Landschapsbeheerplan Hoeksche Waard. Vastgesteld februari 2012

Transcriptie

1 Landschapsbeheerplan Hoeksche Waard Vastgesteld februari 2012

2 De opstelling van dit Landschapsbeheerplan is begeleid door een projectgroep bestaande uit: Mellany Vonk Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard Harry Ramler Groenbeheer Hoeksche Waard Joost Kievit Hoekschewaards Landschap Cees Mesker Hoekschewaards Landschap Janneke Zevenbergen Stichting Agrarisch Natuurbeheer Rietgors Johan Dam Stichting Agrarisch Natuurbeheer Rietgors Basjan Niemansverdriet LTO Hoeksche Waard Leen de Geus H-Wodka Aad Klompe H-Wodka Ad Vermeulen Waterschap Hollandse Delta Johan Bezemer Landschapsbeheer Zuid-Holland Willy Spaan Erfgoedkoepel Hoeksche Waard In opdracht van: Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard Mellany Vonk Postbus ZH Klaaswaal Door: Vista landschapsarchitectuur en stedenbouw Pieter Veen Prinsengracht GV Amsterdam T / Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland

3 Landschapsbeheerplan Hoeksche Waard

4

5 Inhoud 1 Inleiding 9 2 Grofmazig netwerk Kreken Dijken Natuurgebieden 31 3 Fijnmazig netwerk Agroranden, slootoevers en natuurakkers Bermen en wegbeplanting Kleine landschapselementen en erfbeplantingen 49 4 Recreatief netwerk 57 5 Organisatie en financiering Taken van Groenbeheer Taken van SOHW Totaaloverzicht taakstellingen en financiering Uitvoeringsorganisatie 68 Bronvermelding 69

6

7 Voorwoord In de Structuurvisie Hoeksche Waard zijn de beleidsambities van de regio vastgelegd voor behoud en versterking van de groenblauwe structuur. Deze structuur bestaat enerzijds uit de kreken, de dijken en de grotere natuurgebieden, oftewel het grofmazig netwerk. Anderzijds is er het fijnmazig netwerk van kleine landschapselementen, zoals akkerranden, sloten, bermen, boerenlandpaden, erfbeplantingen en bijzondere bomen. Samen vormen deze de drager van de biodiversiteit, de cultuurhistorie en de recreatieve aantrekkelijkheid van het landschap. Het Landschapsbeheerplan is een uitwerking van de Structuurvisie Hoeksche Waard. Het biedt een systematisch overzicht van alle natuur- en landschapselementen en de bijbehorende beheermaatregelen. Doel is om het beheer goed af te stemmen op de doelen voor biodiversiteit, cultuurhistorie, beleving en recreatie. Niet alle taakstellingen uit de Structuurvisie zullen op korte termijn gerealiseerd kunnen worden, maar het Landschapsbeheerplan biedt wel een stevig onderbouwd kader voor het stellen van prioriteiten en het maken van keuzen. Overheden en streekorganisaties in de Hoeksche Waard werken al jaren intensief samen aan de kwaliteitsverbetering van het Nationaal Landschap. Projecten als FAB, Agroranden en Fijnmazig netwerk (Akkerbouw in Groen & Blauw) getuigen daarvan. Dat geldt ook voor het nieuwe Landschapsbeheerplan van het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard. Dit plan is opgesteld in samenwerking met Groenbeheer Hoeksche Waard, Hoekschewaards Landschap, Stichting Agrarisch Natuurbeheer Rietgors, Stichting Agrarisch Natuurbeheer Rietgors, LTO Hoeksche Waard, H-Wodka, Erfgoedkoepel Hoeksche Waard, Waterschap Hollandse Delta en Landschapsbeheer Zuid-Holland. Naar mijn mening is het een passend en realistisch plan geworden. Ondanks onvermijdelijke bezuinigingen is het ons gelukt om de financiering van het natuur- en landschapsbeheer veilig te stellen en extra ruimte te bieden voor duurzame ontwikkeling. Ik hoop dat de samenwerking waarmee dit Landschapsbeheerplan tot stand is gekomen in het vervolg wordt voortgezet. Dat is de beste garantie dat de kernwaarden van de Hoeksche Waard voor alle bewoners én bezoekers behouden blijven. Hans Flieringa, voorzitter PFO Landschap Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard

8 8 1

9 Inleiding Dit Landschapsbeheerplan gaat in op het beheer van de groenblauwe structuur van het Nationaal Landschap Hoeksche Waard. Het geeft een systematisch overzicht van alle natuur- en landschapselementen en van de bijbehorende beheermaatregelen. Tevens wordt ingegaan op de organisatie en de financiering van het beheer door het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard en Groenbeheer Hoeksche Waard. Doel is om een gezamenlijk uitgangspunt te hebben voor de afstemming van werkzaamheden tussen de afzonderlijke beheerinstanties. En om inzicht te bieden in de financiële consequenties van het beheer, als alle beleidsambities en taakstellingen gerealiseerd worden. Deze beleidsambities en taakstellingen zijn verwoord in de Structuurvisie Hoeksche Waard en het bijbehorende Uitvoeringsprogramma. Het Landschapsbeheerplan is hier een uitwerking van. Het vervangt het inmiddels verlopen Landschapsbeleidsplan Door voorgenomen bezuinigingen en veranderingen in het subsidiestelsel is de financiering van het natuur- en landschapsbeheer onzeker geworden. Een heroverweging is nodig van keuzen uit het verleden. Dit geldt in het bijzonder voor de beheertaken en de toekomstige beheerbudgetten van SOHW en Groenbeheer Hoeksche Waard. Op korte termijn zullen hier nadere afspraken over gemaakt worden, mede op basis van dit Landschapsbeheerplan. 9

