NOLLEBOS ZEEWERING WESTDUIN

Transcriptie

1 NATUURWANDELING NOLLEBOS ZEEWERING WESTDUIN

2 2

3 Beste lezer / wandelaar, Dit boekje beschrijft een natuurwandeling door het Nollebos en Westduin waarbij in de routing ook de versterkte dijkverzwaring is opgenomen (was onderdeel van het project De Zwakke Schakels). Aankomende natuurgidsen hebben in het kader van de afsluiting van hun opleiding bij het IVN deze uitgave tot stand gebracht. Naast de geschiedenis en de omgeving wordt speciaal aandacht besteed aan de voorkomende flora en fauna in het gebied. In het laatste gedeelte van de beschrijving wordt nader ingegaan op enkele bijzondere soorten en uitleg gegeven over de in de tekst met groen gemarkeerde soortnamen. De wandelroute duurt ongeveer 1,5 uur. De plattegrond van de wandeling vindt u op het middenblad van het boekje. IVN, afdeling Walcheren, wenst de deelnemers aan deze natuurwandeling veel wandel- en kijkgenot toe. mei 2012 start wandelroute 3

4 NATUURWANDELING NOLLEBOS EN DIJKVERZWARING Het Nollebos in Vlissingen is geen echt bos zoals de naam misschien doet vermoeden. Het is een zogenaamd illusiebos wat wil zeggen dat het heel smal is. Er ligt weinig humus en er zijn weinig bosranden. Omdat het een relatief jong bos is zijn er naar verhouding weinig holenbroeders, hoewel de grote bonte specht en de groene specht zich regelmatig laten horen, andere vogels weten hun weg steeds beter naar het Nollebos te vinden, dit trekt dan weer roofvogels aan zodat de buizerd en boomvalk zich ook steeds vaker laten zien. Daarnaast een bos met op sommige plaatsen een bijzondere plantengroei. Die bijzondere plantengroei heeft te maken met het zout in de bodem! Later zal duidelijk worden hoe dat zo gekomen is! ONTSTAAN NOLLEBOS In 1935 werd besloten om een bos aan te leggen voor het publiek. Er heerste in die tijd een enorme werkloosheid en de regering besloot tot aanleg van dit bos als werkgelegenheidsproject. In 1937 kon het publiek tegen betaling van 25 cent toegang tot het Nollebos krijgen. In 1941 zijn er in het Nollebos als voorloper van de Atlanticwal een paar bunkers gebouwd. In 1944 werd de zeedijk door de geallieerden kapot gebombardeerd. De zee drong met geweld Walcheren binnen en het Nollebos spoelde weg. De diepe stroomgeulen zijn de ten dele nu nog bestaande waterpartijen. In 1950 werd de herbeplanting groots aangepakt. in 1982 is het aangrenzende recreatie gebied Westduin nieuw ingericht. WANDELROUTE De wandelroute start op het parkeerterrein bij de sauna. In het Nollebos staan diverse houten paaltjes met daarop aangegeven een rode, gele of blauwe wandelroute. Deze wandeling wijkt op enkele gedeeltes sterk van de bestaande (rode en blauwe) routes af, dus let op en kijk goed op de plattegrond in het midden van dit boekje. De opeenvolgende nummering op deze plattegrond kunt u dan volgen met de daarbij behorende bijzonderheden. Een groot deel van de wandeling gaat door het bos waar struiken en bomen overheersen. De versterkte nieuw aangelegde zeedijk (2010) is in deze wandeling ook opgenomen, zodat u een mooi zicht heeft over de kreken en de Westerschelde. 4

