Groen Links Conferentie: Duurzaam voedsel voor iedereen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Groen Links Conferentie: Duurzaam voedsel voor iedereen"

Transcriptie

1 Groen Links Conferentie: Duurzaam voedsel voor iedereen Eerste Kamer, 4 november uur Bijdrage van prof. dr. ir. Edith Lammerts van Bueren, werkzaam bij het Louis Bolk Instituut en Wageningen University en Research; e.lammerts@louisbolk.nl Dames en heren, Om u te voeden met inhoudelijke argumenten voor beleid rond duurzame voedselzekerheid neem ik u mee in de complexe en fascinerende wereld van de plantenveredeling, rassenontwikkeling en zaaizaadproductie. Allereerst, Nederland is een van de meest vooraanstaande landen op het gebied van plantenveredeling en zaaizaadproductie. Dat zijn twee verschillende activiteiten: veredeling gaat over ontwikkeling van nieuwe rassen en zaadproductie is de productie van zaad van die rassen voor de markt. De negen grootste veredelingsbedrijven ter wereld hebben een vestiging in Nederland, voor sommige zelfs de hoofdvestiging. Het Landbouw Economisch Instituut heeft berekend dat bijna 40% van de wereldhandel in zaden voor de land- en tuinbouw afkomstig is uit Nederland. Voor pootaardappel is het aandeel zelfs zo n 60%. Daarnaast creëren deze bedrijven met hun innovatieve producten waarde voor de rest van de keten. Daarmee bedoel ik dat er veel economische spin-off is dankzij plantenveredelingswerk. Ook dragen de aanzienlijke investeringen in Research & Development (R&D) van deze bedrijven bij aan de Nederlandse kennisinfrastructuur. De uitgaven hieraan bedragen gemiddeld 15% van de omzet; dat is veel hoger dan in andere industrieën. Er werken zo n 8 tot mensen in deze sector in Nederland, en de jaarlijkse omzet wordt geschat op 2 miljard euro. Al in de jaren negentig begonnen zaadbedrijven zich te oriënteren op het produceren van biologisch zaaizaad en pootgoed van rassen uit hun bestaande (gangbare) assortiment. Dat deden ze ten eerste omdat de biologische landbouwpraktijk het gebruik van biologisch zaad vereist. Een tweede, niet minder belangrijke reden voor de Nederlandse zaadbedrijven (zoals Bejo Zaden, Rijk Zwaan en Enza Zaden) was dat zij graag willen leren van de biologische landbouw hoe zaad te produceren zonder chemische bestrijdingsmiddelen. De biologische landbouw wordt gezien als de kraamkamer voor duurzame teelt, dus is ook voor de gangbare zaadsector van belang. Zo konden deze bedrijven ervaring opdoen met bijvoorbeeld een warmwaterbehandelingen voor zaadontsmetting in plaats van gebruik te maken van chemische middelen. Dit bleek zo succesvol dat zij deze methode nu ook toepassen

2 voor een deel van hun gangbare zaden. Daarmee wordt ook de gangbare zaadteelt weer een stuk duurzamer. Voor veel biologisch geteelde gewassen hebben we in Nederland inmiddels een dekkend rassenassortiment dat redelijk aansluit bij de bestaande biologisch bedrijfssystemen. Maar er zijn beslist nog knelpunten en marktwensen, zowel bij de gangbare als bij de biologische sector om duurzamer te kunnen telen. Aanhakende bij het thema van vandaag, voedselzekerheid: er zullen steeds weer nieuwe rassen nodig zijn, dus blijft er behoefte aan plantenveredeling. Dus nu over planten veredelen zelf Het veredelen is iets ambachtelijks, maar er komt steeds meer wetenschap en technologie bij kijken. Veredelen is vooruitdenken, want de totstandkoming van een ras kost gemiddeld zeker tien jaar vanaf eerste kruising tot aan de introductie op de markt. Er zijn weinig andere aspecten van de voedselproductie waar zo n lange termijnperspectief bestaat. Dat stimuleert de sector om voortdurend te zoeken naar technische innovatie om deze kostbare veredelingstijd te verkorten en selectie en toetsing efficiënter te maken. Het gaat er niet alleen om de concurrentie vóór te blijven, maar ook om de snel veranderende voedingssector op tijd te kunnen bedienen. Dus als de supermarkten opeens onbespoten groenten willen, dan is dat niet een kwestie van spuitmiddelen weglaten, maar dan moeten er wel rassen voorhanden zijn die robuuster zijn, dus bestand tegen ziekten en plagen waar tegen gespoten wordt. In de afgelopen decennia lag de focus op het verhogen van opbrengsten. Dat was topprioriteit. Eventuele nadelen zoals ziektegevoeligheid van het ras konden met bestrijdingsmiddelen worden gecompenseerd. Maar met de huidige noodzaak om teelten te verduurzamen worden de eisen voor een hoog niveau van ziekteresistentie cruciaal. In de afgelopen decennia is hier natuurlijk al veel aan gedaan; tegenwoordig moeten veredelaars zich focussen op de meer complexe ziektes. Soms worden ziekteresistenties snel doorbroken en moet de veredelaar opnieuw beginnen. Ook kan het voorkomen dat er niet eens resistentie-genen voorhanden zijn in het gewas en dan moet je naar slimmere oplossingen zoeken. Voor dat soort knelpunten zijn grofweg twee manieren van denken in het veredelingswerk, en ik zal ook laten zien waar bruggen te bouwen zijn tussen die twee benaderingen, en waar een fuik op de loer ligt. Eerste voorbeeld: Een berucht probleem bij kooltelers is trips, een klein zuigend insect, dat zorgt voor ruwe, wratachtige reacties op het blad. Het resultaat is een kool die eruit ziet als schuurpapier en onverkoopbaar is. Het merkwaardige is dat er in geen enkele koolsoort directe resistentie tegen de trips te vinden is. Vanuit een