10 Beleidskader Het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard (SOHW) heeft een Regionale Structuurvisie opgesteld, die in juli 2009 is vastgesteld door de raden van de vijf deelnemende gemeenten. Voor het onderdeel landschap geldt de Structuurvisie tevens als Landschapsontwikkelingsplan. Bij de Structuurvisie hoort een integraal Uitvoeringsprogramma voor de periode Hierin zijn concrete taakstellingen en diverse uitvoeringsprojecten opgenomen voor versterking van de groenblauwe structuur, vergroting van de biodiversiteit en behoud van cultuurhistorische objecten. Als uitwerking van deze taakstellingen en om de financiële consequenties van het bijbehorende beheer in beeld te brengen is dit Landschapsbeheerplan opgesteld. Voor de opstelling is subsidie verleend in het kader van LEADER. Groenbeheer Hoeksche Waard Groenbeheer voert het groenonderhoud uit van de daartoe aangewezen kreekoevers en dijkbeplantingen binnen het beheersgebied van het waterschap Hollandse Delta. Groenbeheer is een samenwerkingsverband tussen de gemeenten van de Hoeksche Waard en het waterschap. De doelstelling en taken van Groenbeheer Hoeksche Waard zijn vastgelegd in een Gemeenschappelijke Regeling. Daarin staat dat Groenbeheer werkt op basis van het Landschapsbeleidsplan Hoeksche Waard. Dit Landschapsbeleidsplan is vastgesteld in 1999 en had een doorlooptijd tot en met Door het Algemeen Bestuur is besloten om deze doorlooptijd met 2 jaar te verlengen en daarna nog eens met een jaar. Voor de periode vormt dit nieuwe Landschapsbeheerplan de formele basis voor de werkzaamheden van Groenbeheer. Het vervangt het oude Landschapsbeleidsplan. Doel Doel van het Landschapsbeheerplan Hoeksche Waard is tweeledig: 1. een gezamenlijke inhoudelijke basis bieden voor het beheer door Groenbeheer en SOHW, in de vorm van eenduidige streefbeelden en praktische beheerrichtlijnen voor de verschillende typen beplantingen en landschapselementen; 2. een overzicht geven van de huidige organisatie en financiering van het beheer en de taakverdeling tussen SOHW en Groenbeheer en aanbevelingen doen voor de toekomst, in het licht van de voorgenomen veranderingen in de financiering van het natuur- en landschapsbeheer. Reikwijdte van het Landschapsbeheerplan Het Landschapsbeheerplan richt zich niet alleen op de elementen die in beheer zijn bij Groenbeheer, maar op de complete groenblauwe structuur, inclusief de diverse cultuurhistorisch waardevolle landschapselementen, zoals beschreven in de Cultuurhistorische Atlas van de Hoeksche Waard. Onderscheid wordt gemaakt in het grofmazige netwerk van kreken, dijken en grotere natuurgebieden en het fijnmazige netwerk van akkerranden, slootoevers, wegbermen, overhoekjes, windsingels en andere kleine landschapselementen. Samen zijn dit de dragers van de unieke ecologische en de landschappelijke kwaliteiten van het Nationaal Landschap Hoeksche Waard. Een goed afgestemd en duurzaam beheer is een voorwaarde voor het behoud en de verdere versterking van deze kwaliteiten. Het Landschapsbeheerplan geeft aan welke maatregelen daarvoor nodig zijn. Ook de boerenlandpaden en de overige recreatieve voorzieningen, die het landschap beleefbaar maken, zijn onderwerp van dit Landschapsbeheerplan. Particulier natuur- en landschapsbeheer Het ecologisch beheer van akkerranden en kleine landschapselementen wordt over het algemeen verzorgd door de grondgebruikers zelf of door vrijwilligers. Hiervoor gelden aparte regelingen, zoals de Regeling Agroranden. Rietgors, de Stichting voor Agrarische Natuurbeheer in de Hoeksche Waard, heeft een coördinerende en ondersteunende rol bij de agroranden. Streven van het SOHW is om voor de financiering van het particuliere natuur- en landschapsbeheer een Regeling Groenblauwe Diensten te ontwikkelen. Het Landschapsbeheerplan zal hiervoor als onderlegger dienen. Toekomstige financiering Omdat veel van de huidige investeringsprogramma s voor natuur en landschap in 2013 aflopen en het Rijk forse bezuinigingen heeft aangekondigd, zijn er nog veel onduidelijkheden over de toekomstige financiering. Ook de inkomsten in het Regiofonds blijven achter bij de verwachtingen, door de economische recessie. Er ligt een behoorlijke opgave om tot een duurzame financiering te komen van het toekomstig beheer. Er zal gezocht moeten worden naar extra financieringsmogelijkheden en efficiencymaatregelen en er zullen prioriteiten gesteld moeten worden. Denkbare maatregelen zijn: extensivering van het reguliere beheer ten behoeve van ecologisch beheer, regionale compostering van groenafval, meer samenwerking tussen beheerders, aan elkaar koppelen en flexibeler inzetten van regelingen. 10

11 Besparingen in het reguliere beheer Het reguliere beheer van watergangen en bermen ten behoeve van de waterhuishouding en de verkeersveiligheid is geen onderwerp van dit Landschapsbeheerplan, maar er wordt wel gekeken naar de mogelijkheden om dit beheer meer aan te laten sluiten bij de doelen voor natuur en landschap, voor zover dit past binnen de bestaande budgetten en capaciteit. Een extensiever beheer kan niet alleen voordelen met zich meebrengen voor de natuur, maar zou ook wel eens goedkoper kunnen zijn. Zo kan invulling worden gegeven aan de gezamenlijke ambities, zonder dat het de beheerder meer geld kost. Het Landschapsbeheerplan Hoeksche Waard wil hiervoor bouwstenen aanreiken. Economische baten Uit de uitgevoerde Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse van de groenblauwe dooradering door Ecorys en Witteveen&Bos uit 2007 is gebleken dat investeringen in natuur en landschap zich uiteindelijk dubbel en dwars terug verdienen in bijvoorbeeld de waardestijging van onroerend goed en toenemende bestedingen in de toeristische sector. Het probleem is dat deze winsten niet of nauwelijks terugvloeien naar natuur en landschap. Om hier een oplossing voor te bieden is in de genoemde studie een aantal mogelijke vereveningsinstrumenten uitgewerkt. Met de oprichting van het Regiofonds is hier een concrete invulling aan gegeven. Voor de financiering van het volledige landschapsbeheer is dit echter onvoldoende. In hoofdstuk 5 worden enkele aanvullende mogelijkheden genoemd om investeringen in natuur en landschap te financieren. Verantwoording feiten en cijfers De belangrijkste feiten en cijfers zijn samengevat in aparte tabellen. De feiten en cijfers gelden voor de situatie in 2010 of De opgenomen oppervlakten en lengte zijn ontleend aan de door het waterschap aangeleverde GIS-gegevens danwel rechtstreeks aangeleverd door de deelnemers van de projectgroep. De opgenomen bedragen zijn ontleend aan de geldende subsidieregelingen danwel aan de begrotingen van de betreffende beheerders, zoals aangeleverd door de deelnemrs van de projectgroep. De bedragen zijn voor netto kosten, exclusief BTW volgens prijspeil 2010 of 2011 en hebben een indicatief karakter. De taakstellingen en streefbeelden zijn ontleend aan het Uitvoeringsprogramma van de Structuurvisie. In hoofdstuk 5 wordt nader ingegaan op de (financiële) haalbaarheid van deze taakstellingen. Opzet van dit Landschapsbeheerplan Onderscheid is gemaakt in het grofmazig netwerk (hoofdstuk 2), het fijnmazig netwerk (hoofdstuk 3) en het recreatief netwerk (hoofdstuk 4). Elk netwerk bestaat uit verschillende type landschapselementen. Per type is een beschrijving gegeven van de huidige functie en betekenis, het streefbeeld op basis van de Structuurvisie en eventueel andere plannen, het beheer en de verantwoordelijke beheerinstanties en de huidige financieringswijze. De verschillende typen landschapselementen zijn verbeeld met principedoorsneden en enkele referentiefoto s en per element zijn kenmerken, beheerdoelen (waar mogelijk ontleend aan het Provinciale Natuurbeheerplan) en beheermaatregelen aangegeven. In het laatste hoofdstuk wordt ingegaan op de organisatie en de financiering van het natuur- en landschapsbeheer. Mogelijke oplossingen worden aangedragen om het dreigende financiële tekort aan te pakken. 11

