Erfgoeddag Helden van bij ons

Transcriptie

1

2

3 Erfgoeddag 2012 Helden van bij ons Ternat Zondag 22 april 2012

4

5 Van harte welkom Erfgoeddag! Een succesvol cultureel evenement dat elk jaar plaatsheeft op de eerste zondag na de paasvakantie. Een bijzondere gebeurtenis rond een uitgelezen thema! Helden Volgens het woordenboek is het een begrip met vele schakeringen. Inderdaad, ook de figuren op de cover van deze brochure wijzen in die richting. Wellicht vormt het voor niemand een onmogelijke karwei om er enkele bekende hoofden op te herkennen. Misschien een prettige bezigheid vóór het slapengaan? Als eerbetuiging aan de Helden van bij ons heeft de commissie Erfgoed en Toerisme van Ternat een historisch interessant en een literair waardevol programma op punt gesteld, dat door iedereen beslist naar waarde zal worden geschat. Er is ook een gezapige fietszoektocht, waarin Sint-Katherina-Lombeek aan bod komt. Wie de Helden van bij ons wil leren kennen, wie wil weten welke verdienstelijke rol ze in de gemeente of in de parochie hebben gespeeld en waarom hun naam verbonden werd met het dorp of met een straat, krijgt vandaag daartoe een unieke kans. Alvast welkom op deze 22 april Wellicht leert u Ternat en zijn deelgemeenten eens vanuit een ander hoekje kennen. Met vreugde vernemen we ook dat het Gemeentebestuur beslist heeft de straatnaamborden van alle Ternatse helden te vernieuwen en aan te passen aan de door de cultuurcommissie geadviseerde naamgeving. Beleef een heroïsche erfgoeddag! 01

6 Nuttige gegevens 1. Historische heldenwandeling in Ternat. Vertrek met gids om 11, 14 en 16 uur aan het Gemeentelijk Sportcentrum, Pieter Van Cauwelaertstraat 40, 1740 Ternat. Doorlopend open van 10u. tot 18u. Duur: 1 uur. 2. Literaire heldenwandeling in Wambeek. Vertrek met gids om 11, 14 en 16 uur aan de pastorie van Wambeek, Pol de Montstraat 5, 1741 Ternat. Doorlopend open van 10u. tot 18u. Duur: 1 uur. 3. Fietszoektocht via Sint-Katharina en Baron Liebaert. De activiteiten in Ternat en Wambeek worden met elkaar verbonden door een fietszoektocht langsheen de zonovergoten landschappen en schaduwrijke beekgebieden van Sint-Katherina-Lombeek. Startpunt: Gemeentelijk Sportcentrum, Pieter Van Cauwelaertstraat, 40, 1740 Ternat of pastorie van Wambeek, Pol de Montstraat 5, 1741 Ternat. Doorlopend open van 10u. tot 17u. De vertrekuren zijn vrij. Duur: 1 uur. Overal ter plekke is ruime parkeergelegenheid voorzien. Geef deze brochure door aan familie, vrienden en kennissen, die hier vandaag niet konden aanwezig zijn. We nodigen hen uit om later zelf de wandelingen te maken, eventueel alleen, maar bij voorkeur in aangenaam gezelschap. 02

7 Inhoud Historische heldenwandeling in Ternat 1. Pieter Van Cauwelaert ( ) August De Feyter ( ) Jan Baptista Verbrugghen ( ) Theofiel Poodt ( ) Sint-Gertrudis (ca ca. 659) Hendrik Van Nuffel ( ) Guillielmus Van Overstraeten ( ) Everaert t Serclaes ( ) 13 Literaire heldenwandeling in Wambeek 1. Sint-Remigius (ca ca. 530) Pol de Mont ( ) Louis Braffort ( ) 22 Fietszoektocht via Sint-Katharina en Baron Liebaert 1. Sint-Katharina (ca. 300 na Chr.) Carolus Claes ( ) Julien Liebaert ( ) 32 03

8 WANDELKAART Historische heldenwandeling in Ternat 04

9 Historische heldenwandeling in Ternat We starten aan het ons bekende Gemeentelijk Sportcentrum, Pieter Van Cauwelaertstraat, 40, 1740 Ternat. Er is ruime parkeermogelijkheid en na de wandel- of fietsactiviteiten is er gulle gelegenheid voor een gezellig onderonsje of een sappige lenteverfrissing. Voor de datumliefhebbers: dit centrum werd officieel geopend op 15 juli Twee streekgidsen staan te onzer beschikking en maken ons wegwijs in een rijkelijke reeks Ternatse heldenwetenswaardigheden. 1 Nauwelijks hebben we ons vertrekplekje verlaten of daar toeven we reeds op het voetpad aan de P. VAN CAUWELAERT- STRAAT. Ze verbindt de Statiestraat met de Wambeekse Weverstraat, ter hoogte van de Kruisstraat. In 1860 heette het meest zuidelijke gedeelte ervan: Nattekouterstraet. Later werd het de Molenweg, genoemd naar de Sempstermolen ( ) op de Wilgberg. Deze straat verwierf haar benaming als eerbetoon aan Pieter Van Cauwelaert (Ternat, 14 juni Swansea, 18 december 1943), de tijdens de Tweede Wereldoorlog gesneuvelde zoon van Theofiel en van Joanna Gorlias. Na zijn middelbare studies aan het Klein Seminarie te Mechelen studeerde hij in 1938 af als onderwijzer aan de normaalschool Sint-Thomas te Brussel. Als sergeant bij het 59e Linieregiment werd hij gewond tijdens 05

