, terwijl zij daarvoor in verlegenheid waren, dat, zie, twee mannen in een blinkend gewaad bij haar stonden. En toen zij zeer verschrikt werden en haar aangezicht ter aarde neigden, zeiden dezen tot haar: Wat zoekt gij de levende bij de doden? Hij is hier niet, maar Hij is opgewekt. De discipelen waren bij elkaar gekomen op de avond van de eerste dag der week. Opeens staat Jezus in hun midden. Joh. 20:19-20: Toen het dan avond was op die eerste dag der week en ter plaatse, waar de discipelen zich bevonden, de deuren gesloten waren uit vrees voor de Joden, kwam Jezus en stond in hun midden en zeide tot hen: Vrede zij u! En na dit gezegd te hebben toonde Hij hun zijn handen en zijn zijde. De discipelen dan waren verblijd, toen zij de Here zagen. Later verschijnt Jezus opnieuw aan de discipelen; dan is Thomas er ook bij (Joh. 20:26). We spreken dus over de dag van de opstanding van onze Heer. Dat is de dag van de nieuwe schepping, want hierdoor werd het mogelijk om een diepe relatie met God aan te gaan. In Hem zijn wij een nieuwe schepping. 4 van 9

5 Op de eerste dag der week, de Pinksterdag, ontvingen de discipelen de Heilige Geest en werd er voor het eerst massa-evangelisatie gepleegd. Op die dag kwamen er drieduizend tot geloof. Zij werden gedoopt en toegevoegd aan de gemeente. Hand. 2:1-4: Hand. 2:41: En toen de Pinksterdag aanbrak, waren allen tezamen bijeen. En eensklaps kwam er uit de hemel een geluid als van een geweldige windvlaag en vulde het gehele huis, waar zij gezeten waren; en er vertoonden zich aan hen tongen als van vuur, die zich verdeelden, en het zette zich op ieder van hen; en zij werden allen vervuld met de heilige Geest en begonnen met andere tongen te spreken, zoals de Geest het hun gaf uit te spreken. Zij dan, die zijn woord aanvaardden, lieten zich dopen en op die dag werden ongeveer drieduizend zielen toegevoegd. De apostel Paulus en de broeders in Troas kwamen op die dag bij elkaar om het brood te breken (Hand. 20:7). De apostel leert de Corinthiërs en allen die de naam aanroepen van onze Here Jezus Christus op alle plaatsen iets weg te leggen op die dag (1Cor. 16:1-2; Rom. 16:4; Col. 4:15). Op deze manier toont hij ons dat de eerste dag van de week een bijzondere dag was voor de christenen. Ze kwamen dan samen om het brood te breken, God te eren, gemeenschap met elkaar te hebben en elkaar te dienen. De apostel Johannes zegt dat hij in de Geest was op die dag en de Openbaring van Jezus Christus ontving (Openb. 1:9). Uit het voorgaande blijkt wel dat de dag des Heren niet verlaagd mag worden tot het peil van andere dagen. Ook is deze dag niet hetzelfde als de sabbat, of een andere religieuze dag. Velema zegt het volgende: Het gedenken aan de sabbat om die te heiligen wordt verkeerd uitgelegd als er een gebod in gezien wordt om de zaterdag als de zevende dag van de week te vieren of als de bepalingen van de sabbatswet (vgl. Ex. 31:12-17; 35:1-3) als eis aan de nieuwtestamentische gemeente worden voorgehouden. Dan wordt er niet mee gerekend dat de sabbat een teken was (Ex. 31:17) en een schaduw van hetgeen komen moest, terwijl de werkelijkheid van Christus is (Col. 2:16,17). Toch gaat het vieren van de rustdag (dat is zondag bij hem) terug op het vierde gebod van de decaloog (de tien geboden). We moeten ons er welbewust van zijn dat elke dag die we mogen meemaken, een geschenk van God is. We dienen daarom ook verantwoord met onze tijd om te gaan. Het avondmaal en de eerste dag van de week Hand. 2:41-47: Zij dan, die zijn woord aanvaardden, lieten zich dopen en op die dag werden ongeveer drieduizend zielen toegevoegd. En zij