5 START ROUTEBESCHRIJVING Vanaf het parkeerterrein lopen we terug naar de toegangsweg (markeringspunt 1). Bij de taxusboom het voetpad links van de weg inslaan (zie foto pagina 3). De weg oversteken en het voetpad links (houtsnipper pad) aanhouden. Links en rechts van het pad zie je het geel geaderde blad van de Italiaanse aronskelk en gele dovenetels staan. In het voorjaar staan hier veel stinzenplanten. Ook fluitenkruid, brandnetels en kleefkruid treffen we hier overvloedig aan. Italiaanse Aronskelk STINZENPLANTEN Wat zijn stinzenplanten nu precies? Planten die van nature hier in Zeeland niet voorkomen, maar in het verleden hier zijn gebracht, vaak vanuit verre oorden, door de gegoede burgerij om hiermee hun buitenverblijven in het voorjaar te verfraaien Daslook met prachtige bloemen. Inmiddels hebben deze stinzenplanten zich volledig aangepast aan ons klimaat en kunnen prima overleven in hun nieuwe omgeving. Het zijn vaak bolgewassen zoals sneeuwklokjes, narcissen, boshyacinten, blauwe anemonen, bosanemonen, daslook en bakkruutjes. De laatste plant is de Zeeuwse naam voor voorjaarsprimula. VERVOLG WANDELING Bij het bruggetje voor de kanovijver aangekomen rechts af slaan - dus niet het bruggetje over gaan -even later zien we rechts van het pad een fraaie berk en verderop zien we links een heuvel waar een bunker staat. (markeringspunt 2). 5

6 GESCHIEDENIS BUNKER Zoals hiervoor vermeld is men in 1941 begonnen met de bouw van een aantal bunkers als onderdeel van de Atlanticwal. Deze bunkers zijn gebouwd door Nederlandse en Marokkaanse krijgsgevangenen. De overgebleven bunker in het Nollebos werd gebouwd voor semipermanente bewoning voor zes Duitse soldaten. Er was een slaapruimte direct onder de bovenste betonnen laag en het onderste gemetselde gedeelte van de bunker diende als woonvertrek. De klimijzers aan de zijkant vormden samen met de luchtkoker de nooduitgang / vluchtweg (markeringspunt 3). VERVOLG WANDELING Na de bunker bekeken te hebben vervolgen we onze wandeling en zien links van het pad het gevlekt longkruid (te herkennen aan de gevlekte bladeren en met zijn twee kleuren, die tegelijk bloeien, namelijk roze en paars) en het lievevrouwebedstro en dan vervolgens een trapje naar het picknickveld (markeringspunt 4). Op dit veld staan drie Oostenrijkse dennen. Deze dennensoort hoort van oorsprong niet in Zeeland thuis. Men heeft ze toch geplant omdat de Oostenrijkse den goed tegen de zilte zeewind bestand is. Rond het grasveld staan prunusbomen met in het voorjaar prachtige bloesem. Onder de bomen en rond het gras staan veel witte en paarse dovenetels. Terugkomend op het pad vervolgen we de route en gaan aan het eind van het pad rechtsaf en lopen we langs een van de kreken, die omzoomd is door riet en een rij linden. Langs het water vinden we hondsdraf en de grote klit. Aan het eind van de kreek gaan we linksaf, hier zien we opnieuw een waterplas waar veel eenden en waterhoentjes zwemmen (markeringspunt 5). 6

7 Bij de oever van de plas aangeland gaan we naar links en direct over het bruggetje weer linksaf en blijven dit pad volgen. Hier staan een paar mooie eiken en kastanjebomen. Ook kunt u hier meidoorns, vlier en Spaanse aken waarnemen. Dit pad geheel aflopen tot we aan het eind een fietspad tegenkomen. Dit fietspad rechtsaf opgaan (markeringspunt 6). We zien dan de nieuwe trap naar boven; deze trap gaan we op. Boven gekomen hebben we een prachtig uitzicht over de Westerschelde en over het Nollebos met zijn kreken. We slaan rechtsaf en vervolgen onze route over de vernieuwde zeewering naar het monument wat vanaf het pad goed te zien is. Hier kunt u op het bankje rustig de geschiedenis van de zeedijk, kreken, herdenkingsmonument en het windorgel lezen. In de zomer kleurt de binnenkant van de dijk soms paars van de zeeraket en tegenover het monument is ook de gelehoornpapaver (rode lijstsoort) waargenomen. ZEEDIJK De duinen die we nu zien zijn eigenlijk dijken die bedekt zijn met zand. Alle dijken in Nederland worden elke 5 á 6 jaar getoetst of ze sterk genoeg zijn. Ze moeten zo sterk zijn dat ze een zgn. super storm die 1 maal in de 4000 jaar kan optreden kunnen weerstaan. Om een vergelijking te maken: de omstandigheden van de Watersnoodramp van 1953 worden slechts eens in de 250 jaar verwacht. In 2005 was er ook zo n toets en toen bleek dat de steenbekleding van de dijk niet sterk genoeg was en dat de duinen weliswaar hoog doch niet breed genoeg waren. Beleid is dat dit binnen 5 jaar hersteld moet worden. Vanaf de boulevard tot aan Westduin is de zeedijk in 2010 versterkt, de steenbedekking verbeterd en de duinenrij verbreed. De dijk is overslagbestendig gemaakt, dat wil zeggen dat er een golf overheen mag slaan, zonder dat de dijk van binnenuit door het water wordt uitgehold (wat in 1953 elders wel gebeurde in Zeeland). De dijk en nieuwe duinen zijn beplant met helmgras dat als jonge stekken uit Oranjezon kwam. Helmgras moet door zand bestoven worden wil het groeien. 7