12 12 2

13 Grofmazig netwerk Het grofmazig netwerk bestaat uit de kreken en de dijken en uit de grotere buitendijkse en binnendijkse natuurgebieden. Dit zijn de robuuste dragers van de ecologische en landschappelijke structuur van de Hoeksche Waard. Langs de kreken liggen diverse natuurgebieden en zijn op veel plaatsen natuurvriendelijke oevers aangelegd, op de dijken staan fraaie bomenlanen en groeien bijzondere dijkvegetaties. Gestreefd wordt naar een duurzaam ecologisch beheer van deze kreken en dijken, binnen de randvoorwaarden voor waterbeheer en veiligheid. Het waterschap Hollandse Delta is de wettelijke beheerder en verantwoordelijk voor het onderhoud van de kreken en de dijken. Groenbeheer Hoeksche Waard verzorgt het groenonderhoud van de natuurgebieden en de beplantingen. Omdat het Rijk forse bezuinigingen heeft aangekondigd op de uitgaven voor natuur en landschap, wordt de realisering van de groene zoom lastig. Zelfs het behoud en het beheer van de bestaande natuurgebieden is niet gewaarborgd. Voor de buitendijkse natuurgebieden wordt gestreefd naar de ontwikkeling van een doorgaande groene zoom om de hele Hoeksche Waard. Het beheer hiervan wordt verzorgd door de terreinbeherende organisaties. Provincie en Rijk financieren mee, voor zover de gebieden onderdeel zijn van de Ecologische Hoofdstructuur. 13

14 Kreken Gevarieerde rietkreken Historische havenkanalen Graslandkreken Kreek zonder natuuroevers Boskreken Ecologische verbindingszone tussen kreken

15 2.1 Kreken Functie en betekenis Het krekenstelsel is van groot belang voor de biodiversiteit. Veel beschermde soorten in de Hoeksche Waard zijn afhankelijk van water- en moerasmilieus, niet alleen als permanent leefgebied, maar ook als verbindingszone. Natuurlijke kreken kunnen ook bijdragen aan een goede waterkwaliteit: riet heeft bijvoorbeeld een zuiverende werking en sommige waterplanten dragen bij aan verhoging van het zuurstofgehalte in het water. Als restanten van het oorspronkelijke getijdenlandschap herinneren de kreken aan de bijzondere ontginningsgeschiedenis van de Hoeksche Waard. Op diverse plaatsen zijn fiets- en wandelpaden aangelegd langs de kreken en zijn kanoroutes uitgezet. De kreken hebben ook een functie voor de waterkwaliteit en de waterafvoer en -aanvoer ten behoeve van de peilbeheersing van de polders. Ter bescherming en uitvoering van deze functie zijn in de keur van het waterschap geboden en verboden opgenomen. Waar andere belangen conflicteren met de keur moet een vergunning of ontheffing worden aangevraagd. Onder het grofmazige netwerk van kreken (zie bijgaande kaart) rekenen we de van oorsprong natuurlijke kreken, waarvan het profiel overigens later vaak is aangepast aan de nieuwe waterhuishoudkundige functie, en de gegraven verbindingen tussen de kreken of van de kreken naar het buitenwater, voor zover deze een functie hebben als ecologische verbindingszone. Ook de gegraven havenkanalen en de Binnenbedijkte Maas, een restant van een oude rivierarm, maken deel uit van het grofmazig netwerk. Argusvlinder Het Plan Argusvlinder is een vervolg op het Krekenplan, dat in 1995 is opgezet door de Landinrichtingscommissie Hoeksche Waard Oost. Door de ruilverkaveling ontstond de kans om in het oostelijk deel van de Hoeksche Waard stroken en overhoekjes langs de kreken voor natuurontwikkeling vrij te maken. Binnen het Krekenplan is circa 11 ha verworven en ingericht. Daarnaast is in het kader van de natuurcompensatie voor de HSL later nog eens 23 ha extra droge natuur aangelegd en in het kader van de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (PEHS) 22 ha natte natuur. Het Plan Argusvlinder is afgerond in 2002 en is in dat jaar bekroond met de Landschapsprijs van de provincie Zuid-Holland. In totaal is 56 ha natuur gerealiseerd langs 23 km kreken en 66 km aan wandelroutes aangelegd. De totale kosten bedroegen ruim 3 miljoen euro. De nagestreefde natuurdoeltypen zijn bloemrijk grasland, riet en ruigte en open water. Bijbehorende doelsoorten zijn snoek, bruine kiekendief, bruine korenbout, blauwborst en oranjetip. De resultaten van Plan Argusvlinder mogen spectaculair genoemd worden: als gevolg van de nieuwe inrichting en het gevoerde beheer zijn veel verdwenen planten- en diersoorten teruggekeerd, zoals diverse soorten orchideeën (plaatselijk in grote aantallen!), dotterbloemen, groot blaasjeskruid en de zeer zeldzame klavervreter. Bron: Kreken van de Hoeksche Waard, Hoekschewaards Landschap, 2006 en mondelinge mededeling J. Kievit Streefbeeld De oorspronkelijke kreken van vóór de inpoldering hadden zout of brak water en kenden getijdenstroming. De huidige kreken hebben zoet water, met weinig stroming. Ecologische referenties moeten dus eerder worden gezocht bij de zoetwatermoerassen van het rivierengebied, dan bij de getijdennatuur van het kustgebied. Typerend voor natuurlijke zoetwatermoerassen is een geleidelijke oevergang van open water met waterplanten, via een plas-draszone met riet en moerasruigte naar droger land met struweel en bos of grasland (bij begrazing). In gebieden waar geen doorstroming is en voedselarm regenwater stagneert, kan zich veen ontwikkelen. Het overschot aan regenwater wordt dan afgevoerd door kleine veenstroompjes. Vroeger lagen er uitgestrekte veenpakket- ten, maar door latere overstromingen zijn deze weggeslagen of afgedekt met klei. In het Oudeland van Strijen liggen veengronden nog aan de oppervlakte. Uitgangspunt van de Structuurvisie is de uitbouw van het krekenstelsel tot een samenhangende groenblauwe structuur, met een functie voor natuur, recreatie en waterbeheer. Naast de bestaande natuuroevers, zou volgens het Uitvoeringsprogramma nog eens 125 ha voor dit doel ingericht en beheerd moeten worden. Voor de verbetering van de waterkwaliteit is de Kaderrichtlijn Water van toepassing. Er zijn bij het waterschap nog geen concrete maatregelen vastgesteld met betrekking tot deze Kaderrichtlijn Water. Voor de waterberging (conform NBW) is er volgens de huidige inzichten geen opgave meer binnen het gebeid van de Hoeksche Waard. 15

