RIBW Zaanstreek Waterland en West-Friesland Herstel en herstelondersteunende zorg

Transcriptie

1 Dit boekje is bestemd voor mensen met een langdurige psychische kwetsbaarheid en iedereen die met hen te maken heeft of krijgt, zoals onze medewerkers, familieleden, vrienden, kennissen, bestuurders, managers en hulpverleners binnen de gezondheidszorg, gemeenten, welzijnsorganisaties en woningcorporaties. RIBW Zaanstreek Waterland en West-Friesland Herstel en herstelondersteunende zorg RIBW Zaanstreek, Waterland en West-Friesland Slenkstraat 201-4, 1441 MN Purmerend Tel: (0800) Maart 2012

2 We zien eerder de cliënt dan de mens erachter Over herstel en herstelondersteunende zorg RIBW ZWWF ontwikkelt zich tot een herstelondersteunende organisatie. Dit betekent een verandering in de begeleiding van cliënten. De begeleiding staat in dienst van het herstelproces en heeft tot doel de cliënt te leren zo veel mogelijk zichzelf te helpen. Het gaat er om dat de cliënten hun weg naar herstel gaan verkennen en de weg vinden naar hun eigen kracht, het leven dat zij willen leven en de ondersteuning die zij daarbij nodig hebben. In deze uitgave staan we stil bij herstel en herstelondersteunende zorg en lichten we de daarbij behorende aanpak nader toe. Overal waar in deze uitgave met hij en zijn verwezen wordt naar de cliënt, kan ook zij en haar worden gelezen. Nederland In Nederland leven circa mensen met een ernstige psychiatrische aandoening. Zij hebben last van de aandoening én van de gevolgen ervan. Voor velen onder ons is het niet vanzelfsprekend om mensen die leven met een langdurige psychische kwetsbaarheid in de eerste plaats als mens, burger, wijkbewoner en buur te ervaren. We zien eerder het ziektebeeld en dus een patiënt dan de mens erachter. Dat is kil en werkt vervreemdend voor de mensen om wie het gaat. 3 Voordat cliënten bij RIBW ZWWF in begeleiding komen, hebben zij vaak al heel wat meegemaakt. Verlies van eigenwaarde, van dromen en van een

3 onbezorgd leven en een toekomst. De extra problemen en reacties vanuit de samenleving versterken het gevoel van onzekerheid en angst en het gevoel niet meer mee te kunnen doen in deze maatschappij. Goede begeleiding begint daarom met iemand leren kennen en luisteren naar zijn verhaal. Het verhaal achter de diagnose dat bestaat uit wensen, dromen en vragen over heden, verleden en toekomst. Ondersteuning Herstelondersteuning gaat uit van cliënten en hun zelfbeschikkingsrecht en kijkt naar hen als ervaringsdeskundigen, als autonome mensen die door reacties in de maatschappij en hulpverlening kwetsbaar zijn geworden. Herstel vindt plaats als mensen zich voorbij deze kwetsbaarheden kunnen bewegen, hun eigen zelfstandigheid kunnen vinden en een waardevolle plek in de wereld kunnen veroveren. Om de visie op herstelondersteuning te realiseren, legt RIBW ZWWF meer de nadruk op het bereiken van een gewenst leven dan op het verminderen van de symptomen. 4 Wat is herstellen? Herstellen is geen methodiek voor begeleiders, maar iets dat cliënten zelf doen. Begeleiders kunnen ruimte maken om herstelprocessen te ondersteunen. Bij herstel denken we al gauw aan de medisch-wetenschappelijke definitie van herstel, waarin genezing centraal staat. Het gaat dan om herstel van een ziekte. De symptomen verdwijnen en de ziekte gaat over. In de psychiatrie Herstellen doen cliënten zelf

4 wordt met het woord herstel iets anders bedoeld. Daar gaat herstel over de manier waarop cliënten met hun psychische kwetsbaarheid omgaan, over hoe zij het een plek geeft in het leven en de pogingen een bevredigend en zinvol leven op te bouwen. Herstellen is een uniek proces van persoonlijke verandering waarin ruimte is voor zingeving en het opnieuw betekenis geven aan het leven. Herstellen betekent voor de cliënt accepteren van zijn kwetsbaarheden alsook de beperkingen die daaruit voortvloeien. Het veronderstelt een actieve vorm van accepteren: niet berusten in de kwetsbaarheden, maar uitgaan van de mogelijkheden. De cliënt heeft hierbij zelf de regie. Herstellen verloopt vaak grillig, waarbij cliënten terugvallen en opnieuw moeten starten. Uitgangspunt is dat ieder mens de potentie heeft om te herstellen. Bij herstelprocessen gaan mensen vanuit een uitzichtloze situatie naar een situatie waarin ze weer een levensdoel hebben. Goede zorg is afgestemd op de wens van de cliënt om te willen veranderen. Goede zorg is afgestemd op de wens van de cliënt 7