10 het bombardement op Evere op 10 mei Hij werd meteen geëvacueerd naar de kust om vandaaruit te worden overgebracht naar Swansea (Engeland), waar hij drie jaar later overleed. Hij kreeg een erevermelding op het Herinneringsmonument voor de Gesneuvelde Helden aan de rechterzijde van de Sint-Gertrudiskerk. 2 We nemen nu recht tegenover ons de Kouterweg-oost. Eeuwenlang reeds vormt deze de noordelijke grens van de Nattekouter. Rechts bevindt zich de eerder kleinschalige in 2002 opengestelde verkaveling Natte Kouter. Na een paar honderd meter gaans bevinden we ons meteen in de A. DE FEYTER- STRAAT. In het zuiden sluit ze aan op de Pieter Van Cauwelaertstraat, in het noorden op de Keizerstraat, die we over een paar ogenblikken zullen bereiken. In 1866 heette de huidige August de Feyterstraat nog Keizerstraat, genoemd naar de toenmalige Brasserie de l Empereur ofte Den Keyser Brasserie, brouwerij die gedeeltelijk aan het begin ervan gelegen was. Het was destijds nog een onooglijk smal en landelijk kasseitje met sloot en enkele eeuwenoude eiken. Het meest zuidelijke gedeelte ervan was een aarden baan naar de Wilgbergstraete nu de Terlindenstraat en de bovengeciteerde windmolen toe. Later kreeg ze de benaming Wambeekstraat, gewoon omdat ze de enige ietwat begaanbare baan was naar het centrum van het zuidelijk gelegen buurdorp. Na 1945 werd ze als eerbetuiging aan August de Feyter herdoopt tot August De Feyterstraat. 06

11 August De Feyter (Sint-Ulriks-Kapelle, 28 april Ramsdonk, 17 mei 1940) was de zoon van Gustaaf en van Leontina Van Vaerenbergh. Tot aan zijn legerdienst woonde hij bij zijn ouders aan de Wambeekstraat. Hij was soldaat bij het 11e Linieregiment en is tijdens de Tweede Wereldoorlog gestorven in dienst van het vaderland. Evenals Pieter Van Cauwelaert verwierf hij een vermelding op het Monument van de Gesneuvelde Helden. 3 We bereiken nu de Keizerstraat, slaan linksaf en nemen dan even verder rechts. Dat is de J. B. VERBRUGGHENSTRAAT. Ze vormt de rechtstreekse verbindingsweg tussen de Keizerstraat enerzijds en de Markt, de Gemeentehuisstraat en de Winterweg anderzijds. Tot in 1934 droeg ze de naam Gendarmeriestraat, wegens de toenmalige inplanting van een rijkswachtkazerne ( ) op de hoek van het marktplein. Jan Baptista Verbrugghen (Ternat, ) was zaakwaarnemer van beroep en voerde het burgemeestersambt uit van 1831 tot 1872, jaar waarin hij overleed. Er zijn tal van onschatbare verwezenlijkingen, waaronder hij met fierheid zijn handtekening heeft mogen plaatsen. Dit zijn er enkele: aankoop in 1845 van het kasteeltje De Mot, aanleg van de spoorlijn Brussel-Gent (1856), inrichting van een postkantoor (1859), instelling van een wekelijkse markdag (1859), allemaal prestaties, die niet zonder slag of stoot werden afgerond. Politiek, weet je? We begeven ons nu tot aan het hoekcafé tegenover de Winterweg. Het uithangbord ervan draagt de merkwaardige benaming 07

12 Waeterheeren, een goedgekozen en niet mis te begrijpen bijnaam voor de inwoners van Ternat. Rechts is de Gemeentehuisstraat met op de achtergrond het voornoemde kasteeltje De Mot nu het gemeentehuis volgens de verankeringsijzers daterend van Een juweeltje van Vlaamse renaissance. Maar laten we beter het spoor van de professionele gids volgen. Die verstrekt ons vast en zeker een stevige portie glasheldere uitleg over een nagelnieuw administratief centrum en een hyperhippe bib. We keren nu op onze passen terug. Voor ons ligt de Markt (Plaets,1866), vaak ook de Dries genoemd. Een groot open plein omgeven door tal van financiële instellingen, handelshuizen en horecazaken. Ze wordt voor het eerste vermeld in een akte uit Wellicht is ze echter veel ouder. Haar historische driehoeksvorm verwijst vermoedelijk naar een Frankische nederzetting, daterend van de 3e-5e eeuw. De Ternatse markt werd officieel geopend op 17 november In 1913 werd de donderdagvoormiddag als de vaste marktdag ingevoerd. Te onthouden: tijdens de Sinksenkermis wordt er gevierd! Het zou immers 100 jaar geleden zijn, dat de Bloemenstoet in het leven werd geroepen. Straks daarover meer. 4 We nemen ongestoord het voetpad langsheen de huizen aan de linkerzijde van het plein en bewonderen de trotse Sint-Gertrudistoren. Aan de bankinstelling gebruiken we als doorgewinterde wandelaars uiteraard het zebrapad. Alvorens het goed te beseffen, bevinden we ons aan de Dr. TH. POODTSTRAAT. Ze is een 08

