DE KERK Op weg naar een gemeenschappelijke visie Faith and Order Paper 214

Transcriptie

1 DE KERK Op weg naar een gemeenschappelijke visie Faith and Order Paper 214 Publicaties van de Wereldraad van Kerken

2 2 DE KERK Op weg naar een gemeenschappelijke visie Faith and Order Paper 214 Copyright 2013 WCC Publications De meeste Bijbelcitaten volgen De Nieuwe Bijbelvertaling (2004) Vertaald in opdracht van de Raad van Kerken in Nederland door Dr. Ton van Eijk

3 3 Noot van de vertaler 1. Wanneer van een tekst een Nederlandse vertaling voorhanden is wordt die tekst met de vertaalde titel en de vindplaats aangeduid; aanvullend wordt verwezen naar de vindplaats in de Engelse taal. 2. Ministry. Dit woord kan in het Nederlands niet steeds met dezelfde term worden weergegeven. Gaat het over het ministry van Jezus (bv. in nr. 48), dan is gekozen voor optreden. Is sprake van het ministry van de Kerk, dan is vertaald met dienstwerk. De meeste keren gaat het over het ministry in de Kerk, in die gevallen is met ambt vertaald. De vertaling van ordained ministry met kerkelijk ambt (in het Lima- of BEM-rapport) is omstreden. In de vertaling van de voorliggende tekst is gekozen voor geordineerd ambt in plaats van kerkelijk of gewijd ambt. De term geordineerd is in de protestantse kerken niet geheel onbekend en gewijd, waaraan katholieken in dit verband de voorkeur, geven is een Germaans woord; de Romaanse talen volgen het Latijn, waarin van ordinare, ordinatio en ordo gesproken wordt. 3. Community is bijna altijd vertaald met gemeenschap, behalve waar het in één zelfde zin samen met communion voorkomt (bv. 53); dan is het weergegeven met gemeente. 4. Fellowship is met verbond vertaald, hoewel dat ook een vertaling is van het Griekse koinonia, dat hier altijd met gemeenschap wordt weergegeven.

4 4 INHOUD Woord vooraf Voorwoord Inleiding Hoofdstuk I De zending van God en de eenheid van de Kerk A. De Kerk in het plan van God (1-4) B. De zending van de Kerk in de geschiedenis (5-7) C. Het belang van eenheid (8-10) Hoofdstuk II De Kerk van de Drie-Ene God A. Het onderscheiden van Gods wil voor de Kerk (11-12) B. De Kerk van de Drie-Ene God als koinonia (13-24) Het initiatief van God, de Vader, de Zoon en de heilige Geest (13-16) Het profetisch, priesterlijk en koninklijk volk van God (17-20) Lichaam van Christus en tempel van de heilige Geest (21) De ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk (22-24) C. De Kerk als teken en dienares van het plan van God voor de wereld (25-27) D. Gemeenschap in eenheid en verscheidenheid (28-30) E. Gemeenschap van plaatselijke kerken (31-32) Hoofdstuk III De Kerk groeiend in gemeenschap A. Reeds maar nog niet (33-36) B. Groeiend in de wezenlijke elementen van gemeenschap: geloof, sacramenten en ambt (37-57) Geloof (38-39) Sacramenten (40-44) Ambt binnen de Kerk Geordineerd ambt (45-47) De gave van gezag van het ambt in de Kerk (48-51) Het ambt van toezicht (episkopé) (52-57) Hoofdstuk IV De Kerk in en voor de wereld A. Gods plan voor de schepping: het Koninkrijk (58-60) B. De morele uitdaging van het Evangelie (61-63) C. De Kerk in de maatschappij (64-66) Conclusie (67-69) Historische aantekening: het proces dat geleid heeft tot De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie

5 5 Woord vooraf Bij mijn bezoeken aan de kerken wereldwijd leer ik kennis maken met vele uitdagingen voor de eenheid tussen en binnen de kerken. De vele oecumenische dialogen tussen kerken en kerkfamilies zijn een werkelijkheid die ook een bijdrage levert aan de multilaterale relaties tussen hen. Daardoor worden nieuwe verbindingen gelegd. Er is evenwel bij velen een zeker ongeduld dat te begrijpen is, want zij zouden meer beweging willen zien in de receptie van oecumenische dialogen en overeenkomsten. Sommige kerken en kerkfamilies vinden dat er ook nieuwe vragen zijn die verdeeldheid kunnen veroorzaken. Ook schijnt in sommige kerken de oecumenische beweging aan kracht te hebben ingeboet en zijn er minder geëngageerde woordvoerders dan in eerdere perioden. Er zijn tendensen in de richting van fragmentatie en van meer aandacht voor wat weinigen dan voor wat velen verenigt. Natuurlijk wordt de roeping tot eenheid niet teniet gedaan door nieuwe uitdagingen, eerder het tegendeel. Toch zullen we ook meer dimensies moeten zien van de roeping tot eenheid en moeten wij onszelf eraan herinneren dat wij altijd omvat worden door en geroepen zijn tot liefde (1 Kor. 13). Voor deze context doet de Commissie voor Geloof en Kerkorde van de Wereldraad ons een verklaring cadeau over de Kerk; ze is de vrucht van veel jaren studie op het terrein van de ecclesiologie. De tekst De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie, die zijn oorsprong heeft in het rapport Doop, eucharistie en ambt (1982) en de antwoorden van de kerken daarop, werd in 2012 door het centraal comité ontvangen en aan de kerken toegezonden om verdere reflectie over de Kerk te bevorderen en hun formele antwoorden op de tekst te proberen te verkrijgen. Deze studie en het proces van de reacties erop zullen de komende jaren een belangrijke rol spelen wanneer we de volgende stappen in de richting van zichtbare eenheid moeten zien te ontdekken. Studie van de ecclesiologie houdt verband met al wat de Kerk is en wat haar zending in en voor de wereld inhoudt. De Kerk is dus geworteld in de eerdere publicatie over het wezen en de zending van de Kerk. Het is de spiegel van de statutaire doelstellingen en de identiteit van de Wereldraad als een verbond van kerken die elkaar oproepen tot het doel van de zichtbare eenheid. Eenheid is een gave van leven en liefde en niet een beginsel van eenstemmig- of eenzijdigheid. Als gemeenschap van kerken zijn wij geroepen om de eenheid van leven die ons in Jezus Christus door diens leven, kruis en verrijzenis gegeven is tot uitdrukking te brengen, zodat gebrokenheid, zonde en kwaad kunnen worden overwonnen. Want, zoals in De Kerk wordt verkondigd: Het koninkrijk van God, dat Jezus preekte door Gods Woord in parabels te onthullen en initieerde in zijn grote daden, vooral in het paasmysterie van zijn dood en verrijzenis, is de uiteindelijke bestemming van het hele universum. De Kerk was door God niet voor haarzelf bedoeld, maar om het goddelijk plan voor de transformatie van de wereld te dienen ( 58). Olav Fykse Tveit secretaris-generaal van de Wereldraad van Kerken

