DE REALISATIE VAN EEN OP-MAAT SMART HOME Lessons Learned voor integratie van technologie en vastgoed

Transcriptie

1 DE REALISATIE VAN EEN OP-MAAT SMART HOME Lessons Learned voor integratie van technologie en vastgoed 1

2 DE REALISATIE VAN EEN OP-MAAT SMART HOME Lessons Learned VOOR WIE? Dit document is bedoeld voor mensen die zich binnen zorginstel lingen in de langdurige zorg bezighouden met, of besluiten nemen over zorgalarmering, zorgregiecentrales, technologie, IT en vastgoed. Wij presenteren onze werkwijze voor het ontwikkelen van een smart home, geschikt voor mensen met beperkingen. Siza en Academy Het Dorp werkten samen om de technologie te realiseren in het eerste nieuwe gebouw dat op het terrein van Het Dorp in Arnhem werd gebouwd. In de eerste helft van 2020 betrokken de bewoners het gebouw. In dit document vatten we samen welke stappen we hebben gezet binnen dat ontwikkeltraject. We ontwierpen het proces terwijl we bezig waren; een proces dat niet altijd lineair verloopt. Weloverwogen inschattingen vooraf, pakken soms anders uit. We delen graag onze geleerde lessen. Zie voor informatie over de vernieuwing van Het Dorp 2

3 TECHNOLOGIE ONTWIKKELEN VANAF DE START VAN DE BOUW WAAROM? Bij het realiseren van nieuwbouw of aanpassingen in bestaande bouw binnen de langdurige zorg, is het van belang om tijdig rekening te houden met de technologie die men wil installeren in de woningen. Voor sommige vormen van technologie, bijvoorbeeld voor de toegankelijkheid van een woning, is nodig dat er in een vroeg stadium - voorafgaand aan de start van de bouw besluiten worden genomen. Niet alle gewenste technologische oplossingen zijn (al) op de markt verkrijgbaar. In sommige gevallen zijn meerdere partners nodig om de geschikte technologie te ontwikkelen. Ook vraagt het om integratie van verschillende systemen. Dat kost tijd. Gedurende de bouw is tijd nodig voor een iteratief ontwikkelproces en tests met cliënten en zorgprofessionals. Goed bedoelde oplossingen blijken soms niet handig of bruikbaar. Tijdig testen waarbij ruimte wordt ingebouwd voor het doen van aanpassingen is noodzakelijk. 3

4 OVERWEGINGEN RONDOM KOSTEN EN BATEN KOSTEN LOPEN VOORUIT OP DE BATEN De ontwikkeling van een smart home kost natuurlijk geld. Ook vraagt het om investering in de verandering van zorgprocessen. Voor een zorgorganisatie is die afweging van het investeren in techno logische oplossingen soms lastig, zeker in tijden van krimp of bezuinigingen. Het primaire proces de zorg krijgt dan alle aandacht. Juist dan is het van belang om te investeren in de toekomst. Technologie kan helpen de kosten terug te dringen. Niet meteen morgen, maar op termijn. Wanneer cliënten door technologie bijvoorbeeld meer dingen zelf kunnen regelen, leidt dat zowel tot meer kwaliteit van leven voor hen, als tot een verminderde inzet van schaars zorgpersoneel. Met onze smart home technologie beogen we dat voor elkaar te krijgen. We onderzoeken of en hoe we deze toegevoegde waarde weten te bewerkstelligen. 4

5 EEN SAMENWERKING TUSSEN SIZA & ACADEMY HET DORP WAAROM WERKEN SIZA EN AHD SAMEN? Siza is een organisatie die zorg biedt aan zo n 3500 mensen met beperkingen. Siza gaat er daarbij vanuit dat iedereen naar vermogen - zijn eigen leven wil organiseren. Daarbij ziet ze het belang van technologie in het hart van de zorg en houdt zich al meer dan 12 jaar bezig met digitale innovatie projecten. Siza kiest daarbij voor Academy Het Dorp als preferred partner. Academy Het Dorp werkte met Siza samen aan: 1. Behoeftenonderzoek met cliënten en zorgverleners; 2. Selecteren van en samenwerken met verschillende technologie partners; 3. In verschillende n testen van technologie met eindgebruikers; 4. Duurzaam implementeren van technologie in de zorg- en serviceprocessen; 5. Verkrijgen van wetenschappelijke onderbouwing voor de toegevoegde waarde van technologie; 6. Projectleiderschap van het geheel. 5

6 WAAROM EEN SMART HOME? VISIE Het uitgangspunt dat we hanteren is dat niemand gedwongen afhankelijk wil zijn van zorg. We richten ons dus op de vraag hoe we mensen in staat kunnen stellen zoveel mogelijk hun eigen leven te organiseren, ondanks hun beperkingen. In een smart home kunnen bewoners zelf in eigen huis hun beveiliging, zorg, comfort, gemak en energieverbruik aansturen. Dat verhoogt zelfredzaamheid en kwaliteit van leven. Siza wilde bovendien duurzaam, energieneutraal bouwen, en gebaseerd op de principes van healing environment geïntegreerd in een slimme wijk. Het is van belang dat alle samenwerkende partijen een dergelijke totaalvisie op het vastgoed kennen, met het oog op succesvolle integratie van alle wensen en eisen. 6