13 van de zeer oude wegen van Ternat, gezien reeds opgenomen in de Kabinetskaart van Generaal de Ferraris uit Tot in 1934 heette ze nog Kerkstraat. In 2001 werd ze grondig gerenoveerd. Theofiel Willem Poodt (Ternat, 25 april januari 1936), echtgenoot van Maria-Elisabeth Carlier was woonachtig in de historische kapelanij van Onze-Lieve-Vrouw tegenover het kasteel Kruikenburg, aan de hoek van de Statiestraat-Dreef. Hij was geneesheer en droeg de burgemeesterssjerp van 1912 tot 1920 en van 1933 tot Tevens maakte hij zich verdienstelijk als schrijver van historisch en heemkundig werk, waaronder de bekende boeken De Geschiedenis van Ternath (1896) en Roemrijk leven en dramatisch einde van Everaert t Serclaes, Sire van Wambeek, Bodeghem en Ternath Hij was het die tijdens het eerste jaar van zijn burgemeesterschap (1912), samen met zijn broer, een met bloemen versierde sjees uit zijn stalling haalde en ermee langs de Ternatse kasseiwegen ratelde. Een loflief te ere van Vera, zo beweerde hij. Niemand wist wie dat uitverkoren meisje was, maar iedereen vermoedde wel dat het iets met de lente te maken had. Wat er ook van zij, het was meteen de aanleiding tot de organisatie van een jaarlijkse bloemenstoet. In 1920 werd onder zijn beleid ook het heldenmonument ter nagedachtenis aan de gesneuvelde soldaten van beide wereldoorlogen ingehuldigd. Het bevindt zich aan het einde van de straat ter hoogte van de zijingang van de Sint-Gertrudiskerk, zijnde het Galilée-portaal. Wie naderbij treedt, merkt de namen van onze betreurde oorlogshelden Pieter Van Cauwelaert en August De Feyter. Ook de andere jongens, van wie de naam in het arduin gebeiteld staat, worden uiteraard met alle eerbetoon opgenomen in de galerij van Helden van bij ons. 09

14 5 En meteen bevinden we ons voor de majestatische gerenoveerde Sint-Gertrudiskerk, die qua stijl aansluit bij de laat-brabantse gotiek uit de 15e-16e eeuw. De drempel bevindt zich op circa 24 meter boven de zeespiegel. Het torentje aan de zijkant draagt een kruik, zinspelend op de heerlijkheid Kruikenburg. Enkele meters eronder vertelt het jaartal op de zonnewijzer ons de ouderdom van de westertoren: Even binnenlopen is geen zonde. Zeker niet als men weet dat in Ternat heel het jaar door de gedachtenis aan 900 jaar Parochia de Nath wordt gevierd, met onder andere een tentoonstelling in de kerk tijdens de sinksendagen en een uniek boek: 900 jaar geestelijken uit Ternat van de hand van Jozef De Ridder. De patrones van Ternat is de heilige Gertrudis (ca. 626 ca. 17 maart 659), jongste dochter van Pepijn de Oude van Landen en van de heilige Itta van Nijvel, en later abdis van het klooster aldaar. Ze wordt aangeroepen tegen ratten- en muizenplagen, en dat merkt men boven het altaar in de rechterzijbeuk, waar haar beeltenis prijkt, met in de hand een staf waar het ongedierte vlijtig tegenop klautert. Haar feestdag valt op 17 maart. Heb in de linkerzijbeuk aandacht voor het prachtige glasraam (1973) van kunstenaar Maurice Nevens. Het stelt de heilige Gertrudis voor die de kerk op de hand draagt. Bemerk ook op som- 10

15 mige plaatsen de wapenschilden van de heren van Kruikenburg. Eens buiten het kerkgebouw en met de rug naar het voorportaal toe bewonderen we de Dreef, de verbindingsweg van de kerk met het kasteel Kruikenburg. Hij werd aangelegd in 1660, 2 jaar voor de heerlijkheid Cruyckenborgh tot graafschap werd verheven. Aan onze rechterhand slaan we nu de neerwaarts lopende wegel naar de Borredam in. Daar nemen we links. We volgen de stoere bakstenen muur. Erachter bevindt zich de pastorie, een heerlijke curiale woning met park en vijver, waarvan de eerste steen werd gelegd op 4 februari Tegenover de toegangspoort bevond zich enkele decennia geleden de overgang van de spoorlijn Brussel-Gent, officieel geopend op 1 mei We volgen de bocht naar links en ontdekken meteen de benaming van de straat: H. VAN NUFFELSTRAAT, voorheen s Heerenstraete, die evenals de Dreef naar de ingang van het domein Kruikenburg leidt. Deze straat werd genoemd naar Hendrik Van Nuffel (Pamel, 1871-Ternat, 1936), voormalig pastoor van Ternat. Na zijn priesterwijding op 19 september 1896 was hij gedurende acht jaar directeur van Institut Saint-Joseph, pensionnat pour garçons, gelegen nabij het station van Ternat. Nadien was hij achtereenvolgens onderpastoor ( ) en pastoor ( ) van de Sint-Gertrudiskerk. Pastoor Van Nuffel staat bekend als een legendarische figuur. Reeds tijdens zijn opdracht als parochieherder verwierf hij de erenaam heilig pastoorken, omdat hij aanzienlijk meer dan 11

16 nauwgezet de werken van barmhartigheid beoefende en in het bijzonder dat van de edelmoedigheid. Zo wordt verteld dat hij bij zijn overlijden enkel een tot op de draad versleten toga achterliet. 7 Halverwege de Van Nuffelstraat merken we rechts de G. VAN OVERSTRAETENLAAN. Ze verbindt de Pastoor Van Nuffelstraat met de Statiestraat en werd opengesteld in Tot een jaar voordien was het hier een vrij drassige omgeving, nu daarentegen een schilderachtige met bomen beplante weg. Guillielmus Van Overstraeten (Ternat, ) was bediende van beroep. In 1947 ontving hij de burgemeesterssjerp en droeg die tot in 1956, jaar waarin hij zijn ontslag indiende bij de Koning. Belangrijk tijdens zijn beleid waren de overeenkomst met Asse betreffende de gemeentelijke brandbeveiliging en de toetreding tot de Nationale Maatschappij der Waterleidingen, beide in Onder zijn bevoegdheid werden door het gemeentebestuur ook besprekingen aangeknoopt met de Samenwerkende Bouwmaatschappij van het Pajottenland en met de Samenwerkende Kredietmaatschappij voor Leningen tot Bouw van Werkmanswoningen (1954). In 1957 kon worden begonnen met de aanleg van de allereerste Ternatse woonwijk, de wijk Cantillon. Met uitzicht op de nagelnieuwe gebouwen van het Sint-Jozefsinstituut belanden we in de Statiestraat. 12

