OOSTVLÄAMSCH E ZA NTEN

Transcriptie

1 MEIJUNI OOSTVLÄAMSCH E ZA NTEN MEDEDEELINGEN VAN DEN BOND DER OOSTVLAAMSC E FOLKLORISTEN Maatschappij zonder winstb jag Redactie van Oostvl Zanten : F VAN BS, Groendreef, 1 1 4, Lokeren Cl TREFOIS, J VERMEULEN & J BOES Secretariaat van den Bond i VERLOOT, Zalmstraat, 69, Gent Penningmeester : CL TREFOIS, Bouwmeestersstraat, 39, SeAmandsbergGent Postch L Kerkpatronen, Bedevaartplaatsen en Devotieoorden in Vlaanderen ye BIJDRAGE Zooals ik in mijn laatstverschenen bijdrage ( 1 942) aankondigde, zouden de aanvullende gegevens betreffende d,e Mariale devotieoorden een afzonderlijk artikel vormen Hier worden dan deze bedevaartrealia den goedjonstigen lezer aange boden(! ) Voor aanvullingen en t1uechtwijzingen houd ik me steeds aanbevolen IV DE HEILIGE MOEDER GODS A PAROCHIEKERKEN r E D k e l v!) u d i g p a tr 0 0 n s c h a p Geen nieuwe aan te stippen II S p e c ia a l P a t r o o n s c h a p De parochiekerk van LOUISEMARIE De 0 L' V r o u w v a n S a 1 e tt e parochie strekt zich uit over gedeelten van 3 gemeenten en 2 provincies 0 L V r o u w _ B ter S n e e u w Parochiekerk va DESTELBERGEN BWEVAARTPLAATSEN, DEVOTIEOORDEN EN KAPEU"EN ' 0 n d e r a 1 g e m e e n e b e n a m i n g I KapelJ en van Onze Lieve Vrouw te TIELRODE ; te St DENIJSWESTREM aan de Berdelenstraat ; te LEBBEKE op het gehucht 't Kappelleken, dit is een der twee oude kapellekens die overgebleven zijn van den oorspronkelijken ommegang van zhen Het andere staat thans op grondgebied St GillisbijDendermonde Zie hierna onder : ( 1 ) Zie Oostvlaamsche Zanten, 1 2 Jaargang, , blz 4759 en ; 1 40 Jaar gang, , blz ; 1 5 Jaargang, 1 940, blz ; 1 7e Jaargang, , blz I

2 Ónze Lieve Vrouw van Zeven Weeën ; VerC: er, de k apei van de 1Îeirwegstraat of het «Twistk pelleken» te SINTPAUWELS ; en eene te LBEK:E, aan de Jozef Hebbelynckstraat ( aan de Allervoorzichtigste Maagd), en een veldkapelleken te RUISSElJEDE Te SINT DENIJSWESTREM, de bedevaart waarvan sprake in ijn eerste bijdrage Oostvl Zanten, 1 937, bi 1 1 5, greep jaarlijks plaats op 0 L Vr Presentatie (2 1 November), en werd «Beeldekensdag» geheeten ll O n d e r s p e c i a l e B e n a m i n g e n 0 L V r o u w v a n A a r d e n b u r g Vereerd te BRUGGE in 0 L Vrouwkerk Vroeger greep te ibrugge te harer eer de zoogenaamde «Knikprocessie» plaats Eerst ging ze van Brugge naar Aardenburg ; naderhand, als 't beeld te Brugge zelf verbleef, 'had de ommegang in de stad zelf plaats 's Woensdags in de week van Pinksteren droegen de kapittels van 0 L Vrouwe, van St Donaas, en van St Salvator elk in zijn kerk eene plechtige Heilige Mis ter eere van 0 L Vrouw op Daarna togen de kanunniken, processiegewijs, riaar den Burg, en zongen daar het «Saive Regina», waaronder de stoet met een hoofdbuiging het Mariabeeld groett_e Van dat hoofdknikken komt de benaming «Knikprocessie» 0 L V r o u w d e r A r m e n De aanroeping van Onze Lieve Vrouw van Banneux Door het Belg Episcopaat werd in de publieke eeredienst toegelaten Te GENT bes!aat de organisatie der «Vrienden van Banneux» 0 L V r o u w v a n A f f l i g e m Speciaal vereerd te AALST in de Kerk der PP Capucienen ; verder te SINT ANDRIESBIJBRUGGE, en te DENDERMONDE in de abdij kerken der PP Benedictijnen 0 L V r o u w v a n A l t i j d d u r e n d e n B i j s t a n d: Te DENDER MONDE in de kapel der Zusters van Vincentius a Paulo Speciaal vereerd te OPDORP, in de m aand Juni bijzondere noveen {Is de Lieve Vrouw gezegd in 't F ransch : du Secours Perpétuel) Zie ook onder : Gedurigen Bijstand 0 L V r o u w v a n B a r m h a r t i g ih e i d Kapel van 0 L Vr van Barmhartigheid te ISENBERGE Er bestaan bedevaartvaantjes Bedevaarten ; op 1 5 Augustüs i s het de groote dag 0 L V r o u w v a n h e t B e g i j n h o f Sinds vereerd in het GrootBegijnhof van ST AMANDSBERG (Gen: ) Het gepolychromeerd steenen beeld in barokstijl is afkomstig van een verdwenen huis in àe buurt dêr SintJacobskerk te Gent Onder het beeld werd de eigenaardige steen aangebracht, afkomstig van enkele oude Godshuisjes, die als vervallen krotwoningen, een paar jaar geleden, dienden afgebroken, en die in de Land van Waasstraat stonden Deze merkwaardige steen met het hiernavolgend opschrift werd uit de afbraak gered, en hier bij dat béeld aange bracht Zoo werd, met lichten en lantaarn, een dekoratief gt>heel samengesteld Het inschrift luidt : lek groete u Maria Daer gy staet Gy syt goedt En ick ben quaedt Belieft my in myn Uyterste te Gedyncken Eenen Ave Maria sa! ick U! schyncken 50 '

3 O L Vr van het Begijnhof» en een Mariabeeld In «Dr opschrift oud een Bij Heikoon hil Zie daarover : P febr Ge tenaar», Gent, De begijntjes noemden het heeld onmiddellijk : «0 L V r o u w t e n B e e l d e k e n Aldus genaamde Kapel te HERDER SEM, (de «Groote» Kapel v n den steenweg op Aalst) Ook nog gezegd 0 L Vrouw ter Linden Tot voor eenige j aren stonden er schoone lindeboomen rond De kapel werd hoogst waarschijnlijk door <graaf 'Witger in de VII3 eeuw gebouwd op zijn eigen grondgebied te Ham De H Gudula werd er begraven 't ls van daar uat Karel de Groote, na de relikwieën er vereerd te hebben, het 1l ichaam der Heilige deed overbrengen naar Moors el De wonderbare lindeboom, die op haar graf te Herdersem groeide, was 's anderendaags verdwenen en bloeide te Moorsel vóór haar spreken van nieuwe rustplaats verder voort Vandaar, waarsehijnlijk, dat sommigen «0 L Vrouw ter Linde» in het enkelvoud De kapel, zooals ze nu uitwendig is, dateert uit de 1 6 eeuw Toen ze in l 892 hersteld werd ontdekte men een muurschildering met het jaartal Ook nog de kruisen der consecratie van de kapel, geschied door een suffraganta,fgevaardigde van Johannes, aartsbisschop van Kamerijk Deze kapel is aan de H Maagd toegewijd onder den titel van 0 L Vrouw Nisitatie In 't jaar werd ze met de parochiale kerk vereenigd Vóór de Fransche revolutie was altijd des Zondags en op de heiligdagen de vroegmis in de kapel ten Beeldeken, en greep er een groote wlemneele processie op den feestdag Van 0 L Vr Visitatie, plaats Nu wordt er slechts j aariijks, gedurende acht dagen, een H Mis gedaan, met de kermis van Aalst, die den Jli Zondag van Juli plaats heeft De kapel is dan altijd vol volk 0 L V r o u w v a n d e B e :r g k a p e l!kapel in het Kijkbosch te LENDEIBDE Ook nog gezegd «de Koortskapel» Zie er over : Geschiedenis van de Bernkapel van Lendelede 0 L V r o u w v a n d e B e r l i n d e k a p e l Te LAARNE In de maand Mei wordt in die kapel de H Mis gecelebreerd, de zoogenaamde «Vlasmis» 0 L V r o u w v a n B i j s t a n d E r ziin kapellen van 0 L Vr van Bijstand te AALST, te DENDERlEEUW op wijk Bakergem, te MEUiL\EBE:KE, te RESSEGEM, te HERDERSEM Wat deze laatste betreft, is het de «kleine» kapel te HERDERSEM, eveneens ' op den steenweg op Aalst, naar 't dorp toe Vroeger hing er een klein kapelleken aan een boom In de jaren werd het huidige kapelleken gebouwd door de familie Verhelst, «uit dankbaarheid voor een zoon uit den oorlog teruggekeerd» Het opschrift op de kapel luidt : «i: 0 L Vrouw van Bijstand» Door het volk echter wordt het ook genoemd het «kapelleken van de koorts» omdat 0 L Vrouw daarvoor aldaar aangeroepen wordt Men komt er dagelijks, zelfs van elders bidden ; veel rond den avond en zelfs des nachts ; dagelijks brandt er licht Aan de tralie waarachter het beeld staat, ziet men roode zijden linten en draden vastgemaakt, derwijze geofferd «om de koorts af te lbinden» (Deze is de Lieve Vrouw van Bijistand in 't fransch genoemd : Notre Dame du Bon SecOlm ) Nog vereerd te BRUGGE in de kerk der PP Capucienen, in de Bouveriestraat, en in de Basiliek v,an het H Bloed, onder de aanroep ing der : Virga Jesse 0 L V r o u w t e n B 1 o e d e Zoo wordt soms genoemd de 0 L Vr van Smarten, vereerd te BA1RELDONK (Berlare) Zie onder 0 L Vr van Zeven Weeën, en ook 0 L Vr ter Groenest rate Sl

