KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN HET ONDERWIJSVERSLAG Scholen aan Zee 1

Transcriptie

1 KWALITEITSONDERZOEK IN HET KADER VAN HET ONDERWIJSVERSLAG 2016 Scholen aan Zee 1 Plaats : Den Helder BRIN nummer : 21VB Onderzoeksnummer : Datum onderzoek : 29 september 2015 Datum vaststelling : 2 februari 2016

2 Pagina 2 van 13

3 1. INLEIDING De Inspectie van het Onderwijs heeft op 29 september 2015 een onderzoek uitgevoerd op Beroepsonderwijs aan Zee, sector techniek, afdelingen vmbobasis en -kader, om een oordeel te kunnen uitspreken over de kwaliteit van het onderwijs op deze afdelingen en over de naleving van wet- en regelgeving. Daarmee geldt dit onderzoek ook als het bezoek dat de inspectie op alle scholen voor voortgezet onderwijs ten minste eens in de vier jaar aflegt. Aanleiding De aanleiding voor dit onderzoek is het volgende. De afdeling vmbo-basis is betrokken in het jaarlijkse steekproefonderzoek voor het Onderwijsverslag Dit onderzoek leidt tot een kwaliteitsprofiel voor uw school en een bepaling van het toezichtarrangement. Op de afdeling vmbo-kader wordt een periodiek kwaliteitsonderzoek uitgevoerd dat eveneens leidt tot een toezichtarrangement. Ook gebruiken we dit onderzoek om informatie te verzamelen over een aantal thema s waarover we in het Onderwijsverslag zullen rapporteren, te weten 'leraarschap en de professionele ruimte van leraren' in relatie tot 'omgaan met verschillen tussen leerlingen'. De locatie waar de afdelingen vmbo-basis en -kader gevestigd zijn telt 331 leerlingen in de sector techniek. Dit is de sector waartoe de onderzochte afdelingen behoren. De sector is klein en daardoor kennen leraren vrijwel alle leerlingen. Dit maakt dat het contact tussen hen over resultaten laagdrempelig is. Toezichthistorie Bij de sectoren Economie en Zorg en Welzijn van Beroepsonderwijs aan Zee heeft in juni 2015 een kwaliteitsonderzoek plaatsgevonden. Deze sectoren zijn gehuisvest in hetzelfde pand als de sector techniek. Tijdens het onderzoek in juni hebben wij risico's gesignaleerd in de continuïteit van de schoolontwikkeling vanwege de vele wisselingen in de schoolleiding van Beroepsonderwijs aan Zee en het werken met een flexible schil van docenten zonder vast contract. Zowel de opbrengsten als het onderwijsproces van de toen onderzochte sectoren waren voldoende, de kwaliteitszorg was echter onvoldoende. Pagina 3 van 13

4 Onderzoeksopzet De inspectie baseert haar kwaliteitsoordelen door de onderwijspraktijk van de school te toetsen aan een selectie van kwaliteitsindicatoren uit het toezichtkader voortgezet onderwijs Bij dit onderzoek hebben we de indicatoren uit het zogenaamde kernkader onderzocht. Dit is het gedeelte uit het toezichtkader dat bij al onze kwaliteitsonderzoeken minimaal wordt beoordeeld. Tijdens het onderzoek ontstonden vragen over de sociale opbrengsten van de school, daarom hebben we indicator 2.1 toegevoegd aan het onderzoek. Het onderzoek bestond uit de volgende activiteiten: Wij hebben relevante documenten van en over de school geanalyseerd. Schoolbezoek, waarbij wij in een aantal lessen de onderwijspraktijk hebben geobserveerd. Het leerlingvolgsysteem is ingezien. In aansluiting daarop is een aantal dossiers van leerlingen bestudeerd. Wij hebben gesprekken gevoerd met het management, leraren, ondersteuningsfunctionarissen, mentoren, leerlingen, leden van de MR. Aan het eind van het schoolbezoek heeft de inspectie de bevindingen van het onderzoek besproken met de directie en het bestuur. Opbouw rapport In hoofdstuk 2 staat de conclusie van het onderzoek waaronder het vervolgtoezicht. In hoofdstuk 3 beschrijven we de bevindingen uit het onderzoek in de vorm van een kwaliteitsprofiel. Dit wordt gevolgd door een paragraaf waarin het oordeel van de inspectie wordt toegelicht en waar mogelijk de schoolontwikkeling in samenhang wordt beschreven. Pagina 4 van 13

