... 2 Samenvatting Hoofdstuk 1 - Inleiding

Transcriptie

1 Inhoudsopgave Voorwoord... 2 Samenvatting Hoofdstuk 1 - Inleiding Aanleiding Probleemstellingen Doelstellingen Onderzoeksvragen Onderzoeksopzet...6 Hoofdstuk 2 Algemene informatie kunstgrasvelden Historie van kunstgras Redenen voor aanleg kunstgras Opbouw kunstgrasvelden Vezeltypes kunstgras Infill Normeringen Onderhoud Overzicht...15 Hoofdstuk 3 Analyse gemeenten Sint-Oedenrode Bernheze Best Boxtel Eindhoven Gemert-Bakel Oirschot Schijndel Son & Breugel Veghel...21 Hoofdstuk 4 Multifunctioneel ioneel gebruik Bernheze Best Boxtel Eindhoven Gemert-Bakel Oirschot Schijndel Son & Breugel Veghel Totaal overzicht...25 Hoofdstuk 5 Criteria voor de aanleg van kunstgrasvelden Bernheze Best Boxtel Eindhoven Gemert-Bakel Oirschot Schijndel Son & Breugel Veghel Totaal overzicht...29 Hoofdstuk 6 Financiering kunstgrasvelden Bernheze Best Boxtel Eindhoven Gemert-Bakel Oirschot Schijndel Son & Breugel Veghel Totaal overzicht...34 Hoofdstuk 7 - Onderhoud Bernheze Best Boxtel Eindhoven Gemert-Bakel Oirschot Schijndel Son & breugel Veghel Totaal overzicht...36 Hoofdstuk 8 - Aandachtspunten Hoofdstuk 9 - Conclusies & Aanbevelingen Bijlage 1 - Onderhoudskosten 42 Hoofdstuk 10 - Bronnenlijst.. 43 Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode

2 Voorwoord Voor ons derde jaar aan de opleiding Sport, Economie & Communicatie stond een stage voor een periode van zestien weken op het programma. Na verschillende organisaties te hebben benaderd, kwamen we uit bij de gemeente Sint-Oedenrode. Bij deze organisatie bleek uiteindelijk plek voor een duo-stage. In veel omliggende gemeenten van Sint-Oedenrode kunnen verschillende voetbal- en korfbalverenigingen al gebruik maken van een of meerdere kunstgrasvelden. In de gemeente Sint- Oedenrode is dit nog niet het geval. Hier wordt binnen de gemeente al wel over nagedacht. Vandaar dat we de opdracht hebben gekregen om een benchmark op te stellen van kunstgrasvelden in omliggende gemeenten. Een benchmark is een soort vergelijkend onderzoek. Hierin zullen verschillende zaken met betrekking tot kunstgras in de andere gemeenten belicht worden. Omdat er sprake was van een duo-stage moesten de taken soms verdeeld worden. De gesprekken die gevoerd zijn bij de verschillende gemeenten zijn altijd met zijn tweeën gedaan. Op deze manier kon één stagiair de vragen stellen en kon de ander fungeren als notulist. Het eindverslag is in verschillende hoofdstukken ingedeed. Ieder maakte een bepaald deel, maar dit stuk werd wel weer door elkaar nagekeken. Op deze manier zorg je er toch voor dat de kwaliteit van het rapport hoog blijft. Een speciaal woord van dank gaat uit naar de begeleidsters van de gemeente Sint-Oedenrode, Saskia Maltha en Jacqueline van der Heijden. Zonder de goede hulp die gegeven is bij het project zou het niet gelukt zijn. Verder willen we ook alle andere collega s van de afdeling economie, vrije tijd & onderwijs bedanken voor de goede samenwerking. Ook willen we Seth van der Wielen van adviesburo De Meent bedanken. Hij heeft ons veel verteld over kunstgrasvelden in het algemeen. Hierdoor waren we goed op de hoogte van het hoofdonderwerp van ons rapport. Als laatst willen we de ambtenaren van de verschillende gemeenten, waar de gesprekken mee gevoerd zijn bedanken. Zonder al deze informatie was het maken van dit project onmogelijk geweest. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 2

3 Samenvatting Als er een plan gemaakt moet worden voor de aanleg van kunstgras in Sint-Oedenrode, is het van belang dat er duidelijke informatie over kunstgras beschikbaar is. In deze opgestelde benchmark voor kunstgrasvelden, zal precies naar voren komen hoe alle zaken betreffende kunstgras geregeld zijn in omliggende gemeenten. Er wordt informatie gegeven over het inwonersaantal, het aantal korfbal- en voetbalverenigingen, en het aantal kunstgrasvelden in de geanalyseerde gemeenten. Ook zal in het plan precies naar voren komen welke criteria de verschillende gemeenten gebruikt hebben voor de aanleg voor de kunstgrasvelden. Je kunt hierbij denken aan een capaciteitsprobleem, speltechnische eisen, ontlasting voor de andere velden en betere trainingmogelijkheden (minder afgelastingen). Het financiële aspect komt ook aan bod. De kosten voor de aanleg van de velden en het onderhoud zijn uiteengezet in aparte hoofdstukken. Als laatste zullen conclusies en aanbevelingen voor de gemeente Sint-Oedenrode gegeven worden. Hoofdstuk 1 Inleiding In de inleiding staan belangrijke zaken zoals de aanleiding, de probleemstelling, de doelstellingen, de onderzoeksvragen en de onderzoeksopzet. Omdat de gemeente Sint-Oedenrode de ambitie heeft uitgesproken in de toekomst misschien kunstgrasvelden te willen aanleggen, is het van belang dat er informatie beschikbaar is over welke mogelijkheden, onmogelijkheden en consequenties er zijn. De probleemstelling luidt als volgt: Er is op dit moment te weinig kennis binnen de gemeente Sint-Oedenrode op het gebied van kunstgras, om een goed beleid voor kunstgrasvelden op te stellen in de gemeente. De doelstelling is het achterhalen van het beleid van andere gemeenten op het gebied van kunstgrasvelden, bestaande uit de criteria voor aanleg, kosten, onderhoud en gebruik. Deze informatie dient als input voor de haalbaarheid voor het aanleggen van kunstgrasvelden binnen de gemeente Sint-Oedenrode. Ook zijn er onderzoeksvragen opgesteld die helpen bij het beantwoorden van de probleemstelling. Verder wordt hierin ook de onderzoeksopzet toegelicht. Hoofdstuk 2 algemene informatie kunstgrasvelden In de hoofdstukken 3 tot en met 9 zullen verschillende zaken besproken worden over de kunstgrasvelden in de uitgekozen gemeenten. Om de lezers van dit verslag meer op de hoogte te stellen van kunstgras zal in hoofdstuk 2 algemene informatie gegeven worden over kunstgrasvelden. Er zal kort ingegaan worden op de geschiedenis van kunstgras. Verder worden verschillende redenen gegeven voor de aanleg van kunstgras en zal omschreven worden op welke manier kunstgrasvelden worden aangelegd. Ook zullen verschillende soorten kunstgras beschreven worden. Ten slotte zal er uitleg volgen over verschillende normeringen en het onderhoud van de velden. Na het lezen van dit hoofdstuk zal de lezer beter op de hoogte zijn van alle zaken betreffende kunstgras. Hoofdstuk 3 analyse gemeenten Om aan informatie te komen over de aanleg van kunstgrasvelden, de financiering hiervan en de omgang hiermee, zijn er gesprekken gevoerd met de gemeenten Bernheze, Best, Eindhoven, Gemert-Bakel, Oirschot, Schijndel, Son & Breugel en Veghel. Dit omdat al deze gemeenten in het bezit zijn van een of meerdere kunstgrasvelden. Verder is er ook een gesprek gevoerd bij de gemeente Boxtel. In deze gemeente ligt nog geen kunstgrasveld voor voetbal of korfbal, maar de gemeente is druk bezig met het verplaatsen van een voetbalaccommodatie. Hierdoor is deze gemeente al wel bekend met het onderwerp kunstgras. In dit hoofdstuk is algemene informatie te vinden over de benaderde gemeenten. Hierbij zal vooral gekeken worden naar de grootte van de gemeente, het aantal korf- en voetbalverenigingen en over hoeveel kunstgrasvelden deze verenigingen beschikken. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 3