7 FASERING HET PROCES Gaandeweg doorliepen we een proces van iteratief ontwikkelen, testen en doorontwikkelen. Samen met verschillende partners. Toekomstige bewoners en hun begeleiders waren steeds betrokken. Cliënten en zorgverleners werden getraind en de technologie werd in gebruik genomen vanaf de inhuizing in het nieuwe gebouw. We startten een lange termijn onderzoek naar de toegevoegde waarde van de technologie voor de bewoners. En we ontwikkelen de structuur voor data-opslag en op-maat gebruik van de data. Het totale traject bestaat daarmee uit 7 n. Sommige n verliepen parallel aan elkaar. Soms gingen we terug naar een vorige, als een testtraject daarom vroeg. De laatste twee n zijn nog niet afgerond op het moment van publicatie van dit document TOEKOMSTIGE BEWONER CONCEPT PROTOTYPE REALISATIE SCHOLING EN TRAINING DATA LANGE TERMIJN ONDERZOEK 7

8 TOEKOMSTIGE BEWONER 1 FASE 1 Doel van Fase 1 is zicht te krijgen op wie de bewoners zullen zijn van de nieuwe woningen. Mensen met verschillende beperkingen hebben verschillende behoeften en mogelijkheden. De technologie die zij willen en kunnen gebruiken, kan dus ook verschillen. Om te weten welke technologie voor hen bruikbaar is en toegevoegde waarde kan hebben voor hun kwaliteit van leven en zelfredzaamheid, moeten we weten welke mogelijkheden en beperkingen zij hebben, hoe hun dagelijks leven eruit ziet, wat hun wensen en doelen zijn. Om dat goed te begrijpen werken we vanaf het begin met de toekomstige bewoners samen. 8

9 TOEKOMSTIGE BEWONER 1 WIE IS DE TOEKOMSTIGE BEWONER? In het nieuwe gebouw van Siza betrof het mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH), en mensen met lichamelijke beperk ingen die ademhalingsonder steuning (AO) krijgen als gevolg van deze beperkingen. We interviewden de cliënten, hun begeleiders, regiebegeleiders, behandelaars en naasten. Op basis daarvan creëerden we verschillende persona s. Zie bijvoorbeeld die van Arend hiernaast. Persona s zijn fictieve personen die symbool staan voor de eind gebruiker, die helpend zijn voor het ontwikkelteam om te begrijpen voor wie de technologische oplossingen bedoeld zijn. ARENDAREND BELDERBELDER IK WIL VOOR MIJN VROUW ZORGEN, HET GELD IK WIL VOORVERDIENEN MIJN VROUW ZORGEN, GELD EN EEN MOOIEHET AUTO RIJDEN VERDIENEN EN EEN MOOIE AUTO RIJDEN MOTIVATIE Door toedoen van de crisisdienst en via een andere locatie ben ik bij Siza komen wonen. Ik ben hier omdat mijn vrouw graag wil Door toedoen vandat de ik crisisdienst en viagaeen andere ben weer voor mijn weer voor haar koken. Ik willocatie ook graag ik bij Siza komen wonen. Ik ben hier omdat mijn vrouw graag wil vrouw zorgen dat ik weer voor haar ga koken. Ik wil ook graag weer voor mijn vrouw zorgen MOTIVATIE PERSONALIA PERSONALIA 56 jaar 56 jaar Woont in Oosterbeek Getrouwd en samenw Woont in Oosterbeek met Ria Getrouwd en samenwonend Vader van Rick (18) e met Ria Afgeronde opleiding H Vader van Rick (18) en Jet (16) Marketing Afgeronde opleiding HBOwerkzaam Niet langer Marketing salesmanager bij BAM Niet langer werkzaam, was salesmanager bij BAM MIJN SITUATIE Ik heb een hersentrauma Ik ga opnieuw leren wonen zonder mijn vrouw Ik heb een hersentrauma Ik kan de traditionele partner-rol niet meer vervullen Ik ga opnieuw leren wonen mijn vrouw Ik laat veelzonder aanbranden tijdens het koken Ik mis het samenzijn met mijn vrienden Ik kan de traditionele partner-rol niet meer vervullen Ik kan gesprekken niet meer volgen Ik laat veel aanbranden tijdens het koken Ik verlies vrienschappen Ik mis het samenzijn met mijn vrienden door mijn gedrag Mijn neem toe Ik kan gesprekken nietgewicht meer volgen Ik ben kwaad op mijzelf Ik verlies vrienschappen door mijn gedrag Mijn gewicht neem toe Ik ben kwaad op mijzelf MIJN SITUATIE INTERESSES Het eerste elftal van Tv programma Voetba Het eerste elftal van Vitesse International Dagelijks Tv programma Voetbal nieuws Vissen International Koken Dagelijks nieuws Vissen Koken INTERESSES VANUIT DE OMGEVING Arend kan manipulatief gedrag tonen Zijn emoties lopen zeer uiteen VANUIT DE OMGEVING Hij is erg onberekenbaar Arend kan manipulatief gedrag tonen Hij kan fysiek agressief zijn Zijn emoties lopen uiteen Hijzeer maakt ons angstig door zijn gedrag Hij is erg onberekenbaar Hij kan fysiek agressief zijn Hij maakt ons angstig door zijn gedrag BEHOEFTES Ik wil terug naar huis, naar mijn vrouw Ik wil dicussies voeren en deze winnen Ik wil gastheer zijn voor mijn vrienden Ik wil terug naar mijnverdienen vrouw met werken huis, Ik wilnaar de kost Ik wil kunnen met mijn kinderen Ik wil dicussiesvoeren en dezevissen winnen Ik wil gastheer zijn voor mijn vrienden Ik wil de kost verdienen met werken Ik wil kunnen vissen met mijn kinderen BEHOEFTES We werkten aan de hand van het Design Research Framework (Kuipers et al., 2018) 9