3 technologische visie zou gezocht kunnen worden naar een eigenschap in een andere, niet- kruisbare soort, die vervolgens via genetische modificatie of andere DNAtechnieken wordt ingebracht. Aangezien voor de bio-teelt genetische modificatie uitgesloten is, moesten wij als onderzoekers in andere oplossingsrichtingen denken. We hebben biologische kooltelers gevraagd naar hun ervaringen met rasverschillen in gevoeligheid. Zij gaven aan dat zij vermoedden dat koolrassen met meer waslaag op het blad minder aangetast worden. Daar hebben we toen het veldonderzoek op gericht en dit bleek inderdaad een effectieve eigenschap tegen trips om op te selecteren. Veredelaars konden met die kennis verder, zowel voor de gangbare als biologische teelt! Een tweede voorbeeld: de beruchte aardappelziekte. De helft van bestrijdingsmiddelen die in Nederland gebruikt wordt, is voor de aardappelteelt. Vooral DE aardappelziekte phytophthora is een echte killer. Ook de biologische teler heeft daar erg veel last van. In de afgelopen 15 jaar zijn 20% van de biotelers opgehouden met aardappelteelt omdat er geen geschikte biologische rassen beschikbaar zijn die standhouden in vochtige zomers zoals we die ook dit jaar hadden. Ook hier zijn twee wegen bewandeld: De eerste is via de zogenoemde cisgenese, dat is een vorm van genetische modificatie maar met genen uit verwante wilde aardappelsoorten. Dat heeft tot het DURPHproject van Wageningen University en Research geleid dat dit jaar is afgerond. De weg van cisgenese is een no-go area voor de biologische sector. Om telers en consumenten keuzevrijheid te bieden heeft de overheid naast dit DURPH-onderzoek destijds parallel geïnvesteerd in een biologisch veredelingsprogramma. Dat is dus de tweede weg: het Bioimpuls project onder het veredelingsprogramma Groene Veredeling. Daar worden op een klassieke veredelingswijze resistenties uit wilde soorten ingekruist tot moderne rassen. Ja, deze methode duurt langer, maar het voordeel is dat veredelaars meerdere planteigenschappen kunnen meenemen die van belang zijn voor de bioteelt. Inmiddels zijn er diverse resistente rassen op de markt en is het vooruitzicht dat er in 2020 een breed assortiment aan resistente rassen beschikbaar is voor de bioteelt. Als onderzoekers van beide projecten zijn we als broeders en zusters in de wetenschap opgetrokken, hebben we gezamenlijk publieksdagen georganiseerd om te laten zien dat er meerdere wegen naar Rome leiden, en hebben we van elkaar geleerd en elkaars kennis benut. De brug zit hem ook in het gebruiken van DNA-merkers om de selectie op een combinatie van diverse resistentiegenen mogelijk te maken. Want aan de plant op het veld kan je niet zien of een plant meerdere resistentie genen bevat, dat is alleen te achterhalen met DNA merkers. DNA merkers kun je beschouwen als een diagnostisch

4 instrument om de selectie effectiever te maken, en dat is ook in biologische veredeling toegestaan. In toenemende mate worden er meer nieuwe technologieën ingezet in de veredeling. De investeringen die veredelingsbedrijven maken in eigen biotech labs met bijbehorende experts en big data managers heeft zijn prijs en heeft de veredeling steeds kostbaarder gemaakt. Wij schatten dat het ontwikkelen van een aardappelras in 30 jaar tijd twee tot drie keer zo duur is geworden. Ook in de groenteteelt is de veredeling zeer kapitaalsintensief geworden en bovendien is de concurrentie enorm. Dus er is bedrijven veel aan gelegen om hun marktaandeel te behouden of te vergroten. In snel tempo zetten zij rassen in de markt, wetende dat die na korte tijd, soms binnen een jaar, door nieuwe rassen vervangen worden. De levensduur van rassen is dus aanmerkelijk verkort. Waar vroeger een teler een paar seizoenen gebruikte om een ras optimaal te leren kennen, zodat hij het maximale uit een ras kon halen, spreekt men nu van wegwerprassen. Dit staat haaks op de trend in de maatschappij van duurzaam gebruik van grondstoffen. Deze kapitaalsvernietiging kan niet anders dan op lange termijn gevolgen hebben voor de diversiteit aan gewassen en rassen die een zaadbedrijf in zijn portfolio kan voeren. Nu al verdwijnen gewassen uit veredelingsprogramma s omdat ze niet meer winstgevend zijn. Welk bedrijf veredelt nog in andijvie, of pastinaak of boontjes zodat ze aangepast blijven aan veranderende marktwensen of klimaatomstandigheden? Wiens zorg is dat? En als we dan zien hoe snel het aantal spelers op de wereldmarkt voor zaden vermindert (denk aan de recente overname van Monsanto door Bayer), dan is dit zorgwekkend voor de diversiteit. Een handjevol bedrijven bepaalt welke diversiteit aan voedselproducten wij op ons bord krijgen. Een recent onderzoek over 150 landen liet al zien dat de diversiteit aan commerciële gewassen over de afgelopen 50 jaar sowieso al drastisch is afgenomen. Vandaag de dag halen we wereldwijd 95% van onze calorie inname uit 30 soorten, terwijl we van de eetbare plantensoorten slechts 150 soorten gebruiken. De exponentieel stijgende kosten in de plantenveredeling dwingen bedrijven ook hun methoden te patenteren en zelfs patenten aan te vragen op natuurlijke eigenschappen. Tot voor kort was het gebruikelijk dat veredelaars binnen het kwekersrecht vrij elkaars rassen konden gebruiken voor verdere verbetering. Het resultaat was dat de marktpartijen over en weer van elkaars innovaties profiteerden. Zeker nu, in een tijd waarin klimaatsverandering de veredelingssector voor een enorme uitdaging stelt om nieuwe rassen te ontwikkelen met complexe eigenschappen als droogteresistentie is dit een ongewenste trend. Om voedselzekerheid te garanderen in de context van niet alleen groeiende wereldbevolking maar ook veranderend klimaat en daarmee veranderende

5 teeltomstandigheden, hebben we echt rassen nodig die robuust zijn en oogstzeker onder onvoorspelbare weerspatronen. Dat is niet simpelweg een kwestie van enkele zogenaamde climate-ready genes. Dat vraagt om nieuwe kennis om dergelijke robuuste, flexibele rassen te ontwikkelen die de basis vormen van onze duurzame voedselvoorziening op de lange termijn. Met het toenemend gebruik van patenten dat de toegang tot beschikbare genetische diversiteit inperkt, wordt onze voedselzekerheid bedreigd en deze staat op gespannen voet met het common good aspect van zaad. Zaad als basis van ons voedsel en de voedselzekerheid. Daarom is het belangrijk dat er parallel ook andere verdienmodellen voor de veredeling worden ontwikkeld. Dat gebeurt al op kleine schaal in de biologische landbouw, zoals o.a. het open source seed initiative of fair seed. Een duidelijke reactie op de trend van patenten. Veredeling voor een duurzame voedselvoorziening vraagt niet alleen technologische vernieuwing, maar ook sociaaleconomische vernieuwing in de veredeling. Nieuwe samenwerkingsvormen in de keten en andere verdienmodellen moeten de kans krijgen om de diversiteit aan rassen breed te houden. Een uniek voorbeeld kennen we, gelukkig nog steeds, in de Nederlandse aardappelveredeling. Daar spelen vandaag de dag zo n 150 gangbare akkerbouwers een belangrijke rol. Zij selecteren jaarlijks in duizenden nakomelingen van kruisingen die zij van veredelingsbedrijven ontvangen. Een echt participatief systeem, op een no cure-no pay basis. Zodra een selectie een vermarktbaar ras wordt, worden de royalty s gedeeld tussen de teler en veredelaar. Dankzij die extra ogen en handen van een teler die precies weet welk soort aardappel hij nodig heeft op zijn land, wordt de selectiecapaciteit van een veredelingsbedrijf vergroot zonder enorme bijkomende kosten. Het resultaat is een enorme diversiteit aan aardappelrassen in Nederland. Maar door de toenemende kosten van zaailingen die al in een vroeg stadium op DNAmerkers zijn geselecteerd, is het de vraag of een veredelaar die straks zomaar gratis aan boerenkwekers geeft en dan staat dat participatieve systeem onder druk; en dat terwijl het juist voor een relatief kleine markt als de biologische aardappelteelt de mogelijkheid biedt tegen geringe meerkosten aangepaste rassen te krijgen. In het Bioimpuls consortium waarin het Louis Bolk Instituut en WUR samen met 6 commerciële veredelingsbedrijven en een 12 tal boerenkwekers samenwerken, maken we dankbaar gebruik van dit systeem, en leiden we jaarlijks meer biologische en gangbare telers op voor het vak van aardappelveredeling. Mijn conclusie is dat veredeling een onmisbaar onderdeel is van een duurzame voedselstrategie, maar dat dat niet ten koste mag gaan van de diversiteit aan gewassen en rassen die in veredelingsprogramma s meegenomen worden. Want onze humane gezondheid en ook die van onze leefomgeving staat en valt met diversiteit aan voedselgewassen! Daarom is niet alleen technologische vernieuwing nodig maar ook