6 6 Voorwoord De convergentietekst De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie vertolkt de bijbelse visie op de eenheid van de christenen: Een lichaam is eenheid die uit vele delen bestaat; ondanks hun veelheid vormen al die delen samen één lichaam. Zo is het ook met het lichaam van Christus. Wij zijn allen gedoopt in één Geest en zijn daardoor één lichaam geworden, wij zijn allen van één Geest doordrenkt, of we nu uit het Joodse volk of uit een ander volk afkomstig zijn, of we nu slaven of vrije mensen zijn (1 Kor. 12,12-13). Het eerste doel van de Commissie voor Geloof en Kerkorde is om de kerken te dienen in hun oproep aan elkaar tot zichtbare eenheid in één geloof en in één eucharistische gemeenschap die tot uiting komt in eredienst en gemeenschappelijk leven in Christus door getuigenis en dienst aan de wereld, en om op de weg naar die eenheid vordering te maken opdat de wereld mag geloven (huishoudelijk reglement van 2012). Het doel van deze oproep tot zichtbare eenheid aan elkaar brengt noodzakelijk met zich mee een wederzijdse erkenning van elkaar als kerken, als ware uitdrukkingen van wat de geloofsbelijdenis noemt de ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk. Toch heeft in de abnormale situatie van kerkelijke verdeeldheid de bezinning van de kerken op het wezen en zending van de Kerk aanleiding gegeven tot de verdenking dat de verschillende confessionele ecclesiologieën niet alleen van elkaar verschillen, maar ook niet met elkaar te verzoenen zijn. Vandaar dat overeenstemming in de ecclesiologie lange tijd werd aangewezen als het meest elementaire theologische objectief in het streven naar de eenheid van de christenen. Deze tweede convergentietekst van Geloof en Kerkorde is het vervolg op de eerste (Doop, eucharistie en ambt, 1982) en de officiële antwoorden daarop waarin enkele van de belangrijkste ecclesiologische thema s werden aangewezen voor verdere studie 1 ; hij is ook het vervolg op de ecclesiologische vragen die aan de orde werden gesteld in de studietekst One Baptism. Towards Mutual Recognition (2011). Gedurende twintig jaar hebben afgevaardigde vertegenwoordigers van de Orthodoxe, Protestantse, Anglicaanse, Evangelicale, Pentecostale en Rooms-Katholieke kerken in een wereldconferentie over Geloof en Kerkorde (1993), drie zittingen van de voltallige Commissie voor Geloof en Kerkorde (1996, 2004, 2009), achttien bijeenkomsten van de permanente commissie en talloze redactiebijeenkomsten geprobeerd een omvattende, multilaterale en oecumenische visie bloot te leggen op het wezen, het doel en de missie van de Kerk. De kerken hebben met opbouwende kritiek gereageerd op twee eerdere etappes op de weg naar een gemeenschappelijke verklaring. De commissie voor Geloof en Kerkorde antwoordt nu de kerken met De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie, haar gemeenschappelijke of convergerende verklaring over de ecclesiologie. De convergentie die in De Kerk wordt bereikt betekent een buitengewone oecumenische prestatie. Dat De Kerk de kerken ter bestudering en een officieel antwoord wordt toegezonden heeft minstens twee onderscheiden maar ten diepste met elkaar verbonden doelstellingen. De eerste is vernieuwing. Als multilaterale oecumenische tekst kan De Kerk niet uitsluitend met enige ecclesiologische traditie worden geïdentificeerd. In het lange proces van zijn de theologische uitdrukkingen en kerkelijke ervaringen van vele kerken op zo n manier 1 Vgl. Baptism, Eucharist & Ministry, Report on the Process and Responses, Faith and Order Paper no. 149, Genève (WCC) 1990,

7 7 samengebracht dat de kerken die deze tekst lezen misschien zichzelf voelen uitgedaagd om het kerkelijk leven meer ten volle te leven; andere vinden er misschien aspecten van kerkelijk leven en verstaan in die zijn verwaarloosd of vergeten, terwijl weer andere zich erdoor gesterkt en bevestigd weten. Omdat christenen de ervaring hebben van een levenslang toegroeien naar Christus zullen ze zien dat ze ook dichter elkaar naderen en leven naar het bijbelse beeld van het ene lichaam: Want wij zijn allen gedoopt in één Geest en zijn daardoor één lichaam geworden, wij zijn allen van één Geest doordrenkt, of we nu uit het Joodse volk of uit een ander volk afkomstig zijn, of we nu slaven of vrije mensen zijn. De tweede doelstelling is theologische overeenstemming over de Kerk. Even belangrijk als de convergentie die door Geloof en Kerkorde werd bereikt in Doop, eucharistie en ambt was het proces van officiële antwoorden dat erop volgde. De zes gepubliceerde delen met antwoorden brachten de uiteenlopende graden van gedocumenteerde convergentie tussen de kerken zelf aan het licht in de belangrijkste vragen betreffende doop, eucharistie en ambt. De gevolgen van de kerkelijke convergentie die Doop, eucharistie en ambt naar boven bracht op de weg naar de eenheid van de christenen zijn goed gedocumenteerd en worden steeds zichtbaarder. De antwoorden op De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie zullen niet alleen een evaluatie zijn van de convergentie die binnen Geloof en Kerkorde werd bereikt, maar eveneens een spiegel van de mate van convergentie inzake ecclesiologie tussen de kerken. Net zoals de convergentie inzake de doop in de antwoorden op Doop, eucharistie en ambt nieuwe vaart gaf aan de erkenning van elkaars doop, zal een soortgelijke kerkelijke convergentie inzake ecclesiologie een vitale rol spelen in de erkenning van elkaar als kerken, wanneer zij elkaar oproepen tot zichtbare eenheid in geloof en in één eucharistische gemeenschap. Voor de Commissie voor Geloof en Kerkorde sluit kerkelijke antwoorden de kerken in die lid zijn van de Commissie en van de gemeenschap van kerken in de Wereldraad van Kerken. Wij hopen ook dat die kerken die nieuw zijn in de oecumenische beweging de uitnodiging om de tekst te bestuderen en er commentaar op te leveren zullen aanvaarden. De Commissie verwelkomt ook antwoorden van kerkelijke organen zoals nationale en regionale raden van kerken en de christelijke wereldgemeenschappen waarvan de officiële onderlinge dialogen zoveel hebben bijgedragen aan de convergentie die in De Kerk wordt weergegeven. De specifieke vragen die Geloof en Kerkorde de kerken stelt als leidraad voor het proces van beantwoording vindt men aan het eind van de Inleiding tot De Kerk. De vragen ter bestudering en beantwoording zijn van theologische, praktische en pastorale aard. De Commissie verzoekt om de officiële antwoorden vóór 31 december 2015 te sturen naar het secretariaat van Geloof en Kerkorde bij de Wereldraad van Kerken. Aan deze tekst is twintig jaar gewerkt. Daarom brengen wij onze dank tot uitdrukking aan degenen op wier schouders, gebeden en theologische gaven hij rust: de leden van de Commissie voor Geloof en Kerkorde, de kerken en theologen die reageerden op The Nature and Purpose of the Church (1998) en Het wezen en de zending van de Kerk (2005), leden van het secretariaat van Geloof en Kerkorde en onze eigen voorgangers als moderatoren en directeuren van de Commissie voor Geloof en Kerkorde. Kanunnik John Gibaut directeur Commissie voor Geloof en Kerkorde Metropoliet Dr. Vasilios van Constantia-Ammochostos moderator Commissie voor Geloof en Kerkorde