10 TOEKOMSTIGE BEWONER 1 WAT KAN EN WIL DE TOEKOMSTIGE BEWONER? We deden zogenaamde desktop walkthroughs: samen met de cliënten, zorgverleners en behandelaren speelden we met behulp van lego een dag uit het dagelijks leven van de persona na. We deden dat eerst voor de huidige situatie, in de huidige woning, en daarna voor een dag in de toekomst, in de nieuwe woning. Wat wil de persona zelf kunnen doen in de nieuwe woning, geholpen door technologie? We vroegen hen ook daarin prioriteiten aan te brengen: wat stond voor hen op de eerste plaats? De uitkomsten uit deze sessies zijn gebruikt voor de keuze van de technologie en later ook om designers, ontwikkelaars, IT mede werkers en vastgoed medewerkers mee te nemen in de wereld van cliënten en zorgverleners. Een uitgebreid verslag van FASE 1 is terug te vinden in het artikel van onze collega Charlotte Lina (Lina & Terlouw, 2018). 10

11 CONCEPT 2 FASE 2 Op basis van de prioriteitenlijst uit 1, wordt een eerste ontwerp van de gebouwgebonden technologie gemaakt. We moeten zicht krijgen op hoe verschillende deelsystemen met elkaar samen hangen en hoe de oplossing werkt voor de eindgebruiker. Plus de randvoorwaarden voor bijvoorbeeld de IT infrastructuur en de elektrotechnische installaties. Ook een impactanalyse hoort in deze. Dat geeft o.a. helderheid over het kosten-baten plaatje en de impact van het ontwerp op de zorgprocessen en de serviceorganisatie. Tenslotte worden gespecificeerde offertes opgevraagd en samenwerkingsafspraken gemaakt met de partners. We gebruikten het SCOPAFIJTH model voor onze impactanalyse. Zie bijvoorbeeld 11

12 CONCEPT 2 WELKE CONCEPTEN? In de Siza casus ontwikkelden we concepten voor vier kernprocessen die geprioriteerd waren in Fase 1: 1. Toegang tot het appartement; 2. Bediening van de woning; 3. Zorg- en alarmoproepen voor cliënten met ademhalingsondersteuning; 4. Zorg- en alarmoproepen voor cliënten zonder ademhalingsondersteuning. Elk kernproces deelden we op in usecases (in totaal 260 specifieke behoeften van cliënten die met de techno logie moesten worden opgelost). Dit bepaalt de eisen die we stellen aan het systeem. In deze concept bekeken we ook welke partners gezamenlijk de gecombineerde technologische oplossingen konden ontwikkelen. Het moest gaan om bedrijven die bereid waren een samenwerking voor langere tijd aan te gaan en te investeren in innovaties voor de langdurige zorg. De usecases zorgden voor verbinding tussen de gezamenlijke partners. 12

13 OM WAT VOOR TECHNOLOGIE GAAT HET? 2 EEN VOORBEELD Bewoners die ademhalingsondersteuning krijgen (AO) doen regelmatig een zorgoproep. Bijvoorbeeld als er iets mis is met de ademhalingsondersteuning. Dat brengt spanning met zich mee. Voor hen is de ademhalingsondersteuning van levensbelang. Is mijn zorgoproep goed aangekomen? Is er iemand onderweg? De nieuwe technologie bestaat uit een feedback-lamp op de kamer van de bewoner en een app voor de zorgverlener waarin de zorg oproep aankomt. Na het doen van de zorgoproep wordt de feedback-lamp rood. De zorgmedewerker bevestigt via de app het in behandeling nemen van de oproep. De bewoner kan dat zien doordat de feedback-lamp verandert in knipperend geel. De bewoner weet dat zijn oproep goed is aangekomen en dat er iemand; onderweg is naar hem/haar. Daardoor ervaart de bewoner meer rust. De zorgmedewerker laat via een meldingssticker en de app weten dat hij/zij bij de betreffende bewoner is gearriveerd. Andere zorgmedewerkers weten dan dat de gewenste zorg wordt geleverd. Dat geeft ook hen rust en duidelijkheid. 13

14 OM WAT VOOR TECHNOLOGIE GAAT HET? 2 EEN VOORBEELD Bewoners in een rolstoel konden in de oude situatie alleen hun eigen voordeur openen als zij vlakbij de woning stonden. Ook waren buiten deuren tijdsafhankelijk voor alle bewoners hetzelfde ingesteld. Na uur zat de voordeur van het gebouw op slot. De nieuwe technologie maakt mogelijk dat deuren in het gebouw op basis van positie bepaling en autorisatie automatisch geopend worden met een op maat gemaakte omgevingsbe diening of door gebruik te maken van de alarmerings-halszenders. De bewoner is vrij om te bepalen of deuren wel of niet automatisch geopend worden. Door de inzet van deze technologie krijgt de bewoner regie over toegang in het gebouw waarin hij woont en ervaart hij meer zelfstandigheid. 14