6 aandacht voor nieuwe sociaaleconomische verdienmodellen. Dat vraagt een diversiteit aan onderzoeksprogramma s omdat er geen blauwdruk is voor de complexe problematiek waar we voor staan. Ik heb met de twee parallelle sporen van DURPH en Bioimpuls laten zien hoe vruchtbaar en effectief het is om zogezegd op twee paarden te wedden. Voedselzekerheid is het meest gediend met een overheid die verschillende opties en denkrichtingen in veredeling faciliteert. Uit de discussie: Biologische landbouw is meer dan geen kunstmest, geen bestrijdingsmiddelen en geen GMO s. De biologische sector moet ultiem creatief en innovatief zijn om deze middelen niet nodig te hebben. Vanuit een andere manier van denken gebaseerd op andere waarden komt de biologische landbouw tot andere oplossingsrichtingen en andere technologieën.

1. Wanneer kan je een octrooi (=patent) nemen op een planteigenschap die voordien nog niet gekend was in de landbouw?

1. Wanneer kan je een octrooi (=patent) nemen op een planteigenschap die voordien nog niet gekend was in de landbouw? Q&A Octrooien op planteigenschappen 1. Wanneer kan je een octrooi (=patent) nemen op een planteigenschap die voordien nog niet gekend was in de landbouw? Als het Europees Octrooi Bureau een patent verleent,

Nadere informatie

Hoe veredel je voor duurzame resistentie in aardappel en de rol van moleculaire merkers?

Hoe veredel je voor duurzame resistentie in aardappel en de rol van moleculaire merkers? Hoe veredel je voor duurzame resistentie in aardappel en de rol van moleculaire merkers? Edith Lammerts van Bueren Louis Bolk Instituut, Wageningen University DNA labs, 8 maart 2013 De schrik van elke

Nadere informatie

Belang maar ook bedreiging van de diversiteit aan rassen en gewassen. De noodzaak van Agrobiodiversiteit. Michel Haring Hoogleraar Plantenfysiologie

Belang maar ook bedreiging van de diversiteit aan rassen en gewassen. De noodzaak van Agrobiodiversiteit. Michel Haring Hoogleraar Plantenfysiologie Een deel van de biodiversiteit van de Aardappel Belang maar ook bedreiging van de diversiteit aan rassen en gewassen De noodzaak van Agrobiodiversiteit Michel Haring Hoogleraar Plantenfysiologie Agro-biodiversiteit:

Nadere informatie

Hybride aardappel, versnelling van veredeling en vermeerdering

Hybride aardappel, versnelling van veredeling en vermeerdering Hybride aardappel, versnelling van veredeling en vermeerdering Pim Lindhout Jaarcongres Nederlandse Akkerbouw Vakbond De Schakel, Nijkerk 28 februari 2018 Solynta oprichters Theo Schotte, veredeling Hein

Nadere informatie

Biologische Plantenveredeling: meerwaarde en belang van wetenschappelijk onderzoek

Biologische Plantenveredeling: meerwaarde en belang van wetenschappelijk onderzoek Biologische Plantenveredeling: meerwaarde en belang van wetenschappelijk onderzoek Edith Lammerts van Bueren Louis Bolk Instituut Wageningen UR Plantenveredeling Stichting Zaadgoed Symposium 22 november

Nadere informatie

Cover. Groene Veredeling

Cover. Groene Veredeling Cover Groene Veredeling Groene veredeling voor een duurzame samenleving Het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) stimuleert de veredeling van nieuwe, robuuste rassen. Daarom heeft

Nadere informatie

De waarden van de biologische landbouw in het wetenschappelijke onderzoek ten dienste van een pluriforme maatschappij

De waarden van de biologische landbouw in het wetenschappelijke onderzoek ten dienste van een pluriforme maatschappij De waarden van de biologische landbouw in het wetenschappelijke onderzoek ten dienste van een pluriforme maatschappij Edith Lammerts van Bueren Louis Bolk Instituut, Driebergen Wageningen University, Wageningen

Nadere informatie

Genetisch gewijzigde aardappelen ter bestrijding van de aardappelziekte. met de medewerking van

Genetisch gewijzigde aardappelen ter bestrijding van de aardappelziekte. met de medewerking van Genetisch gewijzigde aardappelen ter bestrijding van de aardappelziekte met de medewerking van De aardappelziekte De aardappelziekte wordt veroorzaakt door Phytophthora infestans, een schimmelachtig organisme.

Nadere informatie

ALLES OVER GENVOEDSEL EN ARGUMENTEN TÉGEN CRISPR-CAS GEWAS

ALLES OVER GENVOEDSEL EN ARGUMENTEN TÉGEN CRISPR-CAS GEWAS Next economy GEPLAATST DOOR: BERTUS BUIZER DIRECTEUR BUIZER ADVIES DUURZAME LANDBOUW EN ENERGIE VR 3 AUG ALLES OVER GENVOEDSEL EN ARGUMENTEN TÉGEN CRISPR-CAS GEWAS door Bertus Buizer (Buizer Advies) 25

Nadere informatie

Bijeenkomst Alumni Wageningen. Datum 15 april 2014. Bijdrage van de veredeling aan de wereldvoedselvoorziening

Bijeenkomst Alumni Wageningen. Datum 15 april 2014. Bijdrage van de veredeling aan de wereldvoedselvoorziening Bijeenkomst Alumni Wageningen Datum 15 april 2014 Bijdrage van de veredeling aan de wereldvoedselvoorziening Wageningen NM 10 1971 1979 Jan Omvlee 100% zelfstandig 100% mensen 100% groenten Onze aanpak

Nadere informatie

Zaadveredeling. het is ook onze keuze. Esmeralda Borgo Bioforum Vlaanderen

Zaadveredeling. het is ook onze keuze. Esmeralda Borgo Bioforum Vlaanderen Zaadveredeling het is ook onze keuze Esmeralda Borgo Bioforum Vlaanderen Bio weert genetische modificatie (GGO) Is bio daarom fundamentalistisch? Of is er meer aan de hand? De veelbesproken argumenten

Nadere informatie

Hybride aardappelveredeling: Pootaardappelen uit zaad?