8 8 INLEIDING Uw wil geschiede zijn de woorden die talloze gelovigen van alle christelijke kerken dagelijks bidden. Jezus zelf bad dergelijke woorden kort voor zijn arrestatie in de tuin van Gethsemane (vgl. Mat. 26,39-42; Marc. 14,36; Luc. 22,42). Bovendien openbaarde hij in het evangelie van Johannes zijn laatste wil voor de Kerk toen hij de Vader bad dat al zijn leerlingen één zouden zijn zodat de wereld mag geloven (Joh. 17,21). Bidden dat de wil van de Heer mag worden gedaan vereist dus noodzakelijk dat we ons van harte inspannen om zijn verlangen naar en zijn gave van eenheid te omarmen. De voorliggende tekst De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie pakt die kwesties op die velen zien als de moeilijkste waarmee de kerken te maken hebben wanneer zij wat de volle beleving van de gemeenschap die de Heer geeft nog belemmert uit de weg willen ruimen, namelijk onze opvatting van het wezen van de Kerk zelf. Het grote belang van die gave en dat doel stelt de betekenis in het licht van de kwesties die in de volgende bladzijden worden behandeld. Het is onze bedoeling een convergentietekst te bieden. Dat is een tekst die weliswaar geen volledige consensus uitdrukt over de kwesties die hier aan de orde zijn maar toch veel meer is dan een instrument dat niet meer wil zijn dan een stimulans voor verdere studie. De volgende bladzijden laten veeleer zien hoever christelijke gemeenschappen gekomen zijn in hun opvatting van de Kerk; ze tonen de vooruitgang die is gemaakt en wijzen op werk dat nog moet worden gedaan. De voorliggende tekst is het werk van de Commissie voor Geloof en Kerkorde die net als de hele Wereldraad van Kerken tot doel heeft de kerken van dienst te zijn in hun oproep aan elkaar tot eenheid in één geloof en één eucharistische gemeenschap, die tot uitdrukking komt in eredienst en gemeenschappelijk leven in Christus, door getuigenis voor en dienst aan de wereld, en om op de weg naar die eenheid vorderingen te maken opdat de wereld mag geloven. 2 Zo n zichtbare eenheid komt het meest sprekend tot uiting in de viering van de eucharistie waarin eer wordt gebracht aan de Drie-Ene God en de Kerk in staat wordt gesteld deel te nemen in Gods zending voor de transformatie en het heil van de wereld. De voorliggende verklaring maakt gebruik van de reacties van de kerken op het werk dat Geloof en Kerkorde de laatste jaren heeft verricht op het gebied van de ecclesiologie en van eerdere oecumenische documenten die door gezamenlijke reflectie over Gods Woord convergentie hebben gezocht in de hoop dat onder de leiding van de heilige Geest de eenheid die de Heer heeft gegeven ten volle kan worden verwerkelijkt. Ze is dus het resultaat van de multilaterale dialoog, met name van de antwoorden van de kerken op Het wezen en de zending van de Kerk, van de suggesties afkomstig van de bijeenkomst van de voltallige Commissie voor Geloof en Kerkorde op Kreta in 2009, en van de bijdragen van de Orthodoxe consultatie op Cyprus in Bovendien put de tekst uit de voortgang die is geboekstaafd in vele bilaterale dialogen die het thema Kerk in de laatste decennia ter hand hebben genomen. 3 We hopen dat De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie de kerken op drie manieren van dienst is: 1. door een synthese te leveren van de resultaten van de oecumenische dialoog over belangrijke ecclesiologische thema s in de laatste decennia; 2. door hen uit te nodigen de resultaten van deze dialoog te evalueren door positieve verworvenheden te bevestigen, onvolkomenheden aan te wijzen en/of gebieden te noemen die onvoldoende aandacht hebben gekregen; en 3. door de kerken een gelegenheid te geven na te denken over de wijze waarop zij zelf de wil van de Heer verstaan om naar groter eenheid te groeien (vgl. 2 L.N. Rivera Pagán (ed.), God in Your Grace. Official Report of the Ninth Assembly of the World Council of Churches, Genève (WCC) 2007, Zie voor meer details over dit proces de historische aantekening die aan het einde van de tekst is opgenomen.

9 9 Ef. 4,12-16). Hopelijk zal zo n proces van informatie, reactie en groei, doordat het al de kerken bevestigt, verrijkt en uitdaagt, een substantiële bijdrage zijn aan de volledige verwerkelijking van eenheid en zelfs beslissende stappen in die richting mogelijk maken. De tekst heeft een structuur die gebaseerd is op de ecclesiologische kwesties die we behandelen. De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie opent met een hoofdstuk dat verkent hoe de christelijke gemeenschap haar oorsprong heeft in Gods zending voor de reddende transformatie van de wereld. De Kerk is wezenlijk missionair en eenheid is wezenlijk met deze zending verbonden. Het tweede hoofdstuk laat de belangrijkste aspecten zien van de opvatting van de Kerk als gemeenschap; daartoe verzamelt het de resultaten van veel gemeenschappelijke reflectie zowel over de manier waarop de Schrift en de daarop volgende traditie de Kerk met God in verband brengen als over de consequenties van dit verband voor het leven en de structuur van de Kerk. Het derde hoofdstuk richt de aandacht op de groei van de Kerk als pelgrimerend volk dat op weg is naar het rijk van God, en in het bijzonder op verschillende lastige ecclesiologische kwesties die de kerken in het verleden hebben verdeeld. Het neemt notitie van de toegenomen convergentie in sommige van deze kwesties en maakt duidelijk op welke punten de kerken tot grotere convergentie zullen moeten komen. Het vierde hoofdstuk ontwikkelt verschillende belangrijke manieren waarop de Kerk zich als teken en instrument van Gods liefde verhoudt tot de wereld, zoals de verkondiging van Christus in een interreligieuze context, het getuigenis van de morele waarden van het evangelie en het antwoord op het lijden en de nood van mensen. De vele officiële antwoorden op Doop, eucharistie en ambt van Geloof en Kerkorde (1982) lieten zien dat het receptieproces dat volgt op de publicatie van een convergentietekst net zo belangrijk kan blijken als het proces dat tot de productie ervan leidde. 4 Om te dienen als instrument voor een eerlijke dialoog over de ecclesiologie waaraan zij allen een belangrijke bijdrage kunnen leveren, worden de kerken dus dringend verzocht om niet alleen serieus aandacht te schenken aan De Kerk. Op weg naar een gemeenschappelijke visie, maar ook om aan de Commissie voor Geloof en Kerkorde een officieel antwoord voor te leggen, in het licht van de volgende vragen: In welke mate weerspiegelt deze tekst de ecclesiologie van uw kerk? In welke mate biedt deze tekst een basis voor groei in eenheid tussen de kerken? Tot welke veranderingen en tot welke vernieuwing in uw kerkelijk leven daagt deze verklaring uw kerk uit? In hoeverre is uw kerk in staat in leven en zending hechter relaties aan te gaan met die kerken die de beschrijving van de Kerk in deze verklaring op een positieve manier te erkennen? Welke aspecten van het leven van de Kerk zouden verdere discussie vereisen en welke raad zou uw kerk kunnen geven voor het voortgaande werk van Geloof en Kerkorde op het gebied van de ecclesiologie? Naast deze algemene vragen zullen de lezers cursief gedrukt en verspreid door de tekst paragrafen vinden over specifieke kwesties waarover verdeeldheid blijft. Ze zijn bedoeld om tot nadenken aan te zetten en een stimulans te zijn voor verdere overeenstemming tussen de kerken op de weg naar eenheid. 4 M. Thurian (ed.), Churches Respond to BEM. Official Responses to the Baptism, Eucharist and Ministry Text, Genève (WCC), delen I-VI, ; Baptism, Eucharist & Ministry Report on the Process and Responses, Genève (WCC), 1990.

10 10 HOOFDSTUK I Gods zending en de eenheid van de Kerk A. De Kerk in het plan van God 1. De christelijke opvatting van de Kerk en haar zending heeft haar wortels in het visioen van Gods grote plan ( economie ) voor heel de schepping: het koninkrijk dat beloofd is door en geopenbaard in Jezus Christus. Volgens de Bijbel werden man en vrouw geschapen naar Gods beeld (vgl. Gen. 1,26-27); zij dragen daardoor in zich het vermogen tot gemeenschap (koinonia in het Grieks) met God en met elkaar. Gods bedoeling met de schepping werd gedwarsboomd door de zonde en ongehoorzaamheid van de mens (vgl. Gen. 3-4; Rom. 1,18 3,20) die schade deed aan de verhouding tussen God, de mensen en de scheppingsorde. Maar God bleef trouw, ondanks de zonde en de verdooldheid van de mens. De dynamische geschiedenis van het herstel van de koinonia door God had haar onomkeerbare voltooiing in de menswording en het paasmysterie van Jezus Christus. Als lichaam van Christus handelt de Kerk in de kracht van de heilige Geest om zijn levengevende zending voort te zetten in profetisch en compassievol dienstwerk en neemt zo deel aan de moeite die God zich geeft om een gebroken wereld te helen. Gemeenschap, waarvan het eigen leven van de heilige Drie-Eenheid de bron is, is de gave waarvan de Kerk leeft en tegelijk de gave die zij geroepen is te bieden aan een gewonde en verdeelde mensheid in de hoop op verzoening en genezing. 2. Gedurende zijn dienstwerk op aarde trok Jezus langs alle steden en dorpen, gaf er onderricht in de synagogen, verkondigde het goede nieuws over het koninkrijk en genas iedere ziekte en elke kwaal. Toen hij de mensenmenigte zag, voelde hij medelijden met hen (Mat. 9,35-36). De Kerk ontleent haar zending aan het handelen en de belofte van Christus zelf die niet alleen in woord en daad het koninkrijk van God verkondigde, maar mannen en vrouwen riep en uitzond, in de kracht van de heilige Geest (Joh. 20,19-23). De Handelingen van de apostelen verhalen ons dat Jezus laatste woorden tot de apostelen voordat hij naar de hemel opsteeg waren: Maar wanneer de heilige Geest over jullie komt, zullen jullie kracht ontvangen en van mij getuigen in Jeruzalem, in heel Judea en Samaria, tot aan de uiteinden van de aarde (Hand. 1,8). Elk van de vier evangeliën eindigt met een zendingsopdracht; Matteüs verhaalt: Jezus kwam op hen toe en zei: Mij is alle macht gegeven in de hemel en op aarde. Ga dus op weg en maak alle volken tot mijn leerlingen door hen te dopen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest, en hen te leren dat zij zich moeten houden aan alles wat ik jullie opgedragen heb. En houd dit voor ogen: ik ben met jullie, tot aan de voltooiing van de wereld (Mat. 28, 18-20; zie ook Marc. 16,15; Luc. 24,45-49; Joh. 20,19-21). Dit bevel van Jezus geeft al een aanwijzing van wat hij wilde dat zijn Kerk zou zijn om deze zending uit te voeren. Ze moest een getuigende gemeenschap zijn die Gods koninkrijk verkondigt dat Jezus als eerste had verkondigd, door mensen uit alle volken uit te nodigen tot een geloof dat redt. Ze moest een liturgische gemeenschap zijn die nieuwe leden inwijdt door een doop in de naam van de heilige Drie-Eenheid. Ze moest een gemeenschap van leerlingen zijn waarin de apostelen door het Woord te verkondigen, te dopen en de Maaltijd van de Heer te vieren nieuwe gelovigen ertoe moesten brengen al wat Jezus had bevolen te onderhouden.