16 Vlietproject Het Vlietproject is een samenwerking tussen waterschap Hollandse Delta en Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard. De coördinatie van het totale Vlietproject was in handen van Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard. Het waterschap zorgde voor de grondverwerving, de voorbereidende werkzaamheden en de begeleiding van de uitvoering. Het project is gestart in 2003 en afgerond in In deze periode zijn maarliefst 16 deelprojecten uitgevoerd, verspreid over de hele Hoeksche Waard. In totaal is er 92 hectare nieuwe natuur gemaakt, waarvan ruim 68 hectare tevens kan dienen als tijdelijke waterberging. De steile oevers van de kreken hebben plaatsgemaakt voor natuurvriendelijke, flauw aflopende oevers met meer beplanting en kleine natuurgebiedjes. De totale kosten voor het Vlietproject bedroegen ongeveer 12 miljoen euro. Dit is voor een gedeelte gefinancierd door waterschap Hollandse Delta en Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard. Daarnaast heeft het project financiële bijdragen gekregen van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu, provincie Zuid-Holland en projectbureau Deltanatuur. Ook de Europese Unie heeft bijdragen geleverd vanuit het Plattelandontwikkelingsprogramma en de subsidieregeling LIFE. Bron: Uit visueel-ruimtelijk oogpunt is het streven dat de kreken beleefbaar zijn als doorgaande, natuurlijke zones in het landschap, tegenover de dijken als de meer cultuurlijke zones. De dijken, met bebouwing en opgaande beplanting, begrenzen de ruimte, de kreken lopen door de ruimte. Dat betekent dat terughoudend omgegaan moet worden met opgaande beplanting langs de kreken en dat de openheid van de ruimte zo min mogelijk wordt aangetast. Beheer Het waterschap zorgt voor de waterkwaliteit, het peilbeheer en de handhaving van de aanvoer- en afvoercapaciteit, door het periodiek uitbaggeren van de hoofdwatergangen en het maaien van de oevers. Groenbeheer zorgt voor het groenonderhoud van de daartoe aangewezen natuurvriendelijke oevers, exclusief de kreekoevers die in eigendom zijn van Staatsbosbeheer (Westvliet/Oostvliet, Borrekeen, Vlietmonding, zie ook paragraaf 2.3). Groenbeheer werkt hiervoor samen met Hoekschewaards Landschap en Deltanatuurbeheer. Groenbeheer heeft ongeveer 21 ha droge natuur in eigendom. De overige beheerde natuurgebieden zijn in eigendom van het waterschap. Dit betreft ca. 79 ha natte natuur, aangelegd in het kader van Argusvlinder en Vlietproject en een onbekende oppervlakte smallere natuurvriendelijke oevers verspreid over de Hoeksche Waard. Momenteel wordt onderzocht of een deel van deze natuurvriendelijke oevers niet in het reguliere beheer van het waterschap meegenomen kunnen worden. Financiering Het beheer van de natte natuurgebieden wordt gefinancierd door de gemeenten en het waterschap, op grond van een gemeenschappelijke regeling. Het beheer wordt uitgevoerd door Groenbeheer. De jaarlijkse beheerkosten waren tot op heden begroot op gemiddeld ca euro. De verwachting is dat door het onderhoud van het Vlietproject de kosten aanzienlijk zullen toenemen. Bovendien was er in de afgelopen jaren al sprake van een structueel tekort. Dit dwingt tot een herziening van de taken en financiering van Groenbeheer. Hier wordt in par. 5.1 nader op ingegaan. Voor de havenkanalen staat de cultuurhistorische betekenis voorop. Het is belangrijk dat deze als cultuurlijke elementen beleefbaar zijn en niet als natuurlijke kreken worden ingericht. Overigens geldt ook bij de aanleg en het beheer van natuuroevers langs de kreken en de overige ecologische verbindingen dat rekening wordt gehouden met de cultuurhistorische en archeologische waarden. 16

17 Waar naar toe met bagger en maaisel? Voor de ecologische ontwikkeling is het van belang wat er wordt gedaan met slootbagger en maaisel uit de natuurgebieden. Slootbagger wordt bij voorkeur op de aangrenzende akker gestort, niet op de natuuroever. De eigenaar ontvangt hiervoor een vergoeding, als het meer bagger betreft dan waarvoor hij op grond van de keur een ontvangsplicht heeft. Deze vergoeding wordt betaald door Groenbeheer. Groenbeheer betaalt ook de meerkosten van het transport van de bagger en de kosten van het baggeren zelf van de waterpartijen in de natuurgebieden, die niet als hoofdwatergang gelden. Ook maaisel wordt bij voorkeur afgevoerd. Als maaisel binnen het natuurgebied achterblijft, geeft dit een verrijking van de bodem en krijgen bijzondere plantensoorten geen kans. Een deel van het maaisel uit de natuurgebieden van Plan Argusvlinder wordt door een biologisch boer uit de streek afgenomen voor compostering. Als dit niet kan, is het afvoeren en verwerken van maaisel echter een grote kostenpost in het beheer. Een alternatief, dat soms wordt toegepast, is om het maaisel ter plaatse te verwerken, zodanig dat het verrijkend effect beperkt blijft. Bijvoorbeeld door het maaisel te verzamelen in broeihopen of door wilgentakken op te stapelen in zogenaamde rillen. Dit is maatwerk, vaak handwerk. Broeihopen en rillen verteren geleidelijk en kunnen zelfs extra leefgebied opleveren vooral allerlei soorten. Machinaal beheer vraagt om een goede bereikbaarheid voor zwaar materieel, dat wil zeggen beheerpaden of, bij gebruik van maai- en baggerboten, voldoende breedte en diepgang van waterlopen. In de natuurgebieden van Plan Argusvlinder zijn geen beheerpaden aanwezig en wordt met kleine maaimachines gewerkt. De eilandjes worden per boot ontsloten om houtopslag handmatig te verwijderen. Bij de latere deelprojecten van het Vlietproject zijn wel beheerpaden in de natuurgebieden aangelegd, om machinaal beheer mogelijk te maken. Deze beheerpaden worden ook gebruikt om bagger en maaisel op te storten. De botanische waarde zal daarom beperkt blijven. Feiten en cijfers Natuuroevers Argusvlinder Natuuroevers Vlietproject Totaal Argusvlinder en Vlietproject waarvan eigendom Groenbeheer (droge natuur) waarvan eigendom waterschap (natte natuur) waarvan eigendom Staatsbosbeheer Beheerkosten natuuroevers per ha per jaar sterk afhankelijk van specifieke situatie en beheer Taakstelling Structuurvisie extra natuuroevers 2014 Taakstelling Structuurvisie extra natuuroevers 2030 Taakstelling ecologisch beheer kreken ha 92 ha 148 ha 21 ha 79 ha 48 ha ha 125 ha 165 ha 17