4 0 L V r o u w v a n ' B o o m k e n Vereerd te SINTANDRIEShij BRUGQE i n de kapel van 't Goed Ter Lucht Daarom ook 0 L Vr van 't Boomken genoemd Zie daarover : Maur Van Coppenolle 0 L Vr van 't Boom ken, in Toerisme, 2()e jg nr van 1 6 Juli BI Met illustraties ten Bo Vereerd in de parochiekerk te NIEUW KERKENWMS, vooral tegen roos en hloedv erlies Men deelt er gewijde roode dr aden uit De ihedevaarders 0ffer<:n rozen Nog eene dusdaniggen0emde kapel te GIJZEGEM L V Il' o u w 0 sc h 0 L V I' o u w v a n d e n S r e e d e in h o e k te LOKEREN 0,L V Il' C? u w va n den dienst is thans totaal uitgestorven Kapel op 't gehucht Heiende B d e t e n Eertijds vereerd te IEPER Eere ' 0 L V r o u: w v a ID B u e n ie n Ver meld in het «, Gentsch Memoriehoek )) uitg Vl Bi'hliofielen 1, bi 267, 268 Het gaat hier om O L Vrouw van BOONEN of van Boulogne {Fr Vl) Zie daarover : De Montroncl NotreDame de Boulogne sur Mer Son pélerinage et ses fêtes ( + l 850) «Buenen is natuurlijk, Boonen op zijn Gentsch uitgesproken en" geschreven 0 L V r o u w t e n D o o r n Kapel te MOOREGE;M Plaatseliîke noveen begint op 0 L Vrouw Presentatie / 1 0 L V r o u w v a n 0 o o r n i k Te GENT :bestonden vroeger «Gulden van 0 L Vr van Doornik» in de vier parochies St Jan, St Nikl as, St Michiel en St Jacobs Voor alles wat de officieele Gentsche devotie aangaat, " zie het artikel van den heer archivaris Nowé in 0 Vl Zanten, 1 943, hl L V r o u w v a n d e n D r o o g e n b o o m Vereerd te BRUGGE, alwaar een zeer oude confrerie onder die aanroeping bestaat Ook gezegd : «0 L Vr van den Dorren Boom» Zie J J Gaillard : «Beschrijving der edele confrerie van 0 L Vrouw van den Droogenboom» ; en Yrielynck, «Brugsche Legenden» 0 L V r o u: w t e n D r u i v e n _: In de Werfkapd te AALST Vereerd vooral den z5n Maart Gansch de oktaaf zijn er missen in <le kapel In de Meidagen geraakte de kapel i n brand, ook het oud Mariabeeldje hleef in d e vlammen De kapd zal herbouwd worden ; er wordt een nieuw beeld gemaaokt, naar model van het Qude 0 L V r o u w t e n Du i n e n Kapel van «Maria Üllyne» te BREEDENE Zie daarover Karel de Giévo Geschiedenis van de Visscherskapel Bij den schrijver Dorpstraat, 82, te BreedeneaanZee Geïllustr 42 h l Karel de Gièvo is de sehuilnaam van Karel Cly'b auw Er is een put, waarvan het water tegen de oogziekten wordt gebruikt Bedevaar ten Vele exvoto's En te vermelden te OOSTENDE, MARIAKERKE de vereering van 0 L Vrouw ter Duinen of Ster der Zee, de oude 0 IL Vrouw ter Streep 0 L V r o u w t e r E e c ik e n Kapel op DE IKUNGE 0 L V r o U' w v a n F o y 0 L Vrouw van Foy, moeder van Barm'h artig heid, is één der groote bedevaartplaatsen in Wallonië De devotie ervan werd in Vlaanderen door d e PP Jezuieten verspreid Ze wordt vereerd in de parochiekerk van St Nikolaas te VEURNE, in de parochiale kerk van DIKSMUIDE, (plechtige oktaaf met 1 5 Aug telken jare) ; te POPERINGE, in de kapel van de Benedictinessen, in de Jezuietenkerken te BRUGGE; én te KORTRIJK, en dan te 'OUDENBURG ; het 52

5 beeldje aldaar is gesneden uit hout van den eikeboom waarin 't oorspronk elijk beeld van O L Vrouw van Foy werd gevonden Vroeger ook vereerd te MOERZFJKE, eeredienst uitgestorven O L V r o u w v a n G e d u r i g e a B i j s t a n d Vereerd in de Broekkant kapel (op de Hei11baan) te BAASRODE Het bièhuisje was eers t veel kleiner, werd naderhand uit dankhaarheid, na de choleraepide mie, vi:rgroot 0 L V r o u w v a n d e n G i n s t h o e k _ Kapel te OOST,ROOZEBEKE 0 L V r o u w v a n G o e d e n W i l Vóór de Fransche revolutie werd de 0 L Vr van Goeden Wil, van Duffel, vereerd in de kerk der PP Capucienen te AALST Devotie in onbruik geraakt Thans nog beoefend in de_ Begijnhofkerk te BRUGGE 0 L V r o u w t e r G r o e n e s t r a t e Onder dezen titel wordt de O L Vr van Zeven Weeën, aangeroepen in de proosdij van BARELDONK ( Berlare), soms nog aangeduid en wel omdat, in de 1 5 eeuw, de Zeven Weeënafbeeldingen er aan de hoornen hingen in een dreef of Groene strate Zie ook Oostvl Zanten, 1 939, hl Op de plakbrieven heet het wel een (de kapel ligt hij 't meer van Overmeire) : «Komt op ons prachtig meer soms spelevaren ; Maar gaat oo hij Maria hedevaren 1» 0 L V r o u w v a n ' G r o e n i n g e Vereerd te KORTRIJK m de Kerk Èer PP Jezuieten 0 L V r o u w v a n d e G r o o t e K a p e l Te ERBE Op den eersten Zondag van Mei doen de parochianen van Erpe den ommegang naar «0 L Vrouw van de Groote Kapel», op den weg van Aal&t naar Moorsel Onze Lieve Vrouw wordt daar «voor het flecijn» aangeroepen 0 L V r o u w v a n t e r H a e g h e n Vereerd bij de EEPP Discalsen (Burgstraat), te GENT Zie ab Celis : «Gent, Stad van Maria» 0 L V r o u w v a n H a l Vereerd te GEN;f bij de PP Augustijnen, paro chiekerk van St Stephanus Kapel van 0 L Vr van Hal te AALST orp den ouden Dendermondschen steenweg Zeer interessante oude 1 7e eeuwsche kapel te MlARCQ ENBA:REUL (Fr Vl) Men bézit er nog de registers van een oude confrerie onder deze benaming opgericht, en waarvan het doeli om was eene j aarlijksche processie uit MarcqenBareul naar 0 L Vr van Hal in te richten Zie : Lion de Flandre, 1 3e jg , bi 444 Septembernummer 0 L V r o u w v a n H e e s t e r t Mirakuleus lbeeld Wordt vereerd in de parochiekerk te HBESTffiT Bedevaarders heel Jt jaar door, maar bijzonderlijk op Onze Lieve Vrouw Hemelvaart Devotioneele gebruiken Driemaal den toer doen rond de kerk, en dan driemaal rond den autaar waarop het wonderdadig beeld staat, op de knieën kruipen 0 L V r o u w f e r H o 1 e Te MEllE Benedictijner Priori} te Melle aen den Brusselschen Heirweg», door Ludovicus van Hole, van Gent, gesticht in In geplunderd door de Geuzen, in 1 7'84 afgeschaft door Jozef Il Zie : Maes Wapens der abdijen en kloosters Binnen Gent (Handschrift, op stadsarchief Gent) v a n H o l l e b e k e Mirakelbeeld in de pa ochiale kerk van HOLLEBEKE, kwam van eene vroegere kapel Er wordt vooral voor bnderziekten gebeeweegd Zie Oostvl Zanten, 1 940, bl en L Vrouw 53

6 0!Kapel, onder,déze aanroeping, H u 1 p d1 e r K r i s t e n e n L V r o u w, te EESSEN 0 L V r o o w v a n H u Dl n e g e m Vereerd in de kapel der Benedic tinessen te GEfRAARDSIBERGEN Zie ook : De Meülemeester, M Een oud vlaamsch genadeoord 0 L Vr van Hunneghem Brussè[ Cools, 1 924, in L V r o u w m e t t d e n 1 n k t p o t Te BRUGGE Zie daarover het artikel van Van Coppenolle in Toerisme, 2()e jg, , nr 4, bil , met 3 afbeel' dingen 0 0 van den V r o 111 w L V r o u w v a n d e «Ommegang v an J e z u s E i k L» Vereerd te BELLEM K l e e m k a p e l Te!KAPRIJKE De kapellekens werden vernieuwd op 2 1 Aug L V r o u w, K o n i n g i n dl e r E n g e l e n Aangeroepen en vereerd in de kapel der Zusters Dominikanessen te BRUGGE 0 L V r o u w t :e r o o r t s Kapellen te OUDEGEM (de zooge aamde Lamhroeckkapel), te DIKKELVENNE, op gehucht Bouc;haute, te MOERKER!KE, te GREMBERGEN op gehucht «Groot Zand», het gebruik om er de koorts af te ibinden bestaat er Te OELllRE, kapel van 0 L Vr van de Koorts (ook gezegd van Troost}, op steenweg NinoveNederbrakel Gebruik lapjes stoffen aan het ijzeren hekken te binden Kapel te HAMME, aan 't Palingshuis, daar ook gezegd 0 L Vr van Zeven Weeën De Berg kapel te LENDELEDE heet ook soms de Koortskapel, zoowel als de kleine kapel te HERDERSEM, (zie onder 0 L Vr van Bijstand) 0 L V r o u w v a n K r a m p e n Kapel te MOERZEKE, op de plaats genaamd «Kramp» In het werk van l'ahbé Maho La Belgique à Marie, staat d{lt Lievevrouwke opgegeven als «N D des Crampes» 1? 0 L V r o u w v a n d e K r o c h t Te KASSEL (Fr Vl) wordt vereerd Notre Dame de la Crypte Zie : Petit Guide de Dunkerque BI 69 Voornoemd 0 L V r o u w K r u i p i n d ' A a r d e Vereerd in een kapel te :KACHTEM 0 L V r o n w o p 't L a a r Kapel te ZWIJNDRECHT, ook gezegd kapel van 0 'L Vr van Troost 0 L V r o u W v a n L a m b r o e c k Aangeroepen tegen allerlei koortsen te OUDERGEM in de kapel van denzelfden naam Bedevaart v ral op 3 Zondag van Mei Zie hierboven onder 0 L Vr ter Koorts 0 L V r o u w v a n L e b b e k e Kapel te OELTRE Te LEBBEKE zelf wordt ter 'harer eer op tweeden Paaschdag, «de vlasmis» opgedragen 0 L V r o u w t e r L i n d e Te GENT, vroeger kapehe ter Linde, dicht bij het oud klooster der Karthuizers op Rooigem, en niet ver van de «Zielenlinde» gelegen, vandaar de naam «Capelle gheeten t' Onser Vrouwen ter linde also die ghestaan ende ghelegen es buuten der Waelpoorten, also men gaet ter Chartreusen waert» Diericx Tome II, ibl 509 Mémoires sur la ville de Gand Te AALST, 0 L Vrouw van de Lindekapel Zie ook onder 0 L Vrouw van 't Beeldeken voor HERDBRSEM, kapel ook ge noemd 0 L Vrouw ter Linde of Linden 0 L V r o u w onder aanroeping van «van L o m b a a r t z i j de Ster der zee» Vereerd te, LOMBAARTZI]DE

