VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN

Transcriptie

1 VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN VERKIEZINGEN IN KOEDIJK VAN DE STATEN DER PROVINCIE HOLLAND IN 1819 STUKJE GESCHIEDENIS IN HET KORT Holland was na de Franse periode uit het departement Monden van de Maas en het grootste gedeelte van het Zuiderzeedepartement met de grondwet van 1814 tot één Nederlandse provincie samengevoegd, met als hoofdstad Den Haag. Bij de grondwetsherziening van 1840 werd deze provincie gesplitst in Noord- en Zuid- Holland, met de hoofdsteden Haarlem resp. Den Haag. De eerste leden van de Provinciale Staten (wat tot 1848 alleen Staten werden genoemd) werden in 1814 benoemd door de soevereine vorst Willem I, maar daarna gekozen door de ridderschap, de steden en de landelijke stand (de drie standen genoemd). In 1840 werden door de ridderschap 6, de steden 44 en de landelijke stand 22 leden gekozen. Totaal waren er op dat moment dus 72 leden in de (Provinciale) Staten van Noord-Holland. De leden werden gekozen voor een periode van drie jaar. Met ingang van 1825 werd dit voor een periode van zes jaar en trad om de twee jaar een derde deel van de leden van iedere stand af. De drie standen moesten toen dus iedere twee jaar een derde deel van al hun leden in de (Provinciale) Staten kiezen. De verkiezingen gingen volgens het getrapte districtenstelsel. De provincie werd verdeeld in stadsdistricten en plattelandsdistricten. Per district werd een lijst samengesteld van verkiesbare mannen uit dat district en daaruit konden de kiesgerechtigden uit datzelfde district hun favoriete personen kiezen en daarop hun stem uitbrengen. De gekozen mannen van de lijst vormden dan zelf weer een kiescollege, dat uit haar midden de vertegenwoordigers voor haar district koos voor de (Provinciale) Staten. De ridderschap koos haar edelen of vertegenwoordigers in directe verkiezing, een voorrecht waar met de grondwetsherziening in 1848 en de daarop volgende Provinciewet in 1850 een einde kwam. Vanaf toen werden alle leden volgens het getrapte districtenstelsel gekozen. Kiezers en gekozenen moesten man zijn en een zekere geschiktheid en maatschappelijke welstand bezitten, zoals een bepaald belastbaar inkomen. Dit was het zogenaamde censuskiesrecht. Met ingang van 1917 werd het algemeen kiesrecht ingevoerd en vanaf 1919 kregen ook vrouwen het kiesrecht.

2 DE VERKIEZINGEN VAN 1819 IN KOEDIJK Een mooi voorbeeld van dergelijke verkiezingen, zijn de verkiezingen van 1819, waarvan nog verschillende originele stukken bewaard zijn gebleven in het Gemeentearchief van Koedijk. Samen met andere stukken werd begin mei 1819 een Extract uit het Reglement omtrent de samenstelling van de Staten der Provincie Holland meegestuurd naar de gemeente Koedijk. Uit dit reglement blijkt, dat de provincie Holland verdeeld was in 27 kiesdistricten. Koedijk was samen met 22 andere gemeenten ingedeeld in het 4 e District, met als hoofdplaats Schermerhorn. Het 4 e district bestond uit de gemeenten: Berkhout, Avenhorn, Grosthuizen, Scharwoude, Oudendijk, Beets, Schardam, Oosthuizen, Etersheim, Schermerhorn, Ursem, Heerhugowaard, Veenhuizen, Oterleek, Oudkarspel, Noord-Scharwoude, Zuid-Scharwoude, Broek op Langedijk, Oudorp, St. Pancras, Koedijk, Schoorl en Groet. Ieder district zal bij meerderheid van stemmen twaalf kiezers in het kiescollege benoemen. Raadhuisje van Koedijk Hiertoe ontvangen alle stemgerechtigde ingezetenen van de gemeente een exemplaar van de algemene lijst met kandidaten voor het kiescollege en een stembiljet. (Zie voor de algemene lijst of Alphabetische naamlijst der contribuanten de bijlage A) Elke stemgerechtigde vult de namen van de personen die hij van de algemene lijst kiest in op het stembiljet. In dit geval moeten er 12 namen worden ingevuld. Het formulier wordt eigenhandig door hem ondertekend en vervolgens gesloten. Als hij zijn handtekening niet kan schrijven, mag hij dit door een ander laten invullen, of door een publiek persoon of door twee ter goeder naam staande particulieren. Dit moet wel worden aangegeven. (Zie voor enkele ingevulde stembiljetten de bijlagen B)