17 We gaan nu naar links. Een honderdtal meter verderop is de ingang naar het kasteel Kruikenburg toe. We glippen even binnen via de immer openstaande toegangspoort en de erachter liggende dreef. Een prachtig in u-vorm opgetrokken waterslot verheft zich voor onze bewonderende blikken. Omstreeks 1250 was de heerlijkheid eigendom van ene Arnout van Wesemael, nadien van zijn afstammelingen. In 1381 werd het aangekocht door Everaert t Serclaes, een Brussels patriciër. Door erfenis, huwelijk en verkoop kwam het later in handen van andere adellijke geslachten, met name de Fourneau ( ) en de Lichtervelde ( ). In 1938 kwam het kasteel in handen van de Broeders van de Christelijke Scholen. 8 Monument van stervende t Serclaes aan de Grote Markt in Brussel. Wrijven over zijn rechterarm zou een jaar lang geluk in de liefde brengen. 13

18 Opnieuw aan de Statiestraat ontmoeten we in de richting van het centrum rechts de E. T SERCLAESSTRAAT. Ze vertrekt aan de westelijk gelegen gebouwen van het Sint-Angela-instituut, volgt grotendeels de grens van het domein Kruikenburg en geeft uit op de Terlindenstraat, ter hoogte van de Sempstweg. In 1750 heette ze de Pinnestraet. Pinne is een oud woord voor rechtbank en wordt in zijn oorspronkelijke betekenis nog zelden gebruikt, tenzij dan in de volkse zegswijze: voor de pinne komen, wat nu zoveel betekent als tevoorschijn komen. Everaert t Serclaes (ca maart 1388), schepen van Brussel, kwam, zoals bovenvermeld, in 1381 in het bezit van Kruikenburg en maakte er zijn buitengoed van. In 1356, amper 36 jaar oud, onderscheidde hij zich tijdens de strijd tussen de Brabanders en de Vlamingen. De inzet was: Brussel. Zijn koelbloedigheid en inzicht leverden hem niet alleen de zege op, maar ook de eretitel Verlosser van Brussel, en terecht, want door zijn inspanningen werd tussen 1357 en 1379 een tweede ruime stadsomwalling aangelegd. In 1388 had hij echter andere katten te geselen. Nadat hij vernomen had dat Sweder van Abcoude, slotheer van Gaesbeek, zijn begerige inpalmingsneigingen op Ternath en ommeland had gericht, deed hij een beroep op Johanna van Brabant, met de bedoeling een dreigend onheil vooralsnog af te wenden. Dat viel bij de familie Abcoude allesbehalve in goede aarde en een snood complot was gauw gesmeed. Op 26 maart 1388, tijdens een bezoek aan Sint-Martens-Lennik, werd t Serclaes door de handlangers van Sweder verraderlijk overvallen ter hoogte van Quaede Weeghen aldaar en afschuwelijk verminkt. Hij overleed enkele dagen later in het Brusselse schepenhuis De Sterre. Het einde van onze kennismaking met een aantal Ternatse helden (*) is nakend. 14

19 We stappen nu de t Serclaesstraat in en begeven ons dan links via de Kouterweg-west naar de ingang van het Sportcentrum, de plaats waar we een uur geleden vertrokken zijn. We begeven ons in gedachten ook eventjes naar de Dr. E. DE CROESSTRAAT, die we niet hebben bezocht omdat ze, jammer genoeg, te ver buiten het traject van onze historische heldenwandeling gelegen is. Het is een doodlopend straatje aan de Assesteenweg, net ten noorden van den bareel aan het station in Ternat. In feite ligt ze vanouds in het verlengde van de Lombeekse Processiestraat en maakte ze vóór de aanleg van de spoorweg in de jaren 1850 deel uit van de lange weg tussen Vlaanderen en Brussel. Deze straat wordt genoemd naar Emile De Croes (Ternat, 28 juni mei 1936). Hij was de zoon van Petrus uit Ternat en van Barbara De Pauw van Mollem. Hij was geneesheer van beroep en gedurende vele jaren ( ) ook gemeenteraadslid, nadien schepen. In 1896 volgde hij Assenaar Jan Raes op als armendokter in de buurgemeente Essene. Emile De Croes was geruime tijd ondervoorzitter van de muziekmaatschappij Euterpe. En op nu naar Wambeek! Naar de literaire Pol de Montwandeling. Of ondernemen we de fietstocht? Op zoek naar andere helden? We hopen alleszins dat dit tweede luik even prettig en leerrijk wordt. (*) We zijn genoodzaakt enkele met een laannaam geëerde helden buiten beschouwing te laten, wegens niet typisch Ternats van origine (Guido Gezelle, Pieter Bruegel, Peter Benoit). 15

20 Twee boeken om iets of iemand in te zoeken Wat betekent onze straatnaam? In dit boek ontdekt u alles en nog zoveel meer over de andere Ternatse helden en over de soms niet zo evidente betekenis van uw eigen straatnaam. Het is verkrijgbaar aan de infostand van de heldenwandelingen in Ternat en Wambeek, ook in CC De Ploter en aan de infobalie van het Gemeentehuis. Prijs: 10 euro. 16