7 Vereerd te ST jac0jl5 ó l V r o u w v a ö d e l o o p g ir a c h t e n KAPELLE Een ibeeld dat in de loopgrachten van was uitgestald en vereerd, en daar nu wordt aangeroepen Zie in het verzamelwerk «Soldatenpenn en» van Dr M ' Cordemans, (Londen, ), het artikel op bl 68 (met afbeelding, tegenover bl 96) : «Onze Lieve Vrouw op het slagveld», overgenomen uit «De Stem uit België 0 L V r o u w v a n L o oib o s c h Te LOOKRISTI Aparte kapel, doch het mirakelheeldje zelf wordt in de kerk bewaard 0 L V r o u w v a n L o t" e t t e Kapel van 0 L Vrouw van Lorette te KEMZEKE, op het gehucht Drij Sèhouwen Op den achterkant van het beeld tusschen twee roode lakstempels, waarvan ééne met een kardinaalshoed, staat eene latijnsche inscriptie die luidt : «Beeltenis van Mariën Gods, gemaakt te Racanase {Italië), uit aarde van den stal van Bethlehem, gemengeld met lijm k omende uit è1e vallei van J osaphat, en het mirakuleuze beeld van Lorette aangeraakt hebhende uit het huis van Nazareth» Vereerd iri St Salvators te BRUGGE, vroeger cónfrerie En in de St Michielskerk te GENT " 0 L V l' O U w v a n L o u r d ie s Kapellen van 0 L Vrouw van Lourdes zijn te vinden te ZElJE, RESSEGEM, MICHELBEKE, WiElTERBN op wij k Grabsvelde, te BURST, (gesticht in 1 927), te LEBBEKE, in de Lange Breestraat, te GIJZEGEM in 't Dorp, te STEENDORP ( 1 937), te STGI:LLISb ijdendermonde op de Kruis straat,!e BELCELE (WAAS) op Puivelde, te ONKERZELE, te DRONGEN (Beek straat) Grotten van 0 L Vr0uw van Lourdes zijn voorhanden te WESTVLETEREN, te NIEUWMUNSTER, te OOSTROOZEBEKE op de wij k De Ghinste, te MLST in de Lange Straat, te MALDECBM, wij k Donk ; maar vooral is die te vernoemen te WESTOEIBR, boven op den Roodenberg Het is de oudste grot rnn het Bisdom Brugge, ze is gemaakt met «poudingues» van den Katsberg De meimaand wordt in de streek «de maand van den Roodenberg» genoemd Zie E H Six, Westvlaan derens Lourdes 0 L V I' o 1l' w v a n t e r L u c h t Vereerd in kapel te SINT ANDRIES bijbrugge (Zie onder : 0 L Vr van 't Boomken ) 0 L V r o u w v a n M e e s s e n parochiekerk Oud beeld vereerd te MEESSEN in de V r o u w v a n M e u l e s c h e t t e Te AALST Zie daarover Petrus van Nuffel De kapel van 0 L Vr van Meu1eschette 0 L M a r i a M i d d e 1 a 1r e s GENHOUT Aangeroep n in het Weiveldkapelleken te BUG 0 L V r o u w v a n M i r a k e l leper soms genoemd Zoo wordt ook 0 L Vr van Thuyne te 0 L V r o u w, M o e d e r v a n B a r m h a t"i g h e i d Vrouw van foy L V r o u w, M o e d e r dr 0 L Vr van Zeven Weeën van Zie onder 0 L D r o e f h e i d Kapel te LOKEREN 55

8 0 L V r o u w v a n N1 i e a w e n h o s c h VereercL te àfnî in cle kapel van t klooster van den Nonnenbosch 't Beeld stamt uit de abdij der Bernardinessen Het beeld, zoo verhaalt men, zou een&, bij een stórm, haar Jezuskindje in de ziedende golven geworpen hebbeq, om deze tot bedaren te brengen Het kindje van het beeld lijkt inderdaad van lateren datum te zijn dan de Moeder Maria ' 0 L V r o u w v a n ' t N i e u w J e r u z a l e m Te BRUGGE in de Be _ ' gijnhofkerk, is een andere naam voor Oe 0 L Vr van Spermalie 0 L V r o u w t e r N1 o o d Kapellen van 0 L Vr ter Nood te GREM BERGEN, te HAiMlME, op het gehucht Drij Goten, en te ZELE, gehucht Huivelde, te KERKSKEN op gehucht Drijhoek ; te lifralfene, deze werd g ebouwd in Er is een begankenis op 24 Mei ; de devotie bestaat op deze daatste parochie/«sinds r>ngeheugde tijden» Vereerd t e MOEJRZEKE i n d e Schipperskapel Schippers e n vissohers planten er op Meiavond een «m eihoom», een groote staak met zinnebeelden en voorstellingen van scheepvaart en landbouw, en met geschilderde :voorstellingen uit het leven van 0 L Vrouw Ook te POEZBE, kapel van 0 L Vrouw ter Nood Met het versj e : 0, allerliefste Vrouw ter Nood Bewaar ons van een,kwade dood 1 Wat de kapel t BUGGENHOUfBOSCH :betreft, deze stond vroeger werkelijk in het bosch gehouwd, thans is alles errond ontgonnen, maar de kapel heeft toch haar naam behouden Ook' aan den uiterlijk en vorm kan men het erken dat zij een «bosch»kapel îs geweest ; zij heeft van voren een afdak waar, desgebeurend, de boschwachters konden onder s'clhuilen Volgens Dr J Lindemans (De planten in de ZuidWestBrahantsche toponymie Handel Kon Comm Toponymie: , bl 222), zou de jaarlijksche bedevaart er «Boschgang» heeten Zie, desaangaande, Oostvl,Zanten, 1 939, hl ; en 1 940, bl 94 Volgens denzelfden schrijver heet sporkhout (Rihamnus Frangulla, L) aldaar «Kapellenhout», en dient óm ter gelegenheid van dien bedevaart «Kapellestokken» te snijden ( Ibidem) 0 L V r ouw v a n d e n Ni o o d G o d s Kapel van den Nood Gods in de Kerrebroekstraat te AALST Bedevaart naar 0 L Vr van den Nood Gods te NIEUW POORT En aangero pen te GENT, zijkapel van SintSaafs, kant Sint Baafsstraat, ook gezeid H Graf 0 L V r o u w o n d e r d e n T o r e n Sterke devotie te BRUGGE (Ook gezegd O L Vr van Vrede) 0 L V r o u w O n b e v l e k t e O n t v a n g e n i s Speciaal vereerd te GENT bij de PP MinderbroedersRecoletten ; in de parochiekerk te ASSEBROEK Kapel te EVERGF;M op den Grooten Steenweg 0 L V r o u w v a n d e n 0 L Vr van den Ouden Briel O u d e n B r i e l Te BAASRODE, kapel van 0 L V r o u w v a n d e P e s t Te GODVEERDEGEM, begankenis naar het «Pestlievevrouwken» in de parochiale kerk, te beginnen van den laatsten Zondag van Augustus tot den eersten Zondag van September, er aangeroepen samen met de vij f Pestheiligen De missen die dan worden opgedragen zijn bekend als de «pestmissen» 56

9 0 L V r o u w v a n d e }> o t d e r s 0 L 0 V r o u w t e n P u t j e Die heeft haar kapel te DOEL Kapel te KOR:TIUJK op wij k Potte:lberg L V r o u w v a n R o o s e n b e r g Kapel te WAASMUNSTER O L ' V r o u w t e n R o z e Beeld vereerd in de paroohiale kerk te BE:R DERSE:M Het komt uit de abdij Ten Roze te MijlbekeonderAalst Ook nog in een aparte kapel sinds Er wordt :gebeeweegd vooral tegen de roos ( érysipèle) of belroos 0 L V r o u w t e r R o z e n In de parochiekerk te OOSTROOZEBEKE Te AFSNEE (Gent) Omme 0 L V r o u w v a n d e n R o z e n k r a n s gang langs de statiën rond de kerk, geboowd in (De Potter, Afsnee, bl 43) De kerk van Afsnee was eertijds aan 0 L Vrouw toegewijd, en werd overgebracht op Sint Jan Baptist door den Gentsehen Bisschop Mgr Van der Noot Te MERE, ommegang op den achts ten September met bezoek aan de 1 5 kapelle kens van de 1 5 mysteries van den H Rozenkrans, die rond het dorp en in 't veld zijn opgericht In C:e kerk zelve wordt een merkwaardig oud göthisch beeld van 0 L Vrouw bewaard Devotieoord tot 0 L Vrouw Kapellen van 0 L Vr van den Rozenkrans te MOERZEKE ( de Meulenkapel)! Vroeger bestond een Rozenkranskapel te AALST op den ouden Dendermondschen steenweg, a fgebroken in Speciaal vereerd in St_ Walburga,te BRUGGE Groote pareerkeers werd geofferd ', 0 L V r o u w v a n R 1i s t Aangeroepen en gediend in de parochiekerk van EMELGEM Bedevaart genaamd de «PerenOmmegang» Men komt er beewegen voor de kinderen die te zenuwachtig of te vreesachtig zijn 0 L V r o u w v a n S a 1 e t t e Aangeroepen en vereerd in de parochiekerk van LOUISEMJ\RIE, haar toegewijd Kapel te LOKEREN op het gehucht Hillaar 0 L V r o u w v a n d e n S c h a p u He r Te BRUGGE speciaál vereerd bij de PP CarmelietenDiscalsen 0 L V r o u w v a n S c h e r p e n h e u v e l In de parochiek rk te IZE GEM Beeld gesneden uit den eik van Scherpenheuvel Stamt van Mgr Bouckaert, eersten pastoor van Scherpenheuvel en later Bisschop van leper Hij was geboortig van Izegem 0 ZEK E 4' L V r o u w v a n d e S c h i p p e r s In de Schipperskapel te MOER 0 L V r o u w v a n S i n t J a n Te POPERINGE Vroeger had men er den Donkeren Ommegang», ten gevolge van misibmiken a fgeschah 0 L V r o u w v a n S i: o n Vereerd lbij de D0minikanessen te BRUOGE 0 L V r o u w t e r S n e e u w Kapel van O" L Vr ter Sneeuw in het Begijnhof te KORTRIJK Er worc:lt gebeeweegd tegm de hoofdpijn Zie vorige bijdrage Üostvl Zanten 1 940, bi 91 En vereerd in de parochiekerk van AVELGEM Het beeld komt uit de vroegere kapel ten Hesschie die stond op het gehucht Papenland 0 L V r o u w v a n S p e r m a l i e In de kerk van 't Begijnhof te BRUGGE Zie onder 0 L Vr van 't Nieuw Jeruzalem 57