11 11 3. De heilige Geest kwam op de morgen van Pinksteren op de apostelen om hen in staat te stellen een aanvang te maken met de zending die hun was toevertrouwd (vgl. Hand. 2,1-41). Gods plan om de wereld te redden (soms aangeduid met de Latijnse uitdrukking missio Dei of Gods zending ) wordt uitgevoerd door de zending van de Zoon en van de heilige Geest. Dit reddingswerk van de heilige Drie-Eenheid is wezenlijk voor een adequaat begrip van de Kerk. Zoals het studiedocument van Geloof en Kerkorde Het ene geloof belijden heeft duidelijk gemaakt: Christenen geloven en belijden met de geloofsbelijdenis dat er een onlosmakelijke band is tussen wat God in Jezus Christus door de heilige Geest heeft gedaan en de werkelijkheid van de Kerk. Aldus getuigen de Schriften. De oorsprong van de Kerk wortelt in het plan van de Drie-Ene God voor de redding van de mensheid Jezus beschreef zijn dienstwerk als het verkondigen van goed nieuws aan de armen, het vrijlaten van gevangenen, het herstellen van het zicht van blinden, het bevrijden van de onderdrukten en het aankondigen van het genadejaar van de Heer (vgl. Luc. 4, met een citaat van Js. 61,1-2). De zending van de Kerk vloeit voort uit haar wezen als lichaam van Christus waardoor zij deelt in het dienstwerk van Christus als Middelaar tussen God en zijn schepping. In het hart van de roeping van de Kerk in de wereld staat de verkondiging van Gods koninkrijk dat een aanvang genomen heeft in Jezus, de gekruisigde en verrezen Heer. Door haar innerlijk leven van eucharistische eredienst en voorbede, door plannen te maken voor zending en evangelisatie, door een dagelijks geleefde solidariteit met de armen, door tot confrontatie aan toe bij de machten die mensen onderdrukken hun zaak te bepleiten trachten de kerken aan deze evangelische roeping te beantwoorden. 6 B. De zending van de Kerk in de geschiedenis 5. Sinds dit begin heeft de Kerk zich altijd in woord en daad gewijd aan de verkondiging van het heil in Christus, door de sacramenten, en vooral de eucharistie, te vieren en christelijke gemeenschappen te vormen. Deze inspanning is soms op felle weerstand gestoten, ze is soms belemmerd door tegenstanders of zelfs verraden door de zondigheid van de boodschappers. Ondanks zulke moeilijkheden heeft deze verkondiging rijke vrucht gedragen (vgl. Marc. 4,8,20,26-32). 6. Eén uitdaging voor de Kerk is geweest hoe het Evangelie zo te verkondigen dat het in de verschillende contexten, talen en culturen van de mensen die deze verkondiging horen een antwoord oproept. De prediking van Christus op de Areopaag in Athene door St.Paulus (Hand. 17, 22-34), die gebruik maakte van plaatselijke geloofsovertuigingen en literatuur, illustreert hoe de allereerste christenen het goede nieuws van Jezus dood en verrijzenis probeerden te delen. Geleid door de heilige Geest putten zij daartoe uit het culturele erfgoed van degenen die naar hen luisterden en zo nodig gaven zij daaraan een nieuwe vorm. Op deze manier dienden zij de maatschappij waarin zij leefden als een zuurdeeg dat haar welzijn koesterde. De eeuwen door hebben christenen van het Evangelie getuigd binnen zich almaar uitbreidende horizonten, van Jeruzalem tot de uiteinden der aarde (vgl. Hand. 1,8). Vaak liep hun getuigenis van Jezus uit op martelaarschap, maar het leidde er ook toe dat het geloof zich verbreidde en de Kerk zich in iedere uithoek van de aarde vestigde. Soms kreeg het culturele en religieuze erfgoed van degenen aan wie het Evangelie werd verkondigd niet het respect dat 5 Het ene geloof belijden. Een oecumenische uitleg van het apostolisch geloof in de geloofsbelijdenis van Nicea- Constantinopel (381), Amersfoort 1995, Mission and Evangelism, An Ecumenical Affirmation 6 in J. Matthey (ed.), You are the light of the world. Statements on mission by the World Council of Churches, Genève (WCC) 2005, 8.

12 12 het verdiende. Dat gebeurde wanneer zij die zich inzetten voor de evangelisatie medeplichtig werden aan imperialistische kolonisatie waardoor volken die niet in staat waren zichzelf te verdedigen tegen de invasie van sterker naties werden uitgeplunderd en zelfs uitgemoord. Ondanks zulke tragische gebeurtenissen was Gods genade, die sterker is dan de zonden van de mensen, in staat in vele landen echte leerlingen en vrienden van Christus op te wekken en in een rijke verscheidenheid van vele culturen de Kerk te vestigen. Zo n verscheidenheid binnen de eenheid van de christelijke gemeenschap werd door sommige vroegchristelijke schrijvers verstaan als een uitdrukking van de schoonheid die de Schrift toeschrijft aan de bruid van Christus (vgl. Ef. 5,27 en Op. 21,2). 7 Tegenwoordig zijn gelovigen van kerken die eens vreemde missionarissen verwelkomden in staat geweest kerken te hulp te komen door wier toedoen zij met het Evangelie hebben kennis gemaakt Tegenwoordig gaat de verkondiging van Gods koninkrijk in de hele wereld door in snel veranderende omstandigheden. Sommige ontwikkelingen zijn voor de zending en het zelfverstaan van de Kerk bijzonder uitdagend. Het wijdverbreide bewustzijn van religieus pluralisme is voor christenen een uitdaging zich meer te verdiepen in de verhouding tussen de verkondiging van Jezus als de ene en enige Redder van de wereld enerzijds en de pretenties van andere geloofsovertuigingen anderzijds. De ontwikkeling op het terrein van de communicatiemiddelen is voor de Kerk een uitdaging nieuwe wegen te zoeken voor de verkondiging van het Evangelie en christengemeenschappen te vestigen en in stand te houden. De emerging churches, die een nieuwe wijze van Kerk zijn voorstellen, dagen andere kerken uit wegen te vinden om te antwoorden op hedendaagse noden en belangen op manieren die trouw zijn aan wat vanaf het begin is ontvangen. Het voortschrijden van een wereldwijde seculiere cultuur confronteert de Kerk met een situatie waarin velen zich afvragen of geloof wel mogelijk is en aannemen dat het leven van een mens zichzelf genoeg is, zonder enige verwijzing naar God. Op sommige plaatsen worden de kerken geconfronteerd met een dramatische daling in lidmaatschap en zijn ze in de ervaring van velen niet langer relevant voor hun leven, wat degenen die nog wel geloven ertoe brengt te spreken van de noodzaak van een nieuwe evangelisatie. Deze nieuwe evangelisatie is een gedeelde taak voor alle kerken, willen zij het hoofd bieden aan deze uitdagingen en andere die binnen bepaalde contexten kunnen ontstaan. C. Het belang van eenheid 8. Het belang van de eenheid van de christenen voor de zending en het wezen van de Kerk springt in het Nieuwe Testament al in het oog. In Hand. 15 en Gal. 1-2 is duidelijk dat de zending naar de heidenen de oorzaak was van spanningen en christenen dreigde te verdelen. In zekere zin is de huidige oecumenische beweging een herbeleving van dat eerste concilie van Jeruzalem. De voorliggende tekst is een uitnodiging aan de leiders, de theologen en gelovigen van alle kerken te streven naar de eenheid waarom Jezus heeft gebeden aan de vooravond van het offer van zijn leven voor het heil van de wereld (vgl. Joh. 17,21). 7 Zie bijvoorbeeld Augustinus, Enarrationes in psalmos 44, (Migne PL 36, ) 8 Zulke wederzijdse hulp uit solidariteit moet helder worden onderscheiden van proselitisme dat andere christengemeenschappen ten onrechte beschouwt als rechtmatig terrein voor bekeringen.

