BEELDEN IN/VAN ACTIEF HISTORISCH DENKEN
|
|
- Cornelia van Dijk
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 BEELDEN IN/VAN ACTIEF HISTORISCH DENKEN In de geschiedenisles zijn beeldbronnen een algemeen aanvaard hulpmiddel om de niet meer bestaande historische werkelijkheid op te wekken. Voor leerlingen is het werken met beelden betrokkenheidverhogend, wordt de geschiedenisles boeiender en spreekt ze dus meer tot de verbeelding. Beelden zijn veelzijdige didactische hulpmiddelen. Sla een willekeurig leerboek geschiedenis open en een bont palet van afbeeldingen straalt je tegemoet. Tijdens de laatste decennia hebben allerhande presentatieprogramma s zoals powerpoint het gebruiksgemak van beelden sterk doen toenemen. De inzet van beelden dient evenwel doelgericht en gedoseerd te gebeuren. De leerlingen bestormen met beelden door overstelpende prentjeskijkerij zonder duidelijk didactisch nut kan een weerzin tegen het medium ontwikkelen. Zomaar een afbeelding nemen is uit den boze. Nauwkeurigheid en zorgvuldigheid zijn de sleutelwoorden bij de selectie van betrouwbare, relevante en representatieve beeldbronnen. Meestal worden afbeeldingen benut als illustratie bij een uitleg (in een leerboek), als instap voor een les of in de context van het vakspecifieke historisch bronnenonderzoek. WAT ZIE JE HIER? Het lezen van beeldbronnen is een vaardigheid die speciale aandacht verdient. Daarbij wordt telkens op twee niveaus gewerkt: het niveau van translatie en dat van interpretatie. Bij sommige afbeeldingen met een overvloed aan informatie, is de openingsvraag wat zie je hier? irrelevant omdat ze leidt tot een chaotisch spervuur van antwoorden. Een nauwkeurige veelal beschrijvende - analyse van alle beeldelementen dringt zich dan ook op door bijvoorbeeld de onderdelen van een afbeelding te laten benoemen, de afbeelding in stukken te verdelen, te werken met een raster of contourtekening, tekst bij een afbeelding te laten zoeken of welbepaalde beeldelementen te laten inkleuren. (Wilschut, 2004, p ) Door de translatie krijgen leerlingen een beter zicht op wat er wordt afgebeeld en kunnen ze gemakkelijker goede besluiten trekken uit de beeldbron. Het is dus geen tijdverdrijf, maar essentieel om tot inzicht te komen. Pas daarna kan de interpretatie worden aangepakt door te zoeken naar de betekenis van de afgebeelde werkelijkheid. Een valkuil is dat afbeeldingen te snel worden opgevat als een spiegel van het verleden. De maker geeft vaak een boodschap of eigen interpretatie mee, waardoor het afgebeelde een (meer) symbolische betekenis krijgt. ACTIEF HISTORISCH DENKEN Het aanleren en inoefenen van historische denk- en redeneerwijzen wat tot de kern van het geschiedenisonderricht behoort of zou moeten behoren - is voor leerlingen een manier om duurzame historische kennis en inzichten te verwerven. Historisch denken en redeneren is het verzamelen van informatie over het verleden met als doel het te ordenen, te verklaren en een beeld te vormen van dat verleden. Daarbij staan volgende componenten centraal: het gebruik van bronnen, contextualiseren, het gebruik van historische begrippen, informatie organiseren (vergelijken, veranderingen beschrijven, verklaren) en een beredeneerd standpunt innemen. Het actief historisch denken is de vertaling van algemene denkstrategieën naar het vak geschiedenis waarbij historische denk- en redeneerwijzen centraal staan. Dat levert niet alleen heel motiverende en vaak onbekende werkvormen - hieronder volgen enkele voorbeelden in dat verband -, maar draagt ook bij tot verdieping van kenmerkende vakdidactische aspecten voor het vak geschiedenis, zoals inleving, oorzaak-gevolg, standplaatsgebondenheid, causaliteit, feit-mening, chronologisch ordenen, enz. Het historisch denken vraagt een onderzoekende houding. Het mechanische zelfstandig leren via het werkboek waarbij leerlingen een overvloed aan opdrachten in een voorgeschreven volgorde afwerken, kan vervangen worden door actief denken. Vooral door leerlingen met elkaar te laten samenwerken, waarbij ze argumenten en ideeën uitwisselen, kunnen hun denkstappen zichtbaar worden gemaakt en het denkproces van leerlingen worden gestimuleerd en verbeterd. Door actief historisch te denken zijn de leerlingen ook actief: ze lezen verschillende typen van dr. Paul Janssenswillen Lector geschiedenis Lerarenopleiding Katholieke Hogeschool Kempen Docent en praktijkassistent Lerarenopleiding geschiedenis Universiteit Antwerpen Hermes Jaargang 14 nr. 48 September
2 1 Zie daarvoor: De Vries, J., Havekes, H., Aardema A., Van Rooijen, B. (2004). Actief Historisch Denken. Opdrachten voor een activerend geschiedenisonderwijs. Boxmeer: Stichting Geschiedenis, Staatsinrichting en Educatie en Havekes, H., Aardema, A., Van Rooijen, B., De Vries, J. (2005). Geschiedenis Doordacht. Actief Historisch Denken 2. Boxmeer: Stichting Geschiedenis, Staatsinrichting en Educatie. teksten, bekijken uiteenlopende afbeeldingen, ze discussiëren, ze schrijven en vooral ze worden uitgedaagd om te combineren, te analyseren en te concluderen. De leerlingen krijgen ook de kans door bijvoorbeeld het schuiven met kaartjes en het plaatsen van uitspraken op een grafiek of een tijdbalk het leren en het product van hun activiteiten zichtbaar te maken. De verschillende hieronder opgenomen werkvormen van actief historisch denken bevatten één of meer historische concepten als standplaatsgebondenheid, oorzaak-gevolg, chronologie, historische context (domeinen), feit-mening en interpretatie. Door van bij de voorbereiding te focussen op die concepten kan bij de nabespreking het resultaat worden gekoppeld aan andere voorbeelden en analogieën. Na een inventarisatie van de verschillende antwoorden kan in de nabespreking de gevolgde werkwijze ter sprake worden gebracht. Om meer metacognitieve denkvaardigheden te bereiken, is die nabespreking onontbeerlijk om de leerlingen bewust te laten worden van hun leerresultaat (product) en de denkstrategieën die daartoe hebben geleid (proces). De werkvormen van actief historisch denken zijn didactische hulpmiddelen die een correcte inpassing verdienen in het lesgeheel en als afwisseling dienen met andere