10 0 L V r o u w, S t e r d: e r Z e e 'te LöMBAARTZijDE, en in DE PANNE in de zoogenaamde «Koninklijke Kapel», de kapel der PP Oblaten van Maria 0 L V,r o u w t e r s, t e r r e Verdwenen kapel te AALST, van het klooste der Wilhelmieten, te Aalst «Sterheeren» g enoemd Tot omstreeks buiten de Kattestraatpoort gelegen Zie Petrus van Nuffel : De Sterheeren te Aalst L 0 V r o u w van S t e r r e b o r n e BUTSEL Aangeroepen te ROOSEBFKE 0 L V r 0: u w v a n T h u y n e Vereerd te BRUGGE in de St Walburga kerk Zie ook : «Het Belfort» 1 894, bi L V r o u w v a n T r o o s t Kapellen van 0 L Vr van Troost t«sinaaiwaas, te ZWIJNDRECHT (zie 0 L Vr op 't Laar), te IEPER ( ok gezegc 0 L Vr van de Veste), te OELTRE (ook gezegd 0 L Vr van de Koorts) Vermaarde kapel insgelijks te PLOEGSTEERT, op wijk Le Bizet De noveer begint op H Sakramentsdag Groote toeloop In : 60 tot 75000!bedevaarders 9e kapel n oemt men in 't fransch : La Giapelle Hompue Kapel van 0 L Vr van Troost, te SINT KRUISbijBRUGGE op gehucht Vive Kapelle Nu opgenomen in de parochiekerk!geheeweegd tegen de koorts Vereerc insgelijks in de parochiekerk van KORlEMARK Zie Mich English 0 L Vr var Troost van Cortemarck Uitgave nr 3, «Ora et LahoraSerie» St Pietersabdij, Steen brugg e Nog vereerd te MARIALOOP (Oostroozebeke), en te BRUGGE, in de 0 L V rouwker,k, vroeger offerande van twee pareerkeersen ; verdwenen gebruik En te DENDERMONDE, insgelijks in de parochiekerk Zie daarover : _ Historiscb verhaal over de kerk van Dendermonde en het miraculeus beeld der Allerheiligste Moeder Gods, 0 L Vrouw van Troost Uit ave Verburgt I L V r o u w, T r o o s t e r e is d e r B e d r u k t e n Bedevaart in de parochiekerk van BISSEGEM Te OUDENBURG, kapel van 0 IL Vr van Troost, Troosteres der Bedrukten Kapel te ZEilJE, zie onder : Tuimelaar 0 0 L Vr o u w v a n T r o o s t i n N o o d Kapel te KAASKERKE 0 L V r o u w v a n d e n T u i m e l a a r Zoogenaamde kapel te ZELE, dezelfde als die van 0 L Vr Troosteres der Bedrukten 0 L V r o u w v a n T w e e b r u g g e n Kapel te HAMME 0 L V r o u w t e T V e s t e n Te I!E:PIEREN, het heeld verdween in den oorlog van Ook gezegd 0 L Vr van Troost (Thans in Capucienenkerk ) 0 L V r o u w V i s i t a t i e Titel waaronder de kapel van 0 L Vr van 't Beeldeken, of van Ter Linden te HERDERSEM werd gewijd 0 L V r o u w v a n de V i s s e h e r s In de Visscherskapel te HEIST 0 L V r o u w v a n V i v e n Cfr Handboek der beàevaarders van 0 L Vr van Viven Ed A Maertens Zie hierboven : 0 L Vr van Troost 0 L V r o u w v a n V 1 a a n d e r e n Te GENT, feestdag is 9 Mei Cab Celis Het Gentsche Volk,s leven, hl 59 0 L V r o u w, V i r g a J e s s e Vereerd in de Basiliek van 't H Bloed ' te BRUGGE Zie onder 0 L Vr van Bijstand 58

11 O L V r o u w v a n V o o r s p r a k e :Kapel te K:NESSElAHE, ze dateert van Processie op Onze Lieve Vrouw Hemelvaart (De Potter en Broeckaert) O L V r o u w v a n V r e u g d e Vroeger kapel te ORIMMINGE N, met won erdadig beeld van 0 L Vrouw van Vreugdé Afgebroken op bevel van Koning Willem 1 der Nederlanden Zie C Vlassen'brouc k Geschiedenis van het wonderbeeld van 0 L Vr van Vreugde Esschen Is thans parochiekerk 0 L V r o(u w v a n V r e d e Kapeli te OELTRE, op gehucht Herlinkhove Bedevaarders doen den ommegang Andere benaming te BRUGGE voor de Onze Lieve Vrouw onder den Toren Aangeroepen in de SintHuibrechtskapel te ST PIETERS OP DENDIJK, bij Brugge 0 L V r o u w v a n d e n V r e d e v a n A ff l i g e m In de abdij kerk der Benediktijnen te DENDERMONDE 0 L V r o u w t e r W a l l e Te OUDENAARDE, thans in 0 L Vrouw van Pamelekerk (In 't fransch gezegd : N D du Quai) In 't bijzonder vereerd door de schippers, die voor alle ziekten en gevaren met hun beroep verbonden hier komen bidden Dit ibee1dje stond vroeger in de kleine kapel «Ter Walle» In de 1 6'1 eeuw werd de kapel vernield en 't!beeld in de :&hèlde geworpen Tegen stroom opdriivend blçef het beeld voor de kerk van Pamele liggen Men plaatste het dan, na de troebelen, În c de kerk Zoo wordt verhaald 0 L V r o u w t e r W a r a n d e De kapel te SIN:f KrRUISWINKEL, staat op gehu ht Gemeenteheide ; zie Oostvl Zanten, 1 939, bi L V r o u w v a n d e W a r a n d e k a p e l Te HEULE, er wordt spe ciaal gebeeweegd tegen de koorts L V r o u w v a n W e i v e l d Kapel te BUGGENHOUT, langs den spoorweg MechelenDendermonde Veel bezocht kapelleken ; MariaMiddelares wordt er aangeroepen 0 0 L V r o u w v a n W i j n e n d a l e Kapel van 0 L Vr van Wijnendale te TORHOUT O n z e L i e v e V r o u w v a n Z e v e n W e e ë n Groote 'bedevaart jaar lijks op derden Zondag van Septem'b er te DENDERWINDEKE Ommegang rond de zeven kapeliekens tegen den kerkmuur Vroeger werden affichen in drie talen verspreid : Vlaamsch, Fransch en Engelsch Idem bedevaart te HONSBJE bij Zomergem Alle jaren plechti e begankenis die begint op eersten zondag van Septemiber en eindigt op 1 5 September A!'S er menschen in 't omliggende in stervensnood zijn komt men daar ook bedevaarten In de parochiekerken verder van WESTVLJETEREN, WUiPBN, van WOESTEN (mirakuleus beeld), van WENDUINE (vroeger waren er hier ibedevaarten, thans niet meer), in die van St Martinus te GENT, in St Salvator te BRUGGE (aan te stippen hier de <4: pessestok» van Pater Melchior, van Meenen, 1 609, den zoogenaamden <4: rooden pater») In de paroahiekerk van MOESKiROEN is haar het hoofdaltaar toe gewijd Zie Chan Lobis Manuel de la Confrérie des VII 1Douleurs Doornik Ook nog in de parochiekerk van RUPELMONDE Er zijn plus de kerk, nog zes kapellen Men doet er de «Wegom» En in de parochiekerk te LEDE, aldaar gekend als <4: de Zoete Nood Gods» Zie hieronder Kapellen van 0 L Vr van Zeven Weeën te WAASMUNSTER (Heidekapel), (zie Üostvl Zanten, 1 939, ibl 2 1 5) ; te DENDERHOUTEM { ommegang langs de 59

12 zeven staties o f kapellekens), te Z8LE ( idem ommegang langs de zeven kapellekens), te WIEZE, te APPELS in de zoogenaamde kapel van 't Veer ; te BAASRODE op den Broekkouter ; te NEVELE, op het gehucht Oostbroek ; te STEENDORP ; te LAN DEGEM, vroeger aldaar gekende hedevaart, thans uitgestorven ; te LENDELEDE ( id Bergkapel:} ; te ST GilLISbijDENDERMONDE, is één der twee overblijvende van de zeven kapellekens van den ouden ommegang van 'Lehbeke ; te ST NIKLAAS ; te Tf;MSCHE, op «den Uil» ; te KRUIBEKE ; te RUISSELEDE, ommegang rond de zeven staties, de hoetlbedevaart «t' Onser Vrouwe te RuusI ede» reeds in ver meld ; te LOKEREN (daar ook gezegd : Moeder van Droefheid) ; te ST MARIA LATEM, ommegang langs de zeven kapellen, de vijfde kapel is «de groote kapel» Novene derden Zondag van Juni Kapel te BARElJDONK CBerlare), zeer gekenç' e bedevaart, aj le dagen van 1 Mei tot September ; groote bedevaartdag : 0 H Hemelvaart Dan komt Zele met 3 à 400 man te voet Ommegang :Jangs de zeven kapellekens, en bezoek aan den kunstigen Kalvarieberg (vàn Aloïs De Beule), met krypte eronder (werk van De Beule zoon) Wordt ook genoemd 0 L Vr ter G roenestrate, en 0 L Vr ten Bloede (Zie meerdere gegevens onder die!benamingen) Men zegt er ook 0 L Vr van Smarten in plaats van «van Zeven Weeën» Beeweg «tegen de nagelgaten», om Het hier vermelde Bareldonk, wordt ook nog Klappeldonk gezegd En daar het paalt aan het meer van Overmere, spreekt men ook van de kapel van OvermereDonk Wat allemaal tot verwarring aanleiding geeft Eigenl ij k is Bareldonk eene proosdij op grondgebied BerlarebijDendermonde gelegen (Deze proosdij van Bareldonk en die van Luchteren zijn de twèe eenigste proosdijen die nog in 't Bisdom Gent bestaan) De «Donk» is de zandige hoogte waarop de kapel sta t Kapel te ONKffiZELE ; er bestonden vroeger zeven kapellen, één schiet er over, het Vierde Wee» Het Cruysdraghen Christi De rest v ernield in de fransche revo lutie Bedevaarten alle Vrijdagen ; groote bedevaartdag : 1 5 September, feestdag van 0 L Vr van Zeven Weeën «m Vereerd einde'l ij k ook te WESffiETIER op den Rooden berg ; te WESTKERKE het Oudenburgkapehleke, dat van dateert 0 L Vi r o u w v a n d e Z o e t e N o o d G o d s In de parochiale kei k te 1:EDE 0 L Vr wordt en aangeroepen voor alle noodwendigheden Vandaar wordt het beeld genoemd «de Zoete Nood Gods» Het is een mirakuleus beeld door Mgr Stillemans in gekroond Is eigenlijk 0 L Vr van Zeven Weeën Zie daarover : Van Herzele Lede, een eeuwenoude Bedevaartplaats in Vlaanderen Ons Volk Ont waakt Weekblad 25 jg, 1 939, nr 26, met 8 illustraties 0 L V r o u w v n Z o m b e k e Te WAASMUNSTER in de parochiekerk 0 L V r o u w t e r Z w a l u w e n Thans te G8NT in de kape1' der Zusters van de H Kindsheid te Meulestede Zie vorige gegevens Oostvl Zanten, 1 939, bi 220 en 222 JOS VERMEULEN PERSONALIA Op 9 Maart trad ons medelid, de Heer Marcel Daem, te Wettet en in het huwelijk met Mejuffer MarieLouise Verbaere De Bond biedt de jonggehuwden zijn hartelijke gelukwenschen áan 60