15 CONCEPT 2 WELKE PARTNERS? Het is belangrijk de samenwerkingspartners zorgvuldig te kiezen. In de Siza casus werkte Kadex bijvoorbeeld aan de technologische oplossing voor Zorgoproep en Alarmering. Kadex ontwikkelt en produceert veiligheid georiënteerde oplossingen voor de intramurale en extramurale zorgsector. Deze nieuwe generatie domotica verlicht de werkdruk van nachtzorgmedewerkers en vergroot de privacy en veiligheid van bewoners. Zorg vindt plaats als het nodig is op basis van sensor-informatie. Nachtrondes zijn bijvoorbeeld niet meer nodig. Domare en IQ Messenger werkten intensief met Kadex samen. Domare zorgde voor de juiste bedieningsmethode voor de cliënt, afhankelijk van diens beperkingen. IQ Messenger ontwikkelde de afhandeling van de meldingen door het personeel. Het gaat hier dus om de integratie van verschillende systemen. Geen enkel bedrijf kon alleen de totaaloplossing bieden, samenwerken was noodzakelijk. Nsecure, AMR en Domare werkten daarnaast samen met Nedap, Kadex, en IQ Messenger aan een geïntegreerde toegangsverlening. Via optimaal gebruik van locatiebepaling van Kadex, de juiste workflows in IQ Messenger en geïntegreerde toetsing op autorisaties binnen het AEOS platform van Nedap realiseerden we samen de usecases van toegang en veiligheid passend bij de mogelijkheden van de cliënten en medewerkers van Siza. Zie voor extra informatie 15

16 PROTOTYPE 3 FASE 3 In Fase 3 werken we de concepten verder uit. We moeten aantonen of de oplossingen werkelijk gerealiseerd kunnen worden. Het gaat om drie dingen: 1. Werkt het zoals de eindgebruikers dat vragen en past het bij het (zorg)proces? 2. Hoe moet het (technisch) worden gerealiseerd, en welke partners zijn nodig voor wat? 3. Wat vraagt de oplossing van de interne beheer/service organisatie? Met behulp van prototypen van de oplossingen kunnen deze vragen worden beantwoord. Als het gaat om gebouwgebonden technologie is sterk aan te raden om een Mock-up te bouwen waarin de oplossing functioneel werkt, en waarin de partners bewijzen dat de deelsystemen op een juiste manier kunnen samenwerken. En waar cliënten en zorgmedewerkers het in een vroeg stadium kunnen ervaren en testen. Wij gebruikten de principes van Design Thinking als uitgangspunt: een probleemoplossend, mensgericht ontwerp en een iteratieve benadering. Voor een overzicht van wat Design Thinking kan opleveren, zie bijvoorbeeld: Liedtka, Jeanne (September 2018). Why design thinking works. Harvard Business Review. 96 (5):

17 PROTOTYPE 3 LUKT HET TECHNISCH? In de Siza casus bouwden we een Mock-up: een realistische weergave van het toekomstige appartement. Het appartement kreeg ook dezelfde inrichting (keukenblok, doucheapparatuur, bed, etc.). Zie de foto hiernaast. In deze Mock-up werd alle technologie die we gaandeweg ontwikkelden en integreerden ook aangebracht. Op die manier konden we meteen testen of de technologie goed werkte en of de koppeling van alle systemen lukte. In deze werd de interne I&T organisatie nauw betrokken. Immers de oplossing moet een plek krijgen in de toekom stige IT omgeving. We specificeerden datastromen en connectiviteitsroutes. Op die manier kwamen mogelijkheden en onmogelijkheden aan het licht. Iets wat simpel lijkt gewoon een signaal van a naar b bleek soms via meerdere stappen en leveranciers te lopen en veel complexer te zijn. 17

18 PROTOTYPE 3 WAT VINDEN DE GEBRUIKERS? Vervolgens testten we de prototypen van de technologische oplossingen met de toekomstige bewoners en de zorgprofessionals die hen begeleiden. Dit noemen we ook wel user acceptance tests. Doordat we konden testen in de Mock-up konden we de deel nemers meteen een beeld geven van hun verwachte nieuwe woonsi tuatie. We konden dus niet alleen de technologie, maar ook andere aspecten rondom de inrichting van de woning testen. Voor de tests van de technologie werkten we met verschillende methoden: 1. Think aloud methode: deelnemers spreken hardop uit wat ze zien en denken. 2. Observaties: hoe bedient men de technologie, wat lukt wat niet. 3. Interviews: hoe ervaart men de technologie, wat vindt men tips en tops, lukte het de technologie te bedienen, waarom wel/niet Uitgebreide informatie over de onderzoeken is terug te vinden in interne rapportages (Reijnders, Gielissen & Boon, 2018; Reijnders, Gielissen & Boon,2019) en op te vragen via de auteurs van dit document. 18

19 REALISATIE 4 FASE 4 In Fase 4 worden laatste aanpassingen aangebracht aan de prototypen op basis van de tests in Fase 3, en wordt het definitief ontwerp vastgesteld. Dat ontwerp bevat ook het bijbehorende zorgproces, de IT-infrastructuur en het beheerproces. Dan wordt gestart met de realisatie van de technologie en wordt deze daadwerkelijk geïnstalleerd in de woningen. Nu is het van belang nauwkeurig te testen of de technologie werkt, of de koppeling van alle systemen lukt, of de alarmeringsignalen op de juiste plek terecht komen, en wat er gebeurt wanneer veel mensen tegelijk de systemen gebruiken. Het gaat hierbij om de technologie per appartement van een individuele cliënt, maar ook om het gebouw als geheel. Bovendien moet in deze de technologie op-maat worden afgesteld voor elke individuele cliënt, rekening houdend met diens mogelijkheden en beperkingen. Het resultaat van Fase 4 is dat de cliënten de nieuwe woningen kunnen betrekken. 19