5 2. CONCLUSIE EN TOEZICHTARRANGEMENT Een kwaliteitsonderzoek zoals wij op Beroepsonderwijs aan Zee, sector techniek, afdelingen vmbo-basis en -kader, hebben uitgevoerd, leidt tot een zogenaamd toezichtarrangement voor kwaliteit en/of voor naleving. Een arrangement kan basistoezicht inhouden of juist aangepast toezicht. In het eerste geval (bij basistoezicht) vinden wij de kwaliteit van voldoende niveau en is het daarom niet nodig om de school onder intensief toezicht te plaatsen. Als er echter teveel tekortkomingen zijn geconstateerd, wordt conform beslisregels geoordeeld dat de kwaliteit onvoldoende is en stellen we een aangepast arrangement vast voor zwakke of voor zeer zwakke kwaliteit en/of voor naleving. Onze conclusie voor Beroepsonderwijs aan Zee, sector techniek, is als volgt: Op basis van het onderzoek kennen wij aan de afdelingen vmbo-basis en -kader van de sector techniek van Beroepsonderwijs aan Zee het basisarrangement toe omdat zowel de opbrengsten alsook de kwaliteit van het onderwijsproces op de afdelingen op de onderzochte onderdelen van voldoende niveau is. Dit betekent dat wij op dit moment geen reden hebben om het toezicht te intensiveren. Er is sprake van een tekortkoming in de naleving van wettelijke vereisten, namelijk er is geen actueel schoolplan en de schoolgids bevat geen informatie over het percentage leerlingen dat de school zonder diploma verlaat (VSV). Om deze reden hebben wij de volgende afspraken gemaakt met het bevoegd gezag: Het bevoegd gezag dient de geconstateerde tekortkomingen in de naleving van wettelijke voorschriften op te heffen. Voor de kerstvakantie is het nieuwe schoolplan in het bezit van de inspectie en in de schoolgids voor schooljaar is informatie opgenomen over VSV. Bij het verschijnen van de nieuwe schoolgids voeren wij een onderzoek uit om na te gaan of de tekortkoming is opgeheven. Pagina 5 van 13

6 3. BEVINDINGEN In dit hoofdstuk leest u de bevindingen uit ons onderzoek op basis waarvan we tot onze conclusie over de kwaliteit zijn gekomen. Eerst geven we een samenvattend algemeen beeld over de kwaliteit van het onderwijs op Beroepsonderwijs aan Zee, sector techniek. Daarna volgt het kwaliteitsprofiel waarin de oordelen op de indicatoren staan. Vervolgens lichten we die oordelen in onderlinge samenhang toe. 3.1 Algemeen Beeld In de sector techniek van Beroepsonderwijs aan Zee behaalt het team goede resultaten met de leerlingen en is het onderwijsproces in orde. De kwaliteitszorg beoordelen we als onvoldoende. Het Beroepsonderwijs aan Zee heeft een roerige tijd achter de rug met veel wisselingen in personeel en schoolleiding. Dit jaar zijn een nieuwe locatieleider en een nieuwe teamleider gestart. Ondanks de roerige tijd is het team van Beroepsonderwijs aan Zee erin geslaagd hoge opbrengsten te blijven realiseren. We hebben mooie voorbeelden gezien van docenten die, ook in theorielessen, proberen om aantrekkelijk onderwijs te geven aan techniekleerlingen. Het team en de schoolleiding moeten echter nog verbeteringen realiseren in het didactisch handelen. We vonden de actieve betrokkenheid van leerlingen bij een deel van de theorielessen onvoldoende evenals het geven van effectieve feedback op het leerproces. De kwaliteitszorg heeft aandacht nodig. Hoewel de meeste docenten jaarlijks lesbezoeken kregen van hun teamleider is het van belang dat ook de nieuwe schoolleiding zich zelf een beeld vormt van de kwaliteit van lesgeven en vervolgens doelgericht stuurt op mogelijke verbeteringen hierin. In de afdeling basis is themaonderzoek gedaan naar differentiatie en leraarschap. Op het gebied van differentiatie is op Beroepsonderwijs aan Zee winst te behalen, mede gezien de wens van de school om gepersonaliseerd onderwijs te bieden. De school heeft nog niet gedefinieerd wat precies verstaan wordt onder gepersonaliseerd leren. Wat betreft het thema leraarschap kunnen we zeggen dat de discontinuïteit in de schoolleiding heeft geleid tot een gebrek aan samenhang in scholings- en ontwikkelactiviteiten. De docenten zien het echter als hun beroepseer om zich doorlopend te blijven ontwikkelen. Deze beroepseer kan als aangrijpingspunt benut worden om de schoolontwikkeling vorm te geven. Pagina 6 van 13

