MINISTORY 123 DE DOOD VAN EEN DUITSE GENERAAL TIJDENS DE SLAG OM ARNHEM (DEEL 1)

Transcriptie

1 ),. AIRBORNE MAGAZINE - SEPTEMBER/ DECEMBER 2015 MINISTORY 123 DE DOOD VAN EEN DUITSE GENERAAL TIJDENS DE SLAG OM ARNHEM (DEEL 1) Scott Revell Dit verhaal is opgedragen aan de nagedachtenis van Bart Leyte. Op 17 september 1944 landde westelijk van Arnhem het eerste deel van de Eerste Britse Airborne Divisie. De verwachtingen waren hoog gespannen want bij de briefings in Engeland ging men er van uit dat er sprake zou zijn van geringe Duitse tegenstand en dat bovendien het grondleger van het 30 st Corps de Britse luchtlandingstroepen zou bereiken al voordat de 3 lift zou zijn gearriveerd. Het plan voor de Eerste Britse Airborne Divisie hield in dat de Eerste Parachutisten Brigade naar Arnhem moest oprukken via drie verschillende routes en dat het 1 st Airbome Reconnaissance Squadron met grote snelheid voor hen uit zou rijden naar de Arnhemse verkeersbrug, om die in te nemen. Zoals bekend verliepen de zaken niet volgens plan en duizerrden airborne soldaten kwamen terecht in een negen dagen durende strijd met Duitse troepen in en bij Arnhem. Dit korte verhaal gaat over een speciaal voorval, dat plaats vond op de eerste dag van de Slag om Arnhem: de beruchte beschieting van Generaal Kussins auto door mannen van het 3 c Britse Parachutisten Bataljon. Het artikel geeft enige achtergrondinformatie over Kussin, een verslag van het voorval en het definitieve resultaat van het onderzoek naar het exacte aantal Duitse inzittenden van de auto, op het moment dat die in de hinderlaag reed. Genera/major Friedrich Kussin, in September 1944 commondont van Feldkommandantur FK 642. (Foto: collectie Scott Reveil/ Genera/major Friedrich Kussin was begin september 1943 aangewezen als commandant van Feldkommandantur 642 [FK 642). De in 1895 geboren Kussin was een veteraan van de Eerste Wereldoorlog en had tijdens de landingen in Normandië en aan het Oostfront een aantal bevelsposten bekleed. In April 1943 was hij, na zijn promotie tot generaal, overgeplaatst naar de Fuhrer Reserve. Vervolgens had hij gewacht tot hij een nieuwe positie kreeg en die werd in september 1943 het bevel over FK 642, waarvan het hoofdkwartier was gevestigd in Arnhem. In verschillende, eerder verschenen publicaties wordt Kussin foutief aangeduid als 'Stadscommandant van Arnhem. In werkelijkheid was hij commandant van het gebied dat werd aangeduid als 642, waar ook de stad Arnhem deel van uitmaakte. De grootte van FK 642, vanuit personeel oogpunt gezien, was relatief klein. zo n organisatie bestond, volgens de officiële regels [KStN 2201] gewoonlijk uit: 7 officieren, 3 ambtenaren, 21 onderofficieren en 12 soldaten. Soms waren aan deze administratieve bevelsorganisaties veiligheids- of politieeenheden toegevoegd. Dat was nodig wanneer de veiligheidssituatie dat noodzakelijk maakte. Dit was vooral het geval aan het Oostfront, wanneer er tegen partisanen moest worden opgetreden. Het doel van de Feldkommandanturwas het veilig stellen van bevoorradingsroutes, depots, verkeersroutes, bescherming van vitale goederen en beveiliging van het achterland. Indien daarvoor geen troepen waren aangewezen, kon de staf van de Feldkommandantur daarvoor lokaal mannen rekruteren. In sommige publicaties wordt geschreven dat de FK 642 mogelijk beschikte over een of twee veiligheidspelotons, die op 17 september 1944 de Arnhemse brug bewaakten. Tot nu toe zijn daarover echter geen officiële rapporten gevonden, die dit zouden kunnen bevestigen of tegenspreken. 17 september 1944 Het 3 Parachutisten Bataljon onder bevel van Luitenant Kolonel Fitch, moest samen met een Troop van 6-ponder antitank kanonnen van een airlanding antitank battery, een sectie medische troepen van 16 Parachute Field Ambulance en ongeveer de helft van C Troop van 1 st Parachute Squadron RE, via de Utrechtseweg [de middelste opmarsroute met de codenaam 'Tiger') naar Arnhem oprukken om het 2 Parachutisten Bataljon te helpen met het veroveren en in handen houden van de verkeersbrug. Om ongeveer uur ontmoetten de voorste troepen van het 3 e Bataljon lichte tegenstand in de omgeving van Kievitsdel. De Duitsers die hier zaten behoorden tot de voorposten, die daar waren gevestigd door het SS-Panzergrenadier Ausbildungs und Ersatz Bataillon 16, onder bevel van SS-Sturmbannfuhrer Sepp Krafft. Deze voorposten moesten Kraffts bataljon waarschuwen wanneer er vijandelijke troepen in aantocht waren. Nadat deze voorposten vuurkontakt hadden gehad met de Britten, trokken ze zich snel terug naar hun hoofdverdedigingslinie. De voorste eenheden van het 3 Britse Bataljon Parachutisten hadden de opdracht 7 12