didactische werkwijzen. Het is dus niet de bedoeling dat ze andere didactische werkvormen volledig overvleugelen of vervangen. De vier hier opgenomen praktische toepassingen bij de werkvormen beelden ter discussie, levenslijn en chronologie werden zowel uitgewerkt voor de lerarenopleiding (katholiek versus protestant en de Honderdjarige Oorlog) als voor het secundair onderwijs (Lodewijk XIV versus George Bush en Egyptische grafbouw). Beeldgebruik is daarbij het selectiecriterium en de gemeenschappelijke noemer. De vele andere toepassingen van actief historisch denken worden hier buiten beschouwing gelaten 1. Omwille van praktische redenen is het nodige beeldmateriaal niet in dit artikel, maar in afzonderlijke bijlagen opgenomen. BEELDEN TER DISCUSSIE Beelden ter discussie laat leerlingen niet alleen goed naar afbeeldingen kijken (translatie), maar stimuleert ze ook om de bronnen te gebruiken voor een eigen standpunt (interpretatie). Door de inleving gaan de leerlingen zien hoe beeldende elementen uit een bron gebruikt kunnen worden om een eigen standpunt duidelijk te maken. Opdracht: Leerlingen moeten een aantal prenten bestuderen en dan bekijken waar de gemeenschappelijke kenmerken zitten. Ze ordenen en vergelijken de afbeeldingen. Daarna bekijken ze diezelfde afbeeldingen nogmaals en maken er een keuze uit om het eigen standpunt duidelijk te maken. Door de standpunten van de andere leerlingen te lezen en de argumentatie daarbij te laten beoordelen, kan een levendige discussie ontstaan. Bij uitstek zijn multi-interpretabele afbeeldingen zoals spotprenten geschikt voor deze werkvorm. Bij het interpreteren gaat het erom welke de toenmalige heersende gedachten waren en welke discussies er werden gevoerd. De moeilijkheid daarbij is dat leerlingen zich vaak door hun eigentijdse opvattingen laten leiden en niet zo gemakkelijk een historische argumentatie opbouwen. Doelstellingen: De leerlingen kunnen: betekenis geven aan historische beeldbronnen beeldende bronnen beschrijven, analyseren en interpreteren (translatie en interpretatie) informatie bij elkaar brengen en tot een samenhangend geheel vormen gebeurtenissen vanuit verschillende standpunten interpreteren (inleving en standplaatsgebondenheid) meningen van anderen herkennen, beoordelen en becommentariëren standpunten beredeneren en met historische argumenten onderbouwen 28 Hermes Jaargang 14 nr. 48 September 2010
3 Voorbeeld 1: katholiek versus protestant Voorkennis: de belangrijkste verschillen tussen katholieke en protestantse geloofsuitingen zijn bekend. Volgende vergelijking kan als instap (aanknoping bij voorkennis) worden benut. Katholiek 1 De paus is de leider van de Kerk. Hij werd gezien als de plaatsvervanger van God op aarde en droeg een kroon, de tiara. 2 Alle ambten in de organisatie van de Kerk worden vervuld door geestelijken. 3 Geestelijken mogen niet trouwen. 4 In de kerkdienst staat de eucharistieviering (het sacrament van het avondmaal) centraal. 5 In de kerk staat het altaar centraal. 6 Er zijn zeven sacramenten (het doopsel, het vormsel, de eucharistie, de biecht, het laatste oliesel, het priesterschap en het huwelijk). 7 Geestelijken en heiligen (vooral Maria) zijn nodig als bemiddelaars tussen de gewone mens en God. 8 De lijdende Jezus staat centraal. Protestant 1 Er is geen aparte leider of leiding van alle protestantse groeperingen te samen. De hoogste leiding binnen elke groepering berust bij een synode. 2 Alle taken in de Kerk worden door leken (niet-geestelijken) vervuld, uitgezonderd het ambt van predikant. 3 Predikanten mogen trouwen. 4 In de kerkdienst wordt de preek van de predikant over een bijbeltekst gewoonlijk als belangrijkste beschouwd. 5 In de kerk staat de preekstoel of kansel centraal. 6 Er zijn twee sacramenten: doop en avondmaal. 7 Heiligen zijn niet nodig, iedereen kan zelf zijn weg naar God vinden. 8 Jezus wordt vaak voorgesteld als na te volgen voorbeeld. Werkwijze: de klas wordt verdeeld in groepen van drie (of vier) leerlingen. Elke groep krijgt een aantal dezelfde prenten. Opdracht: stap 1: Verdeel de prenten in twee groepen: in katholieke en protestantse prenten 2. Schrijf van elke prent op waarom die bij dat geloof thuishoort door te verwijzen naar concrete elementen op de prent: translatie en interpretatie. Hierna kan een korte nabespreking volgen waarbij eventueel onderstaande toelichting kan worden ingebracht. Stap 2: Kruip in de huid van een katholiek of een protestant en kies die afbeeldingen die het best bij jouw geloofsuiting passen en wissel je informatie uit met een andere groep. Door de standpunten van de andere groep te beluisteren en de argumentatie daarbij te laten beoordelen, kan een levendige discussie ontstaan. Gebruikte prenten met bijkomende toelichting voor de leerkracht die in de nabespreking kan worden benut: 1. Lucas Cranach (1521): vergelijking van het lijden van Christus met dat van de antichrist, de paus. [protestant] 2. Gekleurde houtsnede uit ca met keurvorst Frederik van Saksen (beschermheer van Luther) die het kruis draagt. De doop en het avondmaal van de protestanten worden afgebeeld; op de preekstoel wordt Luther voorgesteld. [protestant] 3. Spotprent tweede helft 15 de eeuw: als de monnik zijn kap afneemt. [protestant] 4. Prent, 16 de eeuw: gewogen en te licht bevonden : na de doorbraak van de reformatie, ca [protestant] 5. Satire op de godsdiensttwisten, anoniem 16 de eeuw: de strijd tussen katholiek en protestant wordt verbeeld door een speeltafel. Edelen en monniken spelen triktrak, een kaartspel, en dobbelen met als inzet een monnikskap en pij en liturgische voorwerpen. De paus en een kardinaal proberen tussenbeide te komen, maar worden voor rovers uitgemaakt. [katholiek] 2 Afbeelding 8, die niet bij één of andere geloofsovertuiging kan worden gerangschikt, werd bewust opgenomen om de discussie te verlevendigen. Hermes Jaargang 14 nr. 48 September