20 REALISATIE 4 WERKT DE TECHNOLOGIE IN ALLE USECASES? Per woning werden in het eerste gebouw op Het Dorp technische tests uitgevoerd. Volgens een gestandaardiseerde procedure werd stap voor stap een testprotocol doorlopen. Hierbij werd eerst getest of de opgeleverde technologische oplos singen werkten volgens het vastgestelde programma van eisen. Vervolgens werden alle 260 usecases in een vaste volgorde doorlopen. Enkele voorbeeld usecases voor het kernproces Toegang Tot De Woning: ik kan altijd zelfstandig mijn woning betreden, ik kan zelfstandig mijn terrasdeur van binnenuit openen, ik kan zelfstandig de medewerker binnenlaten, ook als ik in de badkamer ben. Daar waar iets niet naar behoren werkte, werd de technologie bijgesteld, net zo lang tot alle tests goed verliepen. 20

21 REALISATIE 4 WAT GEBEURT ER TIJDENS STRESSVOLLE MOMENTEN? Na de tests in elke individuele woning, werden stresstests uitgevoerd. In een stresstest wordt bekeken hoe het totale systeem functioneert wanneer er meerdere incidenten tegelijk plaatsvinden, wanneer de stroom uitvalt, etc. We bootsten bijvoorbeeld na wat er gebeurde als meer dere bewoners meerdere keren en met grote snelheid achter elkaar de zorgalarm ering gebruikten. Hoe reageerde het systeem? Kwamen signalen nog binnen op de juiste plek? Was nog helder wie een alarmering had afgegeven? Ook hier kwamen enkele zaken aan het licht waarop technische aanpassingen werden gedaan. 21

22 REALISATIE 4 IS ALLES AFGESTELD OP DE INDIVIDUELE BEWONER? Met elke toekomstige bewoner vond een individuele afspraak plaats waarin de specifieke eisen en wensen voor de technologische oplossingen werden nagelopen en vond zogenaamde fijn-afstelling plaats. In de meeste gevallen was een begeleider of regiebegeleider bij deze afspraak aanwezig om ook zijn of haar kennis over het gedrag en de mogelijkheden en onmogelijkheden van de individuele cliënt hierin mee te nemen. Tijdens deze afspraak werd ook bekeken voor welke onderdelen betreffende cliënt uitleg of training nodig had. 22

23 SCHOLING EN TRAINING 5 FASE 5 In Fase 5 is belangrijk ervoor te zorgen dat iedereen die met de technologische oplossingen in aanraking zal komen, weet hoe ermee om te gaan. Voornamelijk betreft het hier de toekomstige bewoners en hun zorg professionals. Wat hebben zij nodig aan scholing en training? Welke vaardigheden moeten zij leren? Welke zorgprocessen zullen veranderen door het in gebruik nemen van de technologie? Wat moeten ze weten als de technologie hapert, welke service is er voorhanden? Het verdient aanbeveling de training samen te ontwikkelen met de eindgebruikers, en op te nemen in het reguliere scholingsaanbod. 23

24 SCHOLING EN TRAINING 5 WAT HEBBEN BEWONERS NODIG AAN TRAINING? Op basis van de gesprekken die met elke individuele bewoner werden gevoerd ten behoeve van de fijn- afstelling van de technologie (zie Fase 4), werd bekeken welke behoefte bewoners hadden aan training. Alle toekomstige bewoners kregen een rondleiding in het nieuwe gebouw en de woningen zelf, om een eerste indruk te krijgen van de technologie. Vanaf twee weken voor de inhuizing kreeg men beschikking over de omgevingsbediening (veelal bevestigd aan de rolstoel), om te oefenen met het menu. Bij de inhuizing volgde verdere uitleg en training over het gebruik. In de eerste weken na de verhuizing was er bovendien steeds een team van Siza en Academy Het Dorp mede werkers en ontwikkelpartners aanwezig om te helpen, maar ook om direct eventuele problemen op te lossen. 24

25 SCHOLING EN TRAINING 5 WAT HEBBEN ZORGMEDEWERKERS NODIG AAN TRAINING? De scholing voor de Siza medewerkers werd ontwikkeld en verzorgd in samenwerking met Siza College (het interne trainingsbureau van Siza) en de afdeling Informatie & Technologie (I&T).! TRIGGER KRITISCH ALARM VERWERKING ZORGVERLENDER ONTVANGEN TRIGGER KRITISCH ALARM DIRECT LOPEN ZORGVERLENDER MOGELIJKHEDEN TOT BEELD MEEKIJKEN IN KAMER Vanaf de start van de ontwikkeling zijn zorgmedewerkers betrokken. Zij deelden hun informatiebehoefte en wensen voor de leermethode. ZORGVERLENDER AFHANDELEN VIA NFC-STICKER ZORGVERLENDER AFHANDELEN VIA NFC-STICKER De scholing bestond uit een rondleiding door het nieuwe gebouw waarin kennis werd gemaakt met de nieuwe technologie; een e-learning over de processen (zie illustratie) en werking van de techno logie; en het in groepjes oefenen met de nieuwe technologie. ZORGVERLENDER BENODIGDE ZORG VERLENEN ZORGVERLENDER BENODIGDE ZORG VERLENEN Naast de scholing werden twee zorgmedewerkers extra getraind en ingezet om tijdens de ingebruikname van de nieuwe technologie extra uitleg te kunnen geven aan medewerkers die dat nodig hadden en voor het signaleren van problemen en risico s. We noemen hen ook wel super-users. ZORGVERLENDER AFHANDELEN VIA NFC-STICKER ZORGVERLENDER AFHANDELEN VIA NFC-STICKER 25