Hybride aardappelveredeling: Pootaardappelen uit zaad? Hybride aardappelveredeling: Pootaardappelen uit zaad? Pim Lindhout www.solynta.com Tweede landelijke Pootaardappeldag Emmeloord 17 januari 2017 Waarom zijn we aan hybride aardappelveredeling begonnen?

Nadere informatie

SUCCESS. tastes better TOGETHER

SUCCESS. tastes better TOGETHER SUCCESS tastes better TOGETHER Nunhems, een dochterbedrijf van Bayer CropScience, is een wereldwijd opererende specialist in groentezaden en concepten. Met een uitgebreid assortiment van 2.500 rassen en

Nadere informatie

Ambitie: Op naar een Vitale Teelt in 2030

Ambitie: Op naar een Vitale Teelt in 2030 Ambitie: Op naar een Vitale Teelt in 2030 Met bollen en bloemen van topkwaliteit, vrij van ziekten, op een rendabele manier geteeld in harmonie met de omgeving, emissieloos, klimaatneutraal en met een

Nadere informatie

Co-existentie biologische sector en gg gewassen mogelijk?

Co-existentie biologische sector en gg gewassen mogelijk? Co-existentie biologische sector en gg gewassen mogelijk? Edith T. Lammerts van Bueren Biologische Plantenveredeling - Wageningen Universiteit Themagroep Veredeling - Louis Bolk Instituut KNPV, 13 december

Nadere informatie

Debat, ethische aspecten, onderwijs

Debat, ethische aspecten, onderwijs Workshop DNA labdag 2013 Genetische genomica tegen aardappelziekte Debat, ethische aspecten, onderwijs Bert Lotz, Jan-Peter Nap Wageningen UR Opbouw verhaal Scholierenfilm www.youtube.com/watch?v=pxbcgj6qsis

Nadere informatie

Vragen & Antwoorden (FAQ) over zaadveredeling en biologische landbouw

Vragen & Antwoorden (FAQ) over zaadveredeling en biologische landbouw Vragen & Antwoorden (FAQ) over zaadveredeling en biologische landbouw Een biologische boer werkt samen met de natuur; hij teelt gewassen op een manier die de natuur respecteert. Vanuit die waarden zijn

Nadere informatie

Internationalisering bij Rijk Zwaan. Presentatie Agro Businessclub Westland 5 juli 2012, Anneke van de Kamp

Internationalisering bij Rijk Zwaan. Presentatie Agro Businessclub Westland 5 juli 2012, Anneke van de Kamp Internationalisering bij Rijk Zwaan Presentatie Agro Businessclub Westland 5 juli 2012, Anneke van de Kamp Rijk Zwaan = Groenten Wereldwijde productie en consumptie van groenten; maar ieder op zijn eigen

Nadere informatie

JanWillem Breukink Voorzitter Seed Valley en ex. CEO INCOTEC 04 Juni 2015

JanWillem Breukink Voorzitter Seed Valley en ex. CEO INCOTEC 04 Juni 2015 Goede zadenvoorziening; De basis voor een duurzame en gezonde land- en tuinbouw JanWillem Breukink Voorzitter Seed Valley en ex. CEO INCOTEC 04 Juni 2015 Goede zadenvoorziening de basis voor een duurzame

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 17 Vragen van de leden

Nadere informatie

Ontdek onze kennis en kracht in groen onderzoek. Biotechnologie

Ontdek onze kennis en kracht in groen onderzoek. Biotechnologie Ontdek onze kennis en kracht in groen onderzoek Biotechnologie Uw uitdagingen Bent u werkzaam in de siergewas- of groenteveredeling? Dan wilt u tot in het allerkleinste detail uw bestaande producten kunnen

Nadere informatie

De principes van geïntegreerde gewasbescherming (IPM) met aardappel als voorbeeld

De principes van geïntegreerde gewasbescherming (IPM) met aardappel als voorbeeld De principes van geïntegreerde gewasbescherming (IPM) met aardappel als voorbeeld Piet M. Boonekamp Foodlog symposium Landbouw zonder chemie, hoe dan? Ommeren 15 april, 2019 Stelling: Gewasbescherming

Nadere informatie

Voedselzekerheid en de rol van genenbanken

Voedselzekerheid en de rol van genenbanken Voedselzekerheid en de rol van genenbanken Chris Kik, 13 februari 2016 Overzicht presentatie Introductie biodiversiteit voedselzekerheid genetische erosie De rol van genenbanken Gebruik van genenbankmateriaal

Nadere informatie

Geen nieuwe witlof meer

Geen nieuwe witlof meer mei 2010 LEV 3 37 Rapport Veredelde Zaken adviseert de octrooiwet voor plantenbiotechnologie aan te passen tekst Marianne Heselmans Illustratie Tammo Schuringa Geen nieuwe witlof meer Brede patenten op

Nadere informatie

Better Plants for New Demands. Wie ben ik Duik in BPfND Twee voorbeeldprojecten Basis van BPfND Maximaal aansluiten

Better Plants for New Demands. Wie ben ik Duik in BPfND Twee voorbeeldprojecten Basis van BPfND Maximaal aansluiten Better Plants for New Demands Wie ben ik Duik in BPfND Twee voorbeeldprojecten Basis van BPfND Maximaal aansluiten Better Plants for New Demands Generieke programma Zaadtechnologie Groene Veredeling Uitgangsmateriaal

Nadere informatie

Duurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen?

Duurzame wereldvoedselvoorziening. hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Duurzame wereldvoedselvoorziening hoe ziet dit vraagstuk eruit en in welke richting liggen de oplossingen? Even voorstellen: Ruben Bringsken Ondernemer in Food en ICT (focus op duurzame oplossingen) Eigenaar/participatie

Nadere informatie

Slide 1. Hybride rassen. Voor- en nadelen. Clemens van de Wiel, Jan Schaart & Bert Lotz

Slide 1. Hybride rassen. Voor- en nadelen. Clemens van de Wiel, Jan Schaart & Bert Lotz Slide 1 Hybride rassen Voor- en nadelen Clemens van de Wiel, Jan Schaart & Bert Lotz Slide 2 Hybride rassen Hybride (F1) rassen standaard in tal van gewassen Akkerbouw: maïs, suikerbiet, koolzaad Groenten:

Nadere informatie

Rapport enquête en workshop (Bio Vak Zwolle 2012) Locale rassen; het juiste ras locatie teler concept Bertus Buizer & Kitty de Jager, december 2012

Rapport enquête en workshop (Bio Vak Zwolle 2012) Locale rassen; het juiste ras locatie teler concept Bertus Buizer & Kitty de Jager, december 2012 Rapport enquête en workshop (Bio Vak Zwolle 2012) Locale rassen; het juiste ras locatie teler concept Bertus Buizer & Kitty de Jager, december 2012 Inleiding: De veredeling van gewassen heeft onder andere

Nadere informatie

Patenten zijn niet voor niets uitgevonden

Patenten zijn niet voor niets uitgevonden België Patenten zijn niet voor niets uitgevonden Algemeen 07.03.2019 Patenten in de AGF-sector zijn een terugkerend onderwerp van discussie. Dat het Europees Octrooibureau daarbij intern niet op één lijn