4 Hoofdstuk 4 Multifunctioneel gebruik Een reden die wordt genoemd voor de aanleg van kunstgrasvelden is de roep vanuit de gemeente naar velden voor multifunctioneel gebruik. Kunstgrasvelden hebben een hogere bespelingintensiteit dan natuurgrasvelden. De kunstgrasvelden kunnen dus veel vaker gebruikt worden, zonder dat het veld hierdoor verslechterd. Een kunstgrasveld is dus zeer goed geschikt voor multifunctionele doeleinden. Dit blijkt ook uit de verkregen informatie van de verschillende gemeenten. Zo worden in de gemeenten Best en Veghel de kunstgrasvelden gebruikt voor gymlessen van een dichtbij gelegen school. Ook worden in enkele gemeenten de velden gebruikt voor naschoolse opvang en kunnen velden openbaar worden gebruikt door spelende jeugd. Het gebruik van één veld door verschillende sportverenigingen, zoals een korfbal- en voetbalvereniging kan ook gelden als multifunctioneel gebruik. Door verschillende gewenste veldeigenschappen is dit vaak lastig, maar in de praktijk komt het wel voor. Zo wordt er door de jeugd van voetbalvereniging Wilhelmina Boys in Best getraind op een kunstgrasveld van korfbalvereniging DKB. Hoofdstuk 5 criteria voor de aanleg g van kunstgrasvelden De criteria die door gemeenten gehanteerd worden bij de aanleg van kunstgrasvelden verschillen per gemeente. Zo bevat het beleid van sommige gemeenten, dat er alleen wordt over gegaan tot de aanleg van kunstgras bij een capaciteitsprobleem. Dat wil zeggen dat er te weinig velden zijn voor het aantal sportende leden. Bijna alle gemeenten houden hiervoor de bondsnorm aan. Dit is een norm, waarmee het aantal benodigde velden berekend kan worden, aan de hand van het aantal jeugd- en seniorenteams. Een capaciteitsprobleem kan ontstaan door bijvoorbeeld de aanleg van een parkeerplaats of door de bouw van huizen. Een andere vorm van een capaciteitsprobleem is dat het kan gebeuren dat een vereniging zoveel nieuwe aanmeldingen krijgt dat er niet meer genoeg velden zijn voor de wedstrijden en de trainingen. Een ander criterium voor het aanleggen van kunstgras, kan het ontlasten van de andere velden zijn. Kunstgrasvelden kunnen altijd bespeeld worden. Hierdoor worden de andere velden ontzien en blijven de velden langer bespeelbaar voor wedstrijden en trainingen. Als clubs op een hoger niveau spelen, is het soms zo, dat veel andere clubs al kunstgras hebben en dus in de wintermaanden vaker en kwalitatief beter kunnen trainen. Om met deze clubs te kunnen concurreren, beslissen sommige gemeenten, in overleg me de clubs, om over te gaan tot de aanleg van kunstgras. Hoofdstuk 6 Financiering kunstgrasvelden De kosten voor een kunstgrasveld verschillen per veld. De prijs is sterk afhankelijk van het gekozen soort veld. Ook de infill verschilt in prijs. De kosten zijn niet alleen afhankelijk van het gekozen veld, ook de verdere omstandigheden kunnen van invloed zijn op de prijs. Zo kunnen bijvoorbeeld de kosten voor verharding per sportpark verschillen. Ook kan het zijn dat een bepaalde vereniging nieuwe verlichting moet aanschaffen, terwijl een andere vereniging al over de juiste verlichting beschikt. Door al deze factoren is een vaste prijs moeilijk vooraf vast te stellen. Uit de verkregen gegevens blijkt dan ook dat deze bedragen per gemeente erg verschillen. De velden in Best kosten waren het goedkoopst, namelijk Het veld in Oirschot was het duurst, namelijk De kosten van de andere velden lagen tussen deze twee bedragen in. Hoofdstuk 7 onderhoud De kosten van het onderhoud van een natuurgrasveld bedragen volgens adviesburo De Meent ongeveer per jaar. Voor een kunstgrasvoetbalveld werd een bedrag van ongeveer per jaar genoemd. Uit de gevoerde gesprekken blijkt dat dit bedrag in de praktijk iets lager ligt. Zo worden voor kunstgras bedragen genoemd van , en Ook bedragen de kosten van het onderhoud van de natuurgrasvelden in Sint-Oedenrode per jaar, in plaats van de genoemde Het onderhoud van een kunstgrasveld is te verdelen in klein onderhoud en specialistisch onderhoud. Klein onderhoud kan vaak door de vereniging zelf gedaan worden en specialistisch onderhoud wordt vaak door de aannemer gedaan. Dat het specialistische onderhoud door de aannemer gedaan dient te worden, wordt vaak contractueel afgesproken. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 4

5 Hoofdstuk 1 - Inleiding In de inleiding komen belangrijke zaken over het verslag naar voren. Zo zal de aanleiding van het schrijven van het verslag besproken worden. Ook wordt de probleemstelling weergegeven. Naar aanleiding van de probleemstelling zijn enkele doelstellingen opgesteld. Om deze doelstellingen te kunnen behalen zullen er enkele onderzoeksvragen beantwoord moeten worden. Tenslotte zal de onderzoeksmethode beschreven worden. 1.1 Aanleiding De stage vindt plaats bij de gemeente Sint-Oedenrode. De gemeente telt 68 sportverenigingen. Onder deze verenigingen bevinden zich verschillende voetbalverenigingen, korfbalverenigingen, tennisverenigingen en een hockeyvereniging. Voor al deze verenigingen is de ontwikkeling van de aanleg van kunstgrasvelden een interessant onderwerp. De gemeente Sint-Oedenrode heeft de ambitie uitgesproken te onderzoeken of er mogelijkheden zijn om in de nabije toekomst één of meer kunstgrassportvelden aan te leggen. Sportverenigingen hebben de wens uitgesproken te kunnen beschikken over een al dan niet gezamenlijk kunstgrasveld. Voordat een beslissing kan worden genomen moet echter onderzocht worden welke mogelijkheden, onmogelijkheden en consequenties er zijn. 1.2 Probleemstelling De probleemstelling geeft aan op welke vraag in het rapport een antwoord gegeven moet worden en sluit dus aan op de aanleiding van het onderzoek. De probleemstelling voor dit rapport is hieronder te vinden. Probleemstelling: Er is op dit moment te weinig kennis binnen de gemeente Sint-Oedenrode op het gebied van kunstgras, om een goed beleid voor kunstgrasvelden op te stellen in de gemeente. 1.3 Doelstellingen: Voor een onderzoek naar de aanleg van kunstgrasvelden is het van belang dat er vooraf duidelijke doelstellingen op papier worden gezet. Aan de hand van deze doelstellingen wordt informatie verzameld om tot een duidelijke oplossing voor het probleem te komen. De doelstellingen zijn verdeeld in één hoofddoelstelling en verschillende subdoelstellingen. Hoofddoelstelling: Het achterhalen van het beleid van andere gemeenten op het gebied van kunstgrasvelden, bestaande uit de criteria voor aanleg, kosten, onderhoud en gebruik. Deze informatie dient als input voor de haalbaarheid voor de aanleg van kunstgrasvelden binnen de gemeente Sint- Oedenrode. Subdoelstellingen: - Duidelijkheid krijgen over wat het totale kunstgraspakket in vergelijkbare gemeenten inhoudt. (denk aan: het veld, verlichting, omheining) - Inzicht krijgen in de financiering van de kunstgrasvelden en het onderhoud binnen vergelijkbare gemeenten. - Inzicht krijgen in het totale gebruik van kunstgrasvelden binnen vergelijkbare gemeenten. - Het totaalpakket van het benodigde onderhoud van kunstgrasvelden binnen vergelijkbare gemeenten in beeld krijgen. - Na bovenstaande doelstellingen te hebben gerealiseerd, aanbevelingen opstellen over criteria voor de aanleg van kunstgras, zodat dit duidelijkheid schept naar de gebruikers, c.q. verenigingen. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 5