18 Graslandkreek en eeuwkant Op diverse plaatsen liggen laaggelegen graslanden langs de kreek, die soms als natuurgebied worden beheerd (door Staatsbosbeheer) en soms in agrarisch gebruik zijn (particulier eigendom). Naast nieuw aangelegde gebieden in het kader van natuurontwikkeling, betreft het de veenweidegebieden in het Oude Land van Strijen en de historische eeuwkanten of eeuwissen. Deze eeuwkanten tonden vroeger in de winter onder water en werden s zomers als weiland gebruikt. De meeste graslanden langs de kreken worden beweid en zijn ecologisch van belang voor weidevogels en watervogels. De botanische waarde van deze beweide graslanden is beperkt. Botanisch zeer waardevol zijn vooral de gemaaide hooilandjes, die grenzen aan rietkreken en onderdeel uitmaken van Argusvlinder. Hier vinden we bijvoorbeeld veel orchideeën. Natuurdoeltype: kruiden- en faunarijk grasland, vochtig weidevogelgrasland, vochtig hooiland, nat schraalgrasland Landschapsdoel: behoud openheid of kleinschalige afwisseling, behoud cultuurhistorische waarde van eeuwkanten Beheer: jaarlijks maaibeheer, waarbij het maaisel wordt afgevoerd en eventueel wordt nabeweid Voorbeelden: Piershilsche Gat (eeuwkant), Westvliet/Oostvliet (natuurontwikkeling Argusvlinder), Dwarsche Vaart (veengebied Oude Land van Strijen) 18

19 Gevarieerde rietkreek Veel oevers kennen een afwisseling van riet en ruigte, met lokaal opslag van wilgenstruweel. Bomen en struiken accentueren de kreekloop en vooral de wilg heeft een grote toegevoegde waarde voor de biodiversiteit. Waar natuurontwkkeling heeft plaats gevonden is er vaak ook bloemrijk grasland (zie graslandkreek). Juist deze afwisseling levert veel ecologische gradiënten op, wat weer tot een hoge soortenrijkdom leidt. Gevarieerde moerasoevers zijn faunistisch van groot belang, voor moerasvogels, kleine zoogdieren, amfibieën en insecten. Ondiep water met waterplanten is van belang als paaiplaats voor vissen. Zonder beheer zouden de kreekoevers uitgroeien tot een compact bos. Om dit te voorkomen worden bomen en struiken periodiek selectief teruggezet. Natuurdoeltype: zoete plas, gemaaid rietland, ruigteveld, moeras Landschapsdoel: accentuering van de kreken als doorgaande, natuurlijke zones in het landschap Beheer: periodiek, gefaseerd maaien van riet en ruigte en verwijderen van wilgenopslag, eens in de 3 jaar; waarbij het materiaal wordt afgevoerd of ter plaatse wordt verwerkt op de aanliggende perelen; verschralingsbeheer van bloemrijke graslanden Voorbeelden: kreken Polder Nieuw-Bonaventura (Plan Argusvlinder), kreken Vlietproject 19

20 Kreekbos Langs het Piershilsche Gat en het Kleine Gat liggen aangeplante bossen, die in beheer zijn bij Staatsbosbeheer. Deze bossen hebben vooral een recreatieve functie als wandelgebied voor de inwoners van de aangrenzende kernen, maar zijn ook van belang als leefgebied voor bosvogels en kleine zoogdieren. De bossen accentueren de loop van de kreek en voegen extra diversiteit toe aan het landschap. Ze vormen groene eilanden in de open polder. Natuurdoeltype: hoog- en laagveenbos, haagbeuken- en essenbos, vochtig bos met productie Landschapsdoel: accentuering van de kreek en vergroting landschappelijke diversiteit Beheer: bosbeheer door Staatsbosbeheer, met nevenfunctie voor recreatie en houtproductie Voorbeelden: Piershilsche Gat, Kleine Gat 20

21 Havenkanaal Bijzondere historische elementen zijn de havenkanalen. Deze dienden als vaarverbinding tussen het dorp en het buitenwater. Bij opeenvolgende inpolderingen werden de havenkanalen steeds verder verlengd. Het profiel verschilt per situatie. Meestal lopen er dijken of kaden langs het water, soms ook wegen. Landschappelijk uitgangspunt is dat het karakter als historische vaarverbinding zichtbaar blijft en dat de beleefbaarheid van het water wordt versterkt. De kaden blijven in principe onbeplant. Natuurdoeltype: open water met smalle rietzomen langs de oevers en bloemrijke grastaluds Landschapsdoel: accentuering historisch en cultuurlijk karakter, geen boombeplanting op de kaden Beheer: jaarlijks maaibeheer van grastaluds, periodiek en gefaseerd maaibeheer rietoevers Voorbeelden: havenkaal Numansdorp, havenkanaal Strijen 21

22 Dijken Oudlanddijken Monumentale dijken Kaden langs havenkanalen en Gevarieerde dijken Transparante dijken kreekmonden Buitendijk