8 Met het uitgebreide wortelstelsel houdt helm het zand goed vast. Na de helm komt hier als volgende pionier plant de zeeraket. De oude dijken werden veelal met grote basaltblokken bekleed; dat mag niet meer, omdat die met de hand moeten worden gelegd (is strijdig met de ARBO wetgeving). Nu wordt steenbekleding machinaal gezet. Op deze locatie zijn de oude stenen op- en aangevuld met losse stenen: breuksteen, overgoten met gietasfalt. Jammer is wel dat het natuursteen zo niet meer te zien is. Onder de steenlaag wordt geotextiel gelegd; dit is een poreus doek dat wel water doorlaat maar geen zand en klei. Het oude dijkgat is nog te zien, zo n 350 meter lang en het loopt tot aan het windorgel. Je kunt het goed zien want de nieuwe dijk is na de oorlog gedicht met grote en kleinere caissons. In die tijd was er niet veel materiaal beschikbaar om de dijken te dichten, daarom is het gat gedicht met allerhande materiaal dat hier en daar beschikbaar was: een oud Duits vrachtschip en caissons die gebruikt waren bij het aanleggen van kunstmatige havens voor de landingen van de Geallieerden in Normandië. Die werden afgezonken; evenals anti-torpedonetten en brokstukken van gebouwen werden in het dijkgat geworpen. Het geheel werd aangevuld met keileem, zand en stenen. HERDENKINGSMONUMENT Het monument wat U ziet is van Mario Boeyen (markeringspunt 7). Het is een monument dat je van meerdere kanten moet bekijken. Je kunt er een lege huls (bijvoorbeeld afgestorven resten van schelpen) inzien die de dood en de verschrikkingen van de oorlog laten zien, of je ziet er een open schelp of een open bloem dat het (nieuwe) leven verbeeld. Bij een bepaalde zonnestand geeft het beeld mooie schaduwen. 8

9 WINDORGEL In de verte aan het eind van de Nolledijk richting boulevard is het windorgel te zien. Dit windorgel is een geluidssculptuur bestaande uit 50 verticaal geplaatste bamboebuizen waarin uitsparingen voor de muziekklanken zijn gemaakt. Dit blaasinstrument wordt bespeeld door de wind. Het eerste windorgel stamt uit 1975 en was op het Nollestrand geplaatst, achteraf geen beste keuze want op 3 januari 1976 is het windorgel tijdens een zware storm stukgewaaid en weggespoeld. Het windorgel is herbouwd in oktober Er werd gekozen voor een nieuwe plek en wel bovenop de Duitse bunker aan het einde van de Nolledijk. In 1983 is het kunstwerk met de onthulling van een gedenkplaat officieel in gebruik genomen. KREKEN De kreek ligt op 1,5 meter onder NAP. Omdat bij vloed de zee zo n 1,5 meter boven NAP uitstijgt lekt er bij vloed wat water door de zeewering vanuit de zee naar de kreek, het zgn. kwelwater. Dit is de reden waarom het water brak is en blijft. In brak water leven bijzondere planten en dieren. Planten en dieren die zich thuis voelen in brak water zijn er niet veel. Op zich houden planten niet van zout en doen ze veel moeite om zout te weren, toch lukt het de zeeaster en zeebies zich aan te passen aan het zoutgehalte. Deze planten zijn te vinden langs de randen van de kreken. Ook riet wat hier veel groeit kan aardig wat zout water verdragen. In het water leeft de aasgarnaal-of steurkrab, dit beestje lijkt precies op onze bekende garnaal, hij is grijsachtig van kleur en heeft een chitine pantser met 5 paar pootjes aan het kopborststuk en een paar kleine pootjes op zijn achterlijf. Hij leeft van het aanwezige plankton in het brakke water. 9