6 1.4 Onderzoeksvragen Belangrijk bij het beantwoorden van de probleemstelling zijn de onderzoeksvragen. Deze onderzoeksvragen geven deelantwoorden voor de probleemstelling. Door het beantwoorden van deze onderzoeksvragen kan er uiteindelijk een antwoord worden gegeven op de probleemstelling. Hieronder zijn enkele belangrijke onderzoeksvragen geformuleerd. - Welke gemeenten kunnen als vergelijkbare gemeenten dienen in het onderzoek naar de aanleg van kunstgrasvelden? - Hoe wordt er door verenigingen en gemeenten, die in het bezit zijn van kunstgrasvelden, omgegaan met het gebruik van deze velden? - Bestaan er mogelijkheden voor het multifunctionele gebruik van kunstgrasvelden door scholen en wijken en door andere sportverenigingen? - Waaruit bestaat het totale onderhoud van kunstgrasvelden bij andere gemeenten en door wie wordt er aan dit onderhoud gewerkt? - Wat zijn de totale kosten voor het aanleggen en onderhouden van kunstgrasvelden in vergelijkbare gemeenten en op welke manier worden deze kosten gefinancierd. - Welke criteria hebben vergelijkbare gemeenten gebruikt bij de beslissing over de aanleg van kunstgrasvelden? 1.5 Onderzoeksopzet In de onderzoeksopzet wordt per onderzoeksvraag aangegeven op welke wijze dit onderzocht gaat worden. Dit kan door middel van deskresearch en/of fieldresearch. Als er gebruik wordt gemaakt van fieldresearch wordt er bij de onderzoeksvragen aangegeven op welke manier dit onderzoek plaats gaat vinden. Hieronder volgt per onderzoeksvraag een korte toelichting. Welke gemeenten kunnen als vergelijkbare gemeenten dienen in het onderzoek naar de aanleg van kunstgrasvelden? Deze vraag zal door middel van deskresearch beantwoordt gaan worden. Er wordt gebruik gemaakt van internet. Via internet, vooral via de website Wikipedia, worden gemeenten vergeleken en wordt er een keuze gemaakt. Hoe wordt er door verenigingen en gemeenten, die in het bezit zijn van kunstgrasvelden, omgegaan met het gebruik van deze velden? Om een antwoord op deze vraag te kunnen geven, zal gebruik gemaakt moeten worden van fieldresearch, er wordt een kwalitatief onderzoek gehouden in de vorm van een diepte-interview. De gekozen gemeenten worden bezocht met een vooraf opgestelde vragenlijst. Deze vragen zullen voorgelegd worden aan de beleidsbepalers sport van de betreffende gemeente. Op deze manier wordt er meer bekend over de beweegredenen, het gedrag en de houding van de gemeente ten opzichte van kunstgrasvelden. Bestaan er mogelijkheden voor het multifunctionele gebruik van kunstgrasvelden door scholen, wijken en door andere sportverenigingen? Op welke plaatsen gebeurt dit al? Ook deze vraag wordt beantwoord door kwalitatief onderzoek, fieldresearch dus. Er wordt gesproken met adviesbureau de Meent, uit dit gesprek zal veel informatie komen over de mogelijkheden van kunstgrasvelden. Ook wordt er met de vergelijkbare gemeenten gesproken over het gebruik van kunstgrasvelden in betreffende gemeenten. Waaruit bestaat het totale onderhoud van kunstgrasvelden bij andere gemeenten en door wie wordt er aan dit onderhoud gewerkt? Voor deze vraag geldt hetzelfde als voor twee bovenstaande vragen. De vraag zal beantwoord worden door kwalitatief onderzoek. Er zal bij de betreffende gemeenten navraag gedaan worden over het onderhoud van de kunstgrasvelden. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 6

7 Wat zijn de totale kosten voor het aanleggen en onderhouden van kunstgrasvelden in vergelijkbare gemeenten en op welke manier worden deze kosten gefinancierd? Voor het beantwoorden van deze vraag wordt gebruik gemaakt van zowel deskresearch als fieldresearch. Het deskresearch bestaat uit het zoeken in verschillende vakbladen naar financiële gegevens over kunstgrasvelden. Verder worden via internet documenten gezocht waarin bedragen vermeld staan. Het fieldresearch bestaat wederom uit kwalitatief onderzoek. Tijdens een gesprek bij de betreffende gemeenten zal er gevraagd worden naar het totale kostenplaatje van de aanleg en het onderhoud van de kunstgrasvelden. Welke criteria hebben vergelijkbare gemeenten gebruikt bij de beslissing over de aanleg van kunstgrasvelden? Bij het beantwoorden van deze vraag zal gebruik gemaakt worden van zowel deskresearch als fieldresearch. Op internet wordt gezocht naar openbare uitreksels van andere gemeenten, waarin plannen, en dus ook criteria, van andere gemeenten vermeldt staan. Veelal zal deze informatie niet voldoende zijn voor het onderzoek. Er zal dus ook nog gebruik gemaakt worden van fieldresearch. Dit gebeurt, zoals eerder vermeld, door middel van gesprekken bij andere gemeenten. Ook hier is dus sprake van kwalitatief onderzoek. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 7

8 Hoofdstuk 2 Algemene informatie kunstgrasvelden In de komende hoofdstukken zullen verschillende zaken besproken worden over de kunstgrasvelden in de uitgekozen gemeenten. Om de lezers van dit verslag meer op de hoogte te stellen van het fenomeen kunstgras zal in dit hoofdstuk algemene informatie gegeven worden over kunstgrasvelden. Er zal kort ingegaan worden op de geschiedenis van kunstgras. Verder worden verschillende redenen gegeven voor de aanleg van kunstgras en zal omschreven worden op welke manier kunstgrasvelden worden aangelegd. Ook zullen verschillende soorten kunstgras beschreven worden. Ten slotte zal er uitleg volgen over verschillende normeringen en het onderhoud van de velden. 1 Na dit hoofdstuk zal de lezer beter op de hoogte zijn van alle zaken betreffende kunstgras. 2.1 Historie van kunstgras In 1966 werd voor het eerst kunstgras gebruikt als ondergrond voor het beoefenen van een sport. Dit gebeurde in Amerika, in het Houston Astrodome voor de honkbalsport. In dit stadion lag natuurgras, maar vanwege de slechte groei van dit veld werd gekozen voor een kunstgrasmat. Er werd gebuik gemaakt van nylon vezels van fabrikant Monsanto, dit product werd Astroturf genoemd. Vier jaar later, in 1970, werd kunstgras in Europa in de sport geïntroduceerd. Dit gebeurde door een Duits bedrijf. Dit bedrijf leverde een product waarbij gebruik gemaakt werd van polypropyleen vezels, dit was iets zachter dan nylon en heeft een langere levensduur. De sprieten van de mat stonden dicht op elkaar en de kunstgrasmat werd niet ingestrooid met zand of rubber. Deze velden worden de 1e generatie kunstgras genoemd. In 1975 volgde de 2e generatie kunstgras. De sprieten van deze velden stonden verder uit elkaar en de velden werden ingestrooid met zand. Deze kunstgrasvelden waren goed geschikt voor de hockeysport. Het eerste veld werd dan ook aangelegd bij hockeyvereniging Kampong in Utrecht. Tijdens de Olympische Spelen van 1980 in Moskou werd er op kunstgrasvelden gehockeyd. Door de voorbereiding op deze wedstrijd is de ontwikkeling van kunstgras snel heel groot geworden. De reglementen, techniek, tactiek en materialen in de hockeysport werden aangepast op deze nieuwe kunstgrasvelden. In het jaar 1980 is er gekeken of de kunstgrasvelden die voor hockey werden gebruikt, ook gebruikt konden worden voor de voetbalsport. De conclusie was dat de velden niet optimaal waren om voetbal op te spelen. Het speel- en balgedrag was niet natuurlijk. Ook was het pijnlijk bij vallen en slidings. Toch zijn er in de periode van 1980 tot 1999 ongeveer 55 zandingestrooide kunstgrasvelden aangelegd in Nederland die gebruikt werden als voetbalveld. Vanaf het jaar 2000 komt er een 3e generatie kunstgras in Nederland. Deze nieuwe velden zijn niet te vergelijken met eerder aangelegde velden. Er wordt gebruikt gemaakt van langere vezels (> 50 mm) en deze vezels zijn gemaakt van polyethyleen. Dit materiaal is zachter en huidvriendelijker dan voorgaande vezels. De velden werden ingestrooid met rubber. Dit was slidingvriendelijk en goed voor de demping. Het eerste veld van deze 3e generatie werd aangelegd op het trainingscomplex van FC Twente. Vanaf 2006 zijn de velden weer verder doorontwikkeld. Er is veel ontwikkeling in het type vezel, het instrooimateriaal en de onderbouw. Door deze ontwikkeling volgde er een toevlucht van kunstgrasvelden voor voetbal in Nederland. Vanaf 2007 worden alternatieve onderbouwsystemen toegepast, waaronder foams en e-layers. Een jaar later wordt er nog druk gewerkt aan steeds betere vezels voor de Nederlandse kunstgrasvelden. Ook word in september 2008 de plusnorm ingevoerd door de KNVB. In deze norm staan eigenschappen waaraan de velden verplicht moeten voldoen. 1 Tekst en afbeeldingen grotendeels afkomstig uit: Van der Wielen, S., Informatiebundel kunstgras adviesburo De Meent Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 8