13 13 9. Zichtbare eenheid vraagt van de kerken dat zij in staat zijn in elkaar de authentieke aanwezigheid te (h)erkennen van wat de geloofsbelijdenis van Nicea-Constantinopel (381) noemt de ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk. Deze (h)erkenning kan op haar beurt in sommige gevallen afhangen van veranderingen in leer, praktijk en ambt in een bepaalde gemeenschap. Dit is voor kerken een belangrijke uitdaging op hun weg naar eenheid. 10. Op het ogenblik stellen sommigen de Kerk van Christus uitsluitend gelijk met hun eigen gemeenschap, terwijl anderen bereid zijn in andere gemeenschappen dan die van hen zelf een werkelijke maar onvolledige aanwezigheid te erkennen van de elementen waaruit de Kerk bestaat. Weer anderen hebben zich met elkaar verenigd in verschillende typen van verbond die soms gezamenlijke eredienst insluiten. 9 Sommigen zijn van mening dat de Kerk van Christus gelokaliseerd is in alle gemeenschappen die op overtuigende wijze de pretentie hebben christelijk te zijn, terwijl anderen eraan vasthouden dat de Kerk van Christus onzichtbaar is en gedurende de pelgrimstocht op aarde niet goed genoeg kan worden geïdentificeerd. Fundamentele kwesties op de weg naar eenheid. Sinds de Verklaring van Toronto (1950) heeft de Wereldraad de kerken er met klem toe uitgenodigd te erkennen dat het lidmaatschap van de Kerk van Christus inclusiever is dan het lidmaatschap van hun eigen kerk. Bovendien hebben oecumenische ontmoetingen wederzijdse achting van kerken en hun leden diepgaand gestimuleerd en bevorderd. Toch blijven er verschillen in enkele fundamentele kwesties, die dan ook gezamenlijk onder ogen moeten worden gezien: Hoe kunnen wij de Kerk die in de geloofsbelijdenis een, heilig, katholiek en apostolisch wordt genoemd identificeren? Wat is Gods wil voor de eenheid van deze Kerk? Wat moeten we doen om deze wil in praktijk te brengen? - Deze tekst is geschreven om de kerken te helpen bij hun reflectie op deze kwesties, op zoek naar gemeenschappelijke antwoorden Vgl. het anglicaans-luthers rapport Growth in Communion in J. Gros FSC/T.F. Best/LF. Fuchs SA (eds.), Growth in Agreement III. International Dialogue Texts and Agreed Statements , Genève (WCC)/Grand Rapids (Eerdmans) 2007, ; daarin wordt verwezen naar belangrijke anglicaans-lutherse convenanten op regionaal niveau (Meissen. Reuilly, Waterloo). 10 Zo hoopt de voorliggende tekst voort te bouwen op de verklaring over de eenheid van de algemene vergadering van de Wereldraad in Porto Alegre getiteld Geroepen om de ene Kerk te zijn, waarvan de ondertitel luidt Een uitnodiging aan de kerken om hun betrokkenheid bij het zoeken naar eenheid te vernieuwen en hun dialoog te verdiepen ; zie Growth in Agreement III, en de Nederlandse vertaling op

14 14 HOOFDSTUK II De Kerk van de Drie-Ene God A. Onderscheiden wat Gods wil voor de Kerk is 11. Alle christenen delen de overtuiging dat de Schrift de norm is; daarom biedt het getuigenis van de Bijbel een onvervangbare bron om tot grotere overeenstemming over de Kerk te komen. Hoewel het Nieuwe Testament geen systematische ecclesiologie levert, geeft het wel beschrijvingen van het geloof van de christelijke gemeenschappen, van hun eredienst en de praktijk van leerlingschap, van verschillende rollen van dienst en leiderschap, maar ook beelden en metaforen die werden gebruikt om de identiteit van de Kerk uit te drukken. De interpretatie daarvan die daar in de Kerk op volgde en die aan dit bijbels onderricht trouw wilde blijven, heeft daaraan in de loop van de geschiedenis een rijke hoeveelheid ecclesiologische inzichten toegevoegd. Dezelfde heilige Geest onder wiens leiding de vroegste gemeenschappen de geïnspireerde tekst van de Bijbel tot stand hadden gebracht, leidt van generatie op generatie voortdurend ook de latere volgelingen van Jezus in hun streven trouw te blijven aan het Evangelie. Dit wordt bedoeld met de levende Traditie van de Kerk. 11 De meeste gemeenschappen erkennen het grote belang van deze Traditie, maar wanneer zij moeten bepalen hoe het gezag ervan zich verhoudt tot dat van de Schrift gaan de wegen uiteen. 12. In de verschillende boeken van het Nieuwe Testament en de daarop volgende traditie kan men een grote verscheidenheid van ecclesiologische inzichten vinden. Doordat de canon van het Nieuwe Testament deze veelheid omvat getuigt hij ervan dat zij verenigbaar is met de eenheid van de Kerk, zonder dat hij evenwel ontkent dat er grenzen zijn aan legitieme verscheidenheid. 12 Rechtmatige verscheidenheid is voor het leven van de christengemeenschap niet iets bijkomstigs, ze is veeleer een aspect van haar katholiciteit, een kwaliteit die weergeeft dat in het plan van de Vader het heil in Christus incarnatorisch moet zijn en dus vlees moet aannemen onder de verschillende volken waaraan het Evangelie wordt verkondigd. Een adequate benadering van het mysterie van de Kerk vereist het gebruik van en de uitwisseling tussen een breed scala van beelden en inzichten (volk van God, lichaam van Christus, tempel van de heilige Geest, wijnstok, kudde, bruid, huisgezin, soldaten, vrienden enz.) De voorliggende tekst wil putten uit de rijkdom van het bijbels getuigenis samen met inzichten uit de Traditie. 11 De vierde wereldconferentie over Geloof en Kerkorde gaf in haar rapport Schrift, Traditie en tradities de volgende aanwijzing: Met de Traditie is het Evangelie zelf bedoeld, zoals het van generatie op generatie door de Kerk wordt overgeleverd, Christus zelf die in het leven van de Kerk aanwezig is. Met traditie is het overleveringsproces bedoeld. De term tradities wordt gebruikt. om zowel de verscheidenheid van uitdrukkingsvormen als wat wij de confessionele tradities noemen aan te duiden. ; in P.C. Roger/L. Vischer (eds.), The Fourth World Conference on Faith and Order. Montreal 1963, Londen (SCM) 1964, 50. Zie ook A Treasure in Earthen Vessels. An Instrument for an Ecumenical Reflection on Hermeneutics, Genève (WCC) 1998, 14-37, p Dit thema zal worden opgepakt in