bleven volharden bij het onderwijs der apostelen en de gemeenschap, het breken van het brood en de gebeden. En er kwam vrees over alle ziel en vele wonderen en tekenen geschiedden door de apostelen. En allen, die tot het geloof gekomen en bijeenvergaderd waren, hadden alles gemeenschappelijk; en telkens waren er, die hun bezittingen en have verkochten en ze uitdeelden aan allen, die er behoefte aan hadden; en voortdurend waren zij elke dag eendrachtig in de tempel, braken het brood aan huis en gebruikten hun maaltijden met blijdschap en eenvoud des harten, en zij loofden God en stonden in de gunst bij het gehele volk. En de Here voegde dagelijks toe aan de kring, die behouden werden. 5 van 9

6 Hand. 20:7: En toen wij op de eerste dag der week samengekomen waren om brood te breken, hield Paulus een toespraak tot hen en, daar hij van plan was de volgende dag te vertrekken, zette hij zijn rede voort tot middernacht. Het brood breken heeft niets te maken met gewone maaltijden. Het heeft ook niets te maken met de zogenaamde liefdemaaltijden. Bij het breken van het brood dient aan het Avondmaal te worden gedacht. In Hand. 20:46 wordt gezegd dat de gelovigen volhardende waren in de tempel, maar in de huizen het brood braken. In de tempel kon men geen gewone maaltijd eten. We zien hierbij dat er direct al een onderscheid was tussen de Joodse eredienst en de Christelijke. Het onderscheid zat hem vooral in het Avondmaal, dat alleen door de christenen gevierd werd. Daarnaast was er ook een essentieel verschil in de verkondiging. Het brood breken vond in de huizen plaats. Dat wil zeggen bij de mensen thuis. Er kan geen sprake zijn van één huis, er waren immers vele duizenden toegevoegd aan de gemeente (Hand. 4:4) en die passen nooit allemaal in één huis! Het brood breken vond dagelijks plaats. In Hand. 20 wordt ons duidelijk gezegd:... Op de eerste dag der week, toen wij vergaderd waren om het brood te breken, sprak Paulus tot hen. De mensen kwamen bij elkaar op de eerste dag van de week. Waarom? Om het brood te breken. Terloops wordt dan ook nog vermeld dat Paulus daarbij aanwezig was en hen toesprak. Hij is ook degene die in 1Cor. 16:1 aangeeft dat men op de eerste dag der week geld afzonderde voor de inzameling ten bate van Jeruzalem. Later zien we in de geschiedenis dat de frequentie om het avondmaal elke zondag te vieren geleidelijk afneemt. Wanneer je naar de oorzaken zoekt voor deze afname, worden er meestal argumenten gegeven in de zin van: het voorkomen van sleurvorming en meer nadruk leggen op het heilige karakter van het avondmaal. Wat zegt de geschiedenis over de eerste dag der week? De zondag werd al vanaf de vroegste periode van het christendom gezien als de dag voor de godsdienstoefening. Hand. 20:7: En toen wij op de eerste dag der week samengekomen waren om brood te breken, hield Paulus een toespraak tot hen en, daar hij van plan was de volgende dag te vertrekken, zette hij zijn rede voort tot middernacht. Deze dag is ongetwijfeld gekozen omdat Christus op die dag is verrezen. Dit alleen al had een breuk met de Joden tot gevolg, die de sabbat wilden houden. De definitieve verschuiving van de zevende naar de eerste dag van de week was bedoeld om wekelijks de dag van Jezus opstanding uit de dood te gedenken. Pas in de vierde eeuw (in 321 AD), in de tijd van keizer Constantijn de Grote, kreeg de zondag het aanzien van algemeen erkende vrije dag. Na de invoering van de zondag als vrije dag duurde het niet lang voor dat de morgendienst de meeste nadruk kreeg. Voordien werden de godsdienstige bijeenkomsten van de Christenen vroeg in de morgen of laat in de avond gehouden. Om de opstanding van de Heer wekelijks te gedenken kwam men tussen 70 en 130 op zondag bijeen, eerst in de avonduren en later s morgens. De gemeenschappelijke maaltijd (Hand. 2:46) was hoofdzaak. Er werd gebeden en uit Joodse heilige boeken voorgelezen. Er was een overdenking (een model hiervan vinden we in de toespraak van Petrus in Hand. 2:14-40) en er was aanbidding en lofprijs. De gemeenschappelijke 6 van 9