7 3.2 Kwaliteits- en nalevingsprofiel In onderstaande tabel staan de indicatoren die in dit onderzoek zijn betrokken en tot welke oordelen het onderzoek heeft geleid. De nummering in de tabellen verwijst naar het volledige waarderingskader voortgezet onderwijs. Het volledige kader kunt u op de website van de inspectie bekijken en downloaden. Hierin zijn de indicatoren voorzien van een kleur. Sommige nummers zijn rood. Dit betekent dat zij tot het zogenaamde kernkader behoren. De blauw genummerde indicatoren (aanvullend kader) zijn indicatoren die de inspectie aan een onderzoek kan toevoegen om de kwaliteit van de betreffende indicator te beoordelen en de groen genummerde indicatoren (verdiepend kader) zijn indicatoren die de inspectie bijvoorbeeld bij een themaonderzoek wil beoordelen. De oordelen zijn weergegeven in de vorm van een score. De score geeft aan in welke mate de betreffende indicator gerealiseerd is. Legenda: 1. slecht 2. onvoldoende 3. voldoende 4. goed 5. niet te beoordelen Wij hebben daarnaast onderzocht of de school voldoet aan de naleving van enkele wettelijke voorschriften. Dit wordt tot uitdrukking gebracht met de score ja of nee. Allereerst worden de scores van de opbrengsten per afdeling weergegeven. De scores die daarna volgen, over het onderwijsproces en de kwaliteitszorg, zijn geldig voor beide afdelingen. 21VB 00 VMBOB - VMBOB De opbrengsten liggen op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie verwacht mag worden De leerlingen behalen in de onderbouw het opleidingsniveau dat mag worden verwacht De leerlingen lopen weinig vertraging op in de bovenbouw van de opleiding vmbo-b De leerlingen van de opleiding vmbo-b behalen voor het centraal examen de cijfers die mogen worden verwacht. Pagina 7 van 13

8 De opbrengsten liggen op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie verwacht mag worden Bij de opleiding vmbo-b zijn de verschillen tussen het cijfer voor het schoolexamen en het cijfer voor het centraal examen van een aanvaardbaar niveau. 21VB 00 VMBOK - VMBOK De opbrengsten liggen op het niveau dat op grond van de kenmerken van de leerlingenpopulatie verwacht mag worden De leerlingen behalen in de onderbouw het opleidingsniveau dat mag worden verwacht De leerlingen lopen weinig vertraging op in de bovenbouw van de opleiding vmbo-k De leerlingen van de opleiding vmbo-k behalen voor het centraal examen de cijfers die mogen worden verwacht Bij de opleiding vmbo-k zijn de verschillen tussen het cijfer voor het schoolexamen en het cijfer voor het centraal examen van een aanvaardbaar niveau. De sociale opbrengsten zijn van voldoende niveau De sociale opbrengsten zijn van voldoende niveau. De leerlingen krijgen voldoende tijd om zich het leerstofaanbod eigen te maken De leerlingen maken efficiënt gebruik van de onderwijstijd. Het (vak)didactisch handelen van leraren stelt leerlingen in staat tot leren en ontwikkeling De onderwijsactiviteit heeft een doelgerichte opbouw. 7.2 De leraar geeft een begrijpelijke uitleg. 7.3 De leerlingen zijn actief betrokken. 7.4 De leerlingen krijgen effectieve feedback op hun leerproces. De school biedt effectief aanvullend onderwijs en ondersteuning aan leerlingen die dat nodig hebben. (basisondersteuning) De school volgt systematisch de vorderingen van de leerlingen aan de hand van genormeerde toetsen. 9.2 De school bepaalt wat de onderwijs- en ondersteuningsbehoefte is van individuele of groepen leerlingen. 9.4 De school voert de ondersteuning planmatig uit. Pagina 8 van 13