5 Waar moeten mensen met een psychische kwetsbaarheid van herstellen? Hun kwetsbaarheid door hun aandoening. Hun psychisch lijden, in het zorgsysteem en in de samenleving. Hun (zelf)stigma. Schade aan hun persoonlijke identiteit en hun maatschappelijke identiteit. Trauma s die zij in de zorg hebben opgelopen. Het gevoel van hopeloosheid en machteloosheid. Ontwrichting van hun leven. Het verlies van perspectief en van hun dromen. 8 Mens zijn Een cliënt is niet zijn diagnose die met een hapklare aanpak geholpen kan worden. Binnen de begeleiding is daarom evenwicht tussen de wetenschap van de diagnose en de mens om wie het gaat. Voor veel begeleiders betekent dit een omslag van objectdenken naar persoondenken. De cliënt is regisseur van zijn eigen leven. Herstellen is een proces van cliënten. Dit betekent dat de cliënt zelf mogelijkheden heeft om zijn leven inhoud te geven. De begeleider sluit daarbij aan en ondersteunt de cliënt. De focus ligt op wat de cliënt nodig denkt te hebben. Maar medewerkers en cliënten zijn in eerste plaats mens. Een cliënt moet zich bij RIBW ZWWF thuis voelen, begrepen, gerespecteerd, geholpen en veilig voelen. Een eerlijk, persoonlijk, wederkerig en menselijk contact tussen begeleider en cliënt is van groot belang voor herstelondersteunende zorg. Een cliënt is meer dan zijn diagnose

6 Begeleiding en begeleider Goede begeleiding begint bij een goede match tussen begeleider en cliënt. Bij de start wordt daarom veel geïnvesteerd in het opbouwen van vertrouwen en een goede (werk)relatie. Daarbij wordt uitgegaan van gelijkwaardigheid en wederkerigheid. De kern van herstelondersteunende begeleiding vormt de menselijke benadering, waarbij de begeleider vanuit zijn professie naast de cliënt staat. Het is een relatie waarin beiden kunnen zijn wie ze zijn. Binnen die relatie vormen de vijf B s betrouwbaar, betrokken, bekwaam, bewust en betekenisgevend de kern. De kern vormt de menselijke benadering Betrouwbaar De cliënt kan altijd op de begeleider rekenen. Doe wat je zegt en zeg wat je doet is hierbij belangrijk. In een goede begeleidingsrelatie is sprake van wederzijds vertrouwen in elkaar. Betrokken De begeleider is oprecht geïnteresseerd in het verhaal van de cliënt. Het gaat erom de ander te leren kennen. Bekwaam De begeleider professioneel (bekwaam) en persoonlijk (betrokken). Deze twee benaderingen kunnen soms op gespannen voet met elkaar staan. Het vergt bekwaamheid van een begeleider om hierin het juiste evenwicht te vinden. 11

7 Bewust begeleiden Bewust begeleiden vergt een beroepshouding die niet in één dag is aangeleerd. De begeleider is zich bewust van zijn eigen handelen en kan zijn handelen legitimeren. Maar hij is ook verantwoordelijk voor het aangeven van zijn eigen morele grenzen. Zo kunnen er situaties zijn waarbij een begeleider afwijkt van de basisnormen van gelijkwaardigheid en de keuzemogelijkheid van de cliënt, bijvoorbeeld bij een poging tot suïcide, agressief gedrag of ernstige verwaarlozing. De begeleider grijpt dan in en neemt tijdelijk de regie over. Betekenisgevend begeleiden Binnen de begeleiding is de cliënt opdrachtgever en eigenaar van zijn leven. Uitgangspunt is dat de cliënt de regie heeft. De begeleider sluit zich aan bij het tempo waarin de cliënt zijn weg bewandelt en verdiept zich in de leefwereld van de cliënt. Hij ondersteunt de cliënt bij zijn zoektocht naar een zinvolle invulling van zijn leven, helpt hem opnieuw te durven dromen, denken en doen. De beslissing van een cliënt is doorslaggevend. De cliënt moet ruimte hebben om eigen fouten te maken. Van fouten kun je leren en dit leidt tot groei. 12 Begeleiden van het herstelproces In het herstelproces is een aantal fasen te onderscheiden. In de praktijk vormen die fasen geen lineair proces. De herstelfasen zijn: overweldigd worden door de aandoening; worstelen met de aandoening; leven met de aandoening; leven voorbij de aandoening. De cliënt heeft de regie

