Het geluk van de hersenen. Frits Milders, Lentis Groningen

Transcriptie

1 Het geluk van de hersenen D Frits Milders, Lentis Groningen 1

2 2

3 3

4 Geluk = tevredenheid Geluk is een illusie Geluk zit in de hersenen Dagelijkse taal wetenschappelijke taal 4

5 Narratieve benadering volgens Van Peursen en Ricoeur Alledaagse verhalen verwijzen naar de echte (volle) werkelijkheid (gebeurtenissen). Voorbeelden: onze eigen verhalen, verhalen van patiënten, gedichten, romans. De echte werkelijkheid is betwistbaar (tegenstrijdige narratieven) Wetenschappelijke narratieven belichten een klein stukje werkelijkheid (niet de laatste of fundamentele). 5

6 Alledaagse verhalen Mengsel van waarden en feiten (evaluatief taalgebruik) Wetenschappelijke verhalen Streven naar waardevrije feiten (beschrijvend taalgebruik) 6

7 Alledaagse verhalen Toetsingscriteria: geloofwaardig, betrouwbaar, rechtvaardig, goed / slecht Wetenschappelijke verhalen Toetsingscriterium: waar of onwaar. 7

8 Belangrijk ethisch uitgangspunt bij de narratieve benadering is: rechtdoen aan werkelijkheid (van de patiënt en de klinische realiteit) We zijn ons brein Menselijke vrijheid is een illusie Schizofrenie is een hersenziekte doen deze uitspraken recht aan de werkelijkheid? Vanuit de dagelijkse realiteit (common sense) is een ethische beoordeling mogelijk van deze wetenschappelijke uitspraken : 8

9 In de menswetenschappen wordt dagelijkse taal vertaald in wetenschappelijke taal (begrippen en klassen) Probleem: wetenschappelijke begrippen zijn gestolde dagelijkse taaluitingen contextloos waardeneutraal objectief algemeen hyponarratief gereïficeerd (tot ding gemaakt) 9

10 Geluk: Een betrekkelijk constante toestand van overwegende tevredenheid met het leven als geheel (Ruut Veenhoven) Happiness is an automatic signal (unreasoned affective experience) that indicates an organism or person s thriving 10

11 Meedoen en gelukkig zijn (kwekkeboom en Van Weert (SCP 2008) Invloed van participatie op welbevinden van mensen met beperkingen. Afhankelijke variabele: tevredenheid met het leven (rationele afweging) ervaren geluk (daadwerkelijk ervaren van het leven) 11

12 Chronisch psychiatrische patiënten Voorspellers van ervaren geluk 1. Gezondheid 2. Woonsituatie Een positieve levenshouding is de belangrijkste voorspeller van ervaren geluk! Is deze bevinding een tautologie? Positieve levenshouding: existentieel en moreel begrip open staan voor plezier belang hechten aan sociale waarden (solidariteit, tolerantie, altruïsme) minder materialistisch flexibel 12

13 verlangen, motivatie, passie, bevrediging, geluk 13

14 Swaab: geluk zit in de hersenen Stimulatie n. accumbens is voldoende voor belonend effect De n. accumbens is niet noodzakelijk voor het belonend effect Het is helaas niet mogelijk om met een stimulatieelektrode op één plaats in de hersenen een heftig geluksgevoel op te wekken. Stimulatie van de n. accumbens /septum bij een jonge man produceerde: heftige zelfstimulatie, prettige gevoelens, warmte, seksuele opwinding maar geen orgasme of een duidelijke blijk van plezier. Swaab: voorlopig zijn we dus aangewezen op de ouderwetse manier van het verkrijgen van plezier en geluk. 14

15 We zijn ons brein Swaab (2010) 15

16 We zijn ons brein voor de gein! Milders (2011) 16

17 Hersenen in de dagelijkse taal Iemand met hersens. Hij heeft geen hersens! Gebruik je hersenen! Het is hem in de hersens geslagen. Hersenloze psychiatrie. 17

18 Persoon in zijn dagelijkse talige context Bewustzijn Denken Waarnemen Willen Voelen Geheugen Vrijheid Medisch-psychiatrisch Stolsels of spookverschijnselen? Functies van de mind Functies van de hersenen Mereological fallacy 18