26 DATA 6 FASE 6 Technologische oplossingen en geïntegreerde systemen maken gebruik van data en leveren zelf ook data op. In Fase 6 (die al start tijdens Fase 4) zorgen we voor een veilige dataopslag, rekening houdend met privacy en veiligheid van de bewoners en zorgverleners, volgens de AVG en andere wettelijke maatregelen. Maar óók zorgen we ervoor dat de data zo wordt opgeslagen dat het bruikbaar is voor analyses. We moeten de betekenis van data kunnen begrijpen. Dat vraagt om een heldere data infrastructuur, duidelijke labels, en bijvoorbeeld koppeling van de juiste data aan de juiste bewoner, waarbij persoonsgegevens versleuteld zijn. Omdat de data afkomstig is van verschillende technologische oplossingen van verschillende leveranciers, moeten we ervoor zorgen dat alles bij elkaar komt op een veilig dataplatform dat met die verschillende systemen en leveranciers overweg kan. Zie voor de AVG o.a.: 26

27 DATA 6 HOE GEBRUIKEN WE DE DATA? Siza heeft de ambitie toe te groeien naar een datagedreven organi satie. Bij het maken van (strategische) keuzes wordt steeds meer gebruik gemaakt van objectieve en kwalitatief hoogwaardige data. Door uit te gaan van ondersteunende technologie die data gene reert, geeft dat in het zorgproces de meerwaarde dat naast subjectieve gegevens er ook objectieve data ter beschikking is. Niet om te controleren, maar juist om samen met de cliënt te kijken naar hoe het eigen handelen de zelfstandigheid en welbevinden kan beïn vloeden. De bewoner kan op termijn rechtstreeks feedback krijgen uit de woning. Door slim gebruik van de data, kan de bewoner bijvoorbeeld geholpen worden met het volhouden van een gezonde leefstijl. Uitgangspunt is dat de bewoner eigenaar is van de data en beslist hoe deze te gebruiken. Om deze ontwikkelingen te volgen, kijk regelmatig op onze websites: en 27

28 LANGE TERMIJN ONDERZOEK 7 FASE 7 We ontwikkelden een smarthome omdat we daarmee mensen in staat kunnen stellen zoveel mogelijk hun eigen leven te organiseren, ondanks hun beperkingen. Het is dus van belang te onderzoeken hoe bewoners de technologie gaan gebruiken, hoe zij het inpassen in hun dagelijks leven en in het zorgproces, en wat dat op de lange termijn voor hen oplevert. Daarom voeren we een lange termijn onderzoek uit naar de toegevoegde waarde van de smarthome oplossingen. De data die de technologie levert zie Fase 6 zijn nodig voor dat onderzoek. Ook realiseren we ons dat er steeds nieuwe technologische mogelijkheden komen en dat de smarthome daarmee kan worden uitgebreid. We gaan dus uit van een continu ontwikkelproces. Een permanente testomgeving is daarvoor nodig. De n (zoals in dit document beschreven) herhalen zich. 28

29 LANGE TERMIJN ONDERZOEK 7 WAT IS DE TOEGEVOEGDE WAARDE? We zijn geïnteresseerd in wat de toegevoegde waarde van de technologie in de woning zal zijn, voor de mensen met NAH en mensen met AO. We willen onze aanname dat zij door technologie meer zelfredzaam worden en/of een grotere kwaliteit van leven ervaren, toetsen. Daarom voeren we over een periode van meerdere jaren meerdere metingen uit. We zijn gestart voordat de verhuizing plaatsvond, zodat we veranderingen ten opzichte van de oude situatie kunnen meenemen. Het onderzoek is deels kwalitatief (interviews, observaties) en deels kwantitatief (gevalideerde vragen- of scorelijsten, data uit de technologische systemen). Zowel de cliënten zelf, hun begeleiders en behandelaren, als hun naasten nemen deel aan het onderzoek. Het onderzoek wordt uitgevoerd door een promovendus. Bevindingen worden op termijn gepubliceerd in internationale wetenschappelijke tijdschriften, maar ook in vakpublicaties als deze. Zie daarvoor onze websites. 29

30 LANGE TERMIJN ONDERZOEK 7 WELKE TECHNOLOGIE IS NOG MEER ZINVOL? Technologische oplossingen in een smart home zijn nooit klaar. Steeds weer ontstaan er nieuwe mogelijkheden door nieuwe ontwikkelingen of kennis. Of doorontwikkeling blijkt nodig vanwege specifieke beperkingen van (nieuwe) cliënten. In het nieuwe gebouw hebben we een permanente testwoning gerealiseerd waarin we door kunnen ontwikkelen en prototypen testen, alvorens deze worden geïmplementeerd in de woningen en in de zorg van de cliënten. Deze testwoning betreft een woning waarin alles werkt (water, electriciteit, keuken, WC, badkamer), en waarin dus ook langduriger tests gedurende bijvoorbeeld meerdere dagen kunnen worden uitgevoerd. Siza en Academy Het Dorp zetten hun samenwerking voort om nieuwe ontwikkelingen te initiëren, te testen en duurzaam te integreren in de zorg- en ondersteuningsprocessen. 30

