Een echte man komt thuis met honger, niet met bloemen.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Een echte man komt thuis met honger, niet met bloemen."

Transcriptie

1 Een echte man komt thuis met honger, niet met bloemen. Een onderzoek naar het gebruik van genderen in advertenties in hedendaagse Nederlandse lifestyle magazines B.C.R. Visser Juni 2014

2 Een echte man komt thuis met honger, niet met bloemen. Een onderzoek naar het gebruik van genderen in advertenties in hedendaagse Nederlandse lifestyle magazines Groningen, juni 2014 Masterscriptie in het kader van: Begeleider onderwijsinstelling: Communicatie en Informatiewetenschappen Faculteit der Letteren Rijksuniversiteit Groningen dr. E.F.A.J. Ensink Faculteit der Letteren Rijksuniversiteit Groningen 2 e begeleider onderwijsinstelling: dr. I.F. van der Sluis Faculteit der Letteren Rijksuniversiteit Groningen Auteur : Studentnummer: Adres: Telefoon: Ronald Visser S Riouwstraat 21a 9715 BT Groningen b.c.r.visser@student.rug.nl

3 Samenvatting Op sociaalcultureel vlak ondergaat onze samenleving voortdurend veel veranderingen. Voorbeelden van deze sociaalculturele veranderingen zien we terug in de opkomst van carrièrevrouwen en de drastisch veranderende rol van de man en vrouw binnen het gezin. Deze veranderingen hebben zich de laatste jaren sterk gemanifesteerd. Bedrijven proberen op deze veranderingen in te spelen door het ontwerp van reclameuitingen af te stemmen op de (veranderende) doelgroep(en). In dit onderzoek worden reclameuitingen in de vorm van advertenties uit hedendaagse Nederlandse lifestyle magazines centraal gesteld. De aandacht van de ontvanger van een advertentie moet in een split second worden gegrepen. Dit gebeurt regelmatig door middel van het afbeelden van personen waar men zich tot aangetrokken voelt. Vaak zijn dit beeldschone, overthetop volmaakte modellen die het ideaalbeeld van een man of vrouw verbeelden. Dit onderzoek legt de nadruk op de afgebeelde perso(o)n(en) in advertenties en er wordt bekeken hoe en op welke manier deze mannen en vrouwen worden afgebeeld. Hierbij spelen genderstereotyperende kenmerken een belangrijke rol. Onder gender verstaan we de sociaalculturele invulling van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Dit onderzoek betreft een replicatieonderzoek van Heyden uit Zij heeft acht jaar geleden een soortgelijk onderzoek uitgevoerd. Heyden heeft destijds advertenties uit hedendaagse Nederlandse lifestyle magazines genomen. Voor mijn onderzoek heb ik dit ook gedaan. Het is interessant om nu, bijna acht jaar na het onderzoek van Heyden, te kijken of adverteerders anders zijn gaan adverteren door de sociaalculturele veranderingen in de maatschappij. Om dit te onderzoeken is de volgende vraagstelling geformuleerd: Op welke wijze worden mannen en vrouwen afgebeeld in hedendaagse advertenties van Nederlandse lifestyle magazines? Er zijn 147 bruikbare advertenties gefilterd uit een totale dataset van 390 advertenties. Op 63 advertenties is alleen een man te zien, op 63 advertenties alleen een vrouw te zien en op 21 advertenties zijn een man én vrouw te zien. Deze advertenties zijn onderworpen aan een analysemodel dat een aantal karakteristieken van advertenties kan beoordelen en om kan zetten in meetbare resultaten