9 In 2009 wordt aangekondigd dat men in de toekomst gebruik gaat maken van de FIFA normen voor de toplaag van de velden. (zie hoofdstuk 2.6) Voor de onderlaag wordt wel de KNVB norm aangehouden. De grote sportbonden (KNVB, UEFA en FIFA) en de voetballers zelf zijn in eerste instantie nog terughoudend over de kunstgrasvelden binnen de voetbalsport. Maar door de kwaliteitsverbetering van de velden komt er steeds meer acceptatie. Dit is vooral in de breedtesport. Binnen de profsport is men nog negatief over kunstgrasvelden Dit blijkt uit een test onder profvoetballers over de beoordeling van de Nederlandse velden. Alle kunstgrasvelden eindigden in deze test laatste. De acceptatie in de topsport zal langzaam komen. Vooral als er interlands en Champions League wedstrijden op kunstgras gespeeld gaan worden, wat in Rusland al is gebeurd. 2.2 Redenen voor aanleg kunstgras Er zijn diverse redenen te noemen voor de aanleg van kunstgrasvelden. Een veel voorkomende reden is ruimtebesparing. De bespelingintensiteit van kunstgrasvelden ligt veel hoger dan die van natuurgrasvelden. Daarom zijn er bij aanwezigheid van een kunstgrasveld, minder natuurgrasvelden nodig. Ook door ledengroei kan er kunstgras aangelegd worden. Doordat de bespelingintensiteit hoger is, kunnen er meer leden op een kunstgrasveld spelen dan op een natuurgrasveld. Een andere reden is een slechte staat van de natuurgrasvelden. Als natuurgrasvelden in slechte staat zijn, zal er eerder worden overgestapt op kunstgras omdat hiervan de staat normaal gesproken altijd goed is. Ook kan de roep van de gebruiker een rede zijn om over te gaan op kunstgras. Het aanleggen van een kunstgrasveld is vaak een imagoverbetering. Ook kan het passen binnen het technische beleid en de sportieve ambities van de gebruiker. Een laatste reden is de mogelijkheid voor multifunctioneel gebruik van de kunstgrasvelden. De bespelingintensiteit van een kunstgrasveld is vele malen hoger dan dat van een natuurgrasveld. Er kan dus meer gebruik gemaakt worden van het veld, zonder dat de staat van het veld verslechterd. Vanwege deze eigenschap is er veel vraag van de gemeente naar kunstgrasvelden. In onderstaand overzicht worden kort de voor- en nadelen van kunstgrasvoetbalvelden omschreven: Voordelen Hogere bespelingintensiteit dan natuurgras Constante speeleigenschappen (vlak, voorspelbaar) gehele seizoen Onderhoudsarmer dan natuurgras (NIET onderhoudsvrij) Toestroom nieuwe leden --> kwaliteitsimpuls sportpark Ontlasten overige natuurgrasvelden Nadelen Hogere investeringskosten Acceptatie breedtesport als gevolg van conservatieve opvatting gebruikers Specialistische kennis benodigd bij aanleg en onderhoud Brandwonden bij slidings (verminderd door ontwikkelingen) 2.3 Opbouw kunstgrasvelden De hele constructie van een standaard kunstgrasveld is circa 0,50 meter. Er zijn echter sinds enkele jaren alternatieve constructies waarbij een geringere constructiehoogte wordt gehanteerd. Onder de kunstgrasconstructie wordt in de meeste gevallen een drainagesysteem aangelegd. Indien je met een zeer zanderige omgeving te maken hebt, kan de drainage komen te vervallen. De drainage bestaat in hoofdzaak uit geperforeerde kunststof buizen die om de 4 meter onder het gehele veld doorlopen. Bij een zeer slecht doorlatende ondergrond wordt ooit gekozen om de drainage om de 3 of zelfs om de 2 meter aan te brengen. De drainagestrengen zorgen ervoor dat een overschot aan regenwater of smeltwater op een snelle manier kan afvloeien naar een nabijgelegen sloot of riolering. Net boven die drainagebuizen begint de daadwerkelijke opbouw van het veld. De eerste laag is, bij een standaardopbouw van 0,50 meter, circa 38 centimeter dik en bestaat uit tamelijk grof zand. Daar bovenop komt een zogenaamde sporttechnische laag van circa 8 centimeter dik. Deze laag verschilt qua samenstelling per leverancier, maar in nagenoeg alle gevallen bezit die sporttechnische laag enigszins verende eigenschappen. Bovenop de sporttechnische laag wordt de kunstgrasmat aangelegd. In de meeste gevallen worden matten aangebracht met een Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 9