31 LESSONS LEARNED deel 1 SAMENWERKEN, MET STERKE PROJECTLEIDER De combinatie vastgoed/nieuwbouw en technologie is complex. Het betekent vanaf dag één een samenwerking tussen cliënten, zorg, vastgoed, ontwikkelaars en leveranciers, IT, service, finance en onderzoek. Dat was een zoektocht waarbij oplossingen niet altijd direct helder waren. Sommige weloverwogen inschattingen pakten in de praktijk anders uit. Het vergt dan moed en vertrouwen om samen door te gaan. Processen werden ter plekke ingericht. Dit agile werken bleek een goede methode. Een sterke projectleider is onmisbaar, een duidelijke trekker die op de hoogte is van alle ins en outs van het gehele traject. Diens belangrijkste taak is het verbinden van alle onderdelen waar de partners aan werken in deelprojecten, binnen het totaal. 31

32 LESSONS LEARNED deel 2 TECH-ONTWIKKELAARS ONTWIKKELDEN SAMEN De ontwikkelaars werkten samen op basis van pre-concurrentiële samenwerking, dat wil zeggen dat de kaders van het te ontwikkelen product wel stonden, maar zij tevoren niet wisten hoe de technologische oplossing er uit zou zien. En zonder te weten wie eigenaar zou worden, of wie straks wat aan het nieuwe product zou gaan verdienen. De bedrijven wilden voor deze doelgroep en voor dit doel dit type samenwerking aangaan. Dat was nieuw en daar is vertrouwen voor nodig. Het heeft bruikbare technologie opgeleverd. Wat daarbij stimulerend werkte, is dat we de Mock-up van het toekomstige appartement bouwden in een groot leegstaand gebouw waar we ook andere ruimten konden gebruiken. Hierdoor konden de samenwerkende bedrijven direct en ter plekke systemen integreren. Daarbij is de rol van de staande IT-infrastructuur ook van belang. De IT- en serviceorganisatie weten als de besten hoe het er in de dagelijkse praktijk aan toegaat, en zij moeten de daadwerkelijke uitvoering en borging organiseren. Tijdige afstemming is nodig, maar soms ook lastig omdat niet altijd meteen duidelijk is welke implicaties de nieuwe technologieën hebben voor de staande structuur. 32

33 LESSONS LEARNED deel 3 ALLES IN SAMENWERKING MET CLIËNTEN Het samenwerken met de cliënten in alle n van de ontwikkeling bleek van het grootste belang. Dat wisten we al, maar werd uitdrukkelijk bevestigd. Alleen zij konden ons vertellen of een oplossing werkbaar was en voor hen waarde toevoegde. De Mock-up bleek daarbij effectief. Cliënten, en ook zorgverleners, konden zo in de praktijk de technologie ervaren. Vaak hadden cliënten en zorgverle ners ideeën of inschattingen die in de praktijk uitkwamen, maar soms ook niet. Steeds weer onderzoeken wat echt werkt is de sleutel. 33

34 LESSONS LEARNED deel 4 TECHNOLOGIE IN GEBRUIK We waren zo druk met het uitdenken en realiseren van de technologische oplossingen, dat we soms niet tijdig de staande IT- en serviceorganisatie meenamen. Toen cliënten gingen wonen in hun appartementen, bleek dat zij meer individuele ondersteuning nodig hadden dan tevoren gedacht. Ook moesten we meer investeren in digitale vaardigheden. We waren zo druk met het uitdenken en realiseren van de technologische oplossingen, dat we soms niet tijdig de staande IT- en serviceorganisatie meenamen. De afdelingen Facilitaire Ondersteuning en Informatie & Technologie moesten op een nieuwe manier gaan samenwerken. Bijvoorbeeld: FO is verantwoordelijk voor de hardware en I&T voor de software van de techno logie van de toegang tot de woning. Processen moeten op elkaar afgestemd worden. Als laatste: alle cliënten en collega s moeten zich op hun gemak voelen met het gebruiken van de technologie. Het gaat om de mindset (weten waarom je werkt met deze technologie), de skillset (digitale vaardigheden) en de toolset (het juiste gereedschap gebruiken). Voor duurzaam gebruik van de technologie en om echt toegevoegde waarde te creëren, is dit van belang in alle zorg- en serviceprocessen. 34

35 LESSONS LEARNED deel 5 HERONTWERP VAN ZORG- EN SERVICEPRO- CESSEN Samenvattend: de ontwikkeling en ingebruikname van technologie moet samen gaan met het her ontwerpen van zorg- en serviceprocessen. Zowel cliënten als zorgverleners moeten helder hebben op welke momenten de technologie wordt ingezet. En als die technologie dient ter vervanging of verandering van een onderdeel van het zorgproces, dan moet het zorgproces worden aangepast. Dat vergt nieuwe afspraken en afstemming. Het vraagt om een gedragsverandering van zowel cliënt als zorgverlener. En verschillende afdelingen in ondersteuning (facilitair, IT) moet tijdig betrokken worden. Met het herontwerpen van zorgprocessen, moeten ook serviceprocessen opnieuw ingericht worden. 35

36 PAUL VOS oprichter IQ Messenger, bij de kick-off van de Mock-up Voor IQ Messenger is van belang dat alle systemen zich verbinden aan het platform. Hier gebeuren een heleboel dingen die belangrijk zijn voor onze innovatie-roadmap. Mijn persoonlijke drive om hieraan mee te werken is dat er te weinig initiatieven zoals deze zijn en ik mijn steentje graag wil bijdragen om dit tot een groot succes te maken. 36