4 6. De monnik en de non, anoniem 16 de eeuw; kritiek op het gedrag van katholieke geestelijken; tekst: Suster Bepke by uwe gratie/ten es al maer geestelike recreatie. [protestant] 7. Katholiek kerkinterieur, Pieter Neefs, 17 de eeuw ; altaren voor verschillende heiligen. [katholiek] 8. De Vrede maant de kerken aan tot verdraagzaamheid, anoniem Noord-Nederlands, eerste kwart 17 de eeuw. Links biedt Calvijn (Calf fijn ist) de paus (Dese pap) sap van sinaasappelen (Oranje) aan, die deze afwijst, terwijl rechts de muzikale Luther (luyt teer) klaagt dat niemand hem aanhoort en een doper (wederdoper) voor het vuur, waartoe de dopers veelvuldig waren veroordeeld. Helemaal links spoort Vrede met de olijftak allen aan hun discussies te staken. [geen duidelijke geloofsovertuiging] 9. Protestants kerkinterieur: Jacobikerk te Utrecht, tegel 17 de eeuw; kerkdienst werd staande bijgewoond. [protestant] 10. Spotprent over Luthers tegenstanders (1521). [protestant] 11. Jan Christoffel Jegher, Mater Dei/memento mei, circa (moeder van God, gedenk mij). Hoorst is waarschijnlijk de familienaam van de opdrachtgevers, die vooraan geknield zitten. [katholiek] 12. Rembrandt, Laat de kinderen tot mij komen. Genezing van de zieken. Circa De prent staat ook bekend onder de naam: Honderd gulden prent. [protestant] 13. Hieronymus Cock, Fides, Fides is symbool voor het geloof. Ze staat vooraan in de kerk. Op haar hoofd staan de tien geboden. Aan haar voeten liggen de werktuigen waarmee Jezus werd gemarteld door zijn kruisdood. In de kerk zijn verschillende priesters bezig met de dienst. [katholiek] 14. Albrecht Dürer, De heilige drie-eenheid, De Kerk leerde dat God, Jezus en de Heilige Geest (voorgesteld als een duif) verschillend waren, maar tegelijk een eenheid. God heeft de tiara op. [katholiek] Voorbeeld 2: Lodewijk XIV versus George Bush junior: beeldvorming over de Franse vorst in het verleden en de Amerikaanse president in het heden 3 Voorkennis: deze oefening kan worden benut als afrondingsfase in een les over Lodewijk XIV en het vorstelijk absolutisme. Werkwijze: Stap 1: Bekijk eerst de afbeeldingen van Lodewijk XIV en George W. Bush grondig. Welke afbeelding van Lodewijk hoort bij een afbeelding van George Bush? Bedenk eveneens welke boodschap de afbeeldingen je willen meegeven. Stap 2: Je voert een publiciteitscampagne voor of tegen het staatshoofd, je kruipt daarbij in de huid van één van de onderstaande figuren. Kies twee afbeeldingen en schrijf een boodschap voor of tegen het staatshoofd, zorg ervoor dat je afbeeldingen je boodschap ondersteunen. Wat besluit je? Kruip nu in de huid van één van de volgende mensen: Koninklijk adviseur: Jij bent al jaren in dienst van Lodewijk XIV. Je woont in een groot herenhuis betaald door de vorst en als je iets te kort hebt moet je het maar vragen aan de koning en er wordt voor gezorgd. Graaf of gravin: Je zit al 10 jaar opgesloten in Versailles, elke dag doe je hetzelfde en de dagelijkse complimenten die je aan de koning moet geven hangen je keel uit PR- adviseur: George Bush betaalt je rijkelijk, bovendien heb je een positie van aanzien omdat je in het Witte Huis woont. Campagneleider van Obama: Jij bent aangesteld om ervoor te zorgen dat Obama verkozen wordt. Jij bent democraat en wil niet dat er opnieuw een republikein president wordt. 3 Met dank aan Gertjan Buyle, student geschiedenis aan de Lerarenopleiding van de KHK, campus Vorselaar. 30 Hermes Jaargang 14 nr. 48 September 2010
5 LEVENSLIJN Levenslijn bevat een tijdbalk en historische gebeurtenissen. De leerlingen laten via inlevingsopdrachten de tijdbalk en de historische gebeurtenissen tot leven komen. Daarbij is hun persoonlijke inbreng groot. Levenslijn is een zeer flexibele activiteit waarbij afhankelijk van het historische onderwerp, het klasniveau en grootte en de beschikbare lestijd kan gevarieerd worden in het aantal historische personages, data en gebeurtenissen. Opdracht: Leerlingen krijgen een reeks gebeurtenissen/data bij een thema dat controverse kan oproepen (een conflict of dilemma, een (burger)oorlog bijvoorbeeld). Ze moeten vervolgens aangeven en beargumenteren wat de historische personages van die gebeurtenis vinden. Dit doen ze door op de tijdbalk in de vorm van een assenstelsel (de levenslijn) een waardering (van + 5 tot 5: heel erg blij is +5, neutraal is 0 en niet blij is -5, maar alles er tussenin is ook mogelijk) bij de gebeurtenis te plaatsen Voorbeeld: de Honderdjarige Oorlog: levenslijn met beelden en kaarten Doelstellingen: De leerlingen kunnen: betekenis geven aan historische feiten en data hoofdzaken uit een historische periode aanduiden verbanden tussen historische feiten aangeven (oorzaak-gevolg; continuïteit-discontinuïteit) persoonlijke omstandigheden koppelen aan algemene ontwikkelingen (uniek-generiek) historische feiten vanuit verschillende gezichtspunten interpreteren (inleving; standplaatsgebondenheid) eigen standpunten en eigen beslissingen beargumenteren meningen en argumenten van anderen (zowel van historische personen als van medeleerlingen) wegen in relatie met eigen opvattingen en kennis hun eigen denkprocessen en ideeën verwoorden -2-3 Werkwijze: De levenslijn bevat een tijdbalk met data en feiten uit de Honderdjarige Oorlog. Elke leerling krijgt een afbeelding van een hoofdrolspeler uit de Honderdjarige Oorlog, aangevuld met een biografie van het historisch personage en het verloop van het conflict met behulp van teksten, stambomen en historische kaarten. Na het grondig doornemen van alle bronnen, geef je aan en beargumenteer je wat je historisch personage vindt van die gebeurtenis. Dit doe je door op de tijdbalk in de vorm van een assenstelsel (de levenslijn) een waardering bij de gebeurtenis te plaatsen (van + 5 tot 5). Via de inlevingsopdrachten laat je de tijdbalk en de historische gebeurtenissen tot leven komen. Als je alle data hebt gehad, verbind je de punten met elkaar: de levenslijn is klaar. Welke fasen kan je op die manier onderscheiden in de Honderdjarige Oorlog? Hermes Jaargang 14 nr. 48 September
