DoMUS. Neem de uitdaging aan! Vind de juiste balans tussen milieubewust en gelukkig leven

Transcriptie

1 DoMUS Neem de uitdaging aan! Vind de juiste balans tussen milieubewust en gelukkig leven

2 Colofon: Spelontwerp: Tekstredactie: Programmering: Illustraties & vormgeving: Inhoudelijke bijdragen: Coördinatie: In opdracht van: Overig: Daniël Karavolos en Nick Degens Douwe van der Tuin Erik Katerborg Nynke Kuipers en Meinte Strikwerda René Benders, Rixt Kok, Martine Lemstra, Sieberen Idzenga en andere docenten van de studiestijgers CO 2 -groep. Bart van de Laar en Kim Susanna Science LinX vergeten? Meld je via info@sciencelinx.nl en je naam zal worden opgenomen in de volgende versie van DoMUS 2

3 Inleiding op de DoMUS game Deze lesbrief is een introductie bij de DoMUS game die jullie na deze lesbrief zullen gaan spelen. In de DoMUS game doorloop je een week van je leven. Elke dag maak je keuzes. Wat ga je eten? Ga je met de fiets naar school of met de brommer? Ga je shoppen? Ga je stappen? Waar ga je naar toe als je een dagje uit gaat? Enzovoort. Elke handeling die je verricht, kost energie. En alles wat energie kost, belast het milieu. Natuurlijk willen we allemaal wel milieuvriendelijk leven, maar we willen ook leuk leven. Alleen maar op de bank blijven zitten omdat dat misschien het milieuvriendelijkst is mij niet gezien! In de DoMUS game ga je de uitdaging aan om een goede balans te vinden tussen milieubewust leven en gelukkig leven. Maar voordat je de game gaat spelen, krijg je eerst wat meer informatie over energiegebruik en de gevolgen daarvan. Alle handelingen kosten energie en leiden tot CO 2 -uitstoot Voor alle handelingen die we verrichten is op een of andere manier energie nodig. Je eigen lichaam heeft energie nodig, bijvoorbeeld als je loopt, fietst of nadenkt. Maar er is ook energie nodig voor het laten rijden van een bus, het gebruiken van je computer of zoiets simpels aan het aan doen van het licht. Voor sommige handelingen is echter meer energie nodig dan voor andere handelingen. Handelingen waarvoor geen energie nodig is, bestaan niet. Om energie te produceren voor bijvoorbeeld vervoer of industrie verbranden we fossiele brandstoffen als steenkool of aardolie. Bij deze verbranding komt meestal koolstofdioxide (CO 2 ) vrij. CO 2 is het bekendste en ook belangrijkste broeikasgas. Andere broeikasgassen zijn bijvoorbeeld methaan (CH 4 ) en stikstofoxide (N 2 O). Methaan komt bijvoorbeeld vrij bij het ontdooien van de toendra en stikstofoxide komt vrij bij de verbranding van fossiele brandstoffen. Deze broeikasgassen veroorzaken mede het broeikaseffect (de opwarming van de aarde) met als gevolg ondermeer het smelten van gletsjers en de poolkappen. Wat weer een effect heeft op de zeespiegelstijging. Om deze reden is het dus belangrijk dat we zuinig omspringen met energie. Een tweede reden is dat de hoeveelheid fossiele brandstoffen, de tot nu toe verreweg meest gebruikte energiesoort, eindig is. Onze eigen gasvoorraad in met name Slochteren (ontdekt in 1959) is reeds voor 65 % opgebruikt en de verwachting is dat deze gasvoorraad rond 2035 helemaal op zal zijn. Ook wereldwijd dreigt er een tekort in de nabije toekomst ook al zijn de meningen verdeeld over wanneer dit precies het geval zal zijn. Kolen hebben we nog het meest maar die stoten helaas weer de meeste CO 2 uit per eenheid energie van de fossiele energiebronnen. Verschillende manieren om energie te besparen Hoe kunnen wij nu zelf een bijdrage leveren aan energiebesparing en zo de emissie (uitstoot) van CO 2 reduceren (verminderen)? Hiervoor zijn verschillende manieren. Als we naar de reductie van CO 2 -uitstoot kijken, kunnen we dit het best in een bepaalde volgorde doen: 1. reduceren van het energiegebruik. 2. inzetten van duurzame bronnen. 3. zo efficiënt mogelijk gebruiken van fossiele brandstoffen. 3