13 De Bij amen der Gentenaars In Oostvlaa msche Zanten van 1 927, afl 1 en 2, werden eenige bijnamen van van Gen enaars opgegeve n, meestend eels ontleend aan de Oudheid kundige roniek bepaald nch die Werveke, Van Alf van hand de van s, w u e i N Het Laatste heeft de historische :bijnamen te bespreken Wij stellen ons voor die lij st te volledigen, door ook de bijnamen op te geven van burgers, militairen, geestelij ken en andere groepeerin gen, met uitsluiting van persoonlij ke benaming en Ten jare 1 927, bij het vel'schijnen van bove ngemelde h1st, tel?e onze bond :en vijftigtal leden ; heden mag men zich verheuge het getal tot dne onderd te zien stijgen, een doorslaande bewijs dat het verlicht gedeelte der bevo1kmg de grootste belangstellin g laat blijken voor onze oude zeden en gewoonten Opdat de leden, die na zijn ingeschreven, ook de h1stons he 1_J namen zouden kennen, zullen wij ze hier even aan alen en ze aanvullen door mtbre1dmg van tekst en uitleg De bijnamen zijn spot, schimp, scheld en smaadnamen De twee eerste hebben nagenoeg dezelfde beteekenis ; scheldnamen ibehooren 'meer bij het uitschelden, terwijl men in smaadnamen de grofste beleediging kan vinden Loeft Lieve1VTouwCoopman A HISTORJSCHE BUNAMEN XIV0 EEUW MEDEDRIN1K!ERS Deze spotnaam vinden wij voor het eerist in Cblronicon comitom Flandrensium, waar men spreekt van Potatores medlouis In vinden wij voor de eerste maal het Vlaamsche woord MËDEDRINKERS De WestVilamin en waren opgestaan tegen den graaf van Vlaanderen L o d e w i j k v a n N e v e r IS De Gentenaars schaarden zich aan de zijde "van den vorst, en ont moetten de opstandelingen tusschen Kortrijk en Oudenaarde ; zij zonden hun twee minderbroeders om hun te vragen den eed van trouw te zweren aan den graa f, op straf voor vijand gehouden te worden De opstandelingen antwoordden dat zij weigerden den eed af te leggen en dat zij bereid waren den strijd tegen de MEDEDRINKERS aan te gaan Er werd gevochten en de Gentenaars bleven overwinnaarg MEDE, leest men in sommige woordenboeken, is een drank gemaakt van honig en water Men m ag gerust zoo'ndrank aan kleine k inderen en zuigelingen geven Dat onze voorouders, die zulke groote eters en drinkers waren zoo als wij elders( 1 ) hebben betoogd, in zoo' kinderdrarikje genoegen hebben gevonden zal wel niemand aan nemen, J o ih a n V a n B e v e r w i j c k, in zijn Schat der gesontheijt ( 1 672), zal ons zeg gen wat MEDE is : een (meestal) sterken drank en die naar het hoofd klimt als daar eenige specerijen bij gedaan werden, die men gekruide mede n oemde In die voorwaarden was het evaarlijk met iemand te redetwisten die zoo eenige van die glazen naar binnen had gespoeld, en al's de man daarenboven wat opschietend van karakter was, zooals de Gentenaars, telkens hun iets werd geweigerd of dat het naar hunnen zin nie t ging, moet het niet verwonderen dat het op een ruzie uitliep En zoo krijgt het woord MEDEDRINKER de lbeteekenis lvan ruziemaker of twistzoeker LAUWAARiDS Het Memorieboek der Sltad Gent, deel 1, blz 1 09, schrij ft : In het jaar was Brugghe ghewonnen ende tweewaerf binnen der stede van Brugghe zeere gevochten, di van Ghent jeghens die van Brugghe, daer vele ( 1 ) Oude banketten en maaltijden in het Gentsche" 61

14 volcx bleef an beede zijden; ende men hiet te Brugghe die van Ghent CLAUWAERTS omme dat zy droughen op hare mauwe drye dauwen van liebaerts ende die van Brugghe hiet men LEL YAERTS, ende men zeyde : Clauwaert, Clauwaert, wacht u v den Lelyaert, Gaet ghy niet ghendewaert, Ghy laeter uwen tabbaert, Al waert ghy nog zoo zeere ghebaert, Zy zullen u maken vervaert ' De drie l eeuwenklauwen waren wit op zwart laken, een herinnering aan den standaard van Gent, die een zilveren leeuw voer op zwart veld Men mag hier OLAUWAERT niet verwarren met het bier van dien naam uit de XVl0 eeuw Het bier kreeg den naam van KLAUWAARD omdat de tonnen geteekend waren met een leeuwenklauw In kostte de KLAUWAARD 1 2 schehingen de ton of 1 2 X 0,73 fr = 8,76 fr De dobbele UWAARD 1 6 s X 0,73 fr = 1 1,68 frank LELIAAR D S De partij der aristokraten en edelen, aanhangers van den koning van Frankrijk, werden LELIAARDS genoemd omdat zij op een hunner mauwen een geborduurde t!elie droegen, die in het wapen van Frankrij k is afgebe'eld HEEREN VAN GENrf Titel van de gemeentelijke wethouders van G ent, wier fierheid spreekwoordelijk was geworden, toen de stad het toppunt van haar macht en haren lui ster had bereikt In al de hedeschriften en briefwisselingen met andere gemeenten en hooggeplaatste personen, werden de wethouders met den tite1 van wijze, eerzame of voorzienige heeren aangeduid, termen waarmede men gewoondijk de vorsten aansprak en die titels verzaken werd als een beleediging aanzien Het was niet alleen in woorden dat hunne fierheid zich uitte, maar ook in daden Herinneren wij hier het bezoek der Gentenaars aan Lodewijk van Male Zij begeven zich naar Brugge om een onderhoud te hebben met den graaf Zij worden er ontvangen door een kamerheer die hen in een kleine zaal brengt waar enkele zitbankjes staan De afgevaardigden, ontevrèden over dergelijke ontvangst, morren ; hllril bloeq begint te koken en zij willen dadelijk heen «Blijft, zegt de leider der Deputat e en doet zoo als ik» Hij ontlast zich v an zijn prachtigen fluweelen mantel, vouwt hem op en legt herh op een bankje en gaat zitten De anderen volgen zijn vooibeeld Als nu de graaf verschijnt staan zij recht om hem te groeten, zooals het behoorde Maar toen de graaf geen teeken deed dat ze zouden neerzitten, deden zij het uit eigen beweging Na afloop van het onderhoud vertrok de graaf en liet de Gentsche afgevaardigden alleen Zonder een woord te zegg en richtten zij zich naar de deur, waar de kamerheer hen tegenhoudt en zegt : «Heeren, gij vergeet uw mantel1s» Daarop sprak de leider : zijn de kussens mee te nemen «Zeg aan uw meester dat de Gentenaars niet gewooi;i ' waarop ze gezeten hebben» Niemand heeft beter het fiere karakter van den Gentenaar afgeschilderd dan Alh Rodenbach, in zijn welbekend gedicht : '«Fierheid» Was die fierheid, die geen misplaatste was, noch ijdelheid, maar wel een rechtmatige trots, te verwonderen, als men denkt dat zij als rechters, wetgevers ' en afgezanten met edellieden en vorsten moesten omgaan en op gelijken voet moesten behandeld worden? Was die fierheid te verwonderen wanneer voorname vreemdelingen hun stad kwamen ihezoeken en er met den grootsten lof over Spraken, en vertelden dat zij de sdhoonste stede van de wereld was, met een talrijke en ernstige bevolkf ng? Dat P h i 1 i p s d e C 1 è v é s zei dat Gent de bloem en de parel was van al de Bour gondische staten? De Gentenaars mochten trots zij n en zij verdienden den naam van HffiREN 62

15 b 1 373, waar men De eerste maal ontmoe t men dit woord În het Weezen oek van Ge En vo_or de spreekt van denen J a n D e c 11 e r c q, ie men heet : he e van von 1s dat F 1 l 1 p s laatste maal komt het voor na den slag h11 Gaver ( 1 453) ; m het van Heeren titel den óver hen uitsprak en waarin hij hun verbiedt zich nog langer vn1rechten, hunne om toe te eigenen Zestien duizend Gentena ars sneuveld en toen heden en privileg es te willen redden XVe EEUW COf>PENHOlJEN In den strijd der Vlaam sche gemeenten (Gent, Brugge, leper) tegen M a x i m il! i a a n v a n 0 o s t e n r i j k voor de voogdijschap over den on1bejaarden F i 1 i p s d e S c h o o n e, waren de leiders der Gentenaar s JAN en FRANS VAN COPPENHOLE, leden van het gilde der kousenmak ers, en men noemde hun partijgange rs COPPENHOLEN Hun tegenstaand er was H e r m e s H u b e r t" deken der schoenmak ers JAN VAN COPPENHOIJE werd overdeken der neringen in , maar werd met zijn broeder FRANS op denzelfden da1g en hetzelfde uur opgehangen m 1 492, omdat onder hun bestuur zilveren munten werden geslagen op naam van den minderj arigen F i 1 1 p s, nl in Men noemde deze munten Phi!lippuspenningen en Cop,pen!holen ; FRANS VAN COPPENHOLE had daarenboven i n den deken der wevers H u i b r e c h t v, a n u e r!b r o u c k doen vermoorden ' = GROENJ1ENTERS Of gezellen van de oene Tente, waren de inwoners der parochiën of wijken van Overschelde en Sim Pieters aan wier hoofd de Bastaard B 1 a n s t r e 'y n stond Het dagboek van Gent U, 46 ( 1 452) deelt daarover het volgende mede : 't sondachs den dach van hoymaent tsavonts, ghesciede up de Hoochpoort een ghevecht tusschen den cnapen van Jan D e Vos, hoofdman an cl' een zyde, ende denyngheischen an d'andere, daer uute al de nacht 'duere, groote beroerte was in Ghendt, zo dat 't snachts ghevangen worden de voorscreve Jan De Vos, een van zyn cnapen, Willem De Wintre zijn clerck, Lieven De Paepe onderdeken Pn Jan Van Melle, ende 'ts maendaechs snuchtens, tusschen VI ende VII hueren, slouch men de clocke up 't Beelfroot; die van den lande van OVERSCHELD E ende die van SENTE PIETERS, met die hemlieden ancleefden, ende waren in grooter menichte, wel ghewapent, quamen ter maerct met eenen ghelavye schachte ( steel eener lans) daer up dat gesteken was een groen gheackelt capproenkin, in maniere van haerlieder hoofde ende wimpels Het waren ook de GROENTENTERS die zich het meest tegen de eischen van F i l i p s d e n G o e d e verzetten ( 1 453) KAAFVAGERS Schonwvagers Hoe de Gentenaars aan dien naam gekomen zijn is met zekerheid niet te zeggen Wij weten dat er in onze stad veel s'chouwvagers waren, die gewoonlijk in hetzelfde straatje woonden, dat den naam kreeg van Vuilstraatje, en er waren op zeker oogenibilik niet minder dan vier van zulke straatjes : een over de Nieuwbrug, een tegen de Apostelhuizen, een derde tegen de Augustijnen kerk en een vierde op Ekkergem Dit laatste zal wel het straatje' zijn dat wij kennen' onder den naam van houwvagersstraatje De benaming van Vuilstraatje was uitstekend gepast, want de schouwvagers hadden de gewoonte het zwarte roet der schoorsteenen die zij gereinigd hadden, vóór hunne woning op te hoopen, totdat de vracht groot genoeg was om te kunnen ver koopen en vervoeren Men kan zich den toestand van zoo'n straatje inbeelden wanneer het bijv hard waaide of regende Het woord KMFDRAOER werd aangezien als een :beleediging zooals blijkt uit een vonnis van : 63