4 Het analysemodel van Goffman (1979) en Heyden (2007) vormen de basis van het onderhavige onderzoek. Elke advertentie in de dataset is beoordeeld op de volgende elementen: RiskTaking, Location, Movement, Relative Size, Ritualization of Subordination, Esthetics, Body Display, Function Ranking en Touch. Per element wordt bekeken of er sprake is van een stereotype weergave, een neutrale/gelijkwaardige weergave of een rolomkerende weergave van de afgebeelde perso(o)n(en). Het onderzoek heeft middels tellingen statistische gegevens opgeleverd, die met behulp van de Chikwadraattoets zijn berekend. Er werd verwacht dat mannen als individu altijd stereotype zouden worden afgebeeld. Dit is slechts het geval gebleken bij de helft van de elementen. Namelijk bij Location, Ritualization of Subordination, Esthetics en Body Display. De overige elementen waren overwegend neutraal van weergave. Er is nauwelijks sprake geweest van een rolomkerende weergave. Bij de vrouw als individu werd verwacht dat zij ook altijd stereotype zou worden afgebeeld op het gebied van houding en pose. Dit is alleen het geval gebleken bij het element Esthetics. Opvallend om te zien is dat er bij twee elementen overwegend sprake is van een rolomkerende weergave, namelijk bij Ritualization of Subordination en Body Display. De overige elementen worden gekenmerkt door hun neutrale weergave. Bij de vrouw als individu had dit voornamelijk te maken met het feit dat vrouwen veelal in close up worden afgebeeld. Wanneer een man en een vrouw gezamenlijk werden afgebeeld, werd verwacht dat de man altijd de dominantere positie binnen de advertentie zou innemen. Dit is het geval gebleken bij twee van de negen beoordeelde elementen. Namelijk bij de Location van de advertentie en bij het element Ritualization of Subordination. De overige elementen hadden voornamelijk een gelijkwaardige verdeling tussen de afgebeelde personen. In vergelijking met het onderzoek van Heyden acht jaar eerder zien we nauwelijks significante verschillen met betrekking tot de verbeelding van mannen en vrouwen in hedendaagse Nederlandse lifestyle magazines. De verschuivingen met betrekking tot de sociaalculturele veranderingen in de maatschappij en de veranderende rol van invulling van de man en vrouw zien we niet goed terug in deze dataset van advertenties.

5 Voorwoord Halleluja. Dat was het eerste woord die mij naar boven kwam toen ik te horen kreeg dat mijn masterscriptie voldeed aan de eisen die men voor het document gesteld had. De horrorverhalen van het schrijven van een masterscriptie had ik al tig keer gehoord, maar mij zou dat niet overkomen. Dit bleek toch iets anders uit te pakken. Na een lange, moeizame maar leerzame weg kan en mag ik dan toch uiteindelijk zeggen dat ik de titel Master of Arts heb. Voor u ligt mijn scriptie Een echte man komt thuis met honger, niet met bloemen waarin ik onderzoek heb gedaan naar het gebruik van genderspecifieke en in hedendaagse Nederlandse lifestyle magazines. Deze scriptie is geschreven ter afsluiting van de masteropleiding Communicatie en Informatiewetenschappen aan de Rijksuniversiteit in Groningen richting Communicatiekunde. Er zijn een aantal mensen die ik graag wil bedanken. Allereerst wil ik mijn ouders bedanken. Zij hebben mij in staat gesteld om de studieroute af te leggen, die ik heb genomen. Hierbij heb ik onvoorwaardelijke steun gekregen en zonder hen was mij dit niet gelukt. Heel veel dank daarvoor. Ook wil ik mijn zus en vrienden bedanken voor de tijd die zij hebben genomen om mij te helpen met het verbeteren van deze scriptie. Vanzelfsprekend wil ik mijn scriptiebegeleider dr. E.F.A.J. Ensink bedanken voor de vakkundige begeleiding en enthousiasmerende gesprekken. Daarnaast wil ik mijn directe omgeving bedanken die maandenlang mijn frustraties hebben moeten aanhoren met betrekking tot deze scriptie. Dank voor het luisterende oor, steun, afleiding en hulp wanneer ik dit nodig had.

6 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING AANLEIDING ONDERZOEKSVRAAG RELEVANTIE VAN HET ONDERZOEK MASSA & MARKETINGCOMMUNICATIE INLEIDING MASSA & MARKETINGCOMMUNICATIE RECLAME ADVERTENTIES IDEAALBEELDEN GENDER SEKSE & GENDER STEREOTYPERINGEN & GENDERSTEREOTYPERINGEN ONDERZOEK NAAR GENDERREPRESENTATIE INLEIDING FUNDAMENTEEL GENDERONDERZOEK DOOR GOFFMAN GENDERSTEREOTYPEN IN 'GLOSSY' TIJDSCHRIFTENADVERTENTIES DATA & METHODE HET ONDERZOEK DE ONDERZOEKSMETHODE WERKWIJZE DATAVERZAMELING OPERATIONALISATIE INDIVIDUEEL ANALYSEMODEL MAN EN VROUW OPERATIONALISATIE ELEMENTEN MAN ALS INDIVIDU OPERATIONALISATIE ELEMENTEN VROUW ALS INDIVIDU OPERATIONALISATIE ELEMENTEN MAN & VROUW GEZAMENLIJK VOORBEELDANALYSES... 67