10 vezellengte van 5 tot 6 centimeter. De onderste twee centimeter wordt gevuld met zand. Dit zandpakket geeft de kunstgrasmat voldoende body zodat deze mooi op zijn plaats blijft liggen bij zware storm en bij het maken van slidings. Bovenop die zand infill wordt een laagje rubber aangebracht van zo n twee centimeter dik. De rubber infill heeft als functie de mat een veerkrachtig karakter te geven. Op die manier worden sporttechnische eigenschappen zoals balstuitgedrag, schokabsorptie e.d. gewaarborgd. Daarnaast is dat veerkrachtige karakter vereist gelet op loopcomfort en het voorkomen van blessures. Zoals een natuurgrasveld enigszins veerkrachtig is, dient de kunstgrasmat dit ook te zijn. Over deze rubber infill volgt later meer informatie. Boven de rubber infill blijft dan circa 2 centimeter vrije vezellengte over wat zorgt voor sporttechnische eigenschappen zoals rolweerstand. Is de vrije vezelruimte te beperkt dan loopt men het gevaar dat de mat te snel wordt, ballen kunnen dan doorschieten. Deze opbouw als totaalsysteem dient er voor te zorgen dat de speleigenschappen van een natuurgrasveld zo goed mogelijk worden benaderd. Alternatieve systemen Door de nieuwe ontwikkelingen op de markt worden er systemen aangelegd met een alternatieve constructie. Bij deze constructie bedraagt de constructiehoogte geen 0,50 meter maar circa 0,35 meter (afhankelijk van de aannemer/type constructie). Bij dit type constructie wordt tussen de kunstgrasmat en de sporttechnische laag een foammat aangebracht. Deze mat zorgt voor een isolerende werking waardoor de constructiehoogte kan worden teruggebracht naar circa 0,35 meter. Deze foammat zorgt verder voor het behalen van sporttechnische eigenschappen. Hierdoor wordt in dit systeem minder infill toegepast, waardoor ook de vezels korten worden. Bij dit systeem wordt normaliter ongeveer 1 centimeter zand ingevuld en daarna ongeveer 1 centimeter infill. Hierdoor kan de lengte van de vezels terug gebracht worden naar ongeveer 4 centimeter. Enkele voordelen van deze foammat zijn: Duurzaamheid -> levensduur van ongeveer 30 jaar (nog niet in praktijk bewezen) Toepassing van minder infill 2.4 Vezeltypes kunstgras De kunstgrasmat zelf bestaat uit kunststof vezeltjes die in een weefseldoek getuft worden zoals tapijt ook in een mat wordt getuft. De samenstelling en de vorm van de vezels is in de loop van de jaren sterk veranderd. Hieronder wordt in het kort een toelichting gegeven op de verschillende vezeltype. Gefibrilleerde vezels Van oudsher is de gefibrilleerde vezel, zoals dat wordt genoemd, het meest bekend. Bij de hockey- en tennissport hebben deze vezels zich bewezen in de loop der jaren. Gefibrilleerde vezels voor voetbalvelden worden vervaardigd uit polyethyleen (PE-) korrels die in een trechter worden gestort waarna ze verhit worden tot het smeltpunt, ongeveer 150 ºC. Vervolgens worden de samengesmolten korrels tussen twee rollen geperst, waarna een soort folie ontstaat. Deze folie wordt vervolgens in reepjes gesneden. In die reepjes worden inkepingen gemaakt in de vorm van een honingraatstructuur. Bij ingebruikname splitst de vezel op in een aantal sprietjes, volgens de vooraf aangebrachte "honingraat - inkepingen". Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 10

11 De voordelen van gefibrilleerde vezels zijn: Het instrooizand- en rubber wordt goed op zijn plaats vastgehouden. De velden hebben over het algemeen een mooi groen uiterlijk. De nadelen van gefibrilleerde vezels zijn: De vezels gaan snel plat liggen. Dit heeft tot gevolg dat de mat in de loop van de tijd steeds "sneller" wordt. De vezels splitsen zich in de loop van de tijd verder op. Bij de druk bespeelde gebieden zie je vaak dat de mat gaat kroezen. Vooral doelgebieden en penaltystippen hebben het zwaar te verduren. Ondanks het feit dat de meningen van de verschillende leveranciers verschillend zijn, kan gesteld worden dat door ingebruikname (slijtage!) het balgedrag in de loop van de tijd veranderd en op verschillende plaatsen in het veld anders is! Afbeeldingen: Gefibrileerd kunstgras Monofilament vezels Een ander type vezel betreft de zogenaamde monofilament vezel. Net als bij de gefibrilleerde vezels worden er PE-korrels verhit. Het verschil is dat deze samengesmolten korrels niet tot een folie worden geperst, maar als het ware door een mal / vormpje worden geperst. Op die manier ontstaat een soort dennennaaldje of spaghetti sliert. Een monofilament vezel heeft dus, weliswaar op microscopisch niveau, een grotere dikte dan een gefibrilleerde vezel. De voordelen van monofilament vezels zijn: Door de dikte en vorm van de vezels bezitten deze een groter resiliënt vermogen. In normaal Nederlands wordt hiermee bedoeld, dat de vezels minder snel plat gaan liggen. Ze hebben dus een terugverend vermogen. Een gevolg hiervan is dat een bal beter wordt geremd door de weerstand van die rechtop staande vezeltjes. Het balstuit- en rolgedrag benadert daardoor meer een natuurgrasveld. De vezels splitsen minder snel en gaan dus ook niet kroezen. De duurzaamheid is groter. De nadelen van monofilament vezels zijn: De infill wordt minder vast gehouden door de vezels. Bij monofilament matten zie je eerder dat het instrooimateriaal omhoog springt wanneer er een bal op stuit. Afbeeldingen: Monofilament kunstgras Wanneer je de nieuwe producten bekijkt die de afgelopen tijd door de verschillende aannemers zijn geïntroduceerd, is de tendens dat er een verschuiving plaatsvindt van gefibrilleerde vezels naar monofilament vezels. Een belangrijke reden hiervan is de duurzaamheid. Er zijn enkele systemen in de markt verkrijgbaar waarbij beide typen vezels in één mat zijn getuft, de Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 11

12 zogenaamde combimatten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de voordelen van beide typen vezels. Meestal worden in dergelijke matten 85% monofilament vezels en 15% gefibrilleerde vezels getuft. Verder worden de kunstgrasmatten steeds doorontwikkeld. Een aantal eigenschappen waaraan door de producenten hard gewerkt wordt zijn een betere resiliëntie, oftewel het poolherstellend vermogen van de vezels en de slidingvriendelijkheid van kunstgrasmatten. De slidingvriendelijkheid is de laatste jaren sterk verbeterd, maar is meestal nog het grootste "struikelblok" voor de gebruiker. Vooral de warmteontwikkeling dient beperkt te worden omdat dit tot brandwonden leidt. De chemische samenstelling blijft mede daardoor continu onderhevig aan veranderingen. 2.5 Infill Grofweg bestaan de volgende instrooi producten: SBR rubber (Styreen Butadieen Rubber). Dit zijn rubberkorreltjes die vervaardigd zijn uit gemalen autobanden. Hier is in 2006 behoorlijk wat ophef over geweest omdat het materiaal belastend zou zijn voor het milieu en het mogelijk schadelijk zou zijn voor de volksgezondheid. Later is gebleken dat de gezondheid van de spelers helemaal niet in gevaar komt. Ook qua milieubelasting zijn de gevaren vele malen geringer gebleken dan aanvankelijk werd gedacht. Hier wordt later nog op terug gekomen. Een ander nadeel van dit product is dat het in de warme maanden reuk ontwikkeld wat in de meeste gevallen negatief wordt ervaren. Het volgende instrooiproduct is datzelfde SBR rubber wat voorzien is van een coating. Het voordeel hiervan is dat de natuurlijke kleur van de velden ten goede komt. Dit kan bewerkstelligd worden door de korrels groen of bruin te coaten. In de praktijk wordt gecoat SBR rubber nauwelijks toegepast, mede vanwege het risico dat de coating slechts beperkt is bestand tegen slijtage en dergelijke (het slijt eraf). EPDM rubber. Dit is een product wat geen restproduct is. EPDM is de afkorting voor Ethyleen Propyleen Dieen Monomeer en is een product dat voor circa 35% bestaat uit elastomeer rubber. Dit product wordt specifiek vervaardigd voor het instrooien van kunstgras voetbalvelden. Het nadeel van het product is dat de veerkracht van het product afneemt in de loop van de tijd. Afhankelijk van het aanwezige percentage krijt in de EPDM wordt het materiaal "bros" door inwerking van regen en zon. Het laatste instrooiproduct wat hier genoemd wordt is de zogenaamde Terra-infill. Terra XPS is een elastisch instrooimateriaal in korrelvorm. Ook dit product is geen restproduct maar wordt bij DSM in Geleen speciaal vervaardigd voor de kunstgrasindustrie. In tegenstelling tot EPDM behoud het materiaal zijn veerkrachtige karakter beter. Terra infill is door een producent in het leven geroepen toen de discussie omtrent de eventuele milieu- en gezondheid risico's begon. Terra infill wordt als een milieuvriendelijk product gezien omdat het geen milieu- en gezondheidsrisico's met zich mee brengt. Een nadeel van dit product is dat het over het algemeen door de gebruikers "harder" wordt beoordeeld dan SBR infill. Wanneer je de producten ten opzichte van elkaar vergelijkt zie je dat gecoat SBR rubber circa '5.000 per veld duurder is dan standaard SBR rubber. EPDM rubber is zelfs zo'n duurder per veld dan standaard SBR rubber. Voor Terra infill bedraagt de meerprijs ten opzichte van standaard SBR rubber zelfs circa per veld. Verder is het zo dat er met standaard SBR rubber positieve ervaringen zijn opgedaan in het verleden. De Terra infill moet zich bijvoorbeeld nog bewijzen in de loop van de tijd, waardoor gemeenten vaak kiezen voor de combinatie van een product met "technische zekerheid" en lage kosten. Nadeel van standaard SBR rubber is de geur bij hoge temperaturen in de zomermaanden en het slechte imago. Onderzoeksrapporten milieurisico's SBR rubber Het onderzoeksbureau INTRON heeft naar aanleiding van de discussie van 2006 met betrekking tot de gezondheidsrisico's aanvullend onderzoek hiernaar gedaan. Dit is gebeurd in opdracht van de leveranciers en producenten, de KNVB en NOC*NSF. Hierbij zijn alle relevante stoffen onderzocht. De sportkoepelorganisatie NOC*NSF en de voetbalbond KNVB hebben met instemming kennis genomen van de uitkomsten. Zowel bij de opdrachtgevers als bij de spelers was enige mate van ongerustheid ontstaan over met name de mogelijke gezondheidsrisico s. De sportbonden hechten Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 12