21 900 jaar geestelijken uit Ternat Een levendig beeld van 277 religieuzen uit onze gemeenschap met een korte biografie en vele anekdotes en foto s. Wie het boek wil bekomen, tekent bij voorkeur zo vlug mogelijk in. Op het adres Borredam 29, 1740 Ternat. Het wordt officieel voorgesteld tijdens de pinksterdagen. Voorintekenprijs: 25 euro. Nadien: 30 euro. 17

22 WANDELKAART Literaire heldenwandeling in Wambeek 18

23 Literaire heldenwandeling in Wambeek Onze literaire heldenwandeling begint aan het vertrekpunt van de bekende Pol de Montwandeling, dat wil zeggen op de parkeerplaats achter de Sint-Remigiuskerk. 1 Alvorens het lange pad op te gaan, werpen we een blik op de parochiekerk en luisteren we naar een korte levensschets van de persoon naar wie ze is genoemd, met name de heilige Remigius, in feite de eerste held van deze Erfgoeddag in Wambeek. De oudste gekende bron die Wambeek (WAMBACEM) vermeldt, dateert van 877, als een der bezittingen der abdij van Nijvel. De Sint-Remigiuskerk is een indrukwekkend gebouw met omliggend kerkhof en gelegen middenin het oude ronddorp. Het oostelijke laatgotische gedeelte dateert van de 17e eeuw. In 1774 werd er echter een classicistisch hallenschip aan toegevoegd. De kerk is 47, 5 meter hoog (53 m met torenkruis inbegrepen) en haar drempel ligt op 35 meter boven de zeespiegel. De heilige Remigius (Cerny, ca ca. 530), schutsheilige van Wambeek, heeft vooral bekendheid verworven als de Franse bisschop die het doopsel toediende aan Clovis. Op het rechter zijaltaar van de kerk bevindt zich zijn beeld. Op het hoofd 19

24 draagt hij de bisschoppelijke mijter en vóór hem zit een duif die hem de Heilige Olie aanbrengt, refererend naar het verhaal over het doopsel van de grote Frankische koning. De heilige Remigius wordt vooral aangeroepen tegen hoofdpijn en koorts. Zijn naamfeest valt op 1 oktober. De kerk is binnenin te bezichtigen op de derde zondag van mei, juni en juli Na deze beperkte wetenswaardigheden vatten we een literaire wandeling aan, waarin op de eerste plaats onze Brabantse leeuwerik Pol de Mont als held zal worden geëerd. Verleden week werd in alle stilte zijn verjaardag gevierd. Langsheen het parcours werden dan ook twaalf borden aangebracht met fragmenten uit zijn werk, telkens aangevuld met poëzie van andere dichters. We volgen de weg naast het kerkhof naar zijn geboortehuis van toen, een typische notariswoning uit de 18e eeuw. Naast de voordeur prijkt de gedenksteen, waarop de eerste regels van zijn gedicht De Payotten gebeiteld staan. Kerels van t koene Payottenland, Nooit verrekeld en nooit verbasterd. 20

25 Polydoor de Mont (Wambeek, 15 april Berlijn, 29 juni 1931) onderging reeds als kind de gevoelvolle en dichterlijke invloed van zijn moeder Jozefina Baudewijns. Ze leerde hem onder andere de schoonheid van de natuur en van de Vlaamse liederenen verhalenschat ontdekken. Na de lagere school in zijn geboortedorp volgde hij de lessen in het Pensionnat de Jeunes Gens in Ninove en voltooide het middelbaar onderwijs aan het Klein Seminarie te Mechelen. In Leuven, waar hij Wijsbegeerte en Letteren studeerde, keek hij, samen met Berten Rodenbach, nauwlettend toe op het Vlaams-culturele leven aan de universiteitsstad en schreef er tussendoor jaar na jaar vele vellen verzen vol. Op amper 23-jarige leeftijd ontving hij in 1880 de Vijfjaarlijkse Staatsprijs voor Nederlandse Letterkunde voor zijn bundel Gedichten. In de jaren 1880 was hij leraar Nederlands. Later werd hij conservator aan het Museum voor Schone Kunsten te Antwerpen. Naast poëzie schreef Pol de Mont ook proza en kritische en folkloristische bijdragen allerhande. Vooral belangrijk voor ons is zijn verhalenboekje Op mijn Dorpken (1886), een reeks heerlijke herinneringen aan zijn gelukkige jeugd in het landelijke Wambeek. In 1924 verscheen Aan mijn Payottenland, een geestdriftige ode aan zijn geboortestreek. Ook even een woordje over de POL DE MONTSTRAAT. Ze bestaat uit drie onderling met elkaar verbonden wegen die ooit, zo blijkt uit documenten, andere namen droegen, met name Kerk Straete (1850), Kam Straet (1866), Kerkhofstraet (1894). Ze werd officieel ingehuldigd tijdens de Wammekse Feesten in We bestijgen nu de trap, nemen het kerkhofpad langsheen de voorzijde van de kerk en houden even halt bij de monumenten ter ere van de gesneuvelden tijdens WO I en II (aan de noordzijde van het kerkhof). Verderop, aan het bekende café De Klok, slaan 21