4 Alle energie die we niet gebruiken, hoeven we ook niet te produceren en dus komt er dan geen CO 2 vrij. We kunnen bijvoorbeeld onze huizen isoleren, de fiets pakken in plaats van de auto of spaarlampen gebruiken in plaats van gloeilampen. Ook kunnen we activiteiten korter doen (bv. douchen, de verwarming aan hebben) of minder vaak (bv. de wasdroger gebruiken of vlees eten). In al deze gevallen gebruiken we minder energie. Als we toch energie nodig hebben kunnen we dat ook opwekken op een andere manier dan door het verbranden van fossiele brandstoffen. Zo kunnen we met behulp van zonnepanelen en de zon warm water maken. Hierbij komt geen CO 2 vrij. Helaas schijnt de zon niet altijd even sterk. Met name in de wintermaanden zal de zon niet sterk genoeg zijn om iedereen lekker warm te laten douchen. Wat we tekort komen kunnen we dan met behulp van een gasgestookte ketel verwarmen. Maar natuurlijk wel zo efficiënt mogelijk, bijvoorbeeld met een hoogrendementsketel. Directe en indirecte energie De hierboven gegeven voorbeelden gebruiken energie die we zelf kopen en gebruiken (gas, benzine en elektriciteit). We noemen dit directe energie. Naast deze directe energie bestaat er ook indirecte energie. Indirecte energie is de energie die nodig is geweest voor het maken van producten en het leveren van diensten. Als voorbeeld hier een boterham die jullie bij het ontbijt eten. Dit brood heeft al een lange weg afgelegd voordat jullie het opeten. Wanneer we de weg terug volgen, komen we eerst bij de supermarkt terecht. Deze winkels gebruiken energie om de winkel te verwarmen en te verlichten. De broden werden met grote, op diesel lopende, vrachtwagens aangevoerd vanaf de broodfabriek. In de broodfabriek was een heleboel energie nodig voor het bakken. Naast energie was er natuurlijk ook meel en vet nodig om een brood te kunnen bakken. En plastic voor de verpakking. Deze materialen moeten ook weer aangevoerd en geproduceerd worden. Het meel wordt gemalen van tarwe dat weer van de boeren komt. Ook de boer heeft hiervoor natuurlijk de nodige energie gebruikt (tractor, oogst- en dorsmachine). De plastic verpakking wordt weer van olie gemaakt. Als we nog een stapje verder gaan dan moet je ook alle gebouwen en apparaten die hierboven zijn genoemd (winkel, vrachtauto, dorsmachine e.d.) meenemen. Het maken/bouwen hiervan kost natuurlijk ook energie. Zo kun je steeds verder gaan. Als je al deze onderdelen bij elkaar optelt, krijg je de hoeveelheid energie die het kost om een brood te maken en te verkopen. Dit is voor een gewoon bruinbrood van 800g ongeveer 13,5 MJ (0,8 kg CO 2 ). Om milieubewust te eten, kun je het beste kiezen voor groente van het seizoen. Een vers sperzieboontje in de zomer (uit Nederland) zorgt voor 6x minder CO 2 uitstoot dan eentje in de winter, uit Kenia. Het standby staan van electrische apparaten is verantwoordelijk voor meer dan 10% van het totale energieverbruik van een huishouden? Wat hierboven voor een brood is beschreven kun je doen voor alle artikelen en diensten die een huishouden koopt. In figuur 1 staan de uitgaven van een gemiddeld Nederlands huishouden, onderverdeeld in negen categorieën (links). In de rechterhelft staan de bijbehorende CO 2-4

5 emissies. Om deze CO 2 -grafiek te maken zijn zo n 365 producten doorgerekend op de manier zoals hierboven beschreven. 18% 18% 5% 7% Uitgaven per categorie gemiddeld Nederlands huishouden 6% 26% 15% 3% 2% Huis+inrichting Verw arming w armw ater Elektriciteit Transport Vakantie Kleren Cultuur, sport, onderw ijs Voedsel Diversen, meest aankoop CO2 emissie per categorie gemiddeld Nederlands huishouden 9% 10% 20% 18% 2% 3% 13% 9% 16% Figuur 1: Uitgaven en bijbehorende CO 2 -emissies van een gemiddeld Nederlands huishouden Directe en indirecte emissies Net zoals je directe en indirecte energie hebt, heb je ook directe en indirecte emissie. Directe emissies zijn gekoppeld aan de energie die je zelf gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan motorbrandstof, aardgas en electriciteit. In figuur 1 zijn de directe emissies aangegeven met de gestippelde taartpunten. Je ziet dan dat slechts 20% van ons inkomen naar directe energie gaat, maar dat deze energie verantwoordelijk is voor bijna 50% van de emissies. De andere taartpunten zijn uitgaven en emissies van goederen en diensten die we kopen, zoals voedsel, koelkast, kleren en de glazenwasser, de indirecte emissies dus. Je kunt zien dat met name voedsel ook een grote bijdrage levert aan de CO 2 -emissies. Energie besparen - wat kun jij doen? Als consument heb je bij CO 2 reductie wel invloed op de directe CO 2 -emissies. Je kunt de verwarming een graadje lager zetten. Of minder of zuiniger autorijden. Wil je echter de indirecte CO 2 -emissies reduceren dan kun je dit alleen doen d.m.v. punt 1: het reduceren van de Met een zuinige rijstijl kun je wel 50% benzine besparen. En dus ook CO 2 emissie. energie. Je kunt indirecte emissies wel reduceren door minder of anders te consumeren. Wat je niet koopt, hoeft ook niet te worden geproduceerd en dus zijn er dan ook geen CO 2 emissies. Op de andere twee punten, duurzame energie en efficiënt gebruik van energie, heb je als consument geen invloed. Een voorbeeld waar je niets voor hoeft te laten is het slimmer kopen, koken en bewaren van ons voedsel. Op dit moment gooien we minstens 10% van ons voedsel weg omdat het bedorven is voordat we het kunnen opeten of omdat we teveel gekookt hebben en het niet op krijgen. Een tweede manier om je CO 2 -emissies te reduceren, maar nu door anders te consumeren, is het zoveel mogelijk kopen van zogenaamde groenten van het seizoen. Deze groenten komen uit Nederland (minder transport) en ze komen niet uit kassen die worden verwarmd en verlicht. Wil je nog meer weten dan is de web-site van milieucentraal een goed begin: 5