7 6. RESULTATEN INLEIDING CHIKWADRAATTOETS RISKTAKING LOCATION MOVEMENT RELATIVE SIZE RITUALIZATION OF SUBORDINATION ESTHETICS BODY DISPLAY FUNCTION RANKING TOUCH CONCLUSIE & DISCUSSIE MAN ALS INDIVIDU VROUW ALS INDIVIDU MAN EN VROUW GEZAMENLIJK DISCUSSIE LITERATUUR & BRONNENLIJST BIJLAGE I ADVERTENTIES BIJLAGE II SCORELIJSTEN BIJLAGE III CHIKWADRAATTOETS BIJLAGE IIII TIJDSCHRIFTEN

8 1. Inleiding 1.1 Aanleiding In de Westerse samenleving valt het onderbewustzijn van een doorsnee consument dagelijks ten prooi aan weldoordachte en overwogen reclametechnieken. Overal waar men kijkt, wordt men geconfronteerd met reclameuitingen in verschillende vormen. Volgens Kakutani (1997) (in Hoeken, Hornikx & Hustinx, 2009, p. 62) wordt een gemiddelde volwassene aan drieduizend advertenties per dag blootgesteld. Dit kunnen traditionelere vormen zijn zoals de geprinte advertenties die u leest in tijdschriften of reclames die u ziet op televisie. Daarnaast kunnen het ook nieuwere vormen van adverteren betreffen die door middel van het internet gericht naar de consument worden gestuurd. Dit kan bijv. wanneer men een bepaalde website bezoekt. Dit onderzoek richt zich naar aanleiding van een eerder onderzoek van Ivanka Heyden uit 2007 op de wat traditionelere vorm van reclame maken, namelijk de geprinte advertenties uit hedendaagse Nederlandse tijdschriften. Franzen (1992) (in Hoeken, Hornikx & Hustinx, 2009, p. 62) zegt dat slechts de helft van de mensen een advertentie in een tijdschrift opmerkt en dat van die helft nog geen 1 op de 3 mensen daadwerkelijk iets van de advertentie leest. Dit gegeven zorgt ervoor dat adverteerders hun uiterste best moeten doen om op te vallen. Hier zijn verschillende methoden voor. Een veelgebruikte methode die we zien is het werken met afbeeldingen van mannelijke en vrouwelijke modellen die een ideaalbeeld van een man of vrouw laten zien. Deze methode wordt veelgebruikt omdat ontvangers van advertenties zich graag met de afgebeelde perso(o)n(en) willen identificeren. Adverteerders proberen met ideaalbeelden emoties op te roepen, af te wijken of te provoceren, om zo de aandacht van de ontvanger vast te pakken en vast te houden. Het lijkt wel alsof elke mannelijke en vrouwelijke model in deze advertenties zijn gezegend met een gespierd lijf, puntgave huid en weelderige haardos. Volgens Van Zoonen (1993, p. 8) worden deze ideaalbeelden van mannen en vrouwen in de reclamewereld op grote schaal geproduceerd en maken ze onvermijdelijk deel uit van onze samenleving. Communicatie & Informatiewetenschappen 1

9 De wijze waarop deze mannen en vrouwen worden afgebeeld in reclameboodschappen beïnvloedt in eerste instantie de manier waarop wij mannen en vrouwen in de maatschappij beoordelen, maar het beïnvloedt ook de verwachtingen die wij hebben van mannen en vrouwen, (Lindner 2004, p. 409). Deze verwachtingen hebben voornamelijk betrekking op de invulling van de maatschappelijke rolverdeling tussen man en vrouw. Het begrip gender staat bij dit soort toeschrijvingen aan een man of vrouw centraal. Gender is namelijk de sociaalculturele invulling die men geeft aan mannelijkheid en vrouwelijkheid, Lichthart (2002). Deze sociaalculturele invullingen van gender zijn vaak stereotype van aard. De vrouw wordt bijvoorbeeld vaak als huisvrouw of moeder, als passieve vrouw of als slachtoffer afgebeeld, Heyden (2007, p. 2). Ook heeft de vrouw vaak een onderdanige positie ten opzichte van de man, Litoselliti (2006, p. 95). Goffman (1977) zegt dat vrouwen vaak sensueel, passief, vaak mentaal afwezig, kleiner dan mannen en vaak in huiselijke situaties worden afgebeeld. De man wordt daarentegen veelal gevisualiseerd als serieus, stoer, heersend en superieur. Deze macht hoeft niet altijd in termen van fysieke kracht te worden gevisualiseerd. Zijn macht kan ook worden weerspiegeld in zijn rijkdom en zakelijk succes, MacKinnon (