9 De school bewaakt de kwaliteit van haar opbrengsten De school evalueert systematisch de opbrengsten De school werkt doelgericht aan de kwaliteit van de opbrengsten. De school bewaakt de kwaliteit van het onderwijsproces De school evalueert systematisch het onderwijsproces De school werkt doelgericht aan de verbetering van het onderwijsproces De school borgt de kwaliteit van het onderwijsproces. N1 TOELATING art. 27 WVO en art. 3 Inrichtingsbesluit WVO Nee Ja N1.1 Het bevoegd gezag baseert zijn beslissing over de toelating van leerlingen tot het eerste schooljaar op het schooladvies van de basisschool dat voor 1 maart wordt vastgesteld. N1.2 Indien het schooladvies naar aanleiding van het resultaat van de centrale eindtoets of een andere eindtoets wordt gewijzigd, dan baseert het bevoegd gezag zijn beslissing over de toelating van leerlingen tot het eerste schooljaar op dat gewijzigde schooladvies. N2 Verzuim en voortijdig schoolverlaten (VSV) Nee Ja N2.1 De schoolgids bevat informatie over: het percentage leerlingen dat de school zonder diploma verlaat (VSV). N2.2 De schoolgids bevat informatie over: verzuimbeleid. N3 Passend onderwijs Nee Ja N3.1 De schoolgids bevat informatie over: De wijze waarop de ondersteuning van leerlingen die extra ondersteuning behoeven wordt vormgegeven. N3.2 De schoolgids bevat informatie over bij welk(e) samenwerkingsverband(en) het bevoegd gezag van de school is aangesloten. N3.3 In het schoolplan is het onderwijskundig beleid opgenomen waarbij tevens het schoolondersteuningsprofiel is betrokken (de voorzieningen die zijn getroffen voor leerlingen die extra ondersteuning behoeven). 3.3 Toelichting bij kwaliteitsprofiel Het bovenstaande algemene beeld en kwaliteitsprofiel lichten we hieronder toe. Daarbij komen achtereenvolgens de volgende aspecten aan bod: opbrengsten, onderwijsproces, kwaliteitszorg, leraarschap, differentiatie en sociaal klimaat. Pagina 9 van 13