26 we linksaf. En nog even verder, aan de Sint-Remigiuspaalkapel (1992), gaat het rechts en volgen we de voetweg langsheen de omheiningsmuur van de voormalige kloostertuin van de Zusters van Onze-Lieve-Vrouwvan-Barmhartigheid (1889). Aan de viersprong nemen we links de voetweg tot aan de Onze- Lieve-Vrouw-van-Lourdeskapel, in haar eerste voorkomen daterend van de 18e eeuw. Hier ligt aan onze rechterhand de Klapscheutstraat, den Wech naer Clapschetten (17e eeuw), op ons te wachten. Ze begeleidt ons als een trouwe gezellin tot aan de befaamde watermolen (1572) in 1777 door Ferraris ingetekend als Moulin ten Bergh. We gaan nu links langsheen de beroemde De voet van Keizer Karel, dan voorbij de beek naar rechts en enkele meters verder naar links, en starten dan met de beklimming van de landelijke Elshoutweg. Aan de viersprong, een paar honderd meter verder, gaat het rechtdoor tot aan de Doelstraat. Hier bevindt zich het memoriaal, opgericht ter nagedachtenis aan Louis Braffort (Ville-sur-Semois (Luxemburg) 14 augustus Wambeek, nacht van augustus 1944). Dit vergt enige uitleg. Braffort was professor aan de Katholieke Universiteit Leuven en vermaard advocaat en criminoloog. Bij de invasie in 1940 was hij stafhouder aan de balie van Brussel en liet hij het in deze hoedanigheid niet na zijn onrechtmatig aangehouden collega s te 22

27 verdedigen. Hij werd een gevaarlijk individu voor de bezettende overheid. Werd zijn ratio et eloquentia te machtig? Het ongelukkige toeval heeft hem met Wambeek blijvend verbonden. Tijdens de avonduren van 22 augustus 1944 werd hij ten huize opgepakt en in de ochtend van 24 augustus 1944 vond men hier, in de berm van de kasseiweg t Hol, zijn zwaar verminkte lichaam. Het grafmonument werd ingehuldigd op 2 oktober In 2007 heeft de gemeente Ternat de site heraangelegd en verfraaid. 4 We bevinden ons hier op een hoogte van 73 meter boven de zeespiegel. Dit is het hoogste punt van Wambeek en zelfs van heel Ternat. Een immens panorama ligt als een lappendeken voor onze voeten uitgespreid. Noem het onvervalst en wonderbaarlijk Wammeks. Ook interessant om weten: omdat op deze uithoek van Wambeek ooit de galg werd opgetrokken, kreeg deze buurt als benaming: Galgeveld. Maar laten we niet staan dromen over verre verleden tijden; het moment van de terugtocht is aangebroken. We stevenen de Elshoutweg neerwaarts tot aan de viersprong en volgen daar rechts en met lichtvoetige wandelpas, de betonnen Paeyelos (van Pede, 1229) tot aan het T-punt beneden aan de Potgieter. Hier gaat het links, en dan weer rechts via de Pol de Montstraat naar ons vertrekpunt achter de kerk. Wie er zich graag de prachtige verhalenbundel Op mijn Dorpken van Pol de Mont aanschaft, krijgt nu de kans! Hopelijk is er nog eentje in voorraad. 23

28 Twee uur puur literatuur Op mijn dorpken Een prozabundel jeugdherinneringen van Pol de Mont, opgedragen aan zijn vader en moeder. In de meeste van deze verhaaltjes is Wambeek de plaats van de handeling. Het boek is verkrijgbaar aan de infostand, bij de bestuursleden van Davidsfonds Wambeek en in CC De Ploter. Prijs: 10 euro. 24

29 Aan mijn Payottenland Een lang gedicht van een reeds oudere Pol de Mont, waarin hij zijn innige gehechtheid aan de culturele gaafheid van zijn geboortegrond tot uiting brengt. Te koop aan de infostand en bij de bestuursleden van Davidsfonds Wambeek. Prijs: 3 euro. 25

30 Fietszoektocht via Sint-Katharina en Baron Liebaert Fietsen en bewonderen Naast de historische wandeltocht in Ternat of de literaire Pol de Monttocht in Wambeek heeft het erfgoedteam ook een leuke fietszoektocht uitgedokterd. Er kan gestart worden aan het Sportcentrum in Ternat of aan de pastorie in Wambeek. Het vertrekuur is vrij en er zijn prijzen te winnen. Hierna volgt een beschrijving van de tocht vanuit Ternat via Sint- Katherina-Lombeek naar Wambeek en vandaaruit via Terlinden opnieuw naar Ternat toe. In deze brochure vind je een formulier met de op te lossen meerkeuzevragen. 1 Nog even nakijken of we startklaar zijn en daar rijden we voorzichtig vanaf het Ternatse Sportcentrum via de Kouterweg-west aan de rechterzijde van Puls het pad op naar de straat die de naam van Everaert t Serclaes mocht dragen. Wie de historische heldenwandeling heeft meegemaakt, weet welke belangrijke rol hij als heer van Kruikenburg heeft gespeeld. We rijden fluks naar links. In zuidelijke richting, zeg maar. Aan onze rechterzijde ligt het oude domein van de voormalige heerlijkheid Kruikenburg. De Terlindenstraat verschijnt alras in het vizier. Daar even naar rechts en we oepsen meteen links de Sempstweg in, een naam die wellicht van dezelfde familie is als somp, wat niets anders dan moeras betekent. Onderweg iets bijleren is altijd meegenomen en het doet geen pijn. We volgen nu de Sempstweg en eens aan de Kruisstraat gekomen, rijden we met gezwinde pedaalslag neerwaarts naar de Klapscheutbeek 26

31 toe. Nu het bruggetje over, en dan rechts kijken naar de stroming van het water. Die moeten we volgen, want ze brengt ons naar de Terlindenstraat, die we vandaag al eerder hebben ontmoet. De tocht gaat nu naar links. Na een paar bochten haasten we ons aan de splitsing met de Sterrelaan opnieuw links en ligt er een brede weg voor onze wielen uitgerold. De Koeyestraete van weleer heeft een bewonderenswaardige allure gekregen. 2 Aan de verkeerslichten dwarsen we de Assesteenweg en belanden we op stel en sprong in de Kerkstraat, op het grondgebied van de deelgemeente Sint- Katherina-Lombeek. De eerste zijlaan die we aan de linkerzijde van deze straat ontmoeten, is de Weidelaan. Ze leidt ons rechtstreeks naar de woonwijk Meuleveld ( ), al sinds eeuwen genoemd naar de watermolen Ten Berg, daterend van vóór Elke laan draagt er de naam van een vogelsoort. Wat moet daar dagdagelijks gevinkt, gelijsterd, gevleugeld en gevlerkt worden! Aan het einde van de Weidelaan racen we rechts de Vinkenlaan in. De SINT-KATHERINASTRAAT, de verbinding tussen het centrum van Sint-Katharina-Lombeek en de grens met Wambeek 27