3 Na drie dagen worden de stembiljetten weer opgehaald door vertegenwoordigers van het plaatselijk bestuur, in een met drie onderscheidenlijk werkende sloten, gesloten bus of kist, van de nodige opening voorzien, waarin de stembiljetten door de ingezetenen gestoken kunnen worden. De sleutels worden bewaard door een van de leden van het plaatselijk bestuur en door twee leden van de commissie van stemgerechtigden. De bus of kist met stembiljetten wordt daags na het ophalen in de vergadering van het gemeentebestuur, in bijzijn van een commissie van tenminste drie leden uit de stemgerechtigde ingezetenen geopend en dan wordt overgegaan tot het tellen van de stemmen. Alle stembiljetten zullen gedurende een periode van drie maanden moeten worden bewaard en daarna worden verbrand. (Opmerking: Dit laatste is dus niet gebeurd, want zij bevinden zich nu nog in het Gemeentearchief) Op 13 mei 1819, voormiddags ten tien ure wordt dan door het Gemeentebestuur van Koedijk, in bijzijn van de leden van de Commissie uit de stemgerechtigde ingezetenen aldaar, op het raadhuis, nadat de vergadering door de schout was geopend, overgegaan tot de opening van de bus. In de bus waren 43 stembiljetten aanwezig, die behoorlijk verzegeld waren en, zoals bij opening van de biljetten bleek, behoorlijk waren ingevuld. Hierna ging men over tot het tellen der stemmen: Jan Groenewoud 42 stemmen Pieter Stam 37 stemmen Klaas Appetijd 35 stemmen Klaas Verwer 34 stemmen Hilbrant Klaasz Lammerschaag 34 stemmen Pieter Hart 33 stemmen Klaas de Boer 27 stemmen Pieter Blom 27 stemmen Jan de Waal 21 stemmen Cornelis de Boer 20 stemmen Fredrik de Boer 18 stemmen Abraham Borst 17 stemmen Pieter Garmentsz 16 stemmen Cornelis Eecen 15 stemmen Klaas Akkerman 14 stemmen Pieter Miessen 13 stemmen Wapen provincie Holland Hilbrant Lammerschaag 12 stemmen Aldert Pater 11 stemmen en verder nog 31 personen met 8 of minder stemmen. Op de algemene lijst stonden 68 namen, dus 19 personen kregen hiervan in Koedijk geen enkele stem. Het proces-verbaal van deze stemopneming voor kiezers tot de benoeming van een lid ter Staatsvergadering van de Provincie Holland werd ondertekend door: Jan Groenewoud (Schout) Pieter Stam Klaas Appetijd Klaas Verwer Klaas Hooghuijs H. Lammerschaag R. Grootewal

4 Maarten Graafzant Pieter Boldewijn Op 17 mei 1819 worden dan aan de schout van Koedijk brieven toegezonden met het verzoek deze uit te reiken aan twee personen welke binnen de gemeente Koedijk zijn benoemd tot kiezers voor het 4 e district. Eén brief is voor Jan Groenewoud en de ander zal, gezien de verkiezingsuitslag zijn geweest voor Pieter Stam. In de brief staat, dat betrokkene tot kiezer van het 4 e district is benoemd en dat de kiezers-vergadering van de Heeren Kiezers van dit district zal plaats hebben op 1 juni 1819 in het raadhuis van Schermerhorn, de hoofdplaats van het district. Hij wordt uitgenodigd aan deze vergadering deel te nemen en over te gaan tot de benoeming van een lid in de Vergadering der Staten van Holland, alsmede een plaatsvervanger hiervan. Op 2 juni 1819 wordt dan een brief ontvangen van Jan Iman Hendrik van Wickevoort Crommelin ( ), dat hij het lidmaatschap van de Staten van Holland aanvaardt. Familiewapen van Wickevoort Crommelin WAT OPVALT BIJ DEZE VERKIEZING Kiezers en gekozenen moesten man zijn en een zekere geschiktheid en maatschappelijke welstand bezitten, zoals een bepaald belastbaar inkomen. Op de algemene lijst met kandidaten voor het kiescollege staan echter ook enkele weduwes en erven vermeld. Hoe deze verkiesbaar waren is mij niet duidelijk geworden. Ook op de stembiljetten komen een paar weduwes voor. Deze biljetten werden wel geldig verklaard, te weten de weduwe Diepsmeer en Grietje Nijhof (weduwe Jacob Hoogland). De kiesgerechtigde ingezetenen stemden grotendeels op Koedijker kandidaten. Slechts een enkele buitenstaander kreeg in Koedijk een stem. Ook kregen de bestuurders van de gemeente de meeste stemmen. De stembiljetten hadden na drie maanden bewaring moeten worden verbrand. Dit is niet gebeurd. Werden de stukken bewust bewaard door Jan Groenewoud, die niet alleen schout was van Koedijk, maar ook de meeste stemmen kreeg en gekozen werd tot een van de kiezers voor het 4 e district? Was hij hier trots op of was het gewoon een foutje? We zullen het nooit weten. Van de 43 ingeleverde stembiljetten zijn er nu nog 36 in het gemeentearchief aanwezig. Cor Visser Bronnen: Reg. Archief. Alkmaar, Gemeentearchief Koedijk Grondwet en Kieswet

5 Bijlage A - Algemene lijst met kandidaten

6 Bijlage B1 Stembiljet Simon Bourgonje van Koedijk

7 Bijlage B2 Stembiljet Grietje Nijhof van St. Pancras/Koedijk

8 Bijlage B3 Stembiljet van IJsbrand Briefjes van Huiswaard/Koedijk