10

11

12 VERVOLG WANDELING Na in noordelijke richting over de dijk te zijn gelopen komt men bij de volgende trap, hier naar beneden gaan. Beneden aangekomen lopen we richting de tennisbaan en zien daar een grenspaal staan (markeringspunt 8). GRENSPAAL In de Napoleontische tijd heeft men een serie van 16 houten palen neergezet om de toenmalige grenzen van de stad Vlissingen te markeren. Deze zijn rond 1820 vervangen door palen van arduinsteen. Arduinsteen werd uit de Ardennen gehaald en is een afzettingsgesteente ontstaan in een ondiep marien milieu waarin veel leven te vinden was. De steensoort bevat veel organisch materiaal van afgestorven zeediertjes en heeft een typerende blauwgrijze kleur. In de loop der jaren raakten deze in verval. In 1966 werd besloten nieuwe palen te bestellen om de zoekgeraakte exemplaren te vervangen. Tot 1986 lagen 9 van deze palen ongebruikt op de gemeentewerf. Vier palen waren voorzien van het opschrift : Grensscheiding der stad Vlissingen en er werd besloten die palen op enkele plaatsen van de originele grens terug te zetten, vier palen stonden er nog van voor 1986 zodat er momenteel acht van deze grenspalen nog te zien zijn. De oorspronkelijke palen waren genummerd van één tot zestien, dit is paal nummer één en staat op de oude gemeentegrens en vormde de grens tussen Vlissingen en de Heerlijkheid van Koudekerke. ZWANENBURG Tegenover de grenspaal ligt een piepklein meertje dat een overblijfsel is van de oude slotgracht van de Heerlijkheid Swanenburg, een buitenplaats met een kasteelachtige uitstraling. Na de teloorgang van de buitenplaats in de periode na 1750 werd als laatste bij het bombardement in 1944 de boerenhofstede Zwanenburg verwoest.

13 VERVOLG WANDELING We lopen verder tot we bij de eerste afslag linksaf slaan (tegenover de hoofdingang van de tennisvereniging DOS). Nu naderen we het recreatiegebied Westduin. Op de hoek staat een grote scheve witte abeel, duidelijk te herkennen aan de ruitjes op zijn bast en het zilvergekleurde blad aan de onderkant (markeringspunt 9). We maken nu bij de eerste afslag een scherpe bocht naar rechts. Op de hoek staat een els, te herkennen aan zwarte propjes. Voor de kreek slaan we linksaf (markeringspunt 10), hier zien we aan de bomen vleermuiskasten hangen. VLEERMUISKASTEN Vleermuizen zijn geen vogels en het zijn ook geen vliegende muizen. Het zijn de enige zoogdieren die kunnen vliegen. Dit vliegen doen ze met hun handen. Ze hebben lange vingers met (vlieg)huid ertussen. Vleermuizen kunnen in schemerduister goed zien. Maar om in het duister voedsel te vangen maken de vleermuizen gebruik van hun stem, ze zenden in de lucht heel hoge tonen uit die voor ons onhoorbaar zijn. Aan de hand van de teruggekaatste echo s weten ze insecten te vangen en obstakels te vermijden. Vleermuizen zijn sinds 1973 bij de wet beschermd. Er zijn in Nederland 21 verschillende soorten. In Walcheren heeft men 4 soorten waaronder de gewone dwergvleermuis en de gewone grootoor vleermuis. De vleermuizen zijn afhankelijk van bestaande gaten en kieren om weg te kruipen. Om ze onderdak te geven worden er vleermuiskasten opgehangen. 13