2 )t,. AIRBORNE MAGAZINE - SEPTEMBER/ DECEMBER 2015 zo snel mogelijk naar Arnhem op te rukken. Alleen als er sprake was van serieuze Duitse tegenstand moesten de Britten het gevecht aan gaan, anders moesten zij een omtrekkende beweging maken. Terwijl Krafft zich concentreerde op de vijandelijke troepenbewegingen westelijk en zuidwestelijk van zijn positie, arriveerde er vanuit zuidelijke richting tot zijn verrassing plotseling een Citroen 11CV Traction Avant stafauto. Het voertuig stopte op het terrein van Hotel Wolfheze. Uit de auto stapte generaal Kussin, die 55 Sturmbannfuhrer Krafft begroette. Volgens Kraffts rapport gaf de generaal hem de meest recente informatie over de geallieerde landingen en bracht hem op de hoogte van het feit dat het algemene bevel over het gebied nu de verantwoordelijheid was van het? 55 Panzer Korps. Vervolgens deed Kussin een beroep op Kraffts bataljon om maximaal uithoudingvermogen te tonen, waarna hij zich gereed maakt om via dezelfde route als hij gekomen was, terug te keren. Krafft maakte zich zorgen over de generaal, gezien de rapporten die hij had ontvangen over zuidelijk van zijn positie opererende vijandelijke eenheden. Generaal Kussin verzekerde hem echter, dat hij één van Kraffts bewakingsposten langs de weg Arnhem-Wageningen had bezocht en dat daar alles veilig was. Ondanks het feit dat Krafft nog een laatste tegenwerping maakte, gebaseerd op de nieuwste rapporten, en daarom voorstelde een andere route te nemen, liet de generaal zich niet afschrikken. Vol ongeloof zag Krafft de Citroen stafauto met generaal Kussin en zijn passagiers wegrijden in zuidelijke richting, naar de plaats waar de Wolfhezerweg uitkomt op de Utrechtseweg. "Het peloton was uitgekozen om de opmars van het 3 Parachutisten Bataljon naar Arnhem te leiden. Gedurende de eerste twee uur schoten we goed op als verkenners voor de hoofdgroep. Toen we de verdedigingslinie van Krafft oostelijk van Wolfheze bereikten, verscheen er bij een wegafslag plotseling een Duitse Citroen stafauto tussen de posities van het peloton. Onze eenheid opende het vuur met geweren en stenguns, waarbij alle inzittenden werden gedood. Er werd zo intensief gevuurd dat zowel de auto als de inzittenden werden doorzeefd met kogels. Het schieten stopte pas nadat Cleminson daartoe het bevel had gegeven. Dit voorval vormde voor het de mannen van het peloton een enorme opsteker: Cleminson ontdekte pas na de oorlog dat zijn mannen generaal Friedrich Kussin hadden gedood, die na een bezoek aan Krafft zo onverstandig was geweest te besluiten terug te keren naar zijn hoofdkwartier in Arnhem." Vastgelegd op foto en film Het resultaat van deze hinderlaag werd later op beeld vastgelegd. Sergeant Dennis Smith en Sergeant Gordon Walker van No.5 AFPU [Army Film and Photographic Unit) namen drie foto's en wat filmbeelden van de doorzeefde auto. Die stond, toen Smith en Walker later arriveerden, nog steeds midden op de weg bij de afslag van de Wolfhezerweg, met de gesneuvelde inzittenden er nog in. Terwijl Smith aan de passagierskant van de auto stond nam zijn eerste foto [Smith, Foto 1 - film 2, foto 4] van generaal Kussin, die in zijn stoel verschillende keren was geraakt. Op dezelfde foto is te zien dat het lichaam van de chauffeur, de 42-jaar oude soldaat Josef Willeke, in de auto opzij was gezakt met zijn pet nog op zijn hoofd. Krafft schrijft in zijn rapport een korte mededeling over wat er volgde, nadat dat Kussin in zijn auto was vertrokken in de richting van de vijand. Die luidt: "Een paar minuten later horen we een salvo van een machinegeweer en verliezen we een moedige soldaat en zijn drie metgezellen. Hij is vast en zeker de eerste Duitse gesneuvelde in de gevechten die nu beginnen... Het machinegeweersalvo om uur, kwam van de voorste troepen van het 