16 L «Jan Castermart van Waarschoot, werd gebannen voor 50 jaar uit het land van Vlaanderen, omdat hij met zyn openbaar ongelyk gezeid heeft te meer stonden dat de KAAFV AGERS van Gent, ter justitie ende ter dood gebracht hebben zonde: oorzaek of reden, eenige goede mannen deser stede, zeggende dat hij wilde ' dat hij den overdeken zelver aan eenen tak gehangen ende geworgd hadde > (zonder aan duiding van bron ) KRUSCHERS, STAMPERS en BASSE!RJS Drie spotnamen die met den ban gestraft werden In werd P i e t e r V a n H e c k e voor 50 j aren gebannen, omdat hij z ekere liedjes gezongen had tegen de STAMPERS en MUITERS van Gent In f 493 was het de beurt aan N i c o I a a s M o r a e r t, politie officier, omdat hij het volk aangesproken had met de woorden : «Ghy stampers en kryschers mocht ghy op de Vrijdagmarkt staan krijschen en stampen, het ware al goed» KRIJSCHEN beteekende in de middeleeuwen luid roepen, schreeuwen, en men kan zich dat geroep voorstehen wanneer de 53 neringen eenige duizenden man nen ter markt genoodigd waren om een ernstige zaak te bepleiten of een gewichtig besluit te nemen Als alle neringen hare meening moesten bekend maken, het voor en tegen van een of meer voorstellen moesten bespreken, jubelden of huilden volgens hàre stemming en den graad van opgewondenheid, waarin zij in dergelijke gevallen verkeerden, dan zurjl en zij wel den naam van KREJ:SCHERS verdiend hebb e n Later werd er gespr ken van BASSEHS, in denzelfden zin Den naam van STAMAERS bekwamen zij, omdat ze de gewoonte hadden m hunne woelige vergaderingen, hun onged"j!d en hunne misnoegdheid te kennen te geven, of een tegenstrever het spreken wilden beletten, door gedurig m'et hunne wapens op den grond te stampen LEVERETE:RS Naam gegeven aan àe stadsbeamhten die zich op oneerlijke wijze wilden verrijken / In was er beroerte m Gent, omdat de wethouders de munt wilden veranderen ; men zou aan het goud den derden penning verliezen en aan het 'zilver den vierden penning Het volk dat daarin een voordeel zag voor de rbego en, wildie er niet in toestemmen De wevers kwamen ihet eerst bijeen en al de andere neringen volgden Zij liepen al te zamen naar de Koornmarkt, braken de deuren der gevangenis open en bevrijdden daar eenige mannen die van hunne meening waren ; van daar naar de Vrijdagmarkt, waar eenige dekenen en schepenen trachtten hun tot bedaren te brengen Maar het v olk was zoo woedend en opgehitst dat het verscheidene wethouders doodsloeg en verder dan de stad inliep, naar andere slachtoffers zoekende en toepende en zwerende : bij de wonden en de daermen ( Gods) dat zij de levereten we) zouden vinden Een paar dagen nadien, bij de vernieuwing van de wet, was de oproer gesust en verscheidene mannen die aan den oproer hadden deelgenomen, werden tot schepenen g kozen MUI11E:RS, PLATVOE'mN, VILEINS, KERELS Vier schimpnamen in hetzelfde document :, 1 1 Dec J a n M a s s i e t, ontvanger van Kassei, 50 jaar gebannen uit het lànd van Vlaanderen omdat hij hem onlangs geleden vervoorderd heeft te zeggen, dat die van Gent waren alilen MUITMAIKERS,' PLATVOETS, VllLEINS en KERELS, waarom hij hem wachtte te komen naar Gent, welke woorden men niet en behoorde te lijden zonder straf (zonder aanduiding van!bron) PHILIP:NJNEN Aanhangers van de drie leden van Vlaanderen : Gent, Brugge en l eper, in den strijd tegen M a x i m i 'l i a a n v a n 0 9 s t e n r i j k ( 1 489) Zie C o p p e n h o l e 64

17 Bijnaam der vleeschhouwers en vise!hverkoo pers PIMNSEKINDEREN Kind heeft hier de beteekenis van knecht, zooal1s bij de Kraankind rs en de Moor oft Mortkinders Officieel werd nooit den titel van Pnnsekinderen gegeven noch a an de vleesch houwers noch aan de visohverkoo pers In de ee rste akten van beide neringen of ambachten staat vermeld : «dat hun neringhen de eerste in ordenen waren van de drie en vijftich vrije neerijnghen deser stede, princelick ghejnsiitueert» Van F i l i p s d e n G o e d e n kregen zij in 1 429', het voorrecht der erfelij k eid der nering, met verplichting als lijfwacht te dienen van vorsten, en heer en wet bijstand te verleenen, voorrecht dat Keizer Karel in voor de vleeschhouwers bekrachtigde Later werd dezen nog andere voorrechten geschonken, oa het recht van geheel Vlaanderen door te jagen met loopenden hond en hoorngeschal, wat alleen aan aristo kraten was toegestaan, en wat hen later meer dan eens werd betwist Ze zijn overigens altijd behandeld geworden als leden van den hoog eren stand Had er een van hen een misdaad begaan die met C:e doodstraf moest betaald worden, dan werd hij niet als een gemeene boef aan de galg gehangen, maar werd het hoofd a fgeslagen met het zwaard De voornaamste vieeschhouwersfamiliën zijn eeuwen lang gewèest de V a n _L o o ' s, V a n M e 1 1 e ' s, M i n n e ' s en D e i j n o o d t s =Bij de vischverkoopers ook de V a n L o o ' s, V a n M e l l e ' s en D e M o o r s Vele edellieden schaamden zich niet tot deken hunner nering te worden aangesteld Van af de :XVIe eeuw verschijnen C h a r l è s d e H e l! i n, heere van Wassenhove, J a c o b d e N o r m a n, heere van Oxelaere De laatste was F r a n s P i j c k e v a n t e n A a r d e n in _, ' ' SLAPSCHETEN Smaadwoord dat men te vergeefs in de woordenboeken zoekt In het dagboek van Gent, 1, 129, leest men : tsmaendaechs den 4 October ( 1490 }, waren vonden ghestroijt ontrent den scepenhuuse, diverse brieven in substantie inhaudende : Ghy, SLAPSCHETEN van Ghendt, Die nu hebt 't regiment, Wy en zullen 't hu nyet meer ghewaghen, maer zullen 't eenen nyeuwen Artevelde claghen in 't welcke de wet en 't volck eensdeel beroert waren Hier wordt zonder twijfel gezinspeeld op de weinige energie die de wethouders lieten blijken in de politieke omstandigheden van den tijd VLIESHEEREN Dezen bijnaam vindt rl1en in den Nieuwen kluchtafmanak voor 't jaar 1 der Fransche Republiek ( 1 798) en komt voor in een lijst met bijnamen van steden die weinig of niet gekend zijn Is dat woord een herinnering aan de feesten door het kapittel van het Gulden Vlies in onze stad gehouden, nl de eerste maal in 1 445, feesten die soms drie weken duurden met een pracht en héerlijkheid, die nooit overtroffen zijn geweest? 't Is op een dier feesten dat wij kennis maken met den befaamden Siciliaansche n ridèr J 11?: n d e B o n i f a z i o die nog nooit in een kampgevecht overwonnen was geweest H11 was te Antwerpen aangekomen en daagde al de ridders van Vlaanderen en Henegouwen uit om tegen hem te strijden J a c q u e s d e L a l a i n g nam den handschoen op F i 1 i p s e n G o e d e gaf zijn toelating en d e L a I a i n g kwam te Gent aan vergezeld van 500 edellieden te paard De kamp werd gehouden op de Veerleplaats en de graaf woonde hem bij van op het Gravenka steel De eerste dag, bleef de kamp te paard zonder uitslag ; de tweede dag werd gestreden te voet en op 65