37 RAOUL ZAAL Focus Cura, bij de kick-off van de Mock-up Ik verwacht dat dit leidt tot betere zorg voor de cliënt en prettiger werken voor de zorgprofessional. Wat dat precies wordt en hoe dat ingevuld wordt, het leuke van deze manier van werken is dat we dat niet precies weten, maar juist door het er samen aan te werken ben ik ervan overtuigd dat de resultaten er gaan komen. Siza gaat geen project uitvoeren, maar zet een nieuwe beweging in gang. 37

38 JULIANNE MEIJERS voorzitter Raad van Bestuur, Siza De komende jaren gaat Siza veel woningen voor cliënten vernieuwen. Startpunt is het eerste nieuwe gebouw op Het Dorp. Met hulp van Academy Het Dorp hebben we bewust ingezet op het integreren van technologie in en om de woningen. Zo kunnen mensen met een beperking hun leven zo zelfstandig mogelijk leven. We zullen hierin samen door blijven ontwikkelen en delen graag de geleerde lessen, nu en in de komende jaren. 38

39 Wij vinden dat technologie een betere plek verdient binnen de langdurige zorg 39

40 BRONNEN GEBRUIKTE LITERATUUR Kuipers, D., Terlouw, G., Wartena, B., & Van Dongelen, R. (2018). Lessons Learned uit Digitale Innovatie in Zorg & Welzijn. In M. Coenders, J. Metselaar, & J. Thijssen (Reds.), Vital Regions: samen bundelen van praktijkgericht onderzoek (Herz. ed., pp ). Delft, Nederland: Eburon. Liedtka, Jeanne (September 2018). Why design thinking works. Harvard Business Review. 96 (5): Lina C & Terlouw G (2020). Design Methods as Boundary Objects in User Needs Analysis for Ambient Assisted Living. Ingediend ter publicatie. Reijnders R, Gielissen M & Boon B (2018). Onderzoek: Het Dorp vernieuwt. Wonen in slimme zorgappartementen ter bevordering van een zo zelfstandig mogelijk leven voor mensen met een beperking of chronische ziekte. Interne publicatie. Arnhem: Academy Het Dorp. Reijnders R, Gielissen M & Boon B (2019). Onderzoek: Het Dorp vernieuwt. Cliënten testen technologie in Mock-up woning. Interne publicatie. Arnhem: Academy Het Dorp. 40

41 BRONNEN LINKS EN WEBSITES Zie voor informatie over de vernieuwing van Het Dorp Zie voor het COPAFIJTH model bijvoorbeeld Zie voor een filmpje over onze samenwerking met IQ Messenger, Domare en Kadex Zie voor de AVG o.a. Om de ontwikkelingen rondom onze smarthome te volgen, kijk regelmatig op onze websites en Ook ondersteuning nodig bij de integratie van technologie en vastgoed? Neem gerust contact op met Academy Het Dorp via of

42 ONS TEAM Ruud de Nooij Jos Geesken Jorrit Ebben Michel Peters Rob Hoogma Charlotte Lina Minke Geurts Omar Henriquez Karin Klopman Rachelle Reijnders Marieke Gielissen Gijs van den Brink 42

43 ONS TEAM Marco Bruggeman Matthijs Wits Sofia Tsafaridis Bas Froon Joost ter Velde Joukje Janssen Ruth Bles Masi Mohammadi Sandra Dijkstra Anne Hendriks Brigitte Boon 43

44 DE PROJECTLEIDERS Jos Geesken Projectleider vanuit Siza Ruud de Nooij Projectleider vanuit Academy Het Dorp 44

45 AUTEURS Brigitte Boon Charlotte Lina Jorrit Ebben Michel Peters 45

46 COLOFON Auteurs: Brigitte Boon, Charlotte Lina, Jorrit Ebben & Michel Peters Projectgroep: Ruud de Nooij, Jos Geesken, Jorrit Ebben, Michel Peters, Rob Hoogma, Charlotte Lina, Minke Geurts, Omar Henriquez, Rachelle Reijnders, Marieke Gielissen, Peter van der Hout, Joukje Janssen, Sofia Tsafaridis, Bas Froon, Joost ter Velde, Karin Klopman, Ruth Bles, Masi Mohammadi, Brigitte Boon, Gijs van den Brink, Anne Hendriks, Matthijs Wits. Stagiaires in verschillende n: Jort Janssen, Suzanne Kersjes, Eline Woudenberg, Denise Guerrero, Eline Mulder, Iris de Jong, Laura Raspe, Peter Biermann, Sanne Krukkert, Suzanne van der Velden, Thuvan Vu, Wendy Leenheer, Anika Leemans, Marleen Wensink, Evan Boessen. Partners in ontwikkeling en/of realisatie technologie: DOMARE, NEDAP, NSECURE, IQ MESSENGER, SPIE, KADEX, AMR-ICT, SALESFORCE, VMWARE, FOCUSCURA, GROEN EN ALDENKAMP, VENSE PROJECTEN. Deze rapportage is mede tot stand gekomen met subsidie van EFRO, OP Oost en Stichting Het Dorp. Vormgeving: Ruth Catsburg Copyright Academy Het Dorp & Siza, augustus 2020 Alle informatie uit dit document mag gebruikt worden. Als je verwijst naar het document, doe dat als volgt: Boon B, Lina C, Ebben, J, Peters, M. De ontwikkeling van een op-maat smarthome. Lessons Learned voor de integratie van technologie en vastgoed. Arnhem: Academy Het Dorp/Siza,