3 Parachutisten Bataljon, die het krijspunt bij de Wolfhezerweg passeerden. Mannen van het 5 peloton van B compagnie, onder bevel van Luitenant James Cleminson zagen dat het voertuig met grote snelheid van links kwam en zij openden het vuur. De schoten hadden het gewenste effect, de auto kwam tot stilstand en de inzittenden waren gedood. Na de oorlog gaf één man van het peloton een wat gedetailleerdere beschrijving dan Krafft over wat er op het kruispunt gebeurde met Kussins auto: De eerste foto die fotograaf Smith maakte. nadat hij bij. de Duitse stafauto was gearriveerd. toont de dode Genera/major Kussin, voorin op de pasagiersstoe/. Naast hem chauffeur Josef WiUeke. (Foto Dennis Smith, AFPU, collectie IWM, Londen} Om de een of andere reden besloot Smith of iemand anders de lichamen van Kussin en Willeke uit hun stoelen te halen om de volgende twee foto's te maken. [Overigens had de Nederlandse Commando Luitenant Maarten Knotten belt al op 17 september de rangon-

3 AIRBORNE MAGAZINE - SEPTEMBER / DECEMBER d e rsc h e i d i n g steke n s va n Kuss i n s kraag g e ha a ld e n Lance Corpora/ Wice va n No. 4 5ection, 1 st Airborne Provost Company, h a d o p 1 8 se pte m b e r d e sc h o u d e re m b le m e nverwijd e rd ). S m i t h e n Wa lker z u llen o n g etwijfeld ve rbaasd zij n g eweest ove r h o e Kuss i n er u it za g, nadat deze u it d e a uto was g et rokke n. M a a r a l s n e l wa s het voo r h e n d u i d e lij k d a t d e besc h i et i n g zo hevig en n a uwkeu ri g was g eweest, dat één kogel in de l i n ke rwa n g va n K u ss i n was g e d ro n g e n e n e r aan de achte rka nt va n z ij n hoofd was u it g e ko m e n, waa rd o o r het lee k a ls of h ij was g esca lpeerd, t o e n h ij u it d e a uto was getro k ke n. S m i t h fotog ra fe e rd e d i e situatie! S m i t h - f i l m 2, foto 5 ] ; e e n ' be ru c hte foto, d i e later h o n d e r d e n kere n werd g e p u b liceerd. i s h e t h e e l j a m m e r i s d a t S m ith g e e n foto 's maa kte va n d e a n d e re passa g i e rs, d i e a chteri n d e a uto zate n. Als h ij dat we l h a d g e d a a n, d a n was de vra a g, d i e vee l o n d e rzoekers d e a fg e lo p e n 70 j a a r h eeft bezig g e h o u d e n, a l j a re n g e le d e n beantwoo rd. D i e vra a g was : wi e zate n e r verd e r i n d e a uto? Zoals gezegd i s het aantal i nzitte n d e n va n d e Kussins auto a ltijd e e n twi stp u nt g eweest, waa rb ij a l lerle i b ro n n e n we rd e n g e b ru i kt, waa r i n ve rs c h i lle n d e aa nta llen we rd e n g e n o e m d. H et me este p u blicaties noemden drie i nzitte n d e n : Genera/major Kuss i n, Ge treiter Wi lleke en de 44-j a a r o u d e Unterofficier (5on derführer/ M a x Koster, d ie i n Arn h e m was g e b o re n. D a a r teg e n ove r sta a n versch i llen d e ooggetu i g eve rsla gen die m e l d e n dat er v ier m a n n e n in d e a uto zate n. Waa ro m s p ra ke n d eze a a nta lle n elka a r tegen e n a ls e r e e n vi e rd e p e rsoon was g eweest, waa ro m weten we d a n zijn n a a m n iet? E r zaten in i e d e r g eva l d ri e m a n n e n in d e a uto, d i e we rd e n g ed o o d e n d i e sa m e n zij n b e g rave n. Dit wo rdt b evest i g d d o o r een ra p p o rt dat we rd g e s c h reve n d o o r the Reverend Captain George Pare M/0 va n d e 1 st Wing, Glider Pilot Regiment A.A. C. H ij sch rijft : Nadat de beide dode mannen voorin de auto naar buiten zijn getrokken, fotografeert Smith eerst Genera/major Kussin {Smilh foto 2. Deze is niet b11 dit artikel afgebeeld/ en vervolgens aan de andere kant van de auto chauffeur Josef Willeke (Smith, foto 3/. Die ligt buiten de auto met op zijn lichaam een Nederlandse karabijn Model (Foto: Dennis Smith, AFPU, collectie IWM, Londen) Ve rvolgens liep S m i t h n a a r d e a nd e re kant va n de a uto, waa r h ij een foto n a m va n d e c h a uffe u r; Getreiter J osef Wi lleke (Smi th foto 2 - f i lm 2, foto 6 1. D i e we rd waa rsc h ij n lij k e n i g s zi n s geënsceneerd. Wi lleke was u it de a uto getrokken en er wa s een N e d e rla n d se ka ra b ij n M o d e l ove r zij n l i c h a a m g e le g d, o m de i n d ru k te we kken dat de c h a u ffeu r z ij n g ewee r g e reed had wil len m a ke n o m