COMYVERS. Zorg voor ouderen met een verstandelijke beperking. Herkennen van/omgaan met slikproblematiek. trainer: Yvonne Verstappen.

Transcriptie

1 Zorg voor ouderen met een verstandelijke beperking Herkennen van/omgaan met slikproblematiek trainer: Yvonne Verstappen Welkom

2 Voorstellen Yvonne Verstappen, logopedist Logopedist / Algemeen Taalwetenschapper Werkzaam Amarant en Prisma (Brabant) Trainingen/workshops slikproblemen, communicatie en/of dementie Luc Bastiaanse, AVG (afwezig) Ipse de Bruggen Erasmus MC 2

3 Inhoud workshop Slikproblemen herkennen (screening /signaleren / diagnostiek): Normale slikproces Verslikken signalen Gevolgen Interventie: factoren van invloed Specifieke vragen/wensen? Tussendoor eten en drinken= OK 3

4 Ervaringsoefening eten en drinken

5 Anatomie slikgebied 5

6 Normale slik 6

7 Verslikken 7

8 Definitie Verslikken = aspireren Wanneer er eten, drinken of speeksel in de luchtpijp terecht komt in plaats van in de slokdarm. (Logemann, J.(2006) Slikstoornissen) (= onder stembandniveau) 8

9 Slikken is Spierspanning Genoeg kracht Coördinatie Goede samenwerking Sensibiliteit Voelen wat er gebeurt 9

10 Normale slik 10

11 Wat gaat er fout? 11

12 Wat gaat er fout? 12

13 Wat gaat er fout? 13

14 Wat gaat er fout? 14

15 Wat gaat er fout? 15

16 Fase 1: Orale fase Signalen van problemen: Moeite met afhappen Eten en drinken loopt uit de mond Voedsel verspreidt zich door de mond zonder een bolus te vormen Te weinig kauwbewegingen voor het type bolus Sabbelen in plaats van kauwen Hamsteren en proppen 16

17 Fase 2: Transport fase Signalen van problemen: meer dan één keer naslikken om het eten en drinken weg te krijgen resten achter op de tong, in de wangzak of in de keel NA het slikken 17

18 Fase 3: Faryngeale fase Signalen van problemen: Vieze neus en niezen (Mogelijk onvolledige afsluiting huig en keelwand) Hoesten, kokhalzen en benauwdheid (mogelijk: eten of drinken in luchtpijp of resten in keelholte) 18

19 Fase 4: Oesofageale fase Signalen van problemen: Hoesten na het eten Teruggeven van eten: in de mond of via buis van Eustachius naar middenoor Kloppen op de borst (mogelijke oorzaak: bv. verminderde peristaltiek of slecht/niet openen van de bovenste of onderste slokdarmsfincter) 19

20 Belangrijk verschil! Twee soorten risico s: Risico op aspiratiepneumonie Risico op incident met adembelemmering Bij interventiekeuze altijd bedenken welke van de 2 risico s speelt 20

21 Instrumenten opsporen slikproblemen DDS: screenings- en onderzoeksinstrument slikstoornis Signaleringslijst verslikken > 50 jaar (kennispleingehandicaptensector): slikstoornis én risico op verslikken door elkaar Choking Risk Assessment(CRA): risico op verslikken Aanvullend: cervicale auscultatie Overige onderzoekslijsten

22 Dysphagia Disorder Survey: DDS Screeningsinstrument verschillende fasen slikstoornis: Joan Sheppard Gestandaardiseerd tov populatie verstandelijk beperkten én tov specifieke ernstgroep analyse oude data: conclusie ook geschikt als onderzoeksinstrument

23 Choking Risk Assessment 10 items: score (>50 = risico) Grotendeels door begeleider in te vullen Voorspellende waarde voor incident met adembelemmering binnen 5 jaar Weging van items nodig: nu: arts en logo beslissen samen wel of geen actie