15 15 B. De Kerk van de Drie-Ene God als Koinonia Het initiatief van God de Vader, de Zoon en de heilige Geest 13. De Kerk wordt in het leven geroepen door God die de wereld zo liefhad dat Hij zijn enige Zoon heeft gegeven, opdat iedereen die in hem gelooft niet verloren gaat, maar eeuwig leven heeft Joh. 3,16) en die de heilige Geest heeft gezonden om deze gelovigen binnen te voeren in de volle waarheid door hen te herinneren aan al wat Jezus heeft geleerd (vgl. Joh, 14,26). In de Kerk worden gelovigen door de heilige Geest verenigd met Christus en delen daardoor in een levende verhouding tot de Vader die tot hen spreekt en een antwoord vol vertrouwen in hen oproept. In het oecumenisch zoeken naar een gemeenschappelijke opvatting van het leven en de eenheid van de Kerk is het bijbels begrip koinonia centraal komen te staan. Dit zoeken veronderstelt dat gemeenschap niet simpelweg de vereniging is van de bestaande kerken in hun huidige gestalte. Het zelfstandig naamwoord koinonia (gemeenschap, deelhebben, verbond, delen), dat is afgeleid van een werkwoord dat betekent iets gemeenschappelijk hebben, delen, deelhebben, een aandeel hebben in of samen handelen komt voor in passages die melding maken van het deelnemen aan de Maaltijd van de Heer (vgl. 1 Kor. 10,16-17), de verzoening van Petrus met Paulus, Jacobus en Johannes (vgl. Gal. 2,7-10), de geldinzameling voor de armen (vgl. Rom. 15,26; 2 Kor. 8,3-4) en de ervaring en het getuigenis van de Kerk (vgl. Hand. 2,42-45). Als een van godswege gevestigde gemeenschap behoort de Kerk aan God en bestaat ze niet voor zichzelf. Zij is wezenlijk missionair, geroepen en gezonden om in haar eigen leven te getuigen van die gemeenschap die God voor ogen staat voor heel de mensheid en de hele schepping in het koninkrijk. 14. Het middelpunt en het fundament van de Kerk is het Evangelie, de verkondiging van het mens geworden Woord, Jezus Christus, de Zoon van de Vader. Dit vinden we terug in wat het Nieuwe Testament bevestigt: U bent opnieuw geboren, niet uit vergankelijk, maar uit onvergankelijk zaad, door Gods levende en altijd blijvende woord (1 Petr. 1,23). Door de prediking van het Evangelie (vgl. Rom. 10,14-18) en in de kracht van de heilige Geest (vgl. 1 Kor. 12,3) komen mensen tot het geloof dat redding is en worden zij langs sacramentele weg ingelijfd in het lichaam van Christus (vgl. Ef. 1,23). Sommige gemeenschappen zouden, deze lijn volgend, de Kerk dan ook creatura evangelii of schepping van het Evangelie willen noemen. 13 Een aspect dat het leven van de Kerk bepaalt, bestaat hierin dat zij een gemeenschap is die het woord van God hoort en verkondigt. De Kerk put haar leven uit het Evangelie en ontdekt steeds opnieuw de richting voor haar reis. 13 Zie de sectie De Kerk als schepping van het Evangelie in de luthers/rooms-katholieke dialoog Kerk en rechtvaardiging in J. Gros FSC/H. Meyer/W.G. Rusch (eds.), Growth in Agreement II. Reports and Agreed Statements of Ecumenical Conversations on a World Level , Genève (WCC)/Grand Rapids (Eerdmans) 2000, waar verwezen wordt naar Martin Luthers gebruik van deze uitdrukking in WA 2, 430, 6-7: Ecclesia enim creatura est evangelii. Sommige bilaterale dialogen hebben om dezelfde idee uit te drukken het Latijnse creatura verbi gebruikt; zie de sectie Twee concepten van de Kerk ( ), waarin de Kerk wordt beschreven als creatura verbi en sacrament van genade in de gereformeerd/rooms-katholieke dialoog Naar een gemeenschappelijk verstaan van de Kerk in H.P.J. Witte (red.), Kerk tussen erfenis en opdracht. Protestanten en katholieken op weg naar een gemeenschappelijk kerkbegrip, Utrecht-Leiden (IIMO) 1994, p (= Growth in Agreement II, ). Zie ook de verklaring Geroepen om de ene Kerk te zijn (zie noot 10).

16 Het antwoord van Maria, de Moeder van God (Theotokos) op de boodschap van de engel bij de annunciatie Laat er met mij gebeuren wat u hebt gezegd (Luc. 1,38) is gezien als het symbool van en het model voor de Kerk en de individuele christen. De studie Church and World van Geloof en Kerkorde (1990) merkte op dat Maria een belangrijk voorbeeld (is) voor allen die het leven van een christelijke gemeente ten volle proberen te begrijpen doordat zij het Woord van God ontvangt en er antwoord op geeft (Luc. 1,26-38), de vreugde van het goede nieuws met Elizabeth deelt (Luc. 1,46-55), de gebeurtenissen van Jezus geboorte en kinderjaren overweegt, ondergaat en tracht te begrijpen (Mat. 2,13-23; Luc. 2,19, 41-51), probeert te vatten al wat leerling zijn inhoudt (Marc. 3,31-35; Luc. 18,19-20), bij hem onder het kruis staat en zijn lichaam vergezelt naar het graf (Mat. 27, 55-61; Joh. 19,25-27) en met de leerlingen wacht op de heilige Geest en die met hen ontvangt (Hand. 1,12-14, 2,1-4) Christus bad tot de Vader om over de leerlingen zijn Geest te zenden, opdat deze hen in de volle waarheid zou binnenvoeren (Joh. 15,26; 16,13) en het is de Geest die niet alleen aan individuele gelovigen geloof en andere charisma s verleent, maar ook de Kerk voorziet van gaven, hoedanigheden en structuur die voor haar wezenlijk zijn. De heilige Geest voedt het lichaam van Christus en blaast het leven in door de levende stem van de verkondiging van het Evangelie, door sacramentele gemeenschap, vooral in de eucharistie, en door ambten die een dienst zijn. Het profetisch, priesterlijk en koninklijk volk van God 17. Met de roeping van Abraham koos God zich een heilig volk. De profeten hebben deze uitverkiezing en roeping herhaaldelijk in herinnering geroepen met de volgende krachtige formulering: Ik zal hun God zijn en zij zullen mijn volk zijn (Jer. 31,33; Ez. 37,27; weerklank in 2 Kor. 6,16; Heb. 8,10). Het verbond met Israël markeerde een beslissend moment in de zich ontvouwende verwezenlijking van het heilsplan. Christenen geloven dat God in het dienstwerk, de dood en de verrijzenis van Jezus en in de zending van de heilige Geest het nieuwe verbond heeft ingesteld met de bedoeling alle mensen met hem en met elkaar te verenigen. Het verbond dat door Christus is geïnitieerd is echt nieuw en toch blijft de Kerk in Gods plan ten diepste verbonden met het volk van het eerste verbond waaraan God altijd trouw zal blijven (vgl. Rom. 11,11-36). 18. In het Oude Testament is het volk Israël op weg naar de vervulling van de belofte dat in Abraham alle volken op aarde zullen worden gezegend. Allen die zich tot Christus wenden vinden deze belofte vervuld in hem, toen hij op het kruis de muur die jood en heiden verdeelde afbrak (vgl. Ef. 2,14). De Kerk is een uitverkoren geslacht, een koninkrijk van priesters, een heilige natie, Gods eigen volk (1 Petr. 2, 9-10). Terwijl gelovigen het unieke priesterschap van Christus erkennen, door wiens ene offer het nieuwe verbond is ingesteld (vgl. Heb. 9,15), zijn zij geroepen in hun leven tot uitdrukking te brengen dat zij een koninkrijk van priesters worden genoemd, die zichzelf als een levend offer dat heilig en God aangenaam is aanbieden (Rom. 12,1). Iedere christen ontvangt gaven van de heilige Geest tot opbouw van de Kerk en voor zijn of haar aandeel in de zending van de Kerk. Deze gaven worden gegeven voor het gemeenschappelijk goed (vgl. 1 Kor. 12,7; Ef. 4,11-13) en leggen iedere afzonderlijke plaatselijke gemeenschap en aan de Kerk als geheel op ieder niveau van 14 Zie het rapport van Geloof en Kerkorde Church and World. The Unity of the Church and the Renewal of Human Community, Genève (WCC) 1990, 64. Zie ook het rapport van anglicaans/rooms-katholieke internationale commissie (ARCIC) Genade en hoop in Christus in Kerkelijke Documentatie 33 (2005) 7-8, 3-36 (= Growth in Agreement III, ) en het rapport van de Groupe des Dombes Mary in the Plan of God and in the Communion of Saints, Mahwah N.J. (Paulist Press) 2002.