7 maaltijd diende gezien te worden als een voortzetting van het laatste Avondmaal ( doe dit tot Mijn gedachtenis ), maar het was eveneens een middel tot Christelijke gemeenschap: het liefdemaal (Agapè). De brief aan Barnabas (96 AD), afkomstig van een kerkvader, zegt: Voor de sabbat is de achtste dag in de plaats gekomen als blijde gedachtenis aan Jezus opstanding. Stadhouder Plinius schreef in 112 AD aan keizer Trajanus dat de christenen gewoon waren op een vaste dag voor zonsopgang bijeen te komen en een lied beurtelings tot Christus als hun God te zingen. Later op deze dag hielden zij dan een maaltijd. Deze bepaalde dag was de zondag. Polycarpus, een vriend van de apostel Johannes, later een martelaar, schreef in een brief die van hem bewaard is gebleven, dat Ignatius een zeer betrouwbaar iemand was. Ignatius is een leerling geweest van de apostelen en was jarenlang opziener (voorganger) van de gemeente van Antiochië. Deze kerkvader Ignatius (155 AD) bestreed in deze tijd de gewoonte om nog op de Joodse sabbat bij elkaar te komen (Zoals we in Handelingen konden zien, was dit niet overal een gewoonte onder de Christenen). In 165 AD schreef Justinus de Martelaar een verdedigingsgeschrift, gericht aan Antonius Pius. Hij zegt het volgende: De eerste dag der week komen we gemeenschappelijk samen. In de moderne kerken wordt nadrukkelijk de reden van de keuze voor de zondag aangegeven. De Rooms Katholieke kerk zegt het zo: De paasdag is de dag die alle zondagen tot zondag gemaakt heeft. Want omdat de Heer op de dag na de sabbat verrezen is, hebben de christenen deze tot hun feest gemaakt. Iedere dag is sindsdien een herinnering aan de verrijzenis. Bij de protestantse kerken wordt in de kerkelijke geschriften ook nog verwezen naar het vierde gebod, waarbij met name in zondag 38 van de Heidelbergse Catechismus gezegd wordt dat onder de sabbat de rustdag verstaan moet worden. Enkele argumenten met betrekking tot de zondagsviering en het sabbatsgebod Kol. 2:16-17: Laat dan niemand u blijven oordelen inzake eten en drinken of op het stuk van een feestdag, nieuwe maan of sabbat, dingen, die slechts een schaduw zijn van hetgeen komen moest, terwijl de werkelijkheid van Christus is. Aan de hand van deze tekst zou je kunnen beoordelen of je wel of niet de sabbat dient te houden. Twee elementen komen duidelijk naar voren: 1. Niemand mag anderen oordelen over het al dan niet houden van de sabbat. De Statenvertaling zegt hier: Laat u geen geboden opleggen Deze tekst zegt duidelijk dat de sabbat een schaduw is van iets wat komen moest, terwijl Jezus Christus de wekelijkheid is. De inzettingen van de wet waren slechts een voorafschaduwing van de komst van Christus die de wet zou vervullen. Marc. 2:28: Alzo is de Zoon des mensen heer ook over de sabbat. Hier wordt gezegd dat Jezus de Heer over de sabbat is. Dat is echter geen motief om de sabbat te gaan houden. Zoals altijd dienen we een tekst in zijn verband te lezen om te zien wat er werkelijk bedoeld wordt. Wie vers 25 tot 28 aandachtig leest merkt op dat Jezus 7 van 9