13 er grote waarde aan dat duidelijk is geworden dat er geen gezondheidsrisico's zijn verbonden aan het spelen op dit soort velden. Naast de gezondheidsaspecten zijn ook de milieu-effecten onderzocht. Hieruit blijkt dat de uitloging naar de bodem van alle zware metalen, met uitzondering van zink, ruim onder de grenswaarden van het Besluit Bodemkwaliteit blijft. Volgens de onderzoekers zal waarschijnlijk ca. 100 jaar na aanleg van de velden de beleidsnorm van het Besluit Bodemkwaliteit voor de uitloging van zink worden overschreden. Om meer zekerheid te krijgen over de lange termijn uitloging van zink adviseert INTRON een vervolgonderzoek uit te voeren. De opdrachtgevers van het onderzoek pleiten daarnaast voor het ontwikkelen van normstelling van materialen die mogen worden toegepast in kunstgrasvelden. Want op dit moment is het zo dat formeel het Besluit Bodemkwaliteit niet van toepassing is op rubbergranulaat in sportvelden. Het ministerie van VROM ziet op dit moment dan ook geen aanleiding het gebruik van rubbergranulaat in kunstgrasvelden te beperken. Ongeveer een maand later heeft het RIVM het onderzoeksrapport gepresenteerd ten aanzien van de gezondheidsrisico's en milieueffecten. Het RIVM doet onderzoek in opdracht van de overheid. De conclusies ten aanzien van de gezondheidsrisico's zijn hetzelfde als bij INTRON. Deze zijn te verwaarlozen. De uitloging van zink komt ook hierin aan de orde. maar hierover wordt minder lichtzinnig gedacht dan bij het onderzoek van INTRON. Het RIVM zegt hierover het volgende: De berekende zinkconcentratie in oppervlaktewater en grondwater overschrijden milieukwaliteitscriteria. Ook de voorspelde concentraties in de natuurlijke ondergrond kunnen volgens berekeningen de milieunorm overschrijden. De conclusie van het onderzoek is dat de hoeveelheid zink die uit rubbergranulaat op kunstgrasvelden in het milieu terecht komt, milieurisico's met zich mee kan brengen. Aanvullend onderzoek kan de onzekerheden in deze situatie verkleinen. De verwachting is niet dat daardoor de ingeschatte concentraties of risico's zullen verdwijnen. Bij de risico-inschatting van dit onderzoek is al uit gegaan van realistische waarden. 2.6 Normeringen NOC*NSF heeft een instelling, genaamd ISA Sport gevraagd om toe te zien op de kwaliteit van de Nederlandse sportvelden. De werkzaamheden van ISA Sport beperken zich niet tot louter voetbal en zijn op nationaal niveau geaccrediteerd door de grote Nederlandse sportbonden zoals KNVB, KNlTB, KNHB, KNAU en KNKV, terwijl internationale accreditaties zijn afgegeven door FIH, FIFA. UEFA, ITF en InF. Doelstelling bij ISA Sport is in verschillende takken van sport goede, duurzame en veilige sportvoorzieningen te garanderen. In een 4-tal handleidingen staat omschreven wat de eisen zijn voor de verschillende sporten op het gebied van velden, sportaccommodaties, kleedruimtes en diverse overige zaken. Voor kunstgrasvelden zijn diverse normen gesteld waaraan moet worden voldaan. Als er niet aan deze normen wordt voldaan, mogen er geen bondswedstrijden en trainingen worden gehouden. In de praktijk komt het er op neer dat alle verschillende kunstgrasproducten allen afzonderlijk zijn getest door ISA Sport. Na uitgebreid laboratoriumonderzoek moeten velden zich ook in de praktijk bewijzen om op de zogenaamde sportvloerenlijst te komen. Alle kunstgrasmatten die op die lijst voorkomen zijn wat betreft sportfunctionaliteit, veiligheid, duurzaamheid en kwaliteit akkoord bevonden door ISA Sport en daarmee dus ook door de bonden. Als aannemers een nieuw product ontwikkelen wordt dat dus eerst onderworpen aan diverse laboratoriatests. Als ze aan die tests voldoen, komen ze op een soort "voorlopige status" oftewel de status "In onderzoek zijnde". Vervolgens dient het nieuwe product dus in de praktijk ook nog aan de testwaarden te voldoen om definitief goedgekeurd te worden. De kunstgrasmat krijgt dan de status "Erkend en gecertificeerd". Normaliter wordt er aangeraden om in het bestek op te nemen, dat de kunstgrasmat op één van die statussen dient te voldoen. Ook een mat die nog op de in onderzoek zijnde lijst staat, wordt toegestaan omdat de technische ontwikkelingen op het gebied van kunstgras ontzettend hard gaan. Een andere reden is dat de laboratoriumproeven dusdanig zijn opgesteld dat er (nagenoeg) altijd aan de vereiste waarden voor een aangelegd veld wordt voldaan. Net als bij computers is Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 13