terug te sch i ete n. In we rkelij k h e i d had Willeke geen sch ij n va n kans g e h a d, omdat d e m a n n e n va n N o. 5 Peloto n va n h e t J e Pa ra c h u t i sten Batalj o n de s n e l rij d e n d e a u t o h a d d e n do o rzeefd met g e noeg kog e ls o m a lle i n zitte n de n te d o d e n. Nu teru g kij ke n d "Op zeker moment vroeg Mr. Harlow [the Reverend Major Albert Harlow D.S. O., M/D of HQ 2 1 st Airborne Division] mij om een Duitse generaal te begraven, wiens lichaam nog uit een auto hing. Hij was gesneuveld onge veer een halve kilometer verderop, op de weg naar Wolf heze. Duitse krijgsgevangenen zouden zorgen voor het graafwerk. Een zweefvliegtuigpiloot bracht twee jonge 55 soldaten, 1 7 en 18 jaar oud, die beiden camouflagejas sen droegen. Ze klommen op de motorkap van een Jeep en die vertrok. Het lichaam van de Duitse generaal was behoorlijk geraakt en bij hem lagen de lichamen van zijn batman en zijn tolk. Zijn auto was die zondag in een hinderlaag gereden en doorzeefd met kogels De twee Nazi's begonnen met graven van kuilen langs de weg. Ik besloot dat ze een gemeenschappelijke begrafenis zouden krijgen. " Echter, zoa ls e e rd e r i n d it a rt i ke l besc h reve n, n o e m d e 55-5turmbannführer Krafft i n zij n ra p p o rt h et verlies va n een d a p pere soldaat! Kuss i n ] en d ri e metgezelle n, t o e n d e a uto werd beschote n. Z o u Krafft z i c h h e b b e n ve rg i st i n h e t a a nta l m a n n e n i n d e a uto o m d at h ij d o o r d e g evechtsomsta n d i g h e d e n o n d e r d r u k sto n d? Wat i n i e d e r g eva l zeker is, i s d a t e e n aa ntal o o g g et u i g e n va n b e i d e ka nten Kra ffts ve rslag o n d e rsch rijft. (wordt vervolgd/ Vertaling: Robert Voskuil

4 ),. AIRBORNE MAGAZINE - SEPTEMBER/ DECEMBER 2015 derscheidingstekens van Kussins kraag gehaald en Lance Corpora/ Wice van No. 4 5ection, 1 st Airborne Provost Company, had op 18 september de schouderemblemenverwijderdl. Smith en Walker zullen ongetwijfeld verbaasd zijn geweest over hoe Kussin er uit zag, nadat deze uit de auto was getrokken. Maar al snel was het voor hen duidelijk dat de beschieting zo hevig en nauwkeurig was geweest, dat één kogel in de linkerwang van Kussin was gedrongen en er aan de achterkant van zijn hoofd was uitgekomen, waardoor het leek als of hij was gescalpeerd, toen hij uit de auto was getrokken. Smith fotografeerde die situatie [Smith - film 2, foto 5]; een 'beruchte foto, die later honderden keren werd gepubliceerd. is het heel jammer is dat Smith geen foto's maakte van de andere passagiers, die achterin de auto zaten. Als hij dat wel had gedaan, dan was de vraag, die veel onderzoekers de afgelopen 70 jaar heeft bezig gehouden, al jaren geleden bea ntwoord. Die vraag was: wie zaten er verdér in de auto? Zoals gezegd îṣ het aantal inzittenden van de Kussins auto altijd een twistpunt geweest, waarbij allerlei bronnen werden gebruikt, waarin verschillende aantallen werden genoemd. Het meeste publicaties noemden drie inzittenden: Generalmajor Kussin, Gefreiter Willeke en de 44-jaar oude Unterofficier {5onderführer} Max Koster, die in Arnhem was geboren. Daar tegenover staan verschillende ooggetuigeverslagen die melden dat er vier mannen in de auto zaten. Waarom spraken deze aantallen elkaar tegen en als er een vierde persoon was geweest, waarom weten we dan zijn naam niet? Er zaten in ieder geval drie mannen in de auto, die werden gedood en die samen zijn begraven. Dit wordt bevestigd door een ra pport dat werd geschreven door the Reverend Captain George Pare fv1/d van de 1 st Wing, Glider Pilot Regiment A.A.C. Hij schrijft:,.,., 1,.,, ',,., '""' ' ' I' ''' 1, 1 ' " Nadat de beide dode mannen voorin de auto naar buiten zijn getrokken, fotog,afeerl Srnith eerstgeneralnîa}or J<ussin (Srnith foto 2: Deze.is nie,t biï dit a,tikel afgebeeld/ en vervolgéï;s aan de alidëre A.ant' van de auto chauffeur Josef Willeke {Smith, foto Jl. pie /1gtbuiten de.auto met op zijn lichaam een Nederlandse karabijn Model 1895:.. {Foto: Dennis Smith, Af PU; collectie!wfvf, Londen] '" Vervolgens liep Smith naar de andere kant van de auto, waar hij een foto nam van, de chauffëur, Getreiter..' Josef Willeke [Smith foto 2.,., film 2, foto 61. Die