32 in het zuiden, is niet veraf. Eind de jaren 1700 was het gewoon een drassige bosweg langsheen de gul kronkelende Molenbeek vanuit de dorpskern naar de 14e-eeuwse watermolen toe. In 1860 heette ze Den Inval Weg en in de jaren 1970 werd de bodem ervan verhard en uitgerust en werd de beek (Lombeek, 1979) meteen ook rechtgetrokken. De straat kreeg de naam van de heilige Katharina (ca. 300), charmante schutspatrones van de parochie, toebedeeld. Ze wordt aangeroepen tegen allerlei besmettelijke ziekten en in het bijzonder tegen het zogenaamde sintekatrienewiel, een cirkelvormige huidziekte, ringworm geheten. En als bewijs ervan begeven we ons richting Wambeek en daar, links van de weg, en verborgen in het groen, ontdekken we een kapel, in 1957 ter ere van haar opgericht: Sint-Katharina-ter-Bronne. En dit vertelt de volksmond: wie van Lombeek had, kwam met haastige spoed Katrientje aan de miraculeuze bron opzoeken en de genezing liet niet lang op zich wachten. De heilige Katharina wordt ook regelmatig bezocht door de Katrientjes. Dat zijn ongehuwde meisjes, ouder dan vijfentwintig, die vrezen niet meer aan een man te zullen geraken. Deze vaststelling dateert evenwel nog van voor het concilie! Dit alles in ogenschouw genomen is het maar normaal dat de heilige Katharina met een straatnaam wordt geëerd, of niet soms? Haar feestdag wordt gevierd op 25 november. 3 Nog wat verder naar Wambeek toe, slaan we rechts de Watermolenstraat in, voorheen Chemin 5, de la Ferme de J. Sergooris au Moulin à eau. Dit laatste even tussen haakjes. We draaien nu de eerste straat rechts in, met name de Plotersstraat (sentier 27, 1848) tot aan de Esdoornstraat. Daar gaat het opnieuw rechtsaf. Met een absolute veiligheid voor ogen maken 28

33 we een ommetje via de rotonde, nemen er de derde afslag en rijden dan rechts de Muilemlaan in. Daar pauzeren we even op het parkeerplein van het imposante gebouw van Sint-Carolus. Dit Woon- en Zorgcentrum werd genoemd naar de patroonheilige van Petrus Carolus Claes (Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek, 18 december 1837-Sint-Katherina-Lombeek, 27 januari 1906), gehuwd met Virginia De Smedt. Hij was herenboer van beroep, jarenlang tevens burgemeester ( ) van Sint-Katherina- Lombeek en, samen met zijn echtgenote, laatste bewoner van het voormalige Cluishof alhier. Zij stierven kinderloos en aan het eind van hun leven uitten ze de wens dat hun hoeve een rusthuis zou worden voor bejaarde Lombekenaren. En zo gebeurde het ook. Het werd opengesteld op 1 mei 1908 en kreeg de naam Carolus-Borromeüshospitaal. In de loop van de decennia kende het tal van verbouwings- en renovatiewerken. De huidige moderne nieuwbouw werd ingewijd op 28 juni Na dit korte historische intermezzo zetten we onze trip via de Muilemlaan verder. Vroeger was dit de Molenbaen, genoemd naar de stoere standaardmolen die er sedert 1856 wiekte, maar op de kop honderd jaar later van zijn teerlingen werd gerukt. Aan het Mariakapelletje van de Boerinnenbond (1936) slaan we linksaf en zo komen we in de Dennenstraat, de korte verbindingsweg naar de Rodestraat, terecht. We houden rechts, groeten aan de Heidestraat het Maria Burchtgravinnekapelletje van de Chiro (1958) en rijden vervolgens de zachtglooiende asfaltweg, de genaamde Sibbekensveldstraat in. Die volgen we gedwee, tot we rechts de Eikveldstraat ontdekken eerlijk gezegd, een van de smalste straten van Sint-Katherina-Lombeek. We leiden er onze fiets ongehinderd doorheen en stoppen aan de rand van de 29

34 Heidestraat. Linksaf (Opletten bij het oversteken!) leidt het beton ons naar de spoorlijn Brussel-Oostende, de zogenaamde nieuw linje, daterend van de jaren We peddelen er even onderdoor en nemen dan verder links de omleiding Kleemstraat. We trappen nu een eindje door tot aan de hoek van de Kleemstraat. Daar in de omheiningsmuur van een oude hoeve aan het nummer 9 werd een bakstenen kapel (1992) ter ere van het Heilig Kruis ingebouwd. De binnenzijde is volledig met faïencetegeltjes afgezet. En zo bereiken we de soms drukbereden Fossebaan, waar we linksaf rijden. We volgen ze tot aan de tweede straat links, met name de Dronkenborrestraat (Dronkenbergstraet, 1860). Die glippen we binnen, zwaaien vliegensvlug naar rechts en draven dan duchtig het Doornveld door. Rechts aan het nummer 50 bevindt zich Perkoplant, een plantenkwekerij uit Van hieruit is de weg lekker lopend en de Assesteenweg is in de buurt. De Steenstraat! Die steeds weer opduikende Romeinse heirbaan, die duivelsweg zonder einde! We nemen haar in de rechterheup richting Eizeringen en worden volgens ons heldentraject wat verderop verplicht de oversteek te wagen naar het schuin schaatsende Spiegelstraatje. (Links en rechts en uit de doppen kijken is hier de boodschap.) Vrijwielend in een bocht gaat het nu bergafwaarts en eenmaal beneden komen we aan de Stenebrugstraat en kunnen we, tussen twee kapelletjes in, langs de beek aan het voetbalplein van KFC Wambeek naar het echte Wambeekse centrum toe. Na een blik op de fraaie Onze-Lieve-Vrouw-van-Lourdeskapel ligt de Pol de Montstraat voor ons voorwiel en geen twee minuten later staan we gestationeerd op het parkeerplein achter de Sint-Remigiuskerk. 5 Maar het duurt niet lang, want daar flitsen we links de helling naar de Langestraat op, en net vóór de villa Appelmans, een statig 30