6 4 Met dank aan Nick Van de Broeck, student geschiedenis aan de Lerarenopleiding van de KHK, campus Vorselaar. Gebeurtenissen: 1328: Filips VI koning 1337: begin van de Honderdjarige Oorlog 1340: Slag bij Sluis 1346: Slag bij Crécy 1356: Slag bij Poitiers 1360: Verdrag van Brétigny 1415: Slag bij Azincourt 1420: Vrede van Troyes 1429: Orléans 1453: einde van de Honderdjarige Oorlog CHRONOLOGIE Chronologie is één van de basisaspecten van het vak geschiedenis. Natuurlijk moeten leerlingen de belangrijkste data kennen en ook de belangrijkste gebeurtenissen en personen, maar dat is niet het doel. Dat reikt verder. De leerlingen moeten bijvoorbeeld veranderingen zien, continuïteiten herkennen, door historische analogieën het heden kunnen verklaren of toch op zijn minst oorzaken en gevolgen zien van een gebeurtenis. Opdracht: Door middel van tijdbalken gaan leerlingen actief met feiten aan de slag, waardoor samenhang zichtbaar wordt. De leerlingen moeten gegevens koppelen aan andere gegevens (vb. teksten, afbeeldingen) om ze op een juiste plaats in de tijdbalk te zetten. In de nabespreking moeten ze hun keuze beargumenteren en op elkaars argumenten reageren. Dan komt ook aan bod wat minder belangrijk, belangrijk en typerend is voor een periode. De kern van het historisch denken komt daarbij in het vizier: uitspraken, feiten en beelden krijgen betekenis als ze in een verhaal worden geplaatst. Doelstellingen: De leerlingen kunnen: betekenis geven aan historische feiten en data verbanden tussen historische feiten aangeven (oorzaak-gevolg; continuïteit-discontinuïteit) hoofdzaken uit een historische periode aanduiden eigen standpunten en eigen beslissingen beargumenteren meningen en argumenten van medeleerlingen wegen in relatie met eigen opvattingen en kennis Voorbeeld: Grote bouwwerken van de Egyptische farao s 4 Deze eenvoudige oefening in chronologie is bestemd voor leerlingen van het eerste leerjaar in het secundair onderwijs. Werkwijze: Plaats de letter van de afbeeldingen en tekstjes in het juiste vakje op de tijdlijn. Bijlagen > Zie hiervoor onder lesdepot Bijlage 1: katholiek versus protestant Bijlage 2: Lodewijk XIV versus George Bush Bijlage 3: Honderdjarige Oorlog Bijlage 4: Grote bouwwerken van de Egyptische farao s BIBLIOGRAFIE Buskop, H., Dalhuisen, L., Van der Geest, R., Houben, V., de Lange, G., Lindhoud, P., et al. (2009) Sprekend Verleden. Handboek geschiedenis Tweede Fase. Van prehistorie tot en met de nieuwste tijd. VWO. Baarn: Nijgh Versluys. De Vries, J., Havekes, H., Aardema A., Van Rooijen, B. (2004). Actief Historisch Denken. Opdrachten voor een activerend geschiedenisonderwijs. Boxmeer: Stichting Geschiedenis, Staatsinrichting en Educatie. Havekes, H., Aardema, A., Van Rooijen, B., De Vries, J. (2005). Geschiedenis Doordacht. Actief Historisch Denken 2. Boxmeer: Stichting Geschiedenis, Staatsinrichting en Educatie. Janssenswillen, P. (2009). De verdeelde wereld: middeleeuwen. KHK Departement Lerarenopleiding Vorselaar: onuitgegeven cursus. Janssenswillen, P. (2009). De opkomst van het Westen: nieuwe tijd. KHK Departement Lerarenopleiding Vorselaar: onuitgegeven cursus. Wilschut, A., Van Straaten, D., Van Riessen, M. (2004). Geschiedenisdidactiek. Handboek voor de vakdocent. Bussum: Coutinho. pp , pp en Hermes Jaargang 14 nr. 48 September 2010
TAXONOMIE HISTORISCH DENKEN
Verwijs naar dit document als Smets, W. (2018), Taxonomie historisch denken, opgehaald van: Karel de Grote Hogeschool, https://www.kdg.be/onderzoek-en-expertise/onderzoeksprojecten/praktijkonderzoek-historisch-denken
Nadere informatieNiveau: klas 3 h/a, ook te gebruiken in bovenbouw h/a
Domino - Verandering en continuïteit in Rusland, 1894-1921 De Russische geschiedenis in de periode 1894-1921 kenmerkte zich onder meer door Opstand in 1905, twee revoluties in 1917 en een burgeroorlog
Nadere informatieCombineer raak met beelden
Combineer raak met beelden De Nederlandse Opstand voor beeldslimme leerlingen Ronald Becx Inleiding/ Verantwoording: Het idee voor deze opdracht kreeg ik in de les toen we bezig waren met de Mystery van
Nadere informatieLeerlijn historisch denken havo
Leerlijn historisch denken havo Albert van der Kaap vwo Tijd en chronologie klas 1 klas 2 klas 3 vwo 6 gebeurtenissen uit zijn eigen leven alsmede verschijnselen, gebeurtenissen en personen uit de geschiedenis
Nadere informatieInhoud. 1 De betekenis van geschiedenisonderwijs Geschiedenis leren 47. Deel I De fundamenten. Inleiding 13
Inhoud Inleiding 13 Deel I De fundamenten 1 De betekenis van geschiedenisonderwijs 19 1.1 Historisch denken 20 1.1.1 Realiteitsbewustzijn 23 1.1.2 Chronologie en periodisering 25 1.1.3 Historische distantie
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak geschiedenis vwo, tweede tijdvak (2018). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende
Nadere informatieHOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren
HOERA, een meisje Ondertitel: Analyseren 1. Inleiding Aan de hand van een concept cartoon verdiepen leerlingen zich in de vraag hoe het komt dat een meisje een meisje is. Een concept cartoon is een visuele
Nadere informatieHistorisch denken. Historische benaderingen
Historisch denken Inleiding Mensen hebben een besef van verleden, heden en toekomst. Ze hebben een bepaald beeld van wat er in hun leven is gebeurd tot op de dag van vandaag. Ze kunnen hun bestaan in het
Nadere informatieDit omvat de boeken van de joden over hun geloof in god. Hierin kun je lezen over:
Samenvatting door een scholier 1098 woorden 6 juni 2005 6,2 41 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Levensbeschouwing 4.2. De bijbel De bijbel is het belangrijkste heilige boek van christenen. Pas rond
Nadere informatieNieuwsgierig maken / motiveren voor een tijdvak of historisch onderwerp Vragen / hypothesen kunnen formuleren over historische verschijnselen
Werken met afbeeldingen in het examenprogramma geschiedenis havo/vwo OPDRACHTEN EXAMENPROGRAMMA FUNCTIE AFBEELDING 1. De afbeelding als motivator Tien tijdvakken met kenmerkende aspecten Geschiedenis van
Nadere informatieRubrics voor de algemene vaardigheden - invulblad. 1. Zelfstandig leren Het kunnen sturen van het leerproces en daarop reflecteren.
ingevuld door :. Zelfstandig leren Het kunnen sturen van het leerproces en daarop reflecteren Aanpak kiezen en planning maken Ik verdiep me in een opdracht zodat ik overzicht heb. Ik kan een passende aanpak
Nadere informatieWaar Bepaal ten slotte zo nauwkeurig mogelijk waar het onderwerp zich afspeelt. Gaat het om één plek of spelen meer plaatsen/gebieden een rol?