10 Opbrengsten voldoende tot goed De opbrengsten van de afdelingen vmbo-basis en kader zijn al lange tijd voldoende tot goed. De afdelingen scoren hoog op het centraal eindexamen. Deze goede scores komen voort uit hoge vakdoelen die de leraren met hun leerlingen nastreven. Zij willen hen veel vakkennis en vaardigheden aanleren vanuit de passie voor hun eigen vak. De hoge streefdoelen hebben ook een keerzijde. Op de afdeling vmbo-kader is het bovenbouwrendement onvoldoende. Hoewel de school nog geen diepgaande analyse heeft uitgevoerd naar dit achterblijvende rendement, blijkt uit de rendementscijfers dat de onvoldoende eerder veroorzaakt wordt door zittenblijven dan door zakken voor het eindexamen. Mogelijk stellen met name de praktijkleraren te hoge eisen aan hun leerlingen, hoger dan nodig is voor het kaderniveau. Er wordt toetsbeleid ontwikkeld om te zorgen voor evenwichtiger samengestelde toetsen en om de doorlopende leerlijn te versterken. Ook in de opbrengsten van vmbo-basis is een aandachtspunt aan te wijzen: het verschil tussen SE en CE is te groot. De cijfers van het schoolexamen zijn lager dan die van het eindexamen. Ook voor deze afdeling geldt dat het te ontwikkelen toetsbeleid eenduidigheid moet brengen in de manier van toetsen en dat het de doorlopende leerlijn moet verstevigen. Voor beide afdelingen geldt dat de secties opdracht hebben gekregen van de schoolleiding om te onderzoeken waar het probleem zit met betrekking tot het SE cijfer, respectievelijk het bovenbouwrendement. De secties moeten zowel hun opbrengsten als hun aanbod en de toetsing onder de loep te nemen. Waar nodig moeten zij vervolgens aanpassingen doen. Onderwijsproces voldoende, maar met tekortkomingen We beoordelen het onderwijsproces van de sector techniek op Beroepsonderwijs aan Zee als voldoende. We hebben mooie voorbeelden gezien van docenten die zoeken naar manieren om hun onderwijs aantrekkelijk te maken voor de doelgroep. De doelgroep bestaat voor het overgrote deel uit jongens die bewust hebben gekozen voor techniek en vaak liever met hun handen werken dan theorie leren. Docenten zijn zich hiervan bewust en de pedagogische relatie met leerlingen is voldoende. Naast de mooie voorbeelden van aansluiten bij de doelgroep hebben we echter ook gezien dat de actieve betrokkenheid van de leerlingen te vaak te wensen over laat; met name in de theorievakken. Teveel leraren slagen er niet in hun leerlingen actief met de stof bezig te laten zijn. In meer dan 25% van de geobserveerde lessen namen we te weinig actieve betrokkenheid waar. Er Pagina 10 van 13

11 worden te weinig prikkelende vragen gesteld en leerlingen hebben te veel de mogelijkheid om met iets anders dan de les bezig te zijn. Ook het geven van effectieve feedback is onvoldoende. We zagen vooral in de theorielessen dat leerlingen meestal niet te horen kregen wat zij konden doen om verder te komen in hun leerproces. Leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben zijn op Beroepsonderwijs aan Zee goed in beeld. Voor alle klassen maakt de mentor een groepsplan waarin cognitieve en sociaal-emotionele aandachtspunten staan. Het handelen naar het groepsplan is echter niet in alle lessen zichtbaar en voor docenten is het niet altijd de gewoonte om groepsplannen van al hun klassen te bekijken. Kwaliteitszorg onvoldoende, gericht verbeteren onderwijsproces is nodig De kwaliteitszorg beoordelen we als onvoldoende. Het bestuursbureau van Scholen aan Zee levert jaarlijks aan alle scholen informatie over de opbrengsten, zo ook aan Beroepsonderwijs aan Zee. De veelheid aan gegevens kan goed gebruikt worden als sturingsinformatie. De rekenschapsmeesters in de school ondersteunen docenten en secties bij het maken van resultaatanalyses en spelen hiermee een belangrijke rol in het opbrengstgericht werken. De beschikbare sturingsinformatie wordt in voldoende mate gebruikt, al is aandacht nodig voor de doorlopende leerlijn tussen onder- en bovenbouw en voor het te grote verschil tussen SE en CE in de afdeling basis. De schoolleiding heeft nu de secties opdracht gegeven een plan te maken om dit verschil te verkleinen. We beoordelen het doelgericht sturen op de opbrengsten als voldoende. Wat betreft het onderwijsproces kan de sturing nog aan doelgerichtheid winnen. De discontinuïteit in de schoolleiding is hier mede debet aan. Hoewel vorige schoolleiders jaarlijks lesbezoeken uitvoerden, daarbij een kijkwijzer gebruikten en de leraren feedback gaven, is de huidige schoolleiding nog bezig zich een beeld te vormen van de kwaliteit van lesgeven. Het is tot nu toe niet gebruikelijk geweest dat het totaalplaatje van de kwaliteit van lesgeven in de teams besproken werd. Evenmin werden persoonlijke doelen bewust gekoppeld aan teamdoelen. Gezien de verschillen die we zagen in de kwaliteit van lesgeven, beoordelen we deze niet als geborgd. Leraarschap: beroepseer kan motor zijn voor schoolontwikkeling Veel leraren op Beroepsonderwijs aan Zee zijn gewend regelmatig deel te nemen aan trainingen op het gebied van hun vak of op andere vlakken die te maken hebben met onderwijsontwikkeling. De leraren vertellen dat aanvragen voor trainingen buiten de deur en binnen de eigen academie altijd gehonoreerd worden. Men laat weten zich vanuit beroepseer te willen blijven ontwikkelen Pagina 11 van 13