8 Het moment waarop een herstelproces begint, is voor iedereen anders. Herstellen is een complexe en tijdrovende onderneming waarin zich vele crisissen, keerpunten en momenten van terugval kunnen voordoen. Een fase kan lang duren en soms blijft iemand zelfs de rest van zijn leven in een fase. Herstelfactoren Uit verschillende onderzoeken blijkt er een aantal gemeenschappelijke factoren te zijn die herstel en ook de kwaliteit van leven kunnen bevorderen of belemmeren. Die herstelbevorderende factoren zijn: Hebben van keuzemogelijkheden is noodzakelijk voor het herstelproces Keuzemogelijkheden Het hebben van keuzemogelijkheden is noodzakelijk voor een herstelproces. De begeleider biedt mogelijkheden aan, maar de uiteindelijke beslissing ligt bij de cliënt. Door te kunnen kiezen krijgt de cliënt weer de macht en controle over zichzelf terug. Hoop, geloof en vertrouwen Pas als iemand weer een doel heeft om voor te leven, is het mogelijk om beperkingen te accepteren en te werken aan zijn herstelproces. Dit proces wordt gekarakteriseerd door het overwinnen van gevoelens van wanhoop en hulpeloosheid. Op weg naar herstel wordt plaatsgemaakt voor hoop, optimisme en toekomstperspectief. Dit is vaak het startpunt van verandering en het begin van een keuze voor het eigen herstel. 15

9 Vervullen van sociale rollen Veel cliënten zijn de rollen die ze voorheen vervulden, verloren. Bij herstelprocessen stappen cliënten uit hun rol van cliënt naar andere rollen, zoals burger, partner en collega. Het gebeurt vaak dat, als een cliënt bezig is met zijn herstel, hij vanzelf weer rollen oppakt. Iemand die herstellende is, leert om te gaan met emotionele tegenslagen zonder dat het zijn sociale rol verstoort en zonder dat de tegenslag gelijk wordt gelabeld als symptoom. Betekenisvol netwerk Bij cliënten is een betekenisvol netwerk door de ziekte vaak kleiner geworden en zijn veel vrienden of familie afgehaakt. Cliënten zien het hebben en herstellen van relaties met vrienden of familie als belangrijk onderdeel van hun herstelproces. Een begeleider kan de cliënt stimuleren om weer contact met oude bekenden of familie te zoeken. Veel cliënten hebben ook baat bij steun van lotgenoten. Deelname aan activiteiten Bij werk of een andere vorm van dagbesteding worden mensen aangesproken op hun kwaliteiten en krijgen zij positieve bevestiging. Het leidt de aandacht van de stoornis af en verhoogt het gevoel van welzijn. Bovendien komen cliënten zo weer in contact met de buitenwereld. Veel cliënten hebben baat bij steun van lotgenoten 16

10 Ondersteuning bij praktische zaken Uit onderzoek blijkt dat domeinen als huishoudelijke ondersteuning en hulp bij praktische zaken volgens cliënten te weinig aandacht krijgen. Meedoen in de samenleving wordt vaak belemmerd door financiële problemen. Bij voldoende geld kunnen basisnoden worden ingewilligd. Dit kan een startpunt betekenen voor herstel. Het helpt als een begeleider meedenkt bij zaken die een cliënt stress opleveren. Samen met de cliënt kan gezocht worden naar mogelijke oplossingen. Meedoen in de samenleving wordt belemmerd door dagelijkse zorg Juiste medicatie Veel cliënten noemen medicatie als belangrijke factor die het herstel kan bevorderen. Bij herstelondersteunende zorg krijgt de cliënt de kans om met de psychiater te zoeken naar een geschikte dosering van het juiste medicament, passend bij de behandeling. Als de cliënt dit wil, kan de begeleider een rol spelen bij het beheer en het verstrekken van de medicijnen. 19

11 RIBW ZWWF De Regionale Instelling voor Beschermd Wonen Zaanstreek, Waterland en West-Friesland (RIBW ZWWF) is één van de 23 RIBW s in Nederland. RIBW ZWWF biedt begeleiding aan mensen met langdurige psychiatrische en/of psychosociale problematiek in hun streven om op hun eigen manier te wonen, de dag te besteden en sociale contacten te onderhouden. RIBW ZWWF telt ruim 300 medewerkers en bestond 25 jaar in eigen manier van wonen, werken en sociale contacten onderhouden Dienstverlening RIBW ZWWF kent verschillende dienstverleningsvormen. Zo biedt RIBW ZWWF woonbegeleiding in beschermde woonvormen, in groepsverband, individueel en in twee trainingscentra voor jongeren. RIBW ZWWF biedt ambulante begeleiding; begeleiding aan huis. De cliënt woont zelfstandig en krijgt begeleiding bij het organiseren van de dagelijkse dingen in het leven. Tot de overige diensten behoren onder meer werken, leren en dagbestedingactiviteiten en sociale activering. 20

12 23 22