Nadere informatie

Nieuwe wegen voor de veredeling van gewassen voor kleine markten

Nieuwe wegen voor de veredeling van gewassen voor kleine markten Nieuwe wegen voor de veredeling van gewassen voor kleine markten Sleutelelementen voor vruchtbare samenwerking in de keten Edwin Nuijten Leen Janmaat Edith Lammerts van Bueren In Nederland vindt het meeste

Nadere informatie

De strijd tegen de aardappelziekte -Vragen en opdrachten bij de lesposter-

De strijd tegen de aardappelziekte -Vragen en opdrachten bij de lesposter- Inleiding Niet eens zo gek lang geleden kende ook Noordwest Europa nog hongersnood. Rond 1845 zorgde de aardappelziekte Phytophthora infestans jaren achtereen voor slechte aardappeloogsten. Vooral Ierland

Nadere informatie

Raskenmerken - Witte kool. Plant-, oogst- en bewaarperiode - Witte kool. Verse markt. Vers en Bewaring. Industrie. Verse markt.

Raskenmerken - Witte kool. Plant-, oogst- en bewaarperiode - Witte kool. Verse markt. Vers en Bewaring. Industrie. Verse markt. Raskenmerken - Witte kool Verse markt Merk Groeidagen Planten / ha Gewicht (kg) Bourbon 70 40 2-3 Vivaldi 78 30-40 1-3 Castello 80 40-60 1-2 Mozart 80 40-60 1-2 Orenoque 80 30-40 2-3 Potomak 90 30-40 2-3

Nadere informatie

17 November 2017 Landbouwcongres, Suriname Stichting D ONS. Uitdagingen en mogelijkheden internationaal zadenbeleid

17 November 2017 Landbouwcongres, Suriname Stichting D ONS. Uitdagingen en mogelijkheden internationaal zadenbeleid 17 November 2017 Landbouwcongres, Suriname Stichting D ONS Uitdagingen en mogelijkheden internationaal zadenbeleid Samen met onze partners willen we actief bijdragen aan de wereldvoedselvoorziening en

Nadere informatie

Groene Veredeling BIOIMPULS : Een rijk palet aan phytophthora resistentiegenen voor bescherming van de aardappel in blad en knol

Groene Veredeling BIOIMPULS : Een rijk palet aan phytophthora resistentiegenen voor bescherming van de aardappel in blad en knol omosomen in van de cel, is getrok De chromatide worden naar d BIOIMPULS-2 2015-2019: Een rijk palet aan phytophthora resistentiegenen voor bescherming van de aardappel in blad en knol Regelmatig hebben

Nadere informatie

Wereldvoedselvoorziening en mondiale voedselzekerheid als uitdaging

Wereldvoedselvoorziening en mondiale voedselzekerheid als uitdaging Wereldvoedselvoorziening en mondiale voedselzekerheid als uitdaging Prof. Dr Ir Rudy Rabbinge Universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling & Voedselzekerheid, Wageningen UR Debatreeks De toekomst van

Nadere informatie

Bio. (s)maakt het verschil

Bio. (s)maakt het verschil Bio (s)maakt het verschil Weet u niet precies hoe kwalitatieve voeding te kiezen? Of hoe u ervan te verzekeren dat u en uw kinderen gezond én lekker eten? Vraagt u zich soms ook af of het bio-label wel

Nadere informatie

Groene Veredeling. Aardappel. BIOIMPULS 2009-2013: Perspectieven op phytophthora resistente aardappelrassen. Nieuwe resistenties uit wilde soorten

Groene Veredeling. Aardappel. BIOIMPULS 2009-2013: Perspectieven op phytophthora resistente aardappelrassen. Nieuwe resistenties uit wilde soorten Groene Veredeling BIOIMPULS 2009-2013: Perspectieven op phytophthora resistente aardappelsen Na 2007 was ook 2012 een zwaar phytophthora seizoen. Dat maakt voor de biologische sector de noodzaak van resistente

Nadere informatie

Innovatie voor verduurzaming. Kansen innovatie verantwoord en zorgvuldig benutten

Innovatie voor verduurzaming. Kansen innovatie verantwoord en zorgvuldig benutten Innovatie voor verduurzaming Kansen innovatie verantwoord en zorgvuldig benutten Hinse Boonstra, Ctgb relatiedag, 15 juni 2017 Science for a better life Zaden, middelen en diensten voor een duurzame geïntegreerde

Nadere informatie

Genetische modificatie en biologische landbouw; een valse tegenstelling?

Genetische modificatie en biologische landbouw; een valse tegenstelling? Genetische modificatie en biologische landbouw; een valse tegenstelling? 7 juli 2016 Landelijk Bureau GroenLinks Hellingproef-debat met Edith Lammerts van Bueren, Bert Lotz en Marjan Bovers Genetische

Nadere informatie

Nieuwe wegen voor de veredeling van gewassen voor kleine markten. Sleutelelementen voor vruchtbare samenwerking in de keten

Nieuwe wegen voor de veredeling van gewassen voor kleine markten. Sleutelelementen voor vruchtbare samenwerking in de keten r l i j i r Uitgangsmateriaal d e n a t u u k e k e n n s b o n Nieuwe wegen voor de veredeling van gewassen voor kleine markten Sleutelelementen voor vruchtbare samenwerking in de keten Edwin Nuijten

Nadere informatie

Waarom een ZadenBib?

Waarom een ZadenBib? Waarom een ZadenBib? Wat is een ZadenBib? Bibliotheek Zelf geoogste zaden binnenbrengen en/of meenemen. eetbare planten, medicinale planten, sierplanten, bloemen, vergeten groenten, kruiden, Toegankelijk

Nadere informatie

Resistente aardappel hoopt op genade

Resistente aardappel hoopt op genade Resistente aardappel hoopt op genade Met Wageningse gentechnologie zijn aardappels te ontwikkelen die amper bestrijdingsmiddelen nodig hebben tegen de aardappelziekte fytoftora. Toepassing zou binnen vijf

Nadere informatie

Vergroening van de landbouw: hoe maken we stappen/ hoe maken we sprongen? Jolanda Wijsmuller, BCS

Vergroening van de landbouw: hoe maken we stappen/ hoe maken we sprongen? Jolanda Wijsmuller, BCS Vergroening van de landbouw: hoe maken we stappen/ hoe maken we sprongen? Jolanda Wijsmuller, BCS Markt trends Vraag naar veilig en duurzaam geteeld voedsel Sterkere focus op voedselkwaliteit en gezonde

Nadere informatie

Duurzaam en helder naar de toekomst

Duurzaam en helder naar de toekomst Duurzaam en helder naar de toekomst De visie en ambitie van Nefyto Visie Voor een productieve en duurzame landen tuinbouw is geïntegreerde gewasbescherming een belangrijke voorwaarde. Deze land- en tuinbouw

Nadere informatie

Octrooi op paarse radijskiem vernietigd

Octrooi op paarse radijskiem vernietigd 30 Aug 2017 Redactie Bionext Octrooi op paarse radijskiem vernietigd Goed nieuws! De rechtbank in Den Haag heeft 29 augustus 2017 in een definitieve uitspraak het octrooi op paarse radijskiemen verworpen.