werd waarschijnlijk enigszins geënsceneerd, Willeke was uit de auto getrokken en er was een Nederlandse karabijn, Model 1895 over zijn lichaam gelegd i Öm de indruk te wekken dat de chauffeur zijn geweer gereed had willen maken om terug te schieten: In werkelijkheid had Willeke geen schijn van kans gehad, omdat de mannen van No. 5 Peloton van het 3 e Parachutisten Bataljon de snel rijdende auto hadden doorzeefd met genoeg kogels om alle inzittenden te doden. Nu terugkijkend,. ¼" ' "Op zeker moment vroeg fvtr. Harlow [the Reverend Major Albert Harlow D.S. O., fv1/d of HQ 21 st Airborne Division] mij om een Duitse generaal te begraven, wiens lichaam nog uit een auto hing. Hij was gesneuveld ongeveer een halve kilometer verderop, op de weg naar Wolfheze. Duitse krijgsgevangenen zouden zorgen voor het graafwerk; Een zweefvliegtuig piloot bracht twee jonge 55 soldaten, 17 en.18 jaar. oud, die beiden camouflagejassen droegen. Ze klommen op de motorkap van een Jeep en die vertrok. Het lichaam van de Duitse generaal was behoorlijk geraakt en bij hem lagen de lichamen van zijn batman en zijn tolk. Zijn auto was die zondag in een hinderlaag gereden en doorzeefd met kogels... De twee Nazis begonnen met graven van kuilen langs de weg. Ik besloot dat ze een geme,enschappelijke begrafenis zouden krijgen. " Echter, zoals eerder in dit artikel beschreven, noemde SS-SturmbannfUhrer Krqfft jn zijn rapport het verlies van een dappere soldaat!kussin] en drie metgezellen, toen dè auto werd beschoten. Zou Krafft zich hebben vergist in het aantal mann'en in de auto omdat hij door de gevechtsomstandigheden onder druk stond? Wat în ieder geval ze.ke[ is, is dat een aantal ooggétuigen van beide kanten Kr,:iffts verslag onderschrijft....,, {wordt vervolgd} Vertaling: Robert Voskui{ 1I: ' ' ' '

5 MINISTORY 123 DE DOOD VAN EEN DUITSE GENERAAL TIJDENS DE SLAG OM ARNHEM (DEEL 2) Scott Revell Ooggetuigen van beide kanten onderschrijven Kraffts verslag, waarin wordt gesproken over vier mannen in de auto. Staff Sergeant John Oliver McGeough, een gliderpilot bij c Squadron, No.2 Wing schreef: 'De volgende ochtend (/vlaandag 18 september 1944} trokken we verder richting Oosterbeek en bij de splitsing Utrechtseweg-Wolfhezerweg zag ik de eerste Duitse gesneuvelden. Een stafauto (een gecamoufleerde Citroen} was uit de Wolfhezerweg gekomen en beschoten door mannen van het 2" D. vervolg Parachutisten Bataljon (bedoeld wordt het 3 e 17,09,44 Parachutisten Bataljon} om ongeveer uur op zondagmiddag. Generaal Kussin, de Duitse veldcommandant in Arnhem en drie anderen in de auto waren op verkenning en hadden de pech dat ze werden opgemerkt door de parachutisten. " 5. A R H ] E?.1, vervol6 In een rapport dat op 19 september 1944 werd geschreven door majoor H.P. Maguire van de lntelligence Cel/ van het hoofdkwartier van de 1 s t Airborne Divisie staat: "Vier - doorzeefde lichamen gevonden in een stafauto op kruispunt [ kaartcoordinaten ) op de 18 e ; bleken te zijn generaal Kussin, zijn batman, zijn chauffeur en zijn tolk, allemaal van de Feldkommandantur in Arnhem". Er mag zeker enige waarheid worden gehecht aan dit rapport, dat werd geschreven direct na afloop va n de gebeurtenis door iemand die grondige kennis had van de situatie. Ook Duitse bronnen bevestigen dat er op 17 september 1944 vier mannen in de auto zaten. Tijdens een ondervraging van de voormalige Hohere SS-und Polizieführer in den Niederlande en Waffen-SS Genera/ Hanns Albin Rauter op 6 mei 1946 in de gevangenis in Scheveningen, vèklaarde hij dat hij op de 3 dag [19 september] de graven van Kussin en zijn drie metgezellen had bezocht. Daarmee bevestigde hij dat er dus vier militairen in de auto zaten. Er zijn andere ooggetuigeverslagen die dit ook bevestigen, zoals die van Flight Lieutenant Albert Williams en Luitenant M.J. Knotten belt. Zelfs in de War Diaryvan het 3 Parachutisten Bataljon staat: "Duitse stafauto met vier inzittenden vernietigd". Met zoveel ooggetuigeverslagen waarin wordt gemeld dat er vier personen in de auto zaten, moet de vraag - General-Ma jor Fr. Kussin (gedood op Utrechtseweg bij Oosterbeek, samen met zijn oppasser en tolk 1 Gefr. Josef Wi lleke -en 1 Uffz riîax Ko ester (afko:nstig ui t Hi lversum) 1 SS Gren.Lw,rTDL Jelle van der Beek Wi llemskazerne 1 Flioger werft Vrijland 3 RAD St e lling-zuid 3 onbekenden (vermoedelijk RAD ) " " 1? 