8 deze bedoeling heeft: Zoals koning David bepaalde dingen kon doen onder bepaalde omstandigheden welke in strijd met de wet waren, zo heeft de Zoon des mensen als Heer over de sabbat het recht om wijzigingen aan te brengen in het sabbatsgebod. Ex. 31:13-17: Gij dan, spreek tot de Israëlieten: maar mijn sabbatten moet gij onderhouden, want dat is een teken tussen Mij en u, van geslacht tot geslacht, zodat gij weet, dat Ik de Here ben, die u heilig. Gij zult de sabbat onderhouden, want deze is iets heiligs voor u; wie hem ontheiligt, zal zeker ter dood gebracht worden, want ieder die daarop werk verricht, zal uitgeroeid worden uit het midden van zijn volksgenoten. Zes dagen mag men arbeiden, maar op de zevende dag zal er een volledige sabbat zijn, de Here geheiligd: ieder die op de sabbatdag werk verricht, zal zeker ter dood gebracht worden. De Israelieten zullen de sabbat onderhouden, door de sabbat te vieren, zij en hun nageslacht, als een altoosdurend verbond. Tussen Mij en de Israëlieten is deze een teken voor altoos, want in zes dagen heeft de Here de hemel en de aarde gemaakt, en op de zevende dag heeft Hij gerust en adem geschept. In dit gedeelte wordt duidelijk verklaard dat de sabbat een teken is van het verbond tussen God en Israël. De sabbat heeft dus een specifiek Israëlisch karakter. Hos. 2:10: Ik zal doen ophouden al haar vreugde, haar feest, haar nieuwemaansdag en haar sabbat, ja, al haar hoogtijden. Ezech. 46:1-3: Zo zegt de Here Here: De poort van de binnenste voorhof, die op het oosten uitziet, zal op de zes werkdagen gesloten blijven, maar op de sabbatdag geopend worden; ook op de nieuwemaansdag zal zij geopend worden. De vorst zal van buiten af door de voorhal der poort naar binnen gaan, en bij de post van de poort blijven staan; dan zullen de priesters zijn brandoffer en zijn vredeoffer bereiden, waarna hij zich zal nederbuigen op de drempel der poort, en dan naar buiten gaan. De poort mag tot de avond niet gesloten worden. Het volk des lands echter zal zich op de sabbatten en de nieuwemaansdagen bij de ingang van die poort voor het aangezicht des Heren nederbuigen. De tekstdelen laten zien dat er een periode zal zijn dat er geen sabbat meer gevierd zal worden, evenmin als andere feesten. Dit komt doordat God Israël verworpen heeft als Zijn volk. Maar er zal herstel komen en dan zullen sabbat en feestdagen ook in ere hersteld worden. Waarom viert de gemeente de eerste dag van de week? Naast dat wat er al gezegd is, nog even het volgende: Het getal 1" wijst in de Bijbel steeds op een nieuw begin. In heel het Oude Testament komt de profetie al aan de orde: de dag die de Here heeft gemaakt en waarover wij ons mogen verblijden (Ps. 118:24). Op de achtste dag werden de mannelijke Israëlieten besneden Op de achtste dag werden de eerstgeborenen aan God gewijd (Ex. 22:30; Lev. 22:27) Op de eerste dag werd de garf van de eerstelingen voor de Here bewogen. Dit is een beeld van de opstanding van Christus (Lev. 23:9-21). Op de eerste dag van de week, 50 dagen nadien, was het oogstfeest. Dat is een beeld van het Pinksterfeest (Lev. 23:16). 8 van 9

9 Deze profetieën en symbolen vonden allen hun vervulling in de nieuwe dag die aanbrak door de opstanding van Christus en door de uitstorting van de Heilige Geest op de Pinksterdag. Vanuit deze opstanding en vanuit Pinksteren is de gemeente gaan werken en leven in deze wereld. Onder het Oude Verbond begon men met zes dagen werken en rustte men op de zevende dag, beeld van het vooruitzien naar de komst van Christus. Onder het Nieuwe Verbond gaan we uit van de rust die er door Christus is gekomen om van daar uit te werken op de akker van de wereld met alle gaven en krachten die God de gemeente heeft toevertrouwd. 9 van 9