24 Onderzoeksmethoden 1. FEES (Fiberoptic Endoscopic Evaluation of Swallowing) : slangetje via neus in keel Geschoold + samenwerking met KNO-arts Extra moeilijk bij VB vanwege gedrag en/of fysieke belemmeringen In thuissituatie Sensibiliteit testen Deel van het slikproces in beeld 70% FEES onderzoek lukt bij verstandelijk beperkten

25 Onderzoeksmethoden 2. Slikvideo: - Afdeling radiologie in ziekenhuis - Hele slikproces: van lippen tot maag - Wereldwijd: gouden standaard - Doelen: oorzaak dysfagie ontdekken én aanwijzingen voor behandeling - Mogelijk opzet: - Logopedist van instelling met cliënt - Consult in ziekenhuis bij logopedist/kno

26 Onderzoeksmethoden 2. Slikvideo aandachtspunten: Doen bij: aspiratiepneumonie, incident met adembelemmering, aanwijzingen faryngeale en/of oesofageale problemen of wanneer interventie onvoldoende effect heeft Neem eigen materiaal mee Alle consistenties Samen met radioloog puzzelen adhv eerste bevindingen LET OP: VB heeft strategieën ontwikkeld

27 Resultaten GOUD(=GezondOUD) Hoe vaak komen slikstoornissen voor? Met welke factoren hangen slikstoornissen samen? Hoe vaak worden slikstoornissen herkend? 27

28 Resultaten GOUD - methoden Dysphagia Disorder Survey Deel 1: gerelateerde factoren Deel 2: maaltijdobservatie 3 consistenties geobserveerd op 8 items 28

29 Resultaten GOUD - indeling Geen dysfagie: score 0 Lichte dysfagie: score 1 of hoger, geen score op items van de faryngeale fase Matige dysfagie: score 1 of hoger, wel score op items van de faryngeale fase Ernstige dysfagie: sondevoeding 29

30 Resultaten GOUD - prevalentie 30

31 Resultaten GOUD - associaties Hogere leeftijd Down syndroom Rolstoelafhankelijkheid Afhankelijk van anderen bij het eten Gebruik van benzodiazepines NB: geen onafhankelijke associatie met mate VB. 31

32 Resultaten GOUD - herkenning Dossiers beschikbaar van 824 cliënten Slechts 68 van hen hadden een diagnose slikstoornis Van cliënten met een slikstoornis volgens DDS stond in 89,5% dit niet vermeld in dossier 32

33 Resultaten GOUD Prevalentie slikstoornissen ouderen met een verstandelijke beperking vergelijkbaar met verpleeghuispopulatie Slikstoornissen niet alleen een probleem van de EMB-clienten Herkenning onder de maat 33

34 Kwaliteit van leven: Eigen keuze veiligheid Vanuit perspectief cliënt? gezelligheid lekker moeite met verandering Maatschappelijk wel of niet geaccepteerd risico 34

35 Welke factoren beïnvloeden het slikken nog meer? 35

36 Factoren die van invloed zijn Houding lichaam en hoofd 36

37 Factoren die van invloed zijn Conditie gebit of kunstgebit 37

38 Factoren die van invloed zijn Mondhygiëne 38

39 Factoren die van invloed zijn Longproblemen/ verkoudheid 39

40 Factoren die van invloed zijn Omgevingsfactoren 40

41 Factoren die van invloed zijn Zelfstandig eten en drinken of geholpen worden 41

42 Artikel verpleeghuispopulatie: Predictors of Aspiration Pneumonia: How Important Is Dysphagia? 42

43 Voorspellers van long- ontsteking door verslikking: Afhankelijk voor toedienen voeding en drank Afhankelijk voor mondverzorging Aantal aangetaste tanden Sondevoeding Meer dan 1 medische diagnose Aantal medicijnen Roken 43

44 Mondverzorging: Aspiratie wordt alleen een pneumonie als: Materiaal ziekteverwekkend is Bacteriële flora in orofarynx is toegenomen: Ziekte, ondervoeding, gebitsproblemen Verminderde speekselvloed (evt. a.g.v. medicatie) = grotere concentratie bacteriën in speeksel 44