23 2.2 Dijken Functie en betekenis De dijken hebben meerdere functies (primaire en secundaire waterkering, verkeer, recreatie, wonen, landbouw), maar vertegenwoordigen ook specifieke landschappelijke en ecologische waarden. De dijken representeren de eeuwenlange inpolderingsgeschiedenis van de Hoeksche Waard en vormen als het ware het cultuurhistorische basispatroon van het landschap. Juist omdat dit patroon redelijk gaaf bewaard is gebleven, is het cultuurhistorisch belang moeilijk te overschatten. De dijken dragen ook in hoge mate bij aan de visuele beleving en de recreatieve aantrekkingskracht van het landschap. Zware essenlanen maken ware kathedralen van de dijkwegen. IJle populierenrijen geven ritme en diepte aan het landschap. In ecologisch opzicht zijn vooral de bloemrijke dijktaluds waardevol. Hier komen bijzondere plantensoorten voor, zoals gewone agrimonie, echte kruisdistel, glad walstro en kattedoorn. Dit is sterk afhankelijk van het beheer. De dijkvegetaties spelen ook een rol in de natuurlijke ziekte- en plaagwering voor landbouwgewassen: bloeiende planten zijn essentieel voor het overleven van insecten die luizenplagen kunnen beheersen. Streefbeeld Evenals de kreken zijn de dijken in de Structuurvisie aangewezen als dragers van de groenblauwe structuur. Gestreefd wordt naar een zo veel mogelijk ecologisch beheer van de dijktaluds, een samenhangende en robuuste beplantingsstructuur en een hoge beeldkwaliteit van de historische dijklinten met hun monumentale gebouwen en erfbeplanting (zie ook paragraaf 3.3). Ecologisch beheer betekent gefaseerd maaien, waarbij het maaisel bij voorkeur wordt afgevoerd, en/of extensief begrazingsbeheer, door schapen. Naast bloemrijke grasvegetaties kunnen hier en daar ook struweelvegetaties worden ontwikkeld, die de ecologische diversiteit vergroten. In het Uitvoeringsprogramma van de Structuurvisie is aangegeven dat op termijn alle daarvoor in aanmerking komende dijktaluds ecologisch worden beheerd. Op dit moment wordt ongeveer 40 ha ecologisch beheerd, door HWL, waarvan ca. 5 ha struweel. De meeste dijktaluds worden geklepeld of intensief begraasd (verpacht). Om tot een meer samenhangende beplantingsstructuur te komen is in 2009 een Bomenplan opgesteld. Hierin zijn op grond van historische en landschappelijke kenmerken vijf dijktypen onderscheiden. Voor elk dijktype is het gewenste eindbeeld omschreven en is aangegeven welke beplantingsvormen en boomsoorten daar bij horen. Deze typologie vormt het kader voor het bomenbeheer door Groenbeheer en is overgenomen in dit Landschapsbeheerplan. Beheer taluds Veel dijktaluds zijn verpacht of verhuurd aan particulieren (ca. 460 ha). Deze worden meestal vrij intensief begraasd, door schapen, maar ook door koeien of paarden. De ecologische waarde van de betreffende vegetaties is beperkt. De bermen en dijktaluds die door het waterschap zelf worden beheerd (ca. 200 ha), worden meestal twee keer per jaar geklepeld, dat wil zeggen dat het gras wordt versnipperd en op het talud achterblijft. Hierdoor wordt de bodem verrijkt en krijgen bijzondere plantensoorten geen kans. Ook het insectenleven ondervindt schade van het klepelen. Het maaibeheer wordt via maaibestekken uitbesteed aan aannemers. Op kleine schaal wordt geëxperimenteerd met extensiever beheer, in het kader van het FAB-project (zie pag. 44). Ca. 40 ha dijktaluds worden ecologisch beheerd door HWL. HWL beheert dijken van de waterschap, gemeenten en private partijen. Dit gebeurt op basis van pachtcontracten of beheerovereenkomsten. Het precieze beheer is sterk afhankelijk van de lokale potenties. Zonnige zuidhellingen zijn het meest kansrijk. Over het algemeen wordt een verschralingsbeheer gevoerd, waarbij één of soms twee keer per jaar wordt gemaaid. Het maaisel wordt zo mogelijk verwerkt tot hooi en weer gebruikt als veevoer. Gras dat niet geschikt is om hooi van te maken, wordt soms beneden in het dijktalud verspreid. Dat geeft op die plaats wel een extra toevoer aan voedingsstoffen, maar zorgt ook voor voedsel voor bijvoorbeeld vogels in schrale tijden. Doordat dit materiaal gaat broeien, kruipen er allerlei beestjes in. Het wordt ook gebruikt door dieren om bescherming te zoeken tegen de koude. HWL beheert ook diverse struweelbosjes. Bij de uitvoering werkt HWL samen met boeren. Zodra grotere machnies en tractoren nodig zijn, worden boeren ingeschakeld. Ook wordt gewerkt met beweiding en/of nabeweiding. Hiervoor wordt samengewerkt met een schapenhouder. Beheer boombeplanting De boombeplanting op de dijken wordt beheerd door Groenbeheer, op basis van het Bomenbeheersplan Hoeksche Waard. Bij het bomenbeheer is het onderhoud vooral 23

24 gericht op de veiligheid voor verkeer en bebouwing. Jaarlijks vindt een bomeninspectie plaats en op basis daarvan wordt een werkplan gemaakt. Naast dit reguliere onderhoud valt ook de sanering en vernieuwing van het bomenbestand onder de taken van Groenbeheer. Veel bomen zijn herplant na de watersnood van 1953 en raken geleidelijk aan vervanging toe. Daartoe worden regelmatig bomen gekapt en nieuwe bomen aangeplant. Tevens wordt gestreefd naar een vergroting van het areaal struweel. In het Bomenbeheersplan wordt gesteld dat bij nieuwe aanplant gestreefd wordt naar meer biodiversiteit, bijvoorbeeld door het gebruik van genetisch inheems plantmateriaal. Feiten en cijfers Oppervlakte regulier dijkbeheer door waterschap (2 x maaien en klepelen per jaar) Oppervlakte maaien en afvoeren primaire keringen door waterschap 200 ha 27 ha Financiering Het ecologisch beheer door HWL wordt gedeeltelijk gefinancierd via de SNL-Regeling, voor een deel via andere geldstromen. De bloemdijken maken deel uit van de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur en hiervoor is een apart beheerpakket beschikbaar. De standaardvergoeding volgens de SNL-Regeling bedraagt ca euro per ha per jaar, maar dit is binnen de Hoeksche Waard maar voor enkele dijktrajecten van toepassing. Door Groenbeheer is 6 ha dijkvegetaties in erfpacht uitgegeven aan HWL. Het bomenbeheer door Groenbeheer wordt primair gefinancierd vanuit de gemeenschappelijke regeling en voor een klein deel door bijdragen van derden, met name door compensatiegelden voor de aanleg van de HSL. (zie verder par. 5.1). Oppervlakte ecologisch dijkbeheer door HWL (maaien en afvoeren of beheer struweel) Oppervlakte verpachte en verhuurde dijktaluds (overwegend intensieve begrazing) Beheerkosten regulier dijkbeheer per jaar kosten per ha Beheerkosten primaire keringen per jaar kosten per ha 40 ha 460 ha SNL-vergoeding bloemdijken per ha per jaar Kosten bomenonderhoud per jaar Taakstelling ecologisch dijkbeheer ha Streefbeeld ecologisch dijkbeheer 2030 alle dijken 24

25 Oudlanddijk De dijken rond de oude opwaspolders hebben een relatief grillig verloop en kennen een grote variatie aan beplanting en bebouwing. Uitgangspunt voor deze dijken is het versterken van de landschappelijke diversiteit en het afwisselende karakter. De beplanting wordt afgestemd op het specifieke karakter van het dijktraject of de plek. Veel soorten kunnen worden toegepast. Diversiteit is belangrijker dan eenduidigheid. Naast bomen kunnen ook struiken worden aangeplant en natuurelementen worden aangelegd. Juist de oudlanddijken leven zich goed voor versterking van de biodiversiteit. Dijktaluds worden bij voorkeur ecologisch beheerd. Deze lenen zich goed voor een externsiever maaibeheer, zoals momenteel in een een FAB-pilot wordt onderzocht (zie pagina 42). Eindbeeld: gevarieerd groen karakter, afwisseling in beplanting, accent op biodiversiteit en cultuurhistorie Beplanting: diverse boomsoorten in rijen, groepen of solitair, bijzondere soorten als fruitbomen, knotwilgen en notenbomen, hagen van onder andere meidoorn en struweel Beheer: maatwerk voor verschillende typen beplantingen, ecologisch beheer taluds (prioritair gebied uitbreiding bloemdijken en extensief maaibeheer), ontwikkeling gradiënten Voorbeelden: Ritselaarsdijk, Reedijk, Oudendijk Piershil 25

26 Monumentale dijk De oude zuidelijke en oostelijke aanwaspolders werden in de 18e eeuw aangelegd. Het zijn lange smalle polders met een duidelijke oost-westoriëntatie. De dijken hebben vaak een typisch dwarsprofiel met huizen op de dijk aan de zeezijde en boerderijen onderlangs de dijk aan de polderzijde. De dijken werden in het verleden vooral met es beplant. Dit heeft kathedralen van dijken opgeleverd waarin de dijkhuizen met hun tuinen zijn opgenomen en die als groene achtergrond dienen voor de boerderijen. De monumentale beplanting geeft eenheid aan het gevarieerde bebouwingsbeeld. Uitgangspunt is het behoud en de versterking van het monumentale dijkbeeld. Eindbeeld: doorgaande meerrijige laanbeplanting, kroonsluiting over de weg, groen lint in de open ruimte Beplanting: soorten met regelmatige brede kronen die een eenduidig laanbeeld geven (veelal essen) Beheer: extra aandacht voor continu en eenduidig laanbeeld, tijdig aanvullen van gaten, verjongen in lange trajecten, ecologisch beheer taluds voor zover inpasbaar in laanbeeld Voorbeelden: Mookhoek, Schuringse Dijk, Zuidzijdse Dijk 26