Nadere informatie

Convenant. Versnelde transitie naar robuuste aardappelrassen

Convenant. Versnelde transitie naar robuuste aardappelrassen Convenant Versnelde transitie naar robuuste aardappelrassen 1. Convenantpartners Bionext, ketenorganisatie voor duurzame, biologische landbouw en voeding, vertegenwoordigd door dhr. Bavo van den ldsert,

Nadere informatie

Het Bintje-PLUS project

Het Bintje-PLUS project De plaag De meeste aardappelplanten zijn zeer gevoelig voor infec5e door Phytophthora infestans, een schimmelach5g organisme dat de aardappelplaag veroorzaakt. 1 Gent 7 maart 2015 Het Bintje-PLUS project

Nadere informatie

Gezondheid & Voeding

Gezondheid & Voeding Mijn eigen stads moestuin opzetten, stap 2 de bodem Ik beschrijf hoe ik mijn eigen groentetuin aan het opzetten ben van daag behandel ik de bodem. In deel 1 heb ik het gehad over de locatie en het opzetten

Nadere informatie

t Saet kruipt waar het niet gaan kan Research en DNA technieken

t Saet kruipt waar het niet gaan kan Research en DNA technieken t Saet kruipt waar het niet gaan kan Research en DNA technieken Organisatie Bejo Zaden BV Veredeling vollegrond Veredeling fruit crops Onderzoek Zaadteelt & vermeerdering Productie & verwerking Verkoop

Nadere informatie

Bedrijfsplan Vitalis Biologische Zaden B.V.

Bedrijfsplan Vitalis Biologische Zaden B.V. Bedrijfsplan 2016-2025 Vitalis Biologische Zaden B.V. Bedrijf: Vitalis Biologische Zaden B.V. Hengelderweg 6 7383 RG Voorst Plaats en datum: Voorst, 10 november 2016 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 1.1.

Nadere informatie

Gentechnologie: ruimte voor dialoog tussen horenden

Gentechnologie: ruimte voor dialoog tussen horenden Gentechnologie: ruimte voor dialoog tussen horenden Advies aan de staatssecretaris van Economische Zaken Platform Landbouw, Innovatie & Samenleving CLMgentechno.indd 1 15-01-14 11:39 Gentechnologie - Ruimte

Nadere informatie

Meerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020

Meerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020 Meerwaarde(n) Voorwaarde(n) De visie van ZLTO op de ontwikkeling van de groene sector tot 2020 Onze ambitie ZLTO wil toonaangevend zijn in het creëren én realiseren van het perspectief van ondernemers

Nadere informatie

Crop Care Competence Centre. Kverneland Group Nieuw-Vennep

Crop Care Competence Centre. Kverneland Group Nieuw-Vennep NL Crop Care Competence Centre Kverneland Group Nieuw-Vennep onze visie Techniek maakt een betere toekomst mogelijk. Wij ontwikkelen intelligente oplossingen voor een betere oogst en een hogere opbrengst.

Nadere informatie

Aardappelverdeling: Oude eigenheimers in de puree? Maurits Kreijveld Met medewerking van Jasper Deuten en Rinie van Est

Aardappelverdeling: Oude eigenheimers in de puree? Maurits Kreijveld Met medewerking van Jasper Deuten en Rinie van Est Maurits Kreijveld Met medewerking van Jasper Deuten en Rinie van Est 0 Deze bijdrage over de aardappelveredeling is een hoofdstuk in de bundel De kracht van platformen Nieuwe strategieën voor innoveren

Nadere informatie

We create chemistry. Onze bedrijfsstrategie

We create chemistry. Onze bedrijfsstrategie We create chemistry Onze bedrijfsstrategie Het verhaal van BASF Al vanaf onze oprichting in 1865 richten wij ons op de evoluerende wereld om ons heen. Wanneer we kijken naar hoe we als bedrijf willen bijdragen

Nadere informatie

Consultancy duurzaam gebruik van meeldauwmiddelen

Consultancy duurzaam gebruik van meeldauwmiddelen Consultancy duurzaam gebruik van meeldauwmiddelen DLV Plant Postbus 7001 6700 CA Wageningen Agro Business Park 65 6708 PV Wageningen T 0317 49 15 78 F 0317 46 04 00 In opdracht van: Begeleidende groep

Nadere informatie

Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw

Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw Transformatie naar een slimme, datagedreven tuinbouw de rol van onderzoek 19 oktober 2017, prof.dr.ir. Jack van der Vorst, lid concernraad Wageningen University & Research Wereldwijde uitdagingen land-

Nadere informatie

Presentatie Aart Osman Driebergen, 4 november 2010

Presentatie Aart Osman Driebergen, 4 november 2010 Presentatie Aart Osman Driebergen, 4 november 2010 Opzet presentatie Inleiding Farm Seed Opportunities Zaadinitiatieven: PAIS, Frankrijk Allkorn, Scandinavië Analyse en zorgpunten nieuwe richtlijnen Instandhoudingsrassen

Nadere informatie

Diversiteit in peulvruchten

Diversiteit in peulvruchten Diversiteit in peulvruchten vanuit genenbank perspectief Noor Bas, Amerongen, 25 juni 2016 Diversiteit in peulvruchten Ontstaan van de gewassen Bewaren van diversiteit door genenbanken Belang diversiteit

Nadere informatie

PLANTKRACHT EEN LESSENSERIE OVER PLANTENTEELT EN VEREDELING

PLANTKRACHT EEN LESSENSERIE OVER PLANTENTEELT EN VEREDELING PLANTKRACHT EEN LESSENSERIE OVER PLANTENTEELT EN VEREDELING WERKBOEK LEERLINGEN Inhoud M1 De komkommerkwekerij...03 M2 Biologische gewasbescherming...09 M3 Tomaat op de tekentafel... 21 M4 Snijbloemen

Nadere informatie

Plant, mens en innovatie. BSc Plantenwetenschappen 17 maart 2018

Plant, mens en innovatie. BSc Plantenwetenschappen 17 maart 2018 Plant, mens en innovatie BSc Plantenwetenschappen 17 maart 2018 Plant your future! Waarom Plantenwetenschappen studeren? Plant en Mens Toenemende vraag plantaardige productie Plant en Innovatie MEER MINDER

Nadere informatie

Biologische voeding is natuurlijk gentechvrij

Biologische voeding is natuurlijk gentechvrij Biologische voeding is natuurlijk gentechvrij Voor wie is deze brochure? Tekst: Biologica, Ontwerp: Osage / communicatie en ontwerp, Utrecht, Fotografie: Pieter Ouddeken, Annelijn Steenbruggen, Afdeling

Nadere informatie

DUURZAAM BODEMBEHEER IN DE LANDBOUW

DUURZAAM BODEMBEHEER IN DE LANDBOUW DUURZAAM BODEMBEHEER IN DE LANDBOUW Samen de schouders onder duurzaam bodembeheer EEN GEZONDE BODEM IS IN BELANG VAN DE HELE MAATSCHAPPIJ Wageningen UR en het Louis Bolk Instituut hebben in opdracht van