45 Preventie: dysfagie plan Bij matige en ernstige dysfagie: aanleren van veilig-voedsel-toedienen-techniek (= vaak ongetraind personeel) betere mondverzorging (bv. protocol mondverzorging boek Slikstoornissen bij volwassenen H. Kalf) Vervolgens: traditionele aanpassingen van houding, technieken en consistentie 45

46 Conclusies: Aspiratiepneumonie (longontsteking door verslikking) = multifactorieel fenomeen Aspiratie en dysfagie spelen een grotev rol Ook andere risicofactoren kunnen daarbij een rol spelen. De belangrijkste risicofactor: afhankelijk zijn van anderen voor toediening van voeding of vocht 46

47 Factoren die van invloed zijn Eet- en drinkgerei 47

48 Factoren die van invloed zijn Weinig of veel speeksel 48

49 Factoren die van invloed zijn Motoriek 49

50 Factoren die van invloed zijn Gedrag (alertheid, aandacht, impulsiviteit) 50

51 Factoren die van invloed zijn Medicijngebruik beïnvloedt alertheid, spierspanning en speekselproductie 51

52 Signalering Hoesten of kuchen Benauwdheid Pijn (ontsteking / reflux) Voedsel weigering Duur van de maaltijd Gewichtsafname Longontstekingen LET OP: stille aspiratie 52

53 Interventiemogelijkheden Houding Eet- en drinkmateriaal Consistentie (dikte én structuur): let op risicovoedsel en slikken van medicatie Dosering Begeleiding bv.: (verbale) sturing of instructie (tempo) Fysieke hulp (= afhankelijk): tempo, doseren, strategie (bv. lege lepel) Omgeving: plaats, rust Medisch: gebit, mondhygiëne, medicijnen (bijwerkingen en moment van inname) 53

54 Ervaringsoefening Spekje 54

55 Interventie bruikbaar? Niveau van de cliënt Zelfstandigheid Waaruit bestaat kwaliteit van leven? Mening cliënt, cliëntsysteem, professionals Rol AVG of huisarts Multidisciplinair: samen duidelijke hulpvraag + alle factoren bespreken 55

56 Voorspellers van een incident met adembelemmering: CRA Choking Risk Assessment: Leeftijd Slikstoornis Hoesten tijdens de maaltijd en/of incident gehad Medicijngebruik met mogelijke bijwerkingen van invloed op proces van voedsel verwerken Labiliteit, eten weghalen, manische periode s Gedrag: snel afgeleid, slaperig Snel eten/drinken en proppen/gieten en verminderd kauwen Overig: houding, epilepsie, snelle ademhaling, PICA 56

57 Ouderen Ouderen: Afname spierkracht / motoriek Algehele achteruitgang 57

58 Dementie Dementie: Manier van voedsel verwerken Smaak Handeling Prikkels Na-doen / start motor congres ouderen met een verstandelijke beperking, workshop slikproblemen 2 april 2015, comyvers@gmail.com 58

59 Voor alle vragen en workshop- of scholingsinformatie: Yvonne Verstappen ComYvers: Voor vragen aan een Arts Verstandelijk Gehandicapten: of 59

60 Bronvermelding Kalf, H. e.a.(2008). Slikstoornissen bij volwassenen: een interdisciplinaire benadering. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Logemann, J. (2000)(vertaling in het NL). Slikstoornissen: onderzoek en behandeling. Pearson. Evenhuis, H. (2014) Wetenschappelijk rapport: Gezond ouder met een verstandelijke beperking. lezingen wetenschappelijk congres European Society for Swallowing Disorders 2011 en van den Engel-Hoek, L. (opdracht master 2006). Thema: doeltreffendheid en effect: wat is de prevalentie van dysfagie? Langmore S. et al. (1998) Predictors of Aspiration Pneumonia: How important is Dysfagie? Dysfagia, 13: 69-81