14 de gevestigde orde niet altijd zaligmakend. Nieuwe computers leveren namelijk ook vaak betere prestaties dan machines van bijvoorbeeld twee jaar oud. Om die reden pleit men voor het toestaan van kunstgrasmatten die op de lijst van gecertificeerde matten voorkomt, of op de lijst van in onderzoek zijnde matten. De accreditatie op nationaal niveau staat (helaas) vooralsnog helemaal los van internationale accreditatie door de FIFA. Waar ISA Sport kijkt naar goedgekeurde systemen van afzonderlijke bedrijven, inclusief fundering, sporttechnische laag en kunstgras toplaag in het laboratorium en op een of twee praktijksituaties, kijkt FIFA meer naar performance (meetwaarden proefopstellingen) op afzonderlijke locaties. ISA werkt dus met goedgekeurde bekende systemen welke tussentijds qua laagdikte, samenstelling en verdichting worden gecontroleerd en FIFA test wat de sporttechnische eigenschappen zijn van het veld (balstuit, rolgedrag op locatie). In Nederland worden voetbalvelden nu door lsa Sport gekeurd conform de KNVB normering. In deze normering is omschreven waar een kunstgrasmat aan dient te voldoen. Een belangrijk onderdeel daarvan zijn de sporttechnische eigenschappen waaronder: balrol, schokabsorptie, energierestitutie e.d. De KNVB maakt een onderscheid in een 2-tal normeringen, zijnde: KNVB standaard norm KNVB Plus norm De KNVB Plus norm stelt hogere sporttechnische eisen aan de mat dan de KNVB standaard norm. De KNVB adviseert om voor hoofdvelden een KNVB Plus norm veld aan te leggen. De norm voor overige velden (bijveld of trainingsveld) is afhankelijk van de type wedstrijden, eisen van de vereniging e.d. FIFA maakt ongeveer gebruik van dezelfde normeringen als ISA-Sport. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen: Fifa * (one-star) Fifa ** (two-star) Waarbij de one-star te vergelijken is met de KNVB standaard norm en de two-star met de KNVB Plus norm. Gezien de huidige ontwikkelingen zullen in januari 2010 de internationale normeringen (Fifa) in Nederland ingevoerd worden, waarmee de nu geldende KNVB normeringen komen te vervallen. Ook korfbalvelden moeten aan een bepaalde norm voldoen. Deze norm is opgesteld door het NOC*NSF in samenwerking met de KNKV. Om te voldoen aan deze norm moet een veld voldoen aan bepaalde eigenschappen met betrekking tot onder andere de belijning, vlakheid, hoogteligging, schokabsorptie en de stroefheid. 2.7 Onderhoud Het onderhoud van kunstgrasvelden is erg belangrijk. Er wordt wel eens beweerd dat kunstgrasvelden onderhoudsvrij zijn, dit is absoluut niet het geval. Wil men een kunstgrasveld van goede kwaliteit met een lange levensduur, dan is goed onderhoud van groot belang. Het onderhoud van een kunstgrasveld bestaat uit klein onderhoud en groot (specialistisch) onderhoud. Het klein onderhoud wordt meestal door de gemeente of de vereniging gedaan. Het specialistisch onderhoud wordt door de aannemer verzorgd. Dit wordt bijna altijd contractueel vastgelegd. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 14

15 Het onderhoud van een kunstgrasveld bestaat uit: Klein onderhoud: - Inspectie infill, naden, belijning, stip en doel (20x per jaar) - (Handmatig) verwijdereen vuil/onkruid (20x per jaar) - Bladblazen/afval blazen (20x per jaar) - Handmatig bijvullen rubber (20x per jaar) - Vegen met driehoeksborstel (10x per jaar) - Reparatie materieel (5x per jaar) - Controle en reparatie doelen, poorten, hekwerken (10x per jaar) Specialistisch onderhoud: - Intensieve inspectie veld (2x per jaar) - Herstellen naden, stip, doel, belijning enz. (2x per jaar) - Onkruid- mos en algenbestrijding (1x per jaar) - Kriebeleg (1x per jaar) - Controle hekwerk, dug-outs en verlichting (1x per jaar) - Inspectie drainage en controleputten (1x per jaar) - Doorsteken drainage (indien nodig) (1x per jaar) - Dieptereiniging (1x per jaar) - Nadressen infill, excl. leverantie. (1x per jaar) 2.8 Overzicht Hieronder zijn schematisch de eigenschappen van de verschillende toepassingen weergegeven. In dit lijstje is getracht schematisch de verschillen weer te geven. Hierbij moet uitdrukkelijk aangeven worden dat dit bij benadering is opgesteld. De eigenschappen van de verschillende toepassingen hangen van veel factoren af. Bijvoorbeeld bij monofilament vezels is de duurzaamheid, de vezeldikte en het aantal vezels van belang. Dit verschilt per systeem. De vezeldikte en het aantal vezels staan natuurlijk ook weer in relatie tot de kosten. De eigenschappen welke hieronder zijn weergegeven zijn dus ook gebaseerd op de standaard systemen. Omschrijving Duurzaamheid Sporttechnisch Meerkosten* Esthetisch Monofilament +/ Gefibrilleerd - +/- - +/++ Gecombineerde mat % ++ SBR infill TPE infill % + Alternatieve infill** 15-20% ++ FIFA* 1 KNVB standaard +/- + - n.v.t. FIFA** 1 KNVB Plus % n.v.t. Traditionele constructie n.v.t. Alternatieve constructie ++ +/++ 10% n.v.t. * In deze kolom worden de extra kosten t.o.v. standaard constructie procentueel weergegeven. Met standaardconstructie wordt bedoeld: Monofilament, SBR infill, KNVB standaard, traditioneel systeem. ** Alternatieve infill betreft een nieuwe product waar nog zeer weinig resultaten van bekend zijn. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 15

16 Hoofdstuk 3 Analyse gemeenten Om aan informatie te komen over de aanleg van kunstgrasvelden, de financiering hiervan en de omgang hiermee, zijn er gesprekken gevoerd met verschillende gemeenten in de omgeving van Sint-Oedenrode. Dit omdat bijna al deze gemeenten al in het bezit zijn van een of meerdere kunstgrasvelden. Verder is er ook een gesprek gevoerd bij de gemeente Boxtel. In deze gemeente ligt nog geen kunstgrasveld voor voetbal of hockey, maar de gemeente is druk bezig met het verplaatsen van een voetbalaccommodatie. Hierdoor is deze gemeente al wel bekend met het onderwerp kunstgras. In onderstaande deelhoofdstukken is algemene informatie te vinden over de benaderde gemeenten. Hierbij zal vooral gekeken worden naar de grootte van de gemeente, het aantal korf- en voetbalverenigingen en over hoeveel kunstgrasvelden deze verenigingen beschikken. Hockeyvelden zijn in dit verslag niet meegenomen, omdat hockey tegenwoordig standaard op kunstgras gespeeld wordt. Hockey op natuurgras komt nauwelijks meer voor in Nederland. 3.1 Sint-Oedenrode De gemeente Sint-Oedenrode is gelegen in de Meierij van s-hertogenbosch. De gemeente wordt in de volksmond ook wel Rooi genoemd. De gemeente werd in 1999 uitgeroepen tot het groenste dorp van Nederland. Een jaar later werd de gemeente zelfs uitgeroepen tot groenste dorp van Europa. De gemeente kent naast de hoofdplaats Sint-Oedenrode ook nog de kernen Nijnsel, Boskant en Olland. De gemeente telt inwoners en heeft een oppervlakte van 64,95 km². De ligging van de gemeente Sint-Oedenrode is op bovenstaande kaart met groen aangegeven. De gemeente Sint-Oedenrode kent vier voetbalverenigingen: Rhode (Sint-Oedenrode) Nijnsel Boskant Ollandia Ook zijn er vier korfbalverenigingen: Concordia (Sint-Oedenrode) Boskant Nijnsel Odisco (Olland) Er liggen nog geen kunstgrasvelden bij deze verenigingen. 3.2 Bernheze De gemeente Bernheze is in 1994 ontstaan na het samenvoegen van de gemeenten Heesch, Nistelrode en Heeswijk-Dinther. De gemeente werd in eerste instantie vernoemd naar de grootste kern, Heesch. In 1995 veranderde deze naam in Bernheze. De gemeente Bernheze bestaat uit de kernen Heesch, Heeswijk-Dinther, Nistelrode, Vorstenbosch, Loosbroek en een gedeelte van Vinkel. De gemeente Bernheze telt inwoners en heeft een oppervlakte van 90,38 km². Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 16