Nadere informatie

Bioimpuls- fase 2:

Bioimpuls- fase 2: Bioimpuls- fase 2: 2014-2019 Totale looptijd van het project 2009-2019 Partners: Fobek, Contactpersoon: Peter Keijzer Adres: Nieuwebildtdijk 236, 9076 PM Sint Annaparochie, Telefoonnummer: 0518-400212

Nadere informatie

Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland. Lid stuurgroep Greenports Nederland

Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland. Lid stuurgroep Greenports Nederland Tuinbouw Veenstreek Greenport(s) 2040 Ewald van Vliet Burgemeester gemeente Lansingerland Lid stuurgroep Greenports Nederland Wat is een Greenport cluster van teeltbedrijven, veilingen, handelsbedrijven

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. 945-0191-a-KB-2-b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie. 945-0191-a-KB-2-b Bijlage VMBO-KB 2009 tijdvak 2 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. 945-0191-a-KB-2-b Informatie - Aardappels Lees eerst informatie 1 tot en met 8 en beantwoord dan vraag 39 tot en met 48. Bij

Nadere informatie

Biodiversiteit en voedselproductie

Biodiversiteit en voedselproductie Biodiversiteit en voedselproductie Groene gewasbescherming bij de productie van voedsel voor mens en dier Bert Lotz Wageningen University & Research 27 februari 2019 Wat gaan we doen? 1.Inleiding tot het

Nadere informatie

Van RTK GPS naar Smart Breeding! Marco Rijstenbil RijkZwaan Breeding B.V.

Van RTK GPS naar Smart Breeding! Marco Rijstenbil RijkZwaan Breeding B.V. Van RTK GPS naar Smart Breeding! Marco Rijstenbil RijkZwaan Breeding B.V. RijkZwaan = Groente Een assortiment met meer dan 20 groenten en meer dan 800 rassen Voor de professionele tuinbouw; volle grond

Nadere informatie

ir. Anita Wouters) Dames en heren,

ir. Anita Wouters) Dames en heren, Speech namens de Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, mw. Gerda Verburg, tijdens het congres Future Foods, Wageningen, 11 oktober 2007 (uitgesproken door Directeur-Generaal ir. Anita Wouters)

Nadere informatie

1. Discussie loopt vast: partijen wijzen naar elkaar, de argumenten naar zichzelf

1. Discussie loopt vast: partijen wijzen naar elkaar, de argumenten naar zichzelf Hoe trek je een discussie vlot? van zorgen naar veranderbare situaties in de Phytophthora case Wat doe je als partijen met elkaar in gesprek proberen te komen maar het lukt niet echt, of er komt niets

Nadere informatie

Genetisch gemodificeerde (GG) gewassen: maatschappelijke betekenis en regelgeving

Genetisch gemodificeerde (GG) gewassen: maatschappelijke betekenis en regelgeving Genetisch gemodificeerde (GG) gewassen: maatschappelijke betekenis en regelgeving Presentatie voor Commissie Fysiek Domein gemeente Stichtse Vecht Dirk Stemerding 16 juni 2015 www.rathenau.nl info@rathenau.nl

Nadere informatie

Duurzaam middelengebruik: een gezamenlijke opgave. Ernst van den Ende Algemeen Directeur Plant Sciences Group Wageningen UR

Duurzaam middelengebruik: een gezamenlijke opgave. Ernst van den Ende Algemeen Directeur Plant Sciences Group Wageningen UR Duurzaam middelengebruik: een gezamenlijke opgave Ernst van den Ende Algemeen Directeur Plant Sciences Group Wageningen UR Toenemende vraag naar voedsel Beschikbaarheid ongelijk verdeeld Malnutrition

Nadere informatie

Biologische voedingsmiddelen,

Biologische voedingsmiddelen, Indicator 19 januari 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het marktaandeel van biologische

Nadere informatie

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen

Nadere informatie

Gezondheid & Voeding

Gezondheid & Voeding Gentech maïs tweede kamer is tegen, Europese Commissie is voor In het verleden stemde de Nederlandse regering altijd voor toelating van gentech in de EU, maar het tij lijkt te keren. Afgelopen week heeft

Nadere informatie

Reflexieve biotechnologie ontwikkeling. Een studie van plantenveredeling en genomica voor de landbouw in ontwikkelingslanden

Reflexieve biotechnologie ontwikkeling. Een studie van plantenveredeling en genomica voor de landbouw in ontwikkelingslanden Reflexieve biotechnologie ontwikkeling. Een studie van plantenveredeling en genomica voor de landbouw in ontwikkelingslanden Landbouw en voedselproductie zijn van een cruciaal belang in het debat over

Nadere informatie

HJ AGRO, Officiële distributeur Enza Zaden in Suriname

HJ AGRO, Officiële distributeur Enza Zaden in Suriname HJ AGRO, Officiële distributeur Enza Zaden in Suriname Indira Gandhiweg km 9, Paramaribo, Suriname Zuid-Amerika +597 482733 tst.241 agro@hjgroup.sr www.hjgroup.sr Samensteller: Hemwatie Goeptar WIE IS

Nadere informatie

Wat kunnen we met gewasdiversiteit in de landbouw? Niels Anten, Crop Systems Analysis, Wageningen UR

Wat kunnen we met gewasdiversiteit in de landbouw? Niels Anten, Crop Systems Analysis, Wageningen UR Wat kunnen we met gewasdiversiteit in de landbouw? Niels Anten, Crop Systems Analysis, Wageningen UR We mogen trots zijn Combinatie van 100 jaar inzet: Veredeling Inzet externe chemische middelen Mechanisatie

Nadere informatie

Biologische voedingsmiddelen,

Biologische voedingsmiddelen, Indicator 4 februari 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. Het marktaandeel van biologische

Nadere informatie

Bijlage VMBO-GL en TL

Bijlage VMBO-GL en TL Bijlage VMBO-GL en TL 2009 tijdvak 2 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. 945-0191-a-GT-2-b Informatie - Aardappels Lees eerst informatie 1 tot en met 8 en beantwoord dan vraag 37 tot en

Nadere informatie

Kennisrapportage Robotica in agrofood

Kennisrapportage Robotica in agrofood Kennisrapportage Robotica in agrofood Kennisrapportage Let s meet! Innoveins Innoveins is een initiatief van de drie Limburgse ondernemingen Botany, Blue Engineering en Bluehub, in samenwerking met de

Nadere informatie

Community based seed-saving and breeding, de kennis en ervaring opgebouwd doorheen de jaren

Community based seed-saving and breeding, de kennis en ervaring opgebouwd doorheen de jaren Community based seed-saving and breeding, de kennis en ervaring opgebouwd doorheen de jaren Edwin Nuijten Zelf Zaden Telen Workshop 24 November 2017, Merelbeke Wat is community based? Een community: een