14 VERVOLG WANDELING We vervolgen het pad langs de kreek. Aan het eind van de kreek zien we een solitaire boom staan, dit is een es (markeringspunt 11); rechts aanhouden bij het water. Vervolgens gaan we het bruggetje over en lopen rechtdoor. Het pad blijven we vervolgen en slaan voor het bruggetje linksaf, aan onze rechterhand passeren we nu een drassig brak gebied, dit is het natste gedeelte van het Westduingebied (markeringspunt 12). Het drassig brak gebied komt niet alleen door zout kwelwater, maar het zoute veen in dit poelgebied komt hier dicht aan de oppervlakte. De vegetatie is hier anders dan waar we al gelopen hebben. Wat opvalt zijn de zeeasters, in de winter zie je de afgestorven planten staan en in september is een prachtig lila landschap te zien. In de jaren 90 sneden de Vlissingers hier nog een maaltje zeekraal, maar de laatste 15 jaar is de zeekraal verdreven door de zeeaster. Ook vind men hier het zeebies, zilte rus, melkkruid en waterpunge (zeldzaam). MP 14 We vervolgen het pad en steken de brug rechts niet over. We gaan rechtdoor het graspad op en lopen tussen het riet door, volgen de U- bocht naar rechts (markeringspunt 13) en blijven op het graspad lopen totdat deze overgaat in een steenslag weggetje. Bij de splitsing rechtdoor lopen (markeringspunt MP 14) in de richting van de pijl op de foto hierboven. Langs de paden zien we veel tredplanten. 14

15 Dit pad uitlopen en bij het einde rechts aanhouden (markeringspunt MP 15 en de blauwe pijl op de foto hiernaast). We passeren dan 3 ratelpopulieren tussen het pad en het water. MP 15 MP 16 Voor het bruggetje slaan we linksaf (markeringspunt MP 16 en de blauwe pijl op de foto hiernaast); we blijven dit pad volgen tot aan het einde van de kreek (markeringspunt MP 17). MP 17 Hier slaan we rechtsaf en lopen langs het water met de knotwilgen. Aan het eind van het pad slaan we linksaf en zijn weer terug bij het parkeerterrein (markeringspunt 18). - EINDE WANDELING - Op de volgende pagina s nog een nadere uitleg over plantensoorten, waarvan de namen in de tekst hierboven in groen zijn afgedrukt. 15

16 DOVENETEL Het is een plant met een mooie naam, doof wat betekent niet werkend en dat slaat natuurlijk niet op de brandnetel die wel werkt!! Wat werkt er dan? Dat zijn natuurlijk de netelcellen (mierenzuur bevattend) die de brandnetel wel heeft maar de dovenetel niet. De dovenetel kent verschillende soorten zoals de witte - de meest voorkomende - en de paarse dovenetel, ook kennen we een gele en een gevlekte variant. Alle dovenetels hebben lipbloemen en een vierkante steel. Mocht je je toch aan een brandnetel geprikt hebben dan is het sap uit het blad van een dovenetel een goed middel om de pijn van de netelcellen te doven. FLUITENKRUID Iedereen kent wel fluitenkruid in het voorjaar en dan staan deze witte schermbloemen volop te bloeien, het lijkt wel Hollands kant. De naam die de plant heeft gekregen komt van het feit dat men van de stengel fluitjes kan maken. In het Zeeuws heet deze plant toeters. De bloeiperiode loopt van april tot juni. LIEVEVROUWEBEDSTRO De blaadjes van deze bodem bedekkende planten staan in kransen en de bloemetjes zijn wit. Zo op het eerste gezicht lijkt dit plantje wel op kleefkruid wat in het Nollebos ook volop groeit alleen kleven de blaadjes van het lievevrouwebedstro niet. Als je de blaadjes droogt verspreiden ze een heerlijke geur wat vroeger de vrouwen verleiden om deze blaadjes in de linnenkast te leggen. Ook een paar blaadjes (niet gedroogd ) in witte wijn geeft een fijne smaak. GROTE KLIT In het vroege voorjaar zie je eerst de grote bladeren verschijnen, al snel groeit hij uit tot een forse plant van wel 120 cm hoog. De bloemetjes zijn nogal iel en paars van kleur, de vruchten worden bruin en hebben haakvormige stekels die makkelijk aan je kleren en aan de vachten van dieren blijven hangen vandaar ook de naam klit (van oorsprong van het werkwoord kleven). 16