19 De verschillende betekenissen van denken gebruikt door personen in de dagelijkse taal in stilte broeden op de oplossing van een probleem (Rodin) zijn verstand gebruiken geloven aandacht hebben concentratie veronderstellen intelligent, gedachtenvol en creatief intelligente spraak mening vormen, oordelen, veronderstellen associëren of herinneren bedenken, voorstellen verwijzen naar zinloze ruminaties 19

20 De vrije wil (een existentieel begrip) kan alleen zinvol in relatie worden gebracht met een persoon in een (dagelijkse) taalcontext en niet met hersenen. 20

21 Is de vrije wil een illusie? Experiment van Libet (1993): de beruchte 500 en 150 milliseconden Libet: het veto op de beweging creëert nog enige wilsvrijheid Swaab: aan het veto op een beweging kan onbewuste hersenactiviteit voorafgaan. Dus de vrije wil bestaat niet! Swaab wijst de homonunculus af maar tegelijkertijd veronderstelt hij hem in zijn redeneringen. 21

22 22

23 Nancy Andreasen 1997 Juichend artikel in Science: de psychopathologie is nu echt wetenschappelijk geworden sinds we in het brein kunnen kijken! 23

24 Nancy Andreasen negatieve symptomen bij schizofrenie psychomotorische remming bij depressie hypofrontaliteit psychomotorische retardatie bij M. Parkinson Hersenfuncties worden toetsingcriteria voor gedrag en beleven: 1) Om zeep helpen van de fenomenologie! 2) Om zeep brengen grondslag hersenwetenschap 24

25 Schizofrenie is een hersenziekte Weerbarstig ethisch gevoel (Van Peursen). Analyseren van wetenschappelijke uitspraken die aan deze stelling ten grondslag liggen: taalproblemen, risicofactoren, confounders. Diverse wetenschappelijke uitspraken (narratieven) blijken meer evaluatief dan beschrijvend te zijn. Wat als een zuiver wetenschappelijke stelling imponeert blijkt een waardeoordeel te zijn (geloof) De uitspraak schizofrenie is een hersenziekte is stigmabevorderend. 25

26 Invloed van hersenwetenschap op dagelijkse ervaringen en taal Conceptuele problemen en dagelijkse ervaringen worden versimpeld, als een illusie weggezet, verdacht gemaakt, of opgelost door hersenonderzoek. Moderne mens krijgt steeds meer een biologische identiteit Hersentaal dringt door in dagelijkse taal 26

27 Hersenbeeldreligie De absolute waarheid is zichtbaar Religieuze parallellen een zichtbare God (het gouden kalf) wordt geprefereerd boven een onzichtbare ogenlust, eerst zien dan geloven Laten we de hersenen voorlopig beschouwen als een black box dan kunnen we goed fenomenologisch en conceptueel / klassificatorisch onderzoek doen. Daarna is wellicht zinvol hersenonderzoek mogelijk. 27

28 Antonio Damasio (1999) The feeling of what happens Op zoek naar het core self : Uitgangspunt: in een poging om het brein te begrijpen moet je je eerst verdiepen in de filosofie, de psychologie en de letterkunde. T.S. Eliot (Four Quartets) You are the music while the music lasts Music heard so deeply that it is not heard at all. 28

29 De illusie van het zelf (volgens de taalanalyse van Bennett en Hacker) Het begrip zelf is een aberratie. Het is ontstaan door het creëren van een illegale spatie in de voornaamwoorden myself, yourself en ourselves my self, your self our selves Myself heeft betrekking op het menselijk wezen (persoon) dat ik ben Taylor: het zelf is een positiebepaling van een persoon in een morele ruimte. 29

30 De scientistische verleiding van de hersenwetenschapper - Ontmythologiseren: dagelijkse ervaringen en taal zijn een illusie ( ruis )! - Absolute en zichtbare zekerheden: weg met de wetenschappelijk twijfel! - Streling van de ijdelheid (Putnam) 30

31 Dagelijkse taal Het primaat Common sense wetenschappelijke taal geluksonderzoek dominante hersentaal Dagelijkse taal versimpeling wetenschappelijke taal reïficatie 31

32 Modern hersenonderzoek Wetenschappelijke vooruitgang of achteruitgang? Geluk of ongeluk? 32