Nadere informatie

Participatief onderzoek

Participatief onderzoek 18 à biokennis Participatief onderzoek Vraaggestuurd, participatief onderzoek is een groot succes. De intensieve samenwerking tussen onderzoek en praktijk leidt tot onderzoeksresultaten die beter toepasbaar

Nadere informatie

Veredeling van tuinbouwzaad en pootgoed

Veredeling van tuinbouwzaad en pootgoed Veredeling van tuinbouwzaad en pootgoed Iedereen in Nederland spreekt de tuinbouwtaal Bart Wesselink Alexander van der Vooren Nederlandse bedrijven ontwikkelen diensten en producten die de samenleving

Nadere informatie

Standpunt van Plantum NL inzake octrooi- en kwekersrecht

Standpunt van Plantum NL inzake octrooi- en kwekersrecht Standpunt van Plantum NL inzake octrooi- en kwekersrecht Op 6 mei 2009 heeft Plantum NL een nieuw standpunt ingenomen inzake de relatie tussen octrooi- en kwekersrecht. Dit standpunt is als volgt: 1. Octrooirechtelijk

Nadere informatie

2. Welke concrete onderzoeksprojecten rond biolandbouw heeft de Vlaamse overheid de afgelopen vijf jaar financieel ondersteund?

2. Welke concrete onderzoeksprojecten rond biolandbouw heeft de Vlaamse overheid de afgelopen vijf jaar financieel ondersteund? SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 89 van FRANCESCO VANDERJEUGD datum: 27 oktober 2015 aan JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN OMGEVING, NATUUR EN LANDBOUW Biolandbouw - Wetenschappelijk onderzoek Blijkens een artikel

Nadere informatie

Investeren in zaad voor een duurzame landbouw. Congres BioForum dinsdag 13 december 2011

Investeren in zaad voor een duurzame landbouw. Congres BioForum dinsdag 13 december 2011 Investeren in zaad voor een duurzame landbouw 1/ Congres BioForum dinsdag 13 december 2011 Belang maar ook bedreiging van de diversiteit aan rassen en gewassen - Michel Haring Michel Haring leidde ons

Nadere informatie

Nederlands perspectief van wereldmarktleider biologisch uitgangsmateriaal

Nederlands perspectief van wereldmarktleider biologisch uitgangsmateriaal Nederlands perspectief van wereldmarktleider biologisch uitgangsmateriaal Er is veel te regelen, te doen en te verdienen door Bertus Buizer Sinds het artikel in Het Financieeele Dagblad van 19 augustus

Nadere informatie

Een zoektocht naar mogelijkheden

Een zoektocht naar mogelijkheden Inhoud presentatie Camiel Hoogland Introductie Hoogland B.V. Een zoektocht naar mogelijkheden (Regionale) Kansen Stellingen Hoogland BV Historie: Sinds 1880 Handelsonderneming Familiebedrijf >30 mill omzet

Nadere informatie

Het eindrapport over de veldproef met genetisch gewijzigde Phytophthora-resistente aardappelen

Het eindrapport over de veldproef met genetisch gewijzigde Phytophthora-resistente aardappelen Wetteren, 25 april 2013 Persbericht Het eindrapport over de veldproef met genetisch gewijzigde Phytophthora-resistente aardappelen Er is nu een vulgariserend eindrapport en een DVD in 2 talen beschikbaar

Nadere informatie

Financiële banden van Wageningen UR met het bedrijfsleven. Een onderzoeksrapport voor Zembla

Financiële banden van Wageningen UR met het bedrijfsleven. Een onderzoeksrapport voor Zembla Financiële banden van Wageningen UR met het bedrijfsleven Een onderzoeksrapport voor Zembla Financiële banden van Wageningen UR met het bedrijfsleven Een onderzoeksrapport voor Zembla 2 maart 2011 Jan

Nadere informatie

Karakterisatie van stammen van de aardappelziekte in Wallonië (2014)

Karakterisatie van stammen van de aardappelziekte in Wallonië (2014) Karakterisatie van stammen van de aardappelziekte in Wallonië (2014) V. César (CRA-W) Samenvatting Het Waals onderzoekscentrum voor de landbouw onderzoekt sinds 1999 de populaties van de aardappelplaag.

Nadere informatie

4.4 Opdracht: de boer

4.4 Opdracht: de boer 4.4 Opdracht: de boer Deze opdracht is verdeeld in vier delen. Namelijk de volgende: opdracht 1: milieubelasting opdracht 2: de appel opdracht 3: ziektes bij de appel opdracht 4: Beleid, boeren, bedrijven

Nadere informatie

PALLIFIT en het DNA van virulente aardappelcystenaaltjes

PALLIFIT en het DNA van virulente aardappelcystenaaltjes PALLIFIT en het DNA van virulente aardappelcystenaaltjes Geert Smant Laboratorium voor Nematologie, Wageningen Universiteit Laboratorium voor Nematologie, Wageningen Universiteit Opgericht in 1973 ten

Nadere informatie

Rasresistentie tegen Phytophthora infestans in het loof

Rasresistentie tegen Phytophthora infestans in het loof Rasresistentie tegen Phytophthora infestans in het loof - 2013 V. César (CRA-W) Samenvatting Om de aardappelziekte onder controle te houden zijn heel wat fungicidebehandelingen nodig. Het gebruik van rassen

Nadere informatie

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen. NWO-bijdrage Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen NWO-bijdrage 2018-2019 Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek Inhoudsopgave Inleiding 1 Enabling Technologies Hotel 2 Fotosynthesis 2.0 2 Graduate

Nadere informatie

Opstel door B woorden 6 maart keer beoordeeld. Inleiding. Wat is biotechnologie?

Opstel door B woorden 6 maart keer beoordeeld. Inleiding. Wat is biotechnologie? Opstel door B. 1149 woorden 6 maart 2013 8 2 keer beoordeeld Vak Methode ANW ANW Actief Inleiding Wat is biotechnologie? Het begrip biotechnologie omvat alle methodes waarbij organismen gebruikt worden

Nadere informatie

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie a-KB-2-b

Bijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 2. Deze bijlage bevat informatie a-KB-2-b Bijlage VMBO-KB 2009 tijdvak 2 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. 945-0191-a-KB-2-b Informatie - Aardappels Lees eerst informatie 1 tot en met 8 en beantwoord dan vraag 39 tot en met 48. Bij

Nadere informatie

Herintroductie en exploitatie van oude Zeeuwse landbouwrassen. ArndJan van Wijk

Herintroductie en exploitatie van oude Zeeuwse landbouwrassen. ArndJan van Wijk Herintroductie en exploitatie van oude Zeeuwse landbouwrassen ArndJan van Wijk Stichting Op Goede Gronden Doelstelling In standhouden traditionele Zeeuwse landbouw Oude landbouwrassen Paarden tractie Oude

Nadere informatie

Diversiteit in peulvruchten

Diversiteit in peulvruchten Diversiteit in peulvruchten Op je bord en in de vriezer Noor Bas, Arnhem, 25 september 2016 Soorten peulvruchten Droge bonen (bruine, witte, borlotti/ kievits, cannellini, flageolet, lima,...) Lupine

Nadere informatie