27 Transparante dijk De kleine aanwaspolders in de randen vinden hun oorsprong in de 18e en 19e eeuw. Het zijn relatief open polders met een rijke kleibodem en een grootschalige agrarische verkaveling. Er is van oorsprong weinig bebouwing en er zijn geen dijkdorpen. De dijkbeplanting is over het algemeen transparant en regelmatig, hoewel In de Ambachtsheerklijkheid Cromstrijen ook stukken met onderbeplanting voorkomen,. Verschillende dwarsprofielen komen voor. Vanaf de dijken kan vaak door de polder naar de volgende dijk gekeken worden. Uitgangspunt is om het regelmatige en transparante karakter van de dijkbeplanting te behouden en te versterken, met een zo constant mogelijk beeld over het hele dijktraject. Extensiever maaibeheer is goed mogelijk, mits doorzichten vrij blijven en dit over hele dijktrajecten wordt toegepast. Eindbeeld: enkelrijige laanbeplanting met de bomen aan de voet of op de kruin van de dijk, geen onderbeplanting, ruime plantafstand, dezelfde soorten en hetzelfde plantverband over het hele dijktraject Beplanting: polderbomen met een opgaande groeiwijze en een ijle kroon (geen kroonsluiting nodig) Beheer: extra aandacht voor continu en eenduidig laanbeeld, tijdig aanvullen van gaten, verjongen in lange trajecten, ecologisch beheer taluds kansrijk door relatief geringe beschaduwing Voorbeelden: Landse Dijk bij Strijensas, Buitendijk bij Strijen, Steegjesdijk bij Piershil 27

28 Gevarieerde dijk De oude noordelijke aanwaspolders vinden hun oorsprong in de 17e eeuw, toen het buitendijks gebied tussen de toenmalige eilanden is ingepolderd. De polders die toen ontstaan zijn, behoren tot de grootste in de Hoeksche Waard. De dijken zijn dicht bebouwd en er lopen vaak drukke wegen over. Ze sluiten aan op de grotere kernen in de noordrand. Er is meestal geen doorgaande laanbeplanting. Uitgangspunt voor deze dijken is het versterken van het gevarieerde en multifunctionele karakter. Door de dichte bebouwing is een doorgaande laanbeplanting niet goed mogelijk. De erfbeplanting bepaalt het groenbeeld. Wel is het gewenst om pleksgewijs beplanting aan te brengen, bijvoorbeeld op kruispunten of overhoeken. Eindbeeld: relatief dichte bebouwing met erfbeplanting, geen doorgaande laanbeplanting, pleksgewijze beplanting van kruispunten en overhoeken Beplanting: monumentale bomen in groepen of solitair om bijzondere plekken te markeren Beheer: regulier boom- en bermbeheer, potenties voor bloemdijken beperkt door intensief gebruik en noord-zuidverloop Voorbeelden: Stougjesdijk, Zinkwegse Dijk, Maasdammerdijk 28

29 Buitendijk De buitendijk is een primaire waterkering, met een robuust profiel en weinig beplanting en bebouwing. Waar een weg over de kruin loopt is er een fantastisch uitzicht op buitendijks gebied. Op diverse trajecten staat aan de binnendijkse kant een bomenrij aan de voet. Dit geeft een extra markering van de buitenrand van de Hoeksche Waard. Voor diverse trajecten is nog dijkversteviging gepland. Landschappelijk uitgangspunt is behoud van het monumentale en eenduidige karakter van de buitendijk. Bij het beheer van de taluds kan aansluiting gezocht worden met het beheer van de buitendijkse natuurgebieden. In het project Fietsrondje om de waard wordt gestreefd naar een doorgaand fietspad op of langs de dijk. Eindbeeld: primaire waterkering met monumentaal karakter, transparante enkele bomenrij aan de binnendijkse dijkvoet als daar een weg loopt, verder onbeplant Beplanting: stevige, opgaande bomen met een regelmatige kroon, op ruime afstand van elkaar geplant (iep, populier, wilg), voor zover dit uit veiligheidsoogpunt niet bezwaarlijk is (bomen in of te dicht bij de dijken worden vaak gezien als instabiliteitsfactor) Beheer: bomenonderhoud in kader van wegbeheer, dijktaluds met extensieve schapenbegrazing of maaibeheer in zo groot mogelijke eenheden Voorbeelden: Spuidijk/Spuiweg, Nieuwendijk, Gorsdijk 29

30 Natuurgebieden Griend en buitendijks moeras Grasgors en buitendijks grasland Weidevogelgebied in agrarisch beheer Weidevogelgebied in natuurbeheer