1 Klff 1 ss 1 SS "DEBICA" 1 Kr.1 1 Lu1,a Bau 1 Gren 1 12/FR.92 1 KM 2? 2? 1 Jfachschub Kp,< 1 Uffz Wilhelm Ha.upt (LUWA? ).X: 1 Luwa Hermann Göttmann we st-end tuin GZ " " " =Vrijland " MG tl St elling- Zuid MG Pagina uit het rapport van Jan Hey (collectie auteur] worden beantwoord waarom in het merendeel van de publicaties wordt gesproken over drie inzittenden. Wa nneer je een bezoek brengt aan de immens grote 'Ysselsteyn Duitse Militaire Begraafplaats' kan je wandelen tussen de rijen van duizenden Duitse graven uit de Tweede Wereldoorlog. In Block 'BL'., rij 6, vind je naast elkaar drie militairen in de graven 143, 144 en 145. Dit zijn de graven van Genera/major Friedrich Kussin, Getreiter Josef Willeke and Unteroffizier Max Köster. Wa nneer er een vierde persoon in de auto had gezeten, dan zou je verwachten dat die zou zijn begraven in graf 146. Echter, dit graf behoort aan een Duitse Hauptmann, die werd gedood in januari Zouden er dan toch drie man in de auto hebben gezeten? 11

6 AIRBORNE MAGAZI N E - JAN UARI / MEI Deze a a n n a m e we rd ve rste rkt n a a r a a n le i d i n g va n het fa ntastische we rk dat j a re n la n g we rd g e d a a n d o o r J a n H ey. J a n beste e dd e j a re n a a n het o n d e rzoek n a a r d e oors p ro n ke lij ke lo katies va n veld g rave n e n b racht ze i n kaa rt. Soms was e r s p ra ke va n we l d ri e a chter ee nvo lg e n d e lo katies, voordat een stoffelij k ove rsc h ot e i n d e lij k z ij n laatste rust p laats kreeg op Ysse lsteyn. Wa n n e e r je het orig i n e le ra p p o rt ove r D u itse g e s n e u ve ld e n d o o rwe rkt, ka n j e i n d e sect i e G e ld e rla n d ' een notitie vi n d e n va n J a n H ey ove r d e m i lita i re n slachtof fe rs d i e o p 1 7 septe m b e r s n e uveld e n. Zoa ls j e ka n z i e n i n f i g u u r 4, i s d e eerste aa nteke n i n g voo r 1 7 septe m b e r d i e ove r Genera/major Frie d ri c h Kuss i n. Ac hter z ij n naam staat t u ssen h a a kj e s : "Gedood o p d e Utrechtseweg i n O oste rbeek, sa m e n m et z ij n c h a uffe u r e n z ij n tolk ". D a a ro n d e r sta a n o p m e rk i n g e n ove r Gefreiter Wille ke e n Unteroffizier Max Koster ( u i t H i lve rs u m [moet z ij n Arn h e m ] ]. De vo lg e n d e aanteke n i n g gaat over e e n N e d e rla ndse SS soldaat (Jelle va n der Beek]. die o p 1 7 septe m b e r o m kwa m b ij het b o m b a rd e m e n t va n de Willemska zerne i n Arn h e m. D e i nformatie uit Jan H ey's ra p p o rt, g e co m b i neerd met het feit dat e r o p Ysselsteyn m a a r d ri e g rave n (alle m a a l met naa m e n a lle m a a l g e s n e u ve ld o p 1 7 septe m b e r 1 944] o p e e n rij l i g g e n, h a d tot g evolg dat o n d e rzoekers en sch rijve rs, i n cl u s ief i kzelf, in h u n p u b licaties m e ld i n g m a a kt e n va n slechts d ri e i nz itte n d e n i n d e a uto. D i t o n d a n ks h e t fe it d a t e r i n versch i lle n d e b ro n n e n wo rdt g e s p roken ove r vi e r i nzitte n d e n. H e t m issende stu k va n de puzzel De ve rwa rri n g ove r het aantal i nzitte nd e n in de a uto was voorbij in j u li , toen e e n o nweerle g b a a r stu k b ewijs tevo o rschij n kwa m, n ota b e n e via ebay, waa rd oor e i n d e lij k kon word e n vastg esteld hoevee l passa g i e rs e r i n d e a uto zate n. D i t bewijsst u kwas een Sterbebild ( b i d p rentj e ] va n een soldaat d i e op 1 7 septe m b e r was gesne uveld (zie afbeeld i n g 5 ]. H et b i d p re n tj e was voo r d e 44 jaa r o u d e Unteroffizier Wi lli H a u pt u it M u lh e i m, D u itsla n d. Te rwij l o p de m eeste D u itse b i d p rentjes u it d i e tijd e n i g e deta i ls sta a n over h u n m i lita i re ca rri e re, o n d e rsch e i d i n g e n e n p laats va n s n e uve le n, geeft d i t exe m p la a r o n s extra i nformatie, tot a a n het aantal i nzitte n d e n va n d e a uto toe. D a a r mee werd het raadsel na 70 jaa r o p g e lost. H et is b ijzo n d e r dat dit b i d p rentj e i nfo rmati e bevat over d e g e b e u rte n i ssen ron d zij n d o o d. De te kst l u i d t : 'Vnteroffizier Willi Haupt werd