35 herenhuis uit de jaren na de Eerste Wereldoorlog, gaan we rechtsaf. Even verder, ter hoogte van de brouwerij De Troch de enige van de weinige hoevebrouwerijen in de streek waar nog echte lambiek wordt gebrouwen nemen we de Weverstraat. Misschien is nu het moment gekomen om even op de trappers te gaan lopen en het vrolijke volkslied Vier Weverkens te fluiten! Er wordt immers verteld dat dit lied onder de Wambeekse kerktoren zou zijn ontstaan. Misschien zat Pol de Mont er ook wel voor iets tussen. Ongeveer halverwege de helling merken we rechts het straatnaambord Fijnestraat, een weg die zich gezien de zonnestand blijkbaar naar het oosten rept. Dat proberen we haar met rappe trappen na te doen en zo komen we aan de eeuwenoude Schapenbaan terecht. In 1604 heette ze Herwech (Heirbaan). We snellen de brug (1927) van de nieuwe lijn over waar we tijdens WO II koiltjes gingen rapen en daar openbaren zich de zachte glooiingen van een weidse Bieshoopkouter. Met de ogen dicht bereiken we vrolijk zingend de Beeldekensstraat, grotendeels de grenslijn tussen Wambeek en Ternat. De witte Ternatse Sint-Gertrudistoren schittert in het blakende zonlicht. 6 We zwieren nu het betonnen ruilverkavelingsbaantje af. Enkel voor landbouwvoertuigen! Het kasteel van Terlinden ligt aan onze linkerzijde. We nemen de modderige, respectievelijk mulle losweg links (*). Fietswandelaars met enige speurzin ontdekken halverwege de los, aan de overzijde van de beek een soort van tumulus. Het is een ijskelder, de natuurlijke koelkast van de voormalige bewoners van het kasteel. (*) Indien in te slechte staat, is er een alternatief: we keren ons fietsje en stevenen opnieuw de Beeldekensstraat op, till the bitter end! Hier rechts is de P. Van Cauwelaertstraat, en eenmaal rechts afgeslagen, zijn we op een zuchtje verwijderd van het Gemeentelijk Sportcentrum. 31

36 Aan de splitsing kunnen we rechts de bekende Predikherenberg op, maar nee, dat doen we niet. We slaan linksaf en daar ligt de licht hellende BARON J. LIEBAERTSTRAAT. Een paar honderd meter verder bevindt zich de ingang van het kasteel. Het is privédomein, maar de kenner die het van dichtbij benadert, merkt dat het kasteel een omgekeerde L-vorm heeft. In de hoek van het gebouw, waar de twee vleugels samenkomen, rijst een vierkante toren boven de daken uit. De fraaie gevels hebben een 18e-eeuws uitzicht en toch prijkt boven de deur van de rechtervleugel onder een baronnenkroon het jaartal In het begin van de 20e eeuw werd het kasteel bewoond door een zekere Alexander Stuckens en droeg het de naam Te Buzenzijpe. Later werd Julien-Auguste Liebaert (Kortrijk, 22 juni Ternat, 16 september 1930) er de eigenaar van en liet hij het restaureren tot een lustverblijf in de volle natuur. Baron Liebaert was doctor in de rechten en advocaat in Kortrijk en Brussel. Als politicus voor de Katholieke Partij was hij achtereenvolgens provinciaal raadslid, gedeputeerde, volksvertegenwoordiger en senator. Hij leidde diverse ministeries, onder andere dat van Financiën. 32

37 In 1912 ontving hij de eretitel van minister van Staat en werd hij benoemd tot directeur en bestuurder van de Nationale Bank van België. Met het aangezicht naar de kasteelpoort toe zien we aan onze rechterhand de Terlindenstraat. Zij vormt zowaar het voorlaatste kootje van de tocht. Onderweg grijnst aan de linkerzijde van de baan een betonnen bunker, restant nog van een Duitse nederzetting, alhier ingegraven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Even voorbij de hoeve Cortvriendt nemen we de tweede straat rechts. Dat is de P. Van Cauwelaertstraat en daar zullen we niet meer verloren rijden. Nog een fijne erfgoedzondag! Vergeet niet het ingevulde formulier van de fietszoektocht binnen te leveren! 33

38 Onze oprechte dank aan het gemeentebestuur aan de cultuurbeleidscoördinator aan de cultuurraad aan de commissie Erfgoed en Toerisme aan Pasar aan Davidsfonds Wambeek aan de streekgidsen aan Cultuur- en Heemkring Sint-Gertrudis aan het personeel van CC De Ploter aan het personeel van de technische dienst aan allen die van deze dag een leerrijk gebeuren hebben gemaakt 34

39 Bedankt voor je bezoekje en tot volgend jaar! Meer tips over activiteiten in Ternat kan je steeds vinden op

40