12 omdat de doelgroep verandert en dat van leraren vraagt dat ze mee veranderen om goed te kunnen blijven inspelen op behoeftes. Wij zien dat de leraren de laatste jaren veel ruimte hebben gekregen, maar dat we niet kunnen spreken van professionele ruimte vanwege het ontbreken van een helder kader voor ontwikkeling. De schoolontwikkeling, het gezamenlijk werken aan het ontwikkelen van het onderwijs, is op de achtergrond geweest de laatste jaren. Nu het nieuwe schoolplan bijna klaar is, kan dit leidend worden in de schoolontwikkeling en wordt het voor de schoolleiding gemakkelijker om richting te geven aan de professionalisering van het team. Schoolontwikkeling en professionalisering van leraren vinden dan in samenhang plaats. Differentiatie naar eigen inzicht, nog geen gemeenschappelijke aanpak Wij beoordelen de differentiatie binnen de lessen als onvoldoende. We hebben te weinig gezien dat verlengde instructie plaatsvond of dat leerlingen die dat nodig hadden uitdagender werk kregen. Als docenten voor hun eigen vak in beeld hebben welke leerlingen veel of juist weinig instructie nodig hebben spelen ze hier op in tijdens hun serviceronde in de les na het klassikale instructiemoment. De docenten laten weten dat nieuwe methodes veel (digitale) mogelijkheden bieden om te differentiëren. Digitaal materiaal werkt volgens hen duidelijk bevorderend. In de praktijkvakken van het vmbo is het enerzijds eenvoudig om aandacht te geven aan verschillen, zo zeggen de praktijkdocenten, omdat leerlingen zelf plannen en individueel aan verschillende opdrachten werken. Anderzijds werkt de groepsgrootte in de praktijkvakken volgens hen belemmerend. Ook in de theorievakken werkt de groepsgrootte volgens docenten belemmerend en leidt teveel differentiatie er bovendien toe dat de pedagogische relatie kan verslechteren, omdat leerlingen te veel zelfstandig werken. Wij hebben vastgesteld dat er op Beroepsonderwijs aan Zee, sector techniek, nog geen eenduidige visie is op het personaliseerd leren dat de school als speerpunt aanmerkt. Wanneer deze visie helder geformuleerd is kan deze doorvertaald worden naar handelen in de klas en kan een gemeenschappelijke aanpak ontstaan. Sociaal klimaat Gezien incidenten in het vorig schooljaar heeft de pauzesurveillance de aandacht van de school. Zowel docenten als conciërges surveilleren in de pauze. Toch blijft het volgens leerlingen hard nodig dat docenten alert blijven op pesterijen in de pauze. Ook interculturele communicatie is een aandachtspunt volgens leerlingen en mentoren. Wij wijzen erop dat beide punten de volle Pagina 12 van 13

13 aandacht nodig hebben van de schoolleiding en het team en dat preventief handelen nodig is. Docenten moeten alert zijn op signalen van leerlingen. Omdat de sociale opbrengsten van de school niet gemeten worden met een erkend instrument wegen we de indicator als niet te beoordelen. Pagina 13 van 13