geboren o p in Mühlheim-Ruhr. Op 1 7 september trouwde hij met Anni Bogt en God schonk hen een zoon. Sinds diende hij in het leger. Hij werd gewaardeerd door zowel zijn kameraden.als door zijn meerderen. Hij stond bij zijn kamraden bekend om zijn plezierige en opgewekte aard. Uiteindelijk sneuvelde hij in Arnhem. Op 1 7 septem ber (zijntrouwdag} vergezelden hij en twee andere 12 kameraden zijn com,:nanderend generaal op een verken ningsmissie. Hij zou niet terugkeren van deze tocht. Hij werd dodelijk getroffen door een kogel. Kameraden van hem slaag den er in om zijn lichaam te bergen en begroeven hem vervolgens samen met de generaal en de beide andere militairen op de militaire begraafplaats in Arnhem. " Het bidprentje van Willi Haupt {collectie auteur} E i n delij k b estaat er g e e n ve rwa rri n g meer ove r het a a nta l i nzitte n d e n -we weten nu zeker dat het er vier wa re n. Maar waa ro m was het n o d i g o m een b i d p re n tje te vi n d e n 70 j a a r n a dato o m d it vast te stelle n, j u ist o m d at h et b i d p rentj e a a n geeft dat d e vier m i lita i re n sa m e n we rd e n b e g rave n? H et p ro b le e m is dat d i t laatste n i et waa r i s! H o ewel Genera/major Kuss i n, d e Unteroffizieren H a u pt e n Koste r e n Gefreiter Willeke a l le m a a l tegelij k we rd en gedood o p d e kru is p u nt va n d e Utrechtseweg - Wolf hezerweg, werde n ze om de e e n of a n d e re red e n n i et

7 AIRBORNE MAGAZINE - JANUARI/ MEI 2016 samen begraven in Ysselsteyn. Wanneer we terugkijken weten we dat the Reverend Captain George Pare drie Duitse militairen uit de auto begroef, maar waarom niet de vierde? Waarom werd de Unteroffizier Haupt niet begraven in de veldgraven langs de weg, zoals de drie anderen? Ik denk dat het antwoord op deze vraag nooit bekend zal worden. Misschien was hij al eerder begraven door een Britse soldaat, of was er een andere reden. Zou Pare een fout hebben gemaakt in zijn dagboek, dat hij na de slag schreef? Hoe dan ook, we weten dat alle vier militairen tijdens of na de slag werden herbegraven op het Heldenfriedhof Zypendaal in Arnhem. Drie werden naast elkaar begraven in de graven 495, 496 en 497, maar Haupt werd apart begraven in graf nummer 382. Maar waarom werden Haupt en de drie anderen niet bij elkaar begraven op Zypendaal? Een logisch antwoord op deze vraag werd gegeven door Hans Timmerman. Hans heeft het onderzoek voortgezet, dat Jan Heij deed naar de Duitse gesneuvelden van de Slag om Arnhem. Zijn onderzoek bracht aan het licht dat het graf met het nummer 382 al bestond voor de Slag om Arnhem, maar dat het niet was gebruikt - het was dus een lege plaats. Hans gelooft dat Haupt een van de eerste Duitse gesneuvelden was van de Slag om Arnhem en dat hij werd begraven in dit bestaande, nog lege graf op de Heldenfriedhof Zypendaal. Toen er tijdens de strijd meer Duitsers sneuvelden, werden die tijdens of na de Slag om Arnhem begraven of her-begraven op Zypendaal in nieuwe graven. Overigens werden niet alle Duitse gesneuvelden die een veldgraf hadden direct overgebracht naar Zypendaal. Maar de Duitsers dachten er niet over om een Duitse generaal te laten liggen in een veldgraf langs een weg. Kussin en twee van zijn metgezellen werden samen her-begraven op Zypendaal, op ongeveer 30 meter van Haupt. Uiteindelijk werden in 1948 alle vier militairen overgebracht naar hun laatste rustplaats op Yssesteyn, waar drie rusten in Blok 'BL.: en één in Blok 'M'. Familienaam: Naam: Rang: Geboortedatum: Geboorteplaats: Overlijdensdatum: Plaats van overlijden: Eenheid: Identiteitsplaatje: Graf op Zypendaal: Graf op Ysselsteyn: Familienaam: Naam: Rang: Geboortedatum: Kussin Friedrich Generalmajor Aurich, Duitsland Oosterbeek Stab. P #495 BL Willeke Josef soldaat Geboorteplaats: Datum van overlijden: Plaats van overlijden: Eenheid: 1 d entite itsplaatje: Graf Zypendaal: Grave Ysselsteyn: Familienaam: Naam Rang: Geboortedatum: Geboorteplaats: Datum van overlijden: Plaats van overlijden: Eenheid: Identiteitsplaatje: Graf Zypendaal Graf Ysselsteyn: Familienaam Naam: Rang: Geboortedatum: Geboorteplaats: Datum van overlijden: Plaats van overlijden: Eenheid: Identiteitsplaatje: Graf Zypendaal: Graf Ysselsteyn: Atteln, Duitsland