17 17 haar leven een plicht op tot verantwoordelijkheid en verantwoording over en weer. Gesterkt door de Geest worden christenen geroepen hun leerling zijn in een verscheidenheid van vormen van dienst te beleven. 19. Het hele volk van God is geroepen een profetisch volk te zijn dat getuigenis aflegt van Gods woord; een priesterlijk volk dat het offer aanbiedt van een leven dat geleefd wordt in leerling zijn; en een koninklijk volk dat als instrument dienstbaar wil zijn aan de vestiging van Gods rijk. Alle leden van de Kerk delen in deze roeping. Met de roeping en zending van de Twaalf legde Jezus de grondslag voor het leiderschap van de gemeenschap van zijn leerlingen bij hun doorgaande verkondiging van het koninkrijk. Naar het voorbeeld dat hij hiermee gaf werden onder de leiding van de heilige Geest vanaf de vroegste tijden sommige gelovigen gekozen die een bijzonder gezag en verantwoordelijkheid kregen. Geordineerde ambtsdragers verzamelen het lichaam van Christus en bouwen het op door de verkondiging van en het onderricht in het Woord van God, door de viering van de sacramenten en door leiding te geven aan het leven van de gemeenschap in haar eredienst, haar zending en haar dienstbetoon. 15 Alle leden van het lichaam, geordineerd en leek, zijn als Gods priesterlijk volk onderling met elkaar verbonden. Geordineerde ambtsdragers herinneren de gemeenschap aan haar afhankelijkheid van Jezus Christus, die de bron is van haar eenheid en zending, zoals zij ook hun eigen ambt zien als van hem afhankelijk. Tegelijk vervullen zij hun roeping in en voor de Kerk; zij hebben haar erkenning, steun en bemoediging nodig. 20. Bij kerken van verschillende tradities bestond brede overeenstemming dat de plaats van het ambt van vitaal belang is. Dit werd kort uitgedrukt in het document van Geloof en Kerkorde Doop, eucharistie en ambt (1982) waarin wordt gesteld dat de Kerk nooit zonder personen is geweest die een speciaal gezag en een speciale verantwoordelijkheid hebben en daarbij aantekende dat Jezus de leerlingen koos en uitzond om getuigen van het koninkrijk te zijn. 16 De zending die Jezus in Mat. 28 de elf toevertrouwde brengt met zich mee een ambt van woord, sacrament en toezicht dat door Christus aan de Kerk is gegeven en dat door sommige van haar leden moet worden uitgeoefend voor het goed van allen. Deze drievoudige functie van het ambt maakt de Kerk geschikt voor haar zending in de wereld. 17 Overeengekomen verklaringen maken duidelijk dat het koninklijk priesterschap van het hele volk van God (1 Petr. 2,9) en een speciaal geordineerd ambt beide belangrijke aspecten van de Kerk zijn en niet moeten worden gezien als elkaar uitsluitende alternatieven. Maar tegelijk verschillen de kerken van inzicht over wie competent is om voor de gemeenschap finale beslissingen te nemen; voor sommige is deze taak beperkt tot de geordineerde personen, terwijl voor andere ook de leken een aandeel hebben in zulke beslissingen. 15 Doop, eucharistie en ambt (Lima- of BEM-rapport), Amersfoort 1982, Ambt Ibid Gereformeerd/rooms-katholieke dialoog, Naar een gemeenschappelijk verstaan van de Kerk 132, Growth in Agreement II, 810; Ned. vert. (zie noot 10), 61. Zie ook het luthers/rooms-katholiek rapport Ministry in the Church 17 in H. Meyer/L.Vischer (eds.), Growth in Agreement. Reports and Agreed Statements of Ecumenical Conversations on a World Level, Ramsey (Paulist Press)/Genève (WCC) 1984, : Het Nieuwe Testament laat zien hoe van onder de ambten een speciaal ambt naar boven kwam dat gezien werd als staande in de opvolging van de door Jezus gezonden apostelen. Zo n speciaal ambt bleek nodig te zijn met het oog op het leiderschap in de gemeenten. Men kan daarom zeggen dat volgens het Nieuwe Testament het speciale ambt dat door Jezus met de roeping en de zending van de apostelen in het leven was geroepen toen noodzakelijk was en wezenlijk is in alle tijden en omstandigheden. De methodistisch/rooms-katholieke dialoog Toward a Statement on the Church bevestigt dat de Kerk altijd een van God gegeven ambt nodig heeft gehad. vgl. Growth in Agreement II, 588, 29.

18 18 Lichaam van Christus en tempel van de heilige Geest 21. Christus blijft het hoofd van de Kerk die zijn lichaam is; hij leidt, zuivert en heelt het (vgl. Ef. 5,26). Tegelijk is hij er intiem mee verbonden en geeft in de Geest leven aan het geheel (Rom. 12,5; vgl. 1 Kor. 12,12). Voor het lidmaatschap van de Kerk is geloof in Christus fundamenteel (Rom. 10,9). Naar de opvatting van de meeste tradities is het ook door de riten of sacramenten dat mensen ledematen van Christus worden en in de Maaltijd van de Heer wordt hun deelname in het lichaam (vgl. 1 Kor. 10,16) steeds weer vernieuwd. De heilige Geest verleent de leden een verscheidenheid van gaven en bewerkt de eenheid daarvan voor de opbouw van het lichaam (vgl. Rom. 12,4-8; 1 Kor. 12,4-30). Hij vernieuwt hun harten, roept hen op en maakt hen bereid tot goede werken; 18 aldus stelt hij hen in staat de Heer te dienen in de bevordering van het koninkrijk in de wereld. Hoewel dus het beeld van het lichaam van Christus de Kerk expliciet en op de eerste plaats in verband brengt met Christus, getuigt het hele Nieuwe Testament ervan dat dit ook een intieme relatie met de heilige Geest impliceert. Een sterk voorbeeld daarvan is het verhaal van de neerdaling van vurige tongen op de in de bovenzaal verzamelde leerlingen op de morgen van Pinksteren (vgl. Hand. 2,1-4). In de kracht van de heilige Geest groeien gelovigen uit tot een heilige tempel in de Heer (Ef. 2,21-22), tot een geestelijk huis (1 Petr. 2,5). Vervuld van de heilige Geest worden zij geroepen in eredienst, getuigenis en dienst een leven te leiden dat hun roeping waardig is, terwijl ze zich beijveren door de samenbindende kracht van de vrede de eenheid te bewaren die de Geest geeft (vgl. Ef. 4,1-3). De heilige Geest blaast de Kerk leven in en stelt haar in staat haar rol te spelen in de verkondiging en de verwezenlijking van de algemene transformatie waarnaar de hele schepping zuchtend verlangt (vgl. Rom. 8,22-23). De ene, heilige, katholieke en apostolische Kerk 22. Sinds het tweede oecumenisch concilie (Constantinopel 381) hebben de meeste christenen in hun liturgieën de geloofsbelijdenis opgenomen waarin wordt beleden dat de Kerk één, heilig, katholiek en apostolisch is. Deze eigenschappen, die niet van elkaar kunnen worden losgemaakt, elkaar beïnvloeden en onderling met elkaar zijn verbonden zijn gaven van God aan de Kerk; de gelovigen zijn in al hun menselijke broosheid voortdurend geroepen ze te realiseren. De Kerk is één omdat God één is (vgl. Joh. 17,11; 1 Tim. 2,5). Bijgevolg is het apostolisch geloof één, is het nieuwe leven in Christus één en is de hoop van de Kerk één. 19 Jezus bad voor de eenheid van al zijn leerlingen zodat de wereld zou geloven (vgl. Joh. 17, 21-22) en hij zond de Geest om hen tot één lichaam te maken (vgl. 1 Kor. 12,12-13). De huidige verdeeldheid binnen en tussen de kerken zijn met deze eenheid in strijd; ze moeten worden overwonnen door geloof, hoop en liefde als gaven van de Geest, zodat scheiding en uitsluiting niet het laatste woord hebben. 20 Toch zien alle kerken ondanks alle verdeeldheid, zichzelf gegrond in het ene Evangelie (vgl. Gal. 1,5-9) en zijn zij in vele aspecten van hun leven met elkaar verenigd (Ef. 4,4-7). 18 Vgl. de luthers/rooms-katholieke Gemeenschappelijke Verklaring over de leer van de rechtvaardiging, zie 19 Zie Geroepen de ene Kerk van Christus te zijn 5 (zie noot 10). 20 Ibid.