17 HONDSDRAF Een kruipende, geurende plant, behorende tot de lipbloemenfamilie. De naam heeft ze te danken aan het Gotische woord Gunderaba wat wonddrank betekent. Van maart tot juni staat deze plant in bloei met paarsblauwe bloemen. Hondsdraf is geliefd bij solitaire bijen. Toegepast als geneeskrachtig kruid (tegen jeuk / brandnetel) en in de bierbrouwerij (voorloper van de hop). VLIER De vlier is een struik die heel hard groeit. In juni komen er prachtige witte bloemschermen die een aparte lucht verspreiden. In de herfst komen de zwarte bessen die erg in trek zijn bij de vogels. Het zaadje wat in het vruchtvlees verstopt zit wordt door de vogels uitgepoept en ontkiemt in de volgende lente. Vlierbessenjam smaakt heerlijk en is vol vitamine C. MEIDOORN Een heel bekende struik. Vroeger werd Walcheren de tuin van Walcheren genoemd en dat kwam mede door de vele aanplant van meidoorns en iepen. De meidoorn is herkenbaar aan zijn scherpe doorns en zijn witte bloesem in mei. In het najaar komen de rode bessen, die bij vogels later in het seizoen zeer in trek zijn. De meidoorn word in het latijn Crataegus genoemd wat komt van het Griekse woord kratos wat kracht betekent. De meidoorn is dan ook sterk, taai en groeit in haar jonge jaren wel 1 meter per jaar. Als geen ander is de meidoorn bestand tegen de harde en zilte Zeeuwse wind. Vogels maken ook graag hun nest in de meidoorns. ZEERAKET Een plant die vooral houdt van een zilte en zandige bodem. Een bodem die snel uitdroogt en ook mag stuiven, dat is de reden dat je deze plant in de duinen maar ook zelfs op het strand vindt. Het is eenjarige plant, die van juni tot oktober bloeit. De vruchtjes drijven met het water mee en worden zo verspreidt, ook kan de wind een handje helpen. 17

18 ZEEASTER. De zeeaster wordt ook zulte genoemd, het is een plant die alleen gedijt in zilte bodems. Het is een tweejarige plant, de bloemetjes bevatten veel honing. De vruchtjes die na bevruchting zijn gegroeid kunnen 2 weken blijven drijven, pas als ze een plek bereiken waar het zoutgehalte niet zo hoog is kunnen ze ontkiemen. De jonge bladeren van deze plant worden van oudsher al gegeten en worden dan lamsoren genoemd. Het is niet raadzaam om dit nu nog te doen omdat de bladeren veel zware metalen opslaan afkomstig uit het Scheldewater. ES De es herkennen we in de winter aan zijn harde zwarte knoppen. De bladeren komen pas laat in het voorjaar en zijn samengesteld. Eerst komen de bloemen dat zijn kleine pluimen, later ontwikkelen zich de zaden die voorzien zijn van een klein vleugeltje. TREDPLANTEN Onder tredplanten wordt verstaan planten waar je op kunt lopen zonder dat de planten hiervan te lijden hebben. Meestal staan ze tussen het gras. Planten die betreden kunnen worden zijn onder meer madeliefje, weegbree en zilverschoon. Zilverschoon 18

19 Colofon: Uitgave IVN afdeling Walcheren IVN werkt aan een duurzame samenleving. Ons idee is dat betrokkenheid bij de natuur, duurzaam handelen stimuleert. Daarom laten wij jong tot oud de natuur dichtbij beleven. We verbinden hen met groene initiatieven rond natuur en maatschappelijke thema s zoals voeding, gezondheid en energie. In elke provincie zijn beroepskrachten werkzaam in een IVN Consulentschap en vrijwilligers in lokale afdelingen. IVN Walcheren is zo n lokale afdeling. Kijk op voor meer informatie. Tekst, foto s, redactie en opmaak: Ineke Thasing, Baukje van de Schelde, Ruud Busink en Theo Willemstein 19

20 20