17 De ligging van de gemeente Bernheze is op bovenstaande kaart aangegeven. (Bernheeze is met de kleur groen aangegeven, Sint-Oedenrode is rood gekleurd) De gemeente Bernheze kent zes voetbalverenigingen: HVCH (Heesch) Heeswijk Avesteyn (Dinther) Prinses Irene (Nistelrode) Vorstenbossche Boys WHV (Loosbroek) Ook zijn er drie korfbal verenigingen: Altior (Heeswijk-Dinther) Prinses Irene (Nistelrode) Korloo (Loosbroek) Er liggen twee kunstgrasvoetbalvelden in de gemeente Bernheze. Eén bij Heeswijk en één bij Avesteyn. Deze twee velden zijn aangelegd in Ook liggen er drie kunstgraskorfbalvelden in de gemeente. Elke korfbalvereniging beschikt over één eigen kunstgrasveld. Deze velden zijn ook in 2008 aangelegd. 3.3 Best De gemeente Best is gelegen in de Meierij van s-hertogenbosch, al wordt Best ook vaak beschouwd als de noordgrens van de Kempen. De gemeente ligt geografisch gezien op de splitsing Eindhoven Tilburg en Eindhoven s Hertogenbosch. De gemeente Best telt inwoners en heeft een oppervlakte van 35,12 km². De ligging van de gemeente Best is op bovenstaande kaart aangegeven. (Best is met de kleur groen aangegeven, Sint-Oedenrode is rood gekleurd) De gemeente Best kent twee voetbalverenigingen: Best Vooruit Wilhelmina Boys Ook is er één korfbalvereniging: DKB Er liggen drie kunstgrasvoetbalvelden in de gemeente Best. Twee op sportpark de Leemkuilen bij Best Vooruit en één op sportpark Naestenbest bij Wilhelmina Boys. De velden van Best Vooruit zijn in 2006 aangelegd. Het veld van Wilhelmina Boys volgde een jaar later, in Ook ligt er een kunstgraskorfbalveld in de gemeente Best. Dit veld ligt ook op sportpark Naestenbest, bij korfbalvereniging DKB. Het veld is aangelegd in 2007, tegelijk met het veld van Wilhelmina Boys. Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 17

18 3.4 Boxtel De gemeente Boxtel bestaat in de huidige omvang vanaf Dat jaar werd het nabijgelegen Liempde bij de gemeente Boxtel gevoegd. Een deel van het plaatsje Gemonde ging dezelfde tijd over tot de gemeente s-hertogenbosch. Vanaf 1996 bestaat de gemeente Boxtel dus uit de kernen Boxtel, Liempde en Lennisheuvel. De gemeente Boxtel telt inwoners en heeft een oppervlakte van 64,77 km². De ligging van de gemeente Boxtel is op bovenstaande kaart aangegeven. (Boxtel is met de kleur groen aangegeven, Sint-Oedenrode is rood gekleurd) De gemeente Boxtel kent vier voetbalverenigingen: Boxtel ODC (Boxtel) DVG (Liempde) LSV (Lennisheuvel) De gemeente Boxtel kent geen korfbalverenigingen. Er liggen nog geen kunstgrasvoetbalvelden in de gemeente Boxtel. De gemeente is al lange tijd aan het zoeken naar een nieuwe locatie voor het sportpark van ODC. Dit sportpark is op dit moment over 2 locaties verdeeld. Bij het zoeken naar een nieuwe locatie is ook nagedacht over kunstgrasvelden, vandaar dat de gemeente Boxtel in dit verslag is meegenomen. 3.5 Eindhoven De gemeente Eindhoven is de grootste gemeente qua inwonertal in dit verslag. Eindhoven staat zelfs op nummer vijf in de lijst van grootste gemeenten van Nederland. Alleen Amsterdam, Rotterdam, Den-Haag en Utrecht hebben meer inwoners. De gemeente Eindhoven bestaat uit de stadsdelen Centrum, Woensel-Noord, Woensel-Zuid, Tongelre, Stratum, Gestel, Strijp en Meerhoven. De gemeente Eindhoven telt inwoners en heeft een oppervlakte van 88,84 km². De ligging van de gemeente Eindhoven is op bovenstaande kaart aangegeven. (Eindhoven is met de kleur groen aangegeven, Sint-Oedenrode is rood gekleurd) Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 18

19 De gemeente Eindhoven kent zeventien voetbalverenigingen: Acht Brabantia DBS Eindhoven AV ESV ETS Gestel Groenewoud Nieuw Woensel Pusphaira RPC Rust Roest Tivoli Tongelre Unitas 59 Woenselse Boys WVVZ De korfbalverenigingen zijn in dit verslag buiten beschouwing gelaten, omdat hierover geen belangrijke informatie gevonden is. Er liggen tien kunstgrasvoetbalvelden in de gemeente Eindhoven. Brabantia en Tongelre beschikken over twee kunstgrasvelden. Acht, DBS, RPC, Unitas en WVVZ hebben allen één kunstgrasveld. Op sportpark De Hondsheuvels, dat gebruikt wordt door Groenewoud, Pusphaira, Rust Roest en Woensele Boys ligt ook nog één kunstgrasveld. In 2004 werd het eerste veld aangelegd bij Brabantia. In een tijdsbestek van vijf jaar na de aanleg van het eerste veld zijn de overige negen velden gerealiseerd. 3.6 Gemert-Bakel De gemeente Gemert-Bakel ontstond op 1 januari Dit gebeurde nadat de voormalige gemeenten Gemert, Bakel en Milheeze werden samengevoegd tot één nieuwe gemeente. De gemeente bestaat uit de kernen Gemert, Bakel, Milheeze, De Mortel, De Rips, Elsendorp en Handel. De gemeente Gemert telt inwoners en heeft een oppervlakte van 123,36 km². De ligging van de gemeente Gemert-Bakel is op bovenstaande kaart aangegeven. (Gemert-Bakel is met de kleur groen aangegeven, Sint-Oedenrode is rood gekleurd) De gemeente Gemert-Bakel kent zeven voetbalverenigingen: Gemert Bavos (Bakel) Milheezer Boys MVC (De Mortel) Elsendorp Handel Fiducia (De Rips) Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 19

20 Ook zijn er twee korfbalverenigingen: MKV (Milheeze) Blauw-Wit (Handel) Er liggen twee kunstgrasvoetbalvelden in de gemeente Gemert-Bakel. Deze liggen beide bij voetbalvereniging Gemert. Een van deze twee velden is het hoofdveld. Het eerste veld is in 2005 aangelegd. Het hoofdveld is gerealiseerd in Bij voetbalvereniging Bavos ligt nog geen kunstgrasveld. Hiervoor zijn al wel plannen. Dit in verband met nieuwbouw, waardoor de vereniging een natuurgrasveld zal moeten inleveren. De korfbalverenigingen beschikken niet over kunstgrasvelden. 3.7 Oirschot De gemeente Oirschot bestaat uit de kernen Oirschot en Spoordonk. Ook het zuidelijker gelegen Oost-, West- en Middelbeers behoren sinds 1997 tot de gemeente Oirschot. Deze drie plaatsen vormden voorheen een eigen gemeente. De gemeente Oirschot telt inwoners en heeft een oppervlakte van 102,85 km². De ligging van de gemeente Oirschot is op bovenstaande kaart aangegeven. (Oirschot is met de kleur groen aangegeven, Sint-Oedenrode is rood gekleurd) De gemeente Oirschot kent vier voetbalverenigingen: Oirschot Vooruit Beerse Boys Spoordonkse Boys De Bocht 80 (Oirschot) Ook is er één korfbalvereniging: Spoordonkse Girls Er ligt één kunstgrasvoetbalveld in de gemeente Oirschot. Dit veld ligt op het sportpark van Beerse Boys. Het veld is aangelegd in de zomer van Schijndel De gemeente Schijndel is gelegen in de Meierij van s-hertogenbosch. De gemeente kent naast het hoofddorp Schijndel ook nog een kleiner kerkdorp, Wijbosch. De gemeente Schijndel telt inwoners en heeft een oppervlakte van 41,65 km². De ligging van de gemeente Schijndel is op bovenstaande kaart aangegeven. (Schijndel is met de kleur groen aangegeven, Sint-Oedenrode is rood gekleurd) Benchmark kunstgrasvelden 2009 Gemeente Sint-Oedenrode 20