18 zeker oogenbîik was de SiciÎiaan op het punt te bezwijken, toen de graaf zijn wapen itok in cle arena wierp tot teekep dat de strijd een einde moest nemen De graaf liet de twee ridders voor zich verschijnen, en verklaarde dat zij eerlijk en ridderlijk gestreden hadden Dit was het begin van de schitterende loopbaan van een Hene gouwschen ridder XVl0 f;euw BASTDRAGERS, synomem van STROPDRAGERS ( ) Up den derthien avont soo seyde men overal dat de malcontenten seer steerk waeren toosterzele, te Baveghem ende alle de prochien duere; dat het landt gheheel vol lach Die van Ghendt hielden scherpe wachte al de stadt duere ende voor elc huus eenen lánteerne Men hoorde upde straeten niet te meer ramoel al oft goeden vrijdach gheweest hadde ; zoo stille was elcken huusman, elc om te stilts, want zij meenden dien nacht bespronghen gheweest thebbene vande vianden Maer up dien nacht er ghebuerder anders niet dan dai: de Malcontenten haelden een voorquartier van den lichaeme van Adriaen Van Casele, twelck buyten de Keyserpoorte hinck aen een half galghe ; ende zij placten een briefke daer anne, daerinne dat zy ghescreven hadden zulcx hier naer volcht : _ Ghy BASTDRAGHERS van Ghendt, Al hebdi'tlichame van Casele gheschent, Men salder niet om trueren : dier minst om dinct, die salt besueren ( Chronij cke van Ghendt ) Vonnis van voornoemden Adriaàn van C a se l e : Ommedieswille dat ghy Adriaen Van Casele inboren poorter deser stede van Ghendt, u vervoordert hebt" met Olivier Meijne, ooc poorter en Jan De Clercq," als verraders t'samen te conspireren ende raemen de n;tiddelen omme bij nachte en ontije te helpen uitbreken zeker ghevangenen, binnen den princenhove alhier ghede tineert, daende de gevangenen convooi, ' committeerende aldus openbaer verraed j egens de stede en het vaderland, Schepenen verwijzen u, dat ghy voor de vanghe nesse ghesleept sult worden, op een hurde, tot voor de galg staende op de vrydag markt ende aldaer gheëxecuteert metten stroppe, datter de dood naer volght, ende daernaer uw hoofd op eenen staek gesteld te worden boven de brugsche poorte, ende voorts u lichaem in vier quartieren gesneden ende buten vier distincte poorten gehangen CANNAERT Bijdragen tbt het oud Strafrecht, BUGGERS Ails scheldnaam destijds door het volk veel gebruikt In het Fransch bougre, fielt, gemeene kerel ( ) Den onderbaliu ende meer ander eerliche mannen vander stadt, moeste van den meester del Campo ( Spaansche bevelhebber) hooren dat de lieden van Ghendt alle BUGGHERS waren, verraders van haren coninck ende Lutheranen VAN VAERNEWI]CK, Beroerlijke Tijden, 3 97 ( ) de vreemde soldaeten bieten de borghers" buchers" Chronijcke van Ghendt KRABBENJS'J1EN Bijnaam gegeven aan de Protestanten ( ) Den 1 Z Juli, op dezen dag, versloeghen de malcontenten buyten de Brugsche poorte ses ofte acht persoonen, ende daer was er ook vele ghequetst Dit waeren persoonen die men noemde CRABBENISTEN Dese liepen daghelicx uuyt ende brochten al naer stadt dat zij up tlant vonden, als hout, ijzers ende andersins, maer daer wierdender dicmael ghevanghen ende wierdi:n van de malcontenten haer lijf in stick ghesmeten ende som ooc dood ghesmeten ; maer tghebeurde oock somtijts dat zij vielen in de handen van de malcontenten, die wat medelijden hadden, want deen partije dicmael beter waren dan dandere En die zulcx gheraecten te commen ontstonden met eens te dansen ende singhen dit naervolghende : 66

19 Als Danst eens, Crabbenist, wij boter noch broot en hebben wij worden papist ende lieten ze daermede loopen daer zij wilden, want het waeren al aerme lieden, die niet te verliesen en hadden Maer dat dese bovenscreven persoonen dood ghe smeten ende ghequetst waeren, quam toe om het haelen van den coorne dat noch s to nt en groeyde Chronijcke van Ghendt Pater D e J o n ig ih e, in zijn Gentscbe Geschiedenissen, ll, 422, deelt daarover het volgende mede : «De onwilligen zweefden nóch dagelijks rondo de stad, e n c,u amen dikwils zoo naer de vesten, dat men hun hoorde roepen ofte zingen deze rijmkens : Komt, komt nu uyt gy CRABBENIST, Als gy niet meer 't eten en hebt dan zyt of : papist» Danst, danst eens gy CRABBENIST, Als wy boter noch kaes en hebben moeten wy worden papist LEEUWEN VAN GENT, gy (Spotnaam) ( ) Den V July wierd de stede van Audenaerde ghelevert jn handen van den hertoghe van Parma, met appoinctemente, te weten : eerst mochten die soldaeten uuytgaen, maer gheen borghers, ten waere dat zij gaven eene somme van pennijnghen; voorts al dat van Ghendt daer binnen was wierden alle ghevanghen ende ten rantsoene ghesedt, twelc was groote gratie, dat zij daermede ontstonden Ende met dat zij de stadt jnne hadden, quamen zij jnden morghenstont tot voor Ghendt, ande schransen vanden Ghendtschen leghere, ende riepen : «Ghij leeuwen van Ghendt, comt nu en doet Audenae1de ontset! waer es nu uwen duc d' Alenchon, die ghijjieden ghestelt hebt jnde plaetse van den coninck van Spaingen, die Audenaerde ontset ghedaen soude hebben? hij komt te laete, hij moet kaetsen 't Es weert dat ghijlieden hem triomphe doet ; hij es ulieder wel commen beschermen Gheeft hem groote ghiften, dat hij u naer Audenaerde comme : wij sullen hem willecomme heeten!» Een schimpschrift tegen de Gentenaars die beloofd hadden Audenarde ter hull? te komen en hun woord niet hebben gehouden UE N In J ulij ( ) tsavonts zoo was ghevalle tusschen cap1tem SONNEVILLE wàcht ende capitein, VOS wacht, ande Petercelle poorte, welcke twee capiteinen namen questie jeghens de burgcrlicke wacht; de vreemde soldaeten heeten de borghers «LIEVEN» en «BUCHERS» Chronijcke van Ghendt, / Vermoedelijke bijnaam der Gentsche wevers, m den zin van muiters en woel geesten die ze geweest zijn van af hunnen Sltrijd naar de overmacht L i e v e n kan wel herinneren aan S i n t L i e v e n, patroon van Gent ter wiens eere jaarlij ks de beruchte bedevaart van Stint Uevens ff()utem werd ingericht, weshalve zij_ ook Sint 1Li emzotten werden genoemd PIETER!S Naam gegeven aan geusgezinden die van opm1e veranderden ( ) Aldus was er een deel (der geusgezinden) die peniteerden ende werden dan van eenige, gecken, die ghuesgezint waren, gheheeten PIETERE" omdat Sente PIETERE onsen Heere loochende ende verzaecte, alzoo de dese, meenden zij, hadden uut vreese de waerheyt verzaect V Vaernewi ick Beroerlijcke tijden" I, 47 ( 1 566) ende men hiet ooc PIETERE bijde catholijcken, die hueren coninck trouwe ghebleven waeren Chronijcke van Ghendt, 24 1 STROPDRAGFRS Een onverdiende smaadnaam den Gentenaars gegeven Dat zij voor Keizer Karel verschenen, het strop om den hals, is een dwajing De sententie zegt klaar en duidelijk : Wy condempneren de voorseide van onse stede van Ghent e doen eerlicke amende te wetene dat scepenen nu jeghenwordich wesende van b ede de bancken 67

20 met pensionnarissen, clercken ende comisen, ooc notabel poorters dié wij denom meren sullen, de deken van der weverije, ende de bedienden van den hueverdeken alle ghecleet met zwarte kerels, onghegurt, blootshooft, m itsgaders uut elàer neringhe zes persoonen, vyftich van der weverye ende ooc vyftich van den ghuenen die hemlieden noemden in de comotie CREESSINS, dzelve CREESINS den strop an den hals en alle wesende in haerlieder lynwaet» Den 2 Mei had den knieval plaats : eerst ghinck alvooren tot vyftich mannen, al in haerlieder lynwaet ende baer voets, elc met een strop aan den hals Daernaer quamen die van de weverie in 't zwarte, zonder strop Daernaer quamen de poorters de commysen, de secretarissen, schepenen ooc in 't zwarte laecken en zonder strop Memorieboek der Stad Gent II Dus i s alle twijfel buiten gesloten Het waren we'l de KRfESSERS alleen die het 1 strop aan den ha1l s droegen Wat beteekent het woord KREESSFR? In November werd de Collatie of breeden Raad bestaande uit de drie leden : poorters wevers en de andere neringen bijeengeroepen om hun goedkeuring te vragen tot het herinvoeren der accijnsreohten ten einde ziüh de geldmiddelen aan te schaffen, die de gemeente dringend noodig had De vergadering had plaats in het lokaal der wevers, fo Onderbergcn ; de poorters gaven hunne toestemming ; de kleine neringen insgelijks, maar de wevers bleven ver d eeld En hoe het kwam weet men niet, maar de haagpoorters waren bij trompetslagen geroepen om insgelijks deel te nemen aan de stemming waaraan ze geen recht hadden Zij kwamen maar men liet ze niet binnen ; zij wilden geweld ge'bruiken en men verweet hen dat zîj KREESERS waren, want een oproer stond op het punt uit te breken Gezien de omstandigiheden waarin het woord werd gebruikt, is de beteekenis muiter of opstandeling aan te nemen K i l i a e n geeft insgelijks : Kreser of là'evser muytmaecker Vóór gemeld jaar schreef en ook KRESSERS : = «Item ( in ) laghen de KRESSERS XIII! nachten up 't schepenhuys ( Memorieboek I ) Hier zal dat woord wel een andere beteekenis hebben, want de Heeren van Gent zonden zeker niet geduld hebben zich te laten bewaken door gemeene lui, als turfc;hagers, mestrapers, enz Na den voetva11 was de rust min of meer hersteld, doch de schepenen zagen zich verplicht het volgend voorgebod af te kondigen : 8 hoymaent was gheslegen een trompet dat niemandt wie h i_j ware, en soude vervoorderen te schimpen oft gecken oft verwijten van het vonnis dat den Keyzer onlancx heeft uutghegeven up ons, aen aende de stroppe te draegen, daerdoor grooten twist af soude comen, als doodtslaeghen vechtinghen, kyvinghen ende andere saecken, so wie d'eerste oirsaecke afware, soude ghecorrigeert syn in exempel van anderen lyfvelick De boeken van 't Crime vermelden versoheidene processen In werd zekere G h i j s b a e r t, ghegheeselt tot den bloede en voor XII jaren uit Vlaanderen gebannen om te hebben geroepen injurieuse woor'den onder _ andere stropdragers en moordenuars (Chronijcke van Gent ), Tien jaar later liep P i e t e r G e e r a e r t s dezelfde straf op, en daarna nog veel anderen Wij willen hier nog een enkel vonnis aanhalen, dat totaal verschilt met de vorige uitspraken, en misschien eenig is Pieter de Meijere, lijnwever van stiel Schepenen vander Keure" Gezien d'intolerable injurie ende versmaedinghe die ghy alle d'inghesetene deser stede ghedaen hebt, van dat al stropdraghers souden wesen, by u hemlieden 68