Oosterbeek St.Abt. Kf. EuA.Abt #496 BL Köster Max Onderofficier Arnhem, Nederland Oosterbeek 1,Br.Bau.E.Btl #497 BL Haupt Wilhelm Unteroffizier Mühlheim, Duitsland Oosterbeek Gr.Kw.Kol.f. Betr.25. #382 M Een bijzonder aspect van dit verhaal is dat de naam van Unteroffizier Haupt niet pas 'plotseling bekend werd toen in 2014 het bidprentje tevoorschijn kwam. De naam was al jaren bekend bij onderzoekers en kwam voor op verlieslijsten en lijsten van gesneuvelden die begraven waren. Waarom kwam niemand op het idee dat Willi Haupt mogelijk de vierde inzittende van de auto was geweest? De meest waarschijnlijke reden is dat hij altijd is weggelaten als de vierde inzittende, als gevolg van een aantekening die Jan Heij had gezet bij Haupts naam op één van zijn eerste verlieslijsten. Wanneer je kijkt naar figuur 4, dan zie je dat Unteroffizier Haupt's naam staat als de tweede van onderen, maar mèt de aantekening "[LUWA?)" er achter. Om de een of andere reden duidde Jan Hey deze Duitse soldaat als een lid van de Luftwaffe en kwam daarom nooit op het idee dat hij een inzittende kon zijn geweest van een auto met militairen van het leger. Verder onderzoek is nog nodig om zeker te zijn dat hij bij de Luftwaffe behoorde, maar als dit zo is, is het begrijpelijk dat onderzoekers in het verleden Haupt niet in verband hebben gebracht met de staf van legerofficier Kussin en zeker niet als inzittende van Kussins auto op 17 september

8 1-- AIRBORNE MAGAZINE - JANUARI / MEI E i n d e lij k h e b b e n we n u het d ef i n itieve bewijs ove rwi e e r i n d e a uto zaten o p d i e n o o d lott i g e d a g. O mdat het nooit we rd betwist, h e b b e n wij a ls o n d e rzoe kers va n de Slag o m Arn h e m a ltijd a a n g e n o m e n dat e r o p 1 7 septe m b e r d ri e m a n i n d e betreffe n d e a uto zate n. M a a r n u weten we zeker d a t e r vi e rwa re n, waa ro n d e r Willi H a u pt, d i e hoog stwa a rsc h ij n lij k b ij d e Luftwaffe b e h oo rd e. Het graf van Willi Haupt op de begraafplaats,n Yss e lstein (foto collectie auteur} Dankwoord D i t g e d eta i lleerd e ve rhaa l kon a llee n wo rd e n ge s c h reve n d a n kz ij d e h u lp e n d e b ij d ra g e n va n een aa nta l mensen. In wi lle ke u ri g e vo lg o rd e zou i k wi lle n beda n ke n : Lu u k B u ist, B o b Ge rritse n, Geert Maasse n, To m Ti m m e rma ns w [ ww. battledetective. co m ]. J o h a n va n D o o r n, R ob ert Vosku i l e n H a n s T i m m e rm a n voo r h u n h u lp e n i nfo rmatie, d i e i k ko n g e b ru i ke n voo r het sch rijve n va n d eze m i n i sto ry. Een speciaal woo rd va n d a n k is voo r d e h e laas o n la n g s ove rle d e n B a rt Leyte. H ij kwa m met h et m i ss e n d e p u zzelst u k : het b i d p re n tj e va n Unteroffizier Willi H a u pt. Z o n d e r d e ze ove rlij d e n s kaa rt zo u d e n d e d i sc u ssies ove r h et aantal i nz itte n d e n i n Kuss i n s a uto tot o p d e d a g va n va n d a a g zij n d o o rg e g aa n. B ronnen G e p u b liceerd C a m pbell, 0., [ ]. Nederlandsche Commando 's bij Arnhem. Lo n d o n : Lo n d ense Vrij N e d e rla n d [ 0 7 Oct 1 944) Gelders Arc h ief Vro e m e n Co llect i o n, M i d d le b rook, M. [ 1 994]. Arnhem 1 944: The Airborne Battle. Lo n d o n : Vi k i n g. Revell, S., C h e rry, N., Ge rritse n, B. [ ). Arnhem A Few Vita/ Hours. R e n k u m : S i g m o n d P u b l i s h i n g. Williams, FLT A., [ n. d. l. The Glory that was Arnhem: How we gat the news out. Lo n d o n : RAF Fie ld Press C e n s o r, P u b l i c Relat i o n s Tea m, 1 st Airborne D ivis i o n. N i et g e p u b liceerd H ey, J. [ n. d. l. D o c u m e ntatie D u itse g rave n i n N e d e rla n d t ij d e n s d e Tweede We reldoorlog M a cq u i re, H. P. MAJ, R e p o rt on O p e ration ' M a rket ', Ge ld e rs Arc h ief [ R E N A ). NARA: Pers o n a l f i le - G e n e ra lmaj o r Fri e d ri c h Kuss i n Pa re, Corneli u s Rya n Co llect i o n Wa r D i a ry 3 rd Batta l i o n, 1 st Pa ra c h ute Reg i m e nt P R O Kew [WO ]. We bsites htt p ://g o m otors. net http ://www. strij d b ewijs. n l htt p ://www. w i m. o rg. u k/ http ://www. battled etective. c o m/i n d ex. h t m l http ://www. d efe n d i n g a r n h e m. c o m (Vertaling: Robert Voskui/] 14