19 19 De Kerk is heilig omdat God heilig is (vgl. Jes. 6,3; Lev. 11,44-45). Jezus heeft de Kerk liefgehad en zichzelf voor haar prijsgegeven om haar te heiligen door de reiniging met het water en het woord zodat zij heilig en zonder smet zou zijn. (Ef. 5,26-27). Van de wezenlijke heiligheid van de Kerk leggen in iedere generatie heilige mannen en vrouwen getuigenis af, alsook de heilige woorden die de Kerk verkondigt en de heilige daden die zij stelt in de naam van God, de hoogheilige. Evengoed heeft de zonde, die deze heiligheid weerspreekt en met het ware wezen en de roeping van de Kerk in strijd is, steeds weer de levens van de gelovigen ontsierd. Daarom is de dienst van de Kerk die erin bestaat mensen voortdurend tot berouw, vernieuwing en hervorming te roepen een aspect van haar heiligheid. De Kerk is katholiek vanwege de overvloedige goedheid van God die wil dat alle mensen worden gered en de waarheid leren kennen (1 Tim. 2,4). Door de levenschenkende kracht van God overschrijdt de zending van de Kerk alle grenzen en verkondigt zij het Evangelie aan alle volken. Waar het hele mysterie van Christus aanwezig is, daar is ook de katholieke Kerk (vgl. Ignatius van Antiochië, Brief aan de christenen van Smyrna, 8,2), zoals ook in de viering van de eucharistie. De wezenlijke katholiciteit van de Kerk wordt ondermijnd wanneer men het laat gebeuren dat culturele en andere verschillen ontaarden in verdeeldheid. Christenen zijn geroepen om alles weg te nemen wat in de weg staat aan de belichaming van deze volheid van waarheid en leven die de Kerk door de kracht van de heilige Geest is verleend. De Kerk is apostolisch omdat de Vader de Zoon gezonden heeft om haar te vestigen. Op zijn beurt heeft de Zoon de apostelen en profeten gekozen en gezonden om, op Pinksteren gesterkt door de gaven van de Geest, te dienen als haar grondslag en toezicht te houden op haar zending (vgl. Ef. 2,20; Op. 21,14; Clemens van Rome, Brief aan de Korinthiërs, 42). De christelijke gemeenschap is geroepen om aan deze apostolische oorsprong altijd trouw te zijn; ontrouw in eredienst, getuigenis of dienst is met de apostoliciteit van de Kerk in strijd. Apostolische opvolging in het ambt onder de leiding van de heilige Geest is bedoeld om de apostoliciteit van de Kerk te dienen In het licht van de voorgaande paragrafen (13-22) is het duidelijk dat de Kerk niet louter de som is van afzonderlijke gelovigen onder elkaar. De Kerk is fundamenteel een gemeenschap in de Drie-Ene God en tegelijk een gemeenschap waarvan de leden samen deelhebben aan het leven en de zending van God (vgl. 2 Petr. 1,4) die als Drie-Eenheid de bron en de focus is van alle gemeenschap. Zo is de Kerk tegelijk een goddelijke en een menselijke werkelijkheid. 24. Hoewel alle kerken zeggen dat de Kerk een ontmoetingsplaats is tussen het goddelijke en het menselijke, hebben zij toch verschillende gevoelens en zelfs contrasterende overtuigingen over de wijze waarop de werkzaamheid van de heilige Geest in de Kerk zich verhoudt tot institutionele structuren en ambtelijke orde. Sommige kerken zien bepaalde aspecten van de kerkorde als door Christus zelf voor alle tijden gewild en ingesteld; daarom zouden christenen, in trouw aan het Evangelie, niet het gezag hebben deze van godswege ingestelde structuur fundamenteel te veranderen. Andere stellen dat het structureren van de Kerk overeenkomstig Gods roeping meer dan één vorm kan aannemen, terwijl weer andere 21 De verklaring van de Wereldraad van Kerken Geroepen om de ene Kerk van Christus te zijn 3-7 biedt een soortgelijke uitleg van de belijdenis dat de Kerk één, heilig, katholiek en apostolisch is; zie noot 10 en Growth in Agreement III, 607.

20 20 zeggen dat geen enkele institutionele orde aan Gods wil kan worden toegeschreven. Sommige kerken zijn van mening dat trouw aan het Evangelie soms een breuk in institutionele continuïteit vereist, terwijl andere volhouden dat deze trouw kan worden gehandhaafd door het oplossen van moeilijkheden zonder breuken die tot scheiding leiden. Hoe continuïteit en verandering in de Kerk zich verhouden tot Gods wil Doordat vele kerken met geduld, in een geest van wederzijds respect en met aandacht voor elkaar omgaan, hebben zij meer begrip gekregen voor de genoemde gevoelens en overtuigingen betreffende continuïteit en verandering in de Kerk. Doordat zij meer begrip voor elkaar tonen wordt het duidelijk dat dezelfde bedoeling, namelijk gehoorzaam te zijn aan Gods wil voor de kerkorde, de ene kerk ertoe kan inspireren zich te verplichten tot continuïteit en de andere tot verandering. We nodigen de kerken ertoe uit elkaars toeleg op het zoeken naar wat voor de kerkorde Gods wil is te erkennen en te honoreren. We nodigen haar er eveneens toe uit samen na te denken over de criteria die de verschillende kerken hanteren voor de wijze waarop zij kwesties van continuïteit en verandering bezien. In hoeverre staan deze criteria in het licht van Christus dringende oproep tot verzoening (vgl. Mat. 5,23) open voor ontwikkeling? Zou dit misschien de tijd kunnen zijn voor een nieuwe benadering? C. De Kerk als teken van en dienstbaar aan Gods plan voor de wereld 25. Gods plan bestaat erin de mensheid en de hele schepping bijeen te brengen in een gemeenschap waarvan Christus de Heer is (vgl. Ef. 1,10). Als een afspiegeling van de gemeenschap die de Drie-Ene God is, is de Kerk ertoe bestemd dit doel te dienen en is zij geroepen Gods mededogen met de mensen zichtbaar te maken en hen te helpen het doel te verwezenlijken waartoe zij zijn geschapen en waarin uiteindelijk hun vreugde haar oorsprong heeft, namelijk samen met de hemelse heerscharen God te loven en te verheerlijken. Het zijn de leden die de zending van de Kerk vervullen door het getuigenis van hun leven en, wanneer mogelijk, door de publieke verkondiging van het goede nieuws van Jezus Christus. Het is haar missie om dit doel te dienen. Omdat God wil dat alle mensen worden gered en tot de kennis van de waarheid komen (vgl. 1 Tim. 2,4), erkennen christenen dat God ook die mensen die niet uitdrukkelijk leden van de Kerk zijn wil bereiken op wijzen die voor menselijke ogen niet direct duidelijk zullen zijn. De Kerk respecteert elementen van goedheid en waarheid die te vinden zijn in andere godsdiensten en bij mensen zonder godsdienst, maar het blijft haar zending om door getuigenis in woord en daad alle mannen en vrouwen uit te nodigen om Jezus Christus te leren kennen en liefhebben. 26. Sommige nieuwtestamentische passages gebruiken de term geheim[enis] (mysterion) zowel voor Gods heilsplan in Christus (Ef. 1,9; 3,4-6) als voor de intieme relatie tussen Christus en de Kerk (vgl. Ef. 5,32; Kol. 1,24-28). Dit suggereert dat de Kerk zich verheugt in het bezit van een geestelijke, transcendente kwaliteit die men niet vat door alleen maar naar haar uiterlijke verschijning te kijken. De aardse en de geestelijke dimensies van de Kerk kunnen niet van elkaar worden gescheiden. De organisatorische structuren van de christelijke gemeenschap moeten, positief of negatief, worden gezien en beoordeeld in het licht van de gaven van Gods heil in Christus zoals dit in de liturgie wordt gevierd. De Kerk, die in haar eigen lichaam het geheim van het heil en de transformatie van de mensheid belichaamt, deelt in de zending van Christus die erin bestaat alle dingen met God en met elkaar door Christus te verzoenen (vgl. 2 Kor. 5,18-21; Rom. 8,18-25).