21 overluut angheseyt" condempneren u alhier in open camere te compareren in uw lynwaet, blootshoofts, onghegort, met een brandende tortse in uw hand, vallende aldaer op beide uwe knien, Godt van hemelrycke vergheffenesse te bidden van de voorseyde uwe mesdaet" draghende de selve' toortse tusschen twee serjeanten, eerst mael tot in de capelle van den stadhuuse, ende van daer voort op Ste Lijsbetten driesch daer ghy de voorseyde versmaedelicke injurien gheprofereert hebt, die als vooren aldaer overluut wederroupende, ende vandaer voorts de selve tortse te draghene tot in de Kerke van St Lijsb tten in ' t beghynhof interdiceerende u niet meer van ghelijcke te doene op andere straffe ende arbitraire punitie ; ende segghen u voorts uut deser stede van den tyt van drye jarep, daerinne middelertyt niet te comen op pene van gheesselynghe en ban, ende condempneren u oock in de misen van justitie ende vangheniscosten, en al hetselve betaelt, slaecken u van vanghenisse 3 aug ( CANNAERT Bijdragen tot het Oud strafrecht 1 40 ) VLAAIBAKKERS Bakkers van V'la 's ; fig : vleiers, pluimstrijkers Vergelijk zoete broodjes bakken ( 1 566) Als Lieven De Moor en Jan Serlippens buten quamen ( na hun eed te hebben) werden zij van de kinderen 'ende quade knechten beizeckt ende met vingeren ghewesen, zegghende : Ziet, daer gaen de papisten, daer zijn de VLABAKKERS, de gheteekend_e, de ypocriten (V VAERNEWIJCK Beroerlijcke tijden 2, ) MUITMAKERS Muiters, oproerlingen ( ) mutmackers Politie boeck, 8; ( ) meijtmackers VAERNEWIJCK, Beroerlijke Tijden, t XVIIlè EEUW VIJGEN Spotnaam gegeven aan de aanhangers van het Huis van Oostenrijk onder Jozef l l ( Brab omwenteling) De hooge am!btenaren waren VIJOEBAZEN ge noemd De tegenstrevers of Patriotten kregen den naam van paterplocfiden, patriplod1den, paterjoten, paterzotten en piprioten BLOEDHONDEN Smaadnaam in 1 790, tijdens de Brnbantsche omwenteling gegeven aan de edellieden, aanhangers van Vander Noot ( ) <i: Een eerkrinkend schrift waerbij verklaerd wierd dat de souvereynitheyt over het Graefschap van Vlaenderen, was overgega:en tot de hoogmogende Bloed honden Printcronycke 2 1 ) XIX0 EEUW MAMMELOKKERS Deze bijnaam wordt meest aan de Gentenaars gegeven door cfe inwoners van eenige parochiën rond Gent en gewoonlijk zeggen ze Genbche mammelokken, aar de afueelding boven de deur van de oude stadsgevangenis, die een herinnering is, aan de Romeinsche legende van imon en Pera PIJPKANEELETERS Vinden wij vermeld in Biekor( 9" deel ; zonder ui leg De JONGENS VAN GENlf öf 'T VOLK VAN ARTEVELDE De twee eerste regels van het refrein van":'"een liedje dat denzelfden naam draagt, en gemaakt is door N a p D e s t a n b e r g ( 1 863) Het liedje wordt door de Gentenaars in koor gezongen als zij in een blijde stemming verkeeren (Wordt voortgezet) L UEVEVROUWCOOPMAN

22 Uit den Inventaris van het Folklore Museum te Gent AFiDffiLING : LAND EN TUINBOUW Sectie : Verweermiddelen WOLFIJZERS E N SCH IETGEW E R E N Het was eertijds op den Vlaamschen buiten de gewoonte, ter beveiliging van een afgesloten "tuin, hij het toegàngshek of achter de haag een bordje aan té brengen met de vriendelijke en lakonieke waarschuwing : Hier liggen Wolfijzers en Schietgeweren Men veronderstelde dat de ongenoode bezoekers zich wel zouden wachten op dit gevaarlijk terrein onderzoekingstochten te ondernemen, wel te verstaan indien ze het opschrift konden lezen In elk geváj de «Wolfijzers» en «Schietgeweren» waren bestemd afschrikwekkend te werken op de verbeelding van sommige reizende passanten en op het geweten van de kwajongens, die het minder nauw met het eigendomsrecht zouden nemen Volgens De Bo (Westvlaamsch Idioticon, in voce : wulf ijzer of wom ijzer, onz wolventraap) was de verwittiging vooral gericht aan :het adres van de kwajongel!s : «Men pleegt bij!beslotene hoven op eene plank te lezen : hier liggen slagpertsen, wolfijzers en 'Schietgeweren ; om de kwade jongens te beletten door de heining te _ kruipen» Wolfijzer Een beschrijvin g van de slagpersen, het wolfijzer en van het schietgeweer, dat hier bedoeld wordt, hebben wij nergens ig evonden, en daar we twee gelijke exemplaren van een schietgewe er en één exemplaar van een wolfijzer in de verzamelingen van liet folkloremuseum bezitten, namen we ons voor ze door een duid lijke teekening aan de oningewijd en kenbaar te maken l\1îisschien zijn er ook nog andere folkloristen dan iik zelf die wel veel van wolvenijze rs en schietgeweren hebben gehoord, ook de bordjes met de waarschuw ing heibben gezien, maar de tuigen zelf nooit hebben bekeken, laat staan er op onvrijwilli ge wijze kennis mede gemaakt Verder hopen wij dat kenners van deze verweermiddelen wellicht varianten kunnen aanwijzen en bijzonderheden mededeelen over hun vervaardiging, plaatsing en gebruik 70

23 De «s1agpertse» van De Bo iblijkt tegenwoordig heelemaal onbekend te zijn geworden We veronderstellen dat een balk of «pertse» in een boom in wankel evenwicht werd opgehangen en door het beroeren van draden, zooals bij het hierna beschreven schietgeweer, op den indringer neerkwam Waarschij nlij k was de «slag pertsè» gelocaliseerd in WestVlaanderen, want ondervraagde oude hoveniers uit OostVlaanderen kenden dat verweermiddel niet, ook niet ibij name Het «wolfijzer» integendeel is algemeen ibekend Als uitzicht is het wolfijzer in de Vlaamsche Ja dstreek cirkelvormig en bestaat uit een vast gedeelte als basis en een scherp getande klem De boogvormige klem zit met één uiteinde vast aan een spil of klinkbout, met het andere in het vierkanten oog van een sterke stalen veer In gespannen toestand zit elke boog met een uitsteeksel vast onder het verbogen uiteinde van een ijzeren öf stalen as, waarop een metalen ronde plaat rust, die bij den minsten druk kantelt en het in bedwang gehouden uitsteeksel van de gespannen klem vrij laat Om te beletten dat het wolfijzer wordt medegesleept ligt de basis aan een ketting vast De teekening maakt de werking op een menschenbeen zonder meer duidelijk Het exemplaar van het F olklorem1:1seum meet 1 m 05 als totale lengte ; d'e diameter van oe plaat is 44 cm ; de breedte van de eer 1 0 cm Het «Schietgeweer» is in den grond minder gevaanlijk dan het wohijzer Het schiet weliswaar, maar het treft niet De term is archaïsch Het Woordenboek van d Nederlandsche Taal (De Vries) noemt het gebruik van het woord als «niet meer gewoon» Het was nochtans vroeger als soortnaam : geweer, meer bçpaald (van a f dexvi0 eeuw) een weermid(le) o m mede t e schieten, een handvuurwapen, algemeen Schietgeweer Als voorwerpsnaam is schietgeweer volgens het Woo rdenb oek zelden Een voorbeeld i de XIX0 mt eeuw wordt aangeha ald, waar nochtans schietge weer niet de beteeke nis heeft van ons schietge weer», maar van «fusil» : «Dat de knaap" voor schiet geweeren of voor honden angen tij? evreesd was» (] van Lennep Leven van D J v L ) Ons schietgeweer is m het Woordenboek onbeke nd Het is dan ook eerder een k altmg o! bus, een zoogen «camer», het miniat uurka nonnetje, waar mede men b11 versch 1llende elegenheden : geboorte of huwelij k, enz vreugdeschot en ' 1 71 I

24 lost Het bestaat, zooals onze teekening1 dank zij den Heer N Schepens, het glashelder heeft voorgesteld, uit drie deelen : 1 den loop met kamer voor lont en kruit ; zo den haan met pin en dubbele veer ; 3 den wervel waaraan de draden worden bevestigd De lading geschiedt langs de binnenzijde, want de loop draait langs één zijde om en vaste as, terwijl langs de andere zijde een losse bout gemakkelijk kan verwijderd worden om het draaien en meteen het openen van de affuit of kamer mogelijk te maken In gespannen toestand wordt het achtereinde van den haan onder de geknotte en beitelvormige straal van den kruisvormigen wervel geplaatst, waardoor een dubbele veer in bedwang wordt gehouden Schiet de haan los ten gevofge van een bruuske beweging van den wervel, veroorzaakt door een ruk aan één der draden, zoo valt de haan naar voren neer Daar hij aan den onderkant van den hek van een pin voorzien is, doet hij door het krachtig neervallen e en vonk ontstaan, die het vuur aan de lont en de lading tot ontploffing brengt De wervel heeft aan zijn drie stralen oogen, waaraan de draden zitten, die, verborgen onder het gras, dqor den geen onraad vermoedenden indringer even worden aangeraakt met als gevolg éen vervaarlijke losbranding, die een alarmsein is voor de bewoners Meer dood dan levend van den schrik sloeg de ongewenschte gast dan gewoonlij k op de vlucht De twee exemplaren van schietgeweer van het Museum voor Folklore zijn vervaardigd uit gietijzer, ze zijn op zware houten hlokken geplaatst Het geheel is 26 cm lang, 7 cm breed bij S cm hoog ; de loop heeft enkel 1 1 cm Het houten blok waarop elk onzer schietgeweren rust meet 45 cm in de ilengte bij 9 cm in de hoogte ;Moest iemand onder onze lezers een «slagpertse» bezitten, dan zijn we geneigd voor ruiling met een onzer schietgeweren in onderhandeling te tredtn Ook voor het aanbrengen van inlichtingen over andere oude verweermiddelen tegen indringers houden we ons ten zeerste aanbevolen P D K IN MEM\OR:JAM GUSTAAF VilGOUREUX Op 1 8 Februari jl is te Gent overleden de bekende volksschrijver Gustaaf Vigoureux, geboren te Zelzate den 26 Maart Alhoewel zijn talrijke novellen en vertellingen krioelen van folkloristische bijzonder heden, mag men Vigoureux geen zuivere folklorist noemen Zelfs in een zijner laatste bundels, nochtans betiteld «Vlaamsche Folklorevertellingen )), hebben alle verhalen geen folkloristischen inslag Doch door gansch zijn werk voelt men de groote liefde aan van den schrijver voor zijn geboortestreek en haar bewoners, van wie hij den handel en wandel, de typische karaktertrekken zoo treffend wist te malen Als gemoedelijke beschrijver van zijn «heimat )) is zijn verdienste dan ook groot Onder zijn werken stiopen wij aan : «Aan het Veer van 't Heilig Huizeke )), «De Zwarte Sneeuw», «De Oogen der Madona ))1 «Wettersche Smulpeerkens )), en zijn ter pers zijnde werk : «Annelaure» Hij liet talrijke novellen verschijnen in «Ons Land», in het «Nationale Strijdersblad», in de u itgaven van Averbode, en in en ele andere dag en weekbladen Als oudstrijder en groot oorlogsverminkte was hij drager van versch llende militaire eereteekens Zijn asch ruste in vrede! F V Es 72