6 Vragen 1. Hoeveel voedsel wordt er per jaar per persoon ongeveer weggegooid? a. 10 kg b. 25 kg c. 50 kg d. 100 kg 2. Bij welke van de onderstaande voedingsmiddelen wordt de meeste CO 2 geëmitteerd (uitgestoten)? Houd rekening met productie, transport en verkoop. a. liter slaolie b. kilo varkensvlees c. kilo rijst d. kilo bananen 3. Bij welk van de onderstaande activiteiten wordt de meeste CO 2 geëmitteerd? a. 200 km met de auto rijden b. Twaalf bezoekjes aan een dierentuin c. Zes keer schaatsen in Thialf d. Een jaar lang balletles (1 uur per week) 4. Zet de onderstaande apparaten op volgorde van het gebruik van elektriciteit (gemiddeld per jaar in Nederland), 1 minst.. 6 meest a. Vaatwasmachine b. Wasdroger c. Elektrische oven in fornuis d. Waterbed e. Koelkast (zonder vriesvak) f. TV 5. Bij welke van de onderstaande vakantie reizen wordt de meeste CO 2 geëmitteerd, uitgaande van een gezin met 4 personen? a. Busreis naar Zuid-Spanje (vanaf Amsterdam, 2000 km) b. Met de trein naar Parijs (vanaf Amsterdam, 430 km) c. Met het vliegtuig naar London (vanaf Schiphol, 360 km) d. Met de auto naar Zuid-Frankrijk (vanaf Amsterdam, 1000 km) 6

7 Open vragen 1. De gemiddelde directe CO 2 uitstoot van een huishouden in Nederland is een stuk hoger dan die van een gemiddeld huishouden in Noorwegen. a. Welke vorm van energie wordt het meest gebruikt in Nederland en Noorwegen? b. Hoe wordt deze energie opgewekt in Nederland en hoe in Noorwegen? c. Verklaar nu het verschil tussen Nederland en Noorwegen in de gemiddelde directe CO 2 uitstoot van een huishouden. GJ Gas Elektriciteit Figuur 2: Gas- en elektriciteitsverbruik in Giga Joule per inwoner in Nederland over de periode (bron: compendium voor de leefomgeving). 2. Het elektriciteitsgebruik in bovenstaande grafiek blijft op een tijdelijke kleine dip in de tachtiger jaren steeds stijgen. a. Waarom stijgt het gasverbruik na 1962 zo snel? 7

8 Het gasverbruik daarentegen stijgt heel snel in de jaren zeventig en daalt daarna weer. b. Waarom daalt het gasverbruik na de jaren 70? c. Hoe kun je de stijging van het verbruik van elektriciteit verklaring? 3. Sinds enige jaren mag een deel van de bedrijven in Europa slechts een bepaalde hoeveelheid CO 2 uitstoten (emissierechten). Als ze toch meer uitstoten, moeten ze deze rechten kopen van bedrijven die minder uitstoten dan ze zouden mogen. a. Zou er minder CO 2 uitstoot komen door deze emissierechten? Waarom wel of niet? Er gaan stemmen op om dit ook voor huishoudens te gaan doen. b. Wat vind je hiervan en waarom? 4. Vaak hoor je de kreet De vervuiler betaalt als het over milieuvervuiling gaat. Bij energie (gas en elektriciteit) is het zo dat hoe meer je gebruikt des te goedkoper het wordt. Dit is tegenstrijdig met de vervuiler betaalt. a. Waarom zou dit zo zijn? b. Ben je het hier mee eens? 8