31 2.3 Natuurgebieden Functie en betekenis De buitendijkse natuurgebieden en het weidevogelreservaat in het Oude Land van Strijen vormen kerngebieden in het grofmazig netwerk. Deze gebieden vallen ook grotendeels onder Natura Het Oudeland van Strijen is als Natura 2000 gebied aangewezen voor de opvang van overwinterende ganzen en smienten. Als het gaat om het behoud van de internationale biodiversiteit zijn dit de buitendijkse natuurgebieden de topstukken van de Hoeksche Waard. De unieke ligging in de Nederlandse delta, met zowel invloed van de rivieren als van de zee, levert unieke natuurwaarden op. De natuurgebieden staan bovendien niet op zichzelf, maar vervullen een cruciale functie als ecologische schakel tussen de Biesbosch en de Voordelta en als pleisterplaats of broedgebied voor tal van trekvogels. In het kader van het Programma Deltanatuur zijn nieuwe natuurgebieden aangelegd, waar de natuurlijke waterdynamiek vrij spel krijgt. Voorbeelden hiervan zijn het eiland Tiengemeten, de APL-polder en de Korendijkse Slikken. In totaal gaat het om ongeveer ha buitendijkse natuur en 560 ha binnendijkse natuur. Naast de ecologische functie zijn de grote natuurgebieden ook van groot belang voor de recreatie. Tiengemeten is een toeristische attractie van formaat, en ook in de andere natuurgebieden zijn volop mogelijkheden voor natuurbeleving. De open grasgorzen en veenweiden, de uitgestrekte riviermoerassen en de verwilderde griendbossen voegen veel landschappelijke variatie toe aan de Hoeksche Waard. Niet alle gebieden zijn even toegankelijk, soms gelden er beperkingen aan het recreatieve gebruik. De natuurfunctie staat over het algemeen voorop. Streefbeeld In de Structuurvisie is gesteld dat de buitendijkse natuurgebieden aaneengeschakeld zouden moeten worden tot een doorgaande groene zoom om de hele Hoeksche Waard. Ook enkele binnendijkse natuur- en recreatiegebieden maken daar deel van uit. De groene zoom is een belangrijke drager van het voorgestelde Regiopark Noordrand en van de ontwikkeling van de Zuidrand aan de Delta als toeristisch-recreatieve zone. Naast de bestaande natuurgebieden zouden nieuwe gebieden aan de groene zoom toegevoegd moeten worden. Aangewezen gebieden hiervoor zijn de Leenheerenpolder en de Oostersche Bekade Gorzen (samen 145 ha). De Mariapolder (155 ha) is aangeduid als zoekgebied. Ontwikkeling en financiering zijn een taak voor Rijk en provincie, samen met natuurbeherende organisaties. In de noordrand en bij het Nautisch Centrum Numansdorp zijn ook nieuwe recreatiegebieden aangewezen in de Structuurvisie (totaal 235 ha). De aanleg hiervan is onderdeel van integrale gebiedsontwikkeling. Beheer Het beheer van de meeste natuurgebieden wordt verzorgd door terreinbeherende organisaties. Deze maken hun eigen beheerplannen. Natuurmonumenten beheert in totaal 1550 ha en Staatsbosbeheer 1070 ha (560 ha Oudeland van Strijen, 340 ha buitendijkse natuur en 170 ha kreken en dorpsbossen). HWL beheert in totaal 150 ha (overwegend kreken, dijken en wegbermen). Daarvan is 3,5 ha in eigendom, de rest wordt beheerd via een pacht- of beheerovereenkomst met WSHD, gemeente of een andere partij. De grasgorzen worden over het algemeen begraasd, in de moerasgebieden en griendbossen krijgen natuurlijke processen vrij spel en blijft het beheer beperkt tot periodieke onderhouds- of herstelmaatregelen. Leidend zijn de natuurdoeltypen en de bijbehorende beheerpakken uit het provinciale Natuurbeheerplan en het Beheergebiedsplan foerageergebieden ganzen en smienten Zuid-Holland voor delen van het Oudeland van Strijen die niet in beheer zijn bij Staatsbosbeheer. SOHW en GBH hebben een beperkte rol in het feitelijke beheer van de grote natuurgebieden. De samenwerking met de terreinbeherende organisaties heeft vooral betrekking op recreatieve voorzieningen, voorlichting en waterbeheer. Financiering Het beheer van de grote natuurgebieden, die onderdeel zijn van de Ecologische Hoofdstructuur, wordt gefinancierd uit het ILG-budget. In de SNL-regeling zijn beheermaatregelen en standaard-vergoedingen vastgelegd voor de verschillende natuurdoeltypen. Terreinbeherende organisaties moeten hiervoor beheercontracten afsluiten, voor een contractperiode van zes jaar. Het ILG-budget is in 2013 uitgeput en het is nog onduidelijk hoe de toekomstige financiering geregeld zal worden. Op dit moment worden geen nieuwe beheercontracten meer afgesloten en is de aankoop van gronden opge- 31

32 schord. Staatsbosbeheer heeft een forse bezuinigingsdoelstelling opgelegd gekregen en beraadt zich op manieren om hieraan te kunnen voldoen. Ook het afstoten van natuurgebieden wordt daarbij overwogen. Natuurmonumenten en HWL kampen met vergelijkbare problemen. Als gevolg hiervan is de realisering van een samenhangende groene zoom om de Hoeksche Waard zeer onzeker geworden. Zelfs het behoud en het beheer van de bestaande natuurgebieden zijn niet gewaarborgd. De biodiversiteit, de landschappelijke kwaliteit en de toeristische aantrekkingskracht van de Hoeksche Waard kunnen hierdoor achteruit gaan, wat ook voor de regionale economie nadelig zal zijn. Op dit moment is er nog weinig zicht op een structurele oplossing. Feiten en cijfers Eigendommen Natuurmonumenten Eigendommen Staatsbosbeheer Oude Land van Strijen buitendijkse natuurgebieden ha 900 ha 560 ha 340 ha SNL-beheervergoedingen per ha per jaar rivier- en beekbegeleidend bos rivier- en moerslandschap kruiden- en faunarijk grasland vochtig weidevogelgrasland moeras vochtig hakhout en middenbos Taakstelling Groene Zoom 2014 extra oppervlakte buitendijkse natuur extra oppervlakte binnendijks recreatiegebied 145 ha 235 ha

33 Griend en buitendijkse moeras Veel buitendijkse gebieden kennen een afwisseling van water, moeras, bos en grasland. Vroeger lagen hier biezenvelden, rietgorzen en grienden, die in gebruik waren voor de oogst van biezen, riet en wilgentenen. Ook waren er eendenkooien, voor de vangst van eenden. Dit was dus eigenlijk een cultuurlandschap. Nu de oorspronkelijke functie verloren is gegaan, zijn het natuurgebieden geworden met hoge natuurwaarden. Het gebruik is veel extensiever geworden. Een deel van de grienden bij Heinenoord wordt nog iedere drie jaar gekapt, maar veel grienden en eendenkooien zijn doorgegroeid tot weelderige rivierbossen. Biezenvelden en rietgorzen zijn gevarieerde getijdenmoerassen geworden, waar natuurlijke processen het beeld bepalen. Natuurdoeltype: rivier- en moeraslandschap, moeras, rivier- en beekbegeleidend bos, vochtig bos met productie, vochtig hakhout en middenbos, Landschapsdoel: zichtbaarheid natuurlijke processen en variatie, weidsheid en ongereptheid, behoud cultuurhistorisch waardevolle elementen Beheer: integraal beheer in grote eenheden (begrazing of niets-doen), half-natuurlijk beheer van cultuurhistorisch waardevolle elementen Voorbeelden: grienden Heinenoord, APL-polder, Tiengemeten, oeverlanden Korendijkse Slikken en Groot Koninkrijk 33

34 Grasgors en buitendijks grasland De hoger gelegen buitendijkse gronden, die slechts incidenteel onder water lopen, werden vroeger beweid. Voor de afwatering werden soms greppeltjes gegraven. Dit zijn de grasgorzen, die typisch zijn voor de Hoeksche Waard. Delen zijn later natuurgebied geworden en worden nu beheerd als weidevogelgebied of als opvanggebied voor ganzen en andere trekvogels. Ook komen er kruidenrijke en faunarijke graslandvegataties voor. Vanaf de dijk bieden de open gorzen weidse vergezichten op het deltalandschap. En ze vertegenwoordigen bijzondere cultuurhistorische waarden, omdat ze herinneren aan het vroegere landgebruik. Natuurdoeltype: vochtig weidevogelgrasland, kruidenrijk en faunarijk grasland, Landschapsdoel: behoud openheid, uitzicht op de rivier, behoud cultuurhistorie Beheer: extensieve begrazing in grote eenheden Voorbeelden: hogere delen Korendijkse Slikken en Groot Koninkrijk, oeverlanden Haringvliet 34