Hoe word ik beter in geschiedenis? Als je beter wilt worden in geschiedenis moet je weten wat er bij het vak geschiedenis van je wordt gevraagd, wat je bij een onderwerp precies moet kennen en kunnen.
Nadere informatieOpdracht Inhoud Hoe uitvoeren? Inleveren? Becijfering 1. Onthouden Leswijsopdrachten
Geschiedenis Klas 2 Havo/Vwo H1 Leswijs Tijd van Ontdekkers & Hervormers Leerdoel Je kunt op basis van een zelf gemaakte tijdbalk (bestaande uit bronnen) de continuïteit en verandering tijdens de Tijd
Nadere informatieWorkshop: Oorlog in beeld
Woord vooraf Beelden zijn in ons dagelijks leven niet meer weg te denken. Veel historische gebeurtenissen van de 20 e eeuw staan middels beelden in ons geheugen gegrift. Of het nu gaat om de val van de
Nadere informatieA. LEER EN TOETSPLAN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 3 Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en 2) Kerndoel(en):
A. LEER EN TOETSPLAN Vak: Geschiedenis Leerjaar: Onderwerp: De Eerste en Tweede Wereldoorlog (H1 en ) Kerndoel(en): 7. De leerling leert een kader van tien tijdvakken te gebruiken om gebeurtenissen, ontwikkelingen
Nadere informatieSTEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN ( ) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019
STEDELIJKE DYNAMIEK IN DE LAGE LANDEN (1050-1700) Nascholingsconferentie geschiedenis 2019 VANDAAG Programma: - Welkom - Kennismaking Historische Context Oriëntatiespellen (30 minuten) Pauze (10 minuten)
Nadere informatieLeerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO
Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 1 e jaar BSO Bij 1 BSO worden sommige benadering door elkaar verweven. Het leven van Jezus uit de bijbelse benadering wordt geïntegreerd in het onderdeel
Nadere informatieBreedbeeldevaluatie in het geschiedenisonderwijs
Breedbeeldevaluatie in het geschiedenisonderwijs Paul Janssenswillen VELOV-congres 8 februari 2018 Future performance in plaats van past performance Punten op een rapport kunnen iets vertellen over leerprestaties
Nadere informatieLANDSEXAMEN MAVO
LANDSEXAMEN MAVO 2017-2018 Examenprogramma GESCHIEDENIS M.A.V.O. 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak geschiedenis havo, tweede tijdvak (2019). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de
Nadere informatieWE LEZEN NU HOOFDSTUK 14, WAARIN HET LIEFDESPRINCIPE WORDT TOEGEPAST OP DE KERKDIENST IN KORINTE.
1 Inleiding Als het erg druk wordt op straat, moet je het verkeer gaan regelen. In de jonge gemeente in de havenstad Korinte was het druk in de samenkomsten: er waren mensen die vol van de Geest allemaal
Nadere informatieTentoonstelling Beeldende Kunst Middeleeuwen
Tentoonstelling Beeldende Kunst Middeleeuwen De Middeleeuwen kennen verschillende stijlen en uitingsvormen van religieuze thema s Om de leerlingen hier een goed inzicht in te geven en zelf mee aan te slag
Nadere informatiex x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
Jaarplan GESCHIEDENIS Algemene doelstellingen Eerder gericht op kennis en inzicht 6 A1 A2 A3 A4 A5 Kunnen hanteren van een vakspecifiek begrippenkader en concepten, nodig om zich van het verleden een wetenschappelijk
Nadere informatieHervormde Gemeente Ouderkerk aan den IJssel
Hervormde Gemeente Ouderkerk aan den IJssel Naam: Met wie ben je gekomen: _ Hervormde Gemeente Ouderkerk aan den IJssel Naam: Met wie ben je gekomen: _ De kerkenraad komt binnen en de afkondigingen worden
Nadere informatieVIERENDE GEMEENSCHAP...
... IN EEN BIDDENDE EN VIERENDE GEMEENSCHAP... KEN JIJ DE EN? 7 is al eeuwenlang een heilig getal. De zevende dag bijvoorbeeld is een rustdag. Zo zijn er ook zeven sacramenten, zeven belangrijke momenten
Nadere informatieDidactiek van Informatieverwerking en Statistiek voor leerlingen van 12-16?
Didactiek van Informatieverwerking en Statistiek voor leerlingen van 12-16? Ontwikkeling van een module en boek voor de 2 e graads lerarenopleiding wiskunde. Informatieverwerking en Statistiek Gerard van
Nadere informatieUitwerking kerndoel 3 Nederlandse taal
Uitwerking kerndoel 3 Nederlandse taal Tussendoelen en leerlijnen Nederlandse taal Primair onderwijs In samenwerking met het expertisecentrum Nederlands Enschede, 1 juni 2006 Nederlands kerndoel 3 Stichting
Nadere informatieSamenstelling De eerste versie werd in 1988 gepubliceerd en was samengesteld door: Henk Innemee Sandra Niekerk Aad Roeleveld Barend Bode
Inhoud 1 Oorzaken van de Franse Revolutie 4 2 Verloop van de Franse Revolutie 16 Vormgeving Hannie van den Berg Grafische Vormgeving en DTP Samenstelling De eerste versie werd in 1988 gepubliceerd en was
Nadere informatieOpbrengsten van CNV thema onderwijsdag 20 april 2016 Masterclass leerstrategieën door Karin Nijman & Inge Verstraete
10 werkvormen om het denken te activeren Goede metacognitieve vaardigheden worden gezien als een voorspeller van succesvol leren. Door expliciet aandacht te besteden aan denkvaardigheden, stimuleer je
Nadere informatieREPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN 1515-1648
REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN 1515-1648 DOCENTENHANDLEIDING BOVENBOUW HAVO/VWO EINDEXAMENRONDLEIDING Eindexamenrondleiding geschiedenis Amsterdam museum Korte informatie Onderwerp: Historische
Nadere informatieWerkboek klas 2 Hoofdstuk 3
Werkboek klas 2 Hoofdstuk 3 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Marco Harmsen 13 oktober 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/67292 Dit lesmateriaal is gemaakt
Nadere informatieYES YOUCAT HANDLE IT!
YES YOUCAT HANDLE IT! 1. VOORGESCHIEDENIS VOORGESCHIEDENIS Catechismus komt van van het Griekse katechesis, onderricht. Volgens Wikipedia gaat het over een opsomming van de leer van een bepaald kerkgenootschap
Nadere informatieLEER- EN TOETSPLAN A. ONDERWERP EN DOELEN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 1 Onderwerp: Introductie geschiedenis Kerndoel:
LEER- EN TOETSPLAN A. ONDERWERP EN DOELEN Vak: Geschiedenis Leerjaar: Onderwerp: Introductie geschiedenis Kerndoel: 0. De leerling leert historische bronnen te gebruiken om zich een beeld van een eigen
Nadere informatieDOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER
DOCENTENDAG MAATSCHAPPIJLEER 2018 The Spirit Level Een authentieke toetstaak in de praktijk Niels Hoendervanger Stedelijk Gymnasium Nijmegen The Spirit Level Wat gaan we doen? Korte introductie op de taak
Nadere informatieHOUT EN BOUW. Activerende werkvormen? De leraar doet er toe.
HOUT EN BOUW Activerende werkvormen? Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat we na 14 dagen gemiddeld slechts 10 % hebben onthouden van datgene wat we gelezen hebben en 20 % van wat we hebben gehoord.
Nadere informatieLokaliseren situeren van plaatsen op een landkaart (in een beperkt of ruim kader).
De volgende vakken komen aan bod Aardrijkskunde Maatschappelijke vorming (MAVO) Nederlands Godsdienst Niet-conventionele zedenleer LEERDOELSTELLINGEN LESFICHE C Door aan de slag te gaan met lesfiche C
Nadere informatieEINDTERMEN Bosbiotoopstudie
EINDTERMEN Bosbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde De mens en het landschap Het landelijk landschap 22 milieueffecten opnoemen die in verband kunnen gebracht worden
Nadere informatieEen weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom. Naam:
Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het Christendom Naam: Het Christendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden
Nadere informatieA. LEER EN TOETSPLAN. Vak: Geschiedenis Leerjaar: 2 Onderwerp: De Nieuwe Tijd (extra uitgereikt materiaal) Kerndoel(en):
A. LEER EN TOETSPLAN Vak: Geschiedenis Onderwerp: De Nieuwe Tijd (extra uitgereikt materiaal) tijd van ontdekkers en hervormers (1500 1600); tijd van regenten en vorsten (1600 1848). 40. De leerling leert
Nadere informatieMuseum De Buitenplaats Kijken is een kunst
Museum De Buitenplaats Kijken is een kunst Groep 5 Thema- overzicht Thema- overzicht Kijken is een kunst Groep 5 Museum De Buitenplaats Kern van het thema Mensen laten graag iets van zichzelf aan anderen
Nadere informatieWerkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard.
Werkvorm: Bekend, Benieuwd en Bewaard. Doel: Eén van jullie groep gaat opschrijven wat jullie al weten over De Tweede Wereldoorlog (bekend). Daarna schrijven jullie op wat jullie graag willen weten over
Nadere informatieSCHRIJF HET VERVOLG SCHRIJF HET VERVOLG KIJKEN, VOELEN, MAKEN KIJKEN VOELEN NADENKEN MAKEN WETEN
Een opdracht voor groep 6, 7 of 8 gericht op het kijken naar kunst en creatieve ontwikkeling. De leerlingen schrijven een scène gebaseerd op een kunstwerk uit de zeventiende eeuw naar keuze. De leerlingen
Nadere informatieOntwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO
Ontwerponderzoek paper 2 Geografische informatievaardigheden in 5 VWO Student: Vincent van der Maaden, MSc Studentnummer: 5783070 Opleiding: Interfacultaire lerarenopleiding, UvA Vakgebied: Aardrijkskunde
Nadere informatiePraktische opdracht Levensbeschouwing PKN Godsdienst
Praktische opdracht Levensbeschouwing PKN G Praktische-opdracht door een scholier 2195 woorden 21 januari 2005 7,4 73 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing 2. Probleemstelling en de deelvragen We hebben
Nadere informatieRealiseren van VOET in Geschiedenis: leren leren I II III Leren leren
Realiseren van VOET in Geschiedenis: leren leren I II III Leren leren Welke afspraken worden gemaakt om geschiedenis te studeren? Wordt dit opgevolgd per graad en van graad tot graad? Leren leren blijft
Nadere informatieeigen woonplaats Oorlog: geschiedenis in de geschiedenis monumenten hebben te maken met oorlogen? Welke oorlogen
geschiedenis Oorlog: geschiedenis in de eigen woonplaats Omschrijving van de opdracht: Wat doe je als leerkracht? Introductie Thema: Oorlog: geschiedenis in de eigen woonplaats Introduceren thema Oorlog:
Nadere informatieREPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN
REPUBLIEK DER ZEVEN VERENIGDE NEDERLANDEN 1515-1648 DOCENTENHANDLEIDING BOVENBOUW HAVO/VWO EINDEXAMENPROGRAMMA Eindexamenprogramma geschiedenis Amsterdam museum Korte informatie Onderwerp: Historische
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak geschiedenis havo, tweede tijdvak (2017). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de
Nadere informatieWorkshop levensverhalen van Duitse soldaten infobrochure voor leraren
Workshop levensverhalen van Duitse soldaten infobrochure voor leraren Deze infobrochure bevat een inhoudelijke beschrijving van de workshop en zijn doelstellingen. Ten tweede vinden begeleidende leraren
Nadere informatieOm een zo duidelijk mogelijk verslag te maken, hebben we de vragen onderverdeeld in 4 categorieën.
Beste leerling, Dit document bevat het examenverslag voor leerlingen van het vak geschiedenis vwo, tweede tijdvak (2017). In dit examenverslag proberen we een zo goed mogelijk antwoord te geven op de volgende
Nadere informatieLESONDERWERP - LESINHOUD ALGEMENE DOELSTELLINGEN WERKVORMEN MEDIA
ORTHODOXE GODSDIENST MINISTERIE VLAAMSE GEMEENSCHAP DEPARTEMENT ONDERWIJS School: Titularis: Klas: 2 Lestijden/week: 2 Studierichting: JAARPLAN Sept. LISEERD LESONDERWERP - LESINHOUD ALGEMENE DOELSTELLINGEN
Nadere informatieExamentraining - Geschiedenis
Examentraining - Geschiedenis 2017 65% context (precieze beheersing) 35% kenmerkende aspecten (globaal) 180 min. - +/- 25 vragen (7 min.) - +/- 75 punten Vraag te herkennen aan: cijfer + aantal punten
Nadere informatieLeren lukt beter met taaldenkgesprekken
Essentie geschiedenisonderwijs Leren lukt beter met taaldenkgesprekken Taal om te leren = alle kinderen uitdagen tot denken en praten Resi Damhuis Historisch besef Niet alleen jaartallen en feitenkennis
Nadere informatieTaalvaardigheid Preventie en remediëring. -betrokkenheid verhogende werkvormen creëren -een maximale -herformuleren de lln het probleem
Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel VOET LEREN LEREN EN GOK Voet@2010 leren leren en thema s gelijke onderwijskansen Socio-emotionele ontwikkeling (1ste graad)
Nadere informatieChristus liefde laten gebeuren
We ontdekken de rode draad "Sacramenten... Christus liefde laten gebeuren" BENODIGDHEDEN: Blz 2-11 afgeprint Bij biecht Een stevige stoel Bij ziekenzalving: (hand)crème Jezus, het Oersacrament Lucas 13,
Nadere informatieDE STAD. Projectboek Mens en Maatschappij HET HOOGHUIS. ZUID/WEST Leerjaar 1 b/k
DE STAD Projectboek Mens en Maatschappij HET HOOGHUIS ZUID/WEST Leerjaar 1 b/k Inhoud Introductie... 2 Ruimteverdeling... 3 Bouwstijl... 5 Het stadswapen... 7 Onderzoek en presentatie... 12 Beoordelingscriteria...
Nadere informatieDe doop en gaves van de Heilige Geest
De doop en gaves van de Heilige Geest Stof vandaag Wat het betekent om gedoopt te worden in de Heilige Geest Wat de tekenen zijn van de doop in de Heilige Geest Wat u moet doen om de doop in de Heilige
Nadere informatieBijeenkomst over geloofsopvoeding Dopen of opdragen Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van kinderen van 0-8 jaar
DOELSTELLINGEN Ouders kunnen naar elkaar verwoorden wat en waarom ze geloven. Ouders onderzoeken wat ze van hun eigen geloof aan hun kinderen mee willen geven. Ouders doen bij elkaar inspiratie op voor
Nadere informatieInstroom pabo geschiedenis
Keuzedeel mbo Instroom pabo geschiedenis gekoppeld aan één of meerdere kwalificaties mbo Code K0050 Penvoerder: Sectorkamer zorg, welzijn en sport Gevalideerd door: Sectorkamer Zorg, welzijn en sport Op:
Nadere informatieWerkbladen Voortgezet onderwijs. Naam leerling:
Werkbladen Voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkbladen Deze werkbladen horen bij de film Jerusalem. Een film die gaat over Jeruzalem, een van de oudste steden ter wereld. Ontdek waarom
Nadere informatieDidactische opmerkingen bij de belijdeniscursus Ja, ik geloof
Didactische opmerkingen bij de belijdeniscursus Ja, ik geloof Kees van Dusseldorp - Schildwolde, juni 2015 Leuk dat je met deze belijdeniscursus aan het werk gaat! Graag praat ik je even bij over de achterliggende
Nadere informatieLeerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 2 e jaar BSO
Leerplan Orthodoxe Godsdienst Secundair Onderwijs - 2 e jaar BSO Historische benadering: 4 lessen De Primitieve Kerk: De kenmerken van de eerste christenen. Het Apostolisch Concilie (begrip, aanvaarding).
Nadere informatieTIJDWIJS de Methodiek
TIJDWIJS de Methodiek TIJDWIJS DE METHODIEK... 1 OVER TIJDWIJS... 2 APARTE HANDLEIDINGEN VOOR GROEP 4 EN GROEP 7... 2 UITGANGSPUNTEN VAN TIJDWIJS... 3 VISIE OP DE ONTWIKKELING VAN HISTORISCH TIJDSBESEF...
Nadere informatieEucharistie vieren. Dankzegging
Eucharistie Eucharistie vieren viering van de eucharistie is in de Kerk van levensbelang. Het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) noemt de viering van het EDe sacrament van de eucharistie bron en hoogtepunt
Nadere informatieSixteen and still not pregnant Tekstopdrachten bij GTC en LTC. Opdracht. Bijlage bij Lampas 48.3, 2015 KOKKIE VAN OEVEREN
Bijlage bij Lampas 48.3, 2015 KOKKIE VAN OEVEREN Sixteen and still not pregnant Tekstopdrachten bij GTC en LTC Opdracht In het eindexamenpensum Plato van 2015 was een aantal passages uit de Apologie, de
Nadere informatieWaarom een Zondagboek?
Waarom een Zondagboek? Voor jou Op zondag ga je naar de kerk. Misschien vind je dat wel heel gewoon. Dat doen we toch altijd? Maar eigenlijk is het heel bijzonder. Want in de kerk luisteren we naar de
Nadere informatieOnderzoeksrapport. Onderzoekend leren in de geschiedenisles: Verkennend onderzoek
FACULTEIT PSYCHOLOGIE EN PEDAGOGISCHE WETENSCHAPPEN Vakgroep Onderwijskunde Onderzoeksrapport Onderzoekend leren in de geschiedenisles: Verkennend onderzoek Michiel Voet Vakgroep Onderwijskunde, Universiteit
Nadere informatieBegeleidende uitleg voor de leerkracht:
TITEL ACTIVITEI T + beschrijving: Kennismaken met het huis van God 2 e graad In deze les gaan we dieper in op het grondplan van een kerk en bekijken de leerlingen de belangrijkste plaatsen in de kerk.
Nadere informatieEen voorlopige balans (Periode 1)
Een voorlopige balans (Periode 1) Omschrijving van deze periode We hebben tijdens dit schooljaar al heel wat gediscussieerd, besproken, nagedacht, Je hebt in deze gesprekken, maar ook in de logboekopdrachten
Nadere informatieLeerplan OVSG. Verbondenheid door middel van rituelen tijdens speciale gelegenheden. Jenthé Adriaens, Elise Buts & Sharis Vertommen
2014 2015 Leerplan OVSG Verbondenheid door middel van rituelen tijdens speciale gelegenheden Jenthé Adriaens, Elise Buts & Sharis Vertommen THOMAS MORE KEMPEN VORSELAAR INHOUDSOPGAVE 1 Wereldoriëntatie...
Nadere informatieTheater/Bioscoop De Nieuwe Kolk
Theater/Bioscoop De Nieuwe Kolk Reclame maken, doe je zo! Groep 6 Thema-overzicht Thema-overzicht Reclame maken, doe je zo! Groep 6 Theater/Bioscoop De Nieuwe Kolk Kern van het thema Het thema Functies
Nadere informatieTuin van Heden kleuters (4- en 5-jarigen) Werken met kunst in de paasperiode
Tuin van Heden kleuters (4- en 5-jarigen) Werken met kunst in de paasperiode Beleving Kleuters worden in hun omgeving overal geconfronteerd met de uiterlijke verschijnselen van Pasen: paasversieringen,
Nadere informatieLeerdoel De leerlingen leren op een actieve wijze waarom de Gouden Eeuw zo belangrijk is geweest voor Nederland.
Voorbereidende les bij de interactieve rondleiding Dagelijks leven in de Gouden Eeuw (groep 4-8) Geschiedenis Waarom is de Gouden Eeuw goud? Deze voorbereidende les hoort bij de interactieve rondleiding
Nadere informatieprimair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding
primair onderwijs groep 4 en 8 samen Mijn verhaal van Brabant docentenhandleiding Inhoud Een doorlopende leerlijn erfgoededucatie 3 Leerdoelen 6 Voorbereiding op het museumbezoek 7 De museumles Mijn verhaal
Nadere informatieEerste graad A-stroom
EINDTERMEN en ONTWIKKELINGSDOELEN Vijverbiotoopstudie Eerste graad A-stroom Vakgebonden eindtermen aardrijkskunde Het natuurlijk milieu Reliëf 16* De leerlingen leren respect opbrengen voor de waarde van
Nadere informatieLEERWIJZER GODSDIENST GRENZEN VAN HET LEVEN?
LEERWIJZER GODSDIENST GRENZEN VAN HET LEVEN? Leertips: - Lees eerst alle notities. - Begin tijdig te studeren. - Studeer schriftelijk. Maak een mindmap per hoofdstuk. - Herhaal regelmatig. - Leer telkens
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting door A. 2003 woorden 24 oktober 2010 6,3 182 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Sprekend verleden Samenvatting geschiedenis H.1 1 Over de nieuwe
Nadere informatieCONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo
Tussendoelen Nederlands onderbouw vo havo/vwo Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten Subdomein A 1.1: Woordenschat 1.1 h/v de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de context; 1.2 h/v de betekenis
Nadere informatieSint-Nicolaas, de bisschop van Myra
Rooms-katholieke Godsdienst RKve Verbondenheid met zichzelf, anderen, gemeenschappen, natuur en cultuur Zich gedragen weten door, verbonden met en aangesproken door gemeenschappen dichtbij en veraf; ontdekken
Nadere informatieLEERWIJZER GODSDIENST GRENZEN VAN HET LEVEN?
LEERWIJZER GODSDIENST GRENZEN VAN HET LEVEN? Leertips: - Lees eerst alle notities. - Begin tijdig te studeren. - Studeer schriftelijk. Maak een mindmap per hoofdstuk. - Herhaal regelmatig. - Leer telkens
Nadere informatieWorkshop voorbereiden Authentieke instructiemodel
Workshop voorbereiden Authentieke instructiemodel Workshop voorbereiden Uitleg Start De workshop start met een echte, herkenbare en uitdagende situatie. (v.b. het is een probleem, een prestatie, het heeft
Nadere informatie- ontdekken dat stilte en rust helpen om een gepaste uitdrukking te vinden voor gevoelens.
Tuin van Heden 1 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieHET SYMBOLUM DES GELOOFS Eerste artikel : Ik geloof in God den Vader almachtig... 2
DE CATECHISMUS 1 HET SYMBOLUM DES GELOOFS Eerste artikel : Ik geloof in God den Vader almachtig... 2 HET SYMBOLUM DES GELOOFS Eerste artikel (vervolg) : Schepper van hemel en aarde... 3 HET SYMBOLUM DES
Nadere informatieWie was Martin Luther? Bedenk wat je weet over Luther en verzamel alle weetjes op een bord. Bespreek die met elkaar.
Luther en jij Wat heb jij met Luther te maken en wat heeft Luther met jou te maken? In drie lessen gaan we daarover met elkaar nadenken. En misschien ontdek je wel, dat Luther bepaald niet van gisteren
Nadere informatieTijdzones. geschiedenis. In dit thema verdiepen kinderen zich in een van de tijdvakken. onderstaand filmpje bekijken over het maken van een digitale
geschiedenis Tijdzones Omschrijving van de opdracht: Introductie Thema: Tijdlijn In dit thema kiezen de kinderen een tijdvak uit om zich verder in te verdiepen. Voor dit tijdvak staat de volgende hogere
Nadere informatieHet sacrament van. Boete en verzoening. Sacramenten
Het sacrament van Boete en verzoening Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van
Nadere informatieDe Kerk op weg naar een gemeenschappelijke visie
De Kerk op weg naar een gemeenschappelijke visie Faith and Order Paper 214 Opzet Waarom willen we deze tekst bespreken? Uitleg over het ontstaan van deze tekst Presentatie van enkele grondgedachten van
Nadere informatieHet nationale museum voor christelijke kunst en cultuur in Nederland
Het nationale museum voor christelijke kunst en cultuur in Nederland 14-3-2008 1 1.Profilering van een christelijk museum 2.Hoe het begon 3.De collectie 4.Een rondje Catharijneconvent 5.Tot slot 14-3-2008
Nadere informatieOpbrengstgericht werken bij andere vakken. Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan
Opbrengstgericht werken bij andere vakken Martine Amsing, Marijke Bertu, Marleen de Haan Doel Leerkrachten kunnen een les tekenen of geschiedenis ontwerpen volgens de uitgangspunten van OGW die ze direct
Nadere informatieInleiding Christendom
Wie zijn de grondleggers van het christendom? Jezus zei: Ga dus op weg en maak alle volken tot mijn leerlingen, door hen te dopen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest, en hun te leren
Nadere informatieMensen brengen hun geloof in praktijk door actie. Er wordt
Daden van geloof Heb je naaste lief HDe inzet voor een betere wereld komt voort uit de inspiratie van Jezus van Nazareth. Mensen die lopen in het voetspoor van Jezus hebben van Hem een duidelijke richtingaanwijzer
Nadere informatieZelfevaluatieformulier
Zelfevaluatieformulier Verwijzing naar dit formulier: Mark Schep, Carla van Boxtel & Julia Noordegraaf (2017). Zelfevaluatieformulier voor rondleiders. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. Deze zelfevaluatie
Nadere informatieDenken kun je Leren!
Denken kun je Leren! Bekijk de twee vragen hieronder. Op welke manier verschillen deze twee vragen van elkaar? (Bedenk het antwoord voor jezelf draai je naar degene waar je het dichtste bij zit bespreek
Nadere informatieHet sacrament van. Boete en verzoening. Sacramenten
Het sacrament van Boete en verzoening Sacramenten DSacramenten Deze geloofsboekjes gaan over de zeven sacramenten. Sacramenten zijn tekens, in woord en gebaar, die we in Jezus Naam in de gemeenschap van
Nadere informatieIntroductie. De onderzoekscyclus; een gestructureerde aanpak die helpt bij het doen van onderzoek.
Introductie Een onderzoeksactiviteit start vanuit een verwondering of verbazing. Je wilt iets begrijpen of weten en bent op zoek naar (nieuwe) kennis en/of antwoorden. Je gaat de context en content van
Nadere informatieNaam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn
Naam: DE BEELDENSTORM Ketters Luther en Calvijn Filips II In 1566, meer dan vierhonderd jaar geleden, zijn veel mensen boos. Er is onrust in de Nederlanden. Er zijn spanningen over het geloof, veel mensen
Nadere informatieGebruiken en begrijpen van de formele breuknotatie.
Titel Vruchtentaart Groep / niveau Groep 5/6 Leerstofaspecten Benodigdheden Organisatie Bedoeling Voorwaardelijke vaardigheden Lesactiviteit Gebruiken en begrijpen van de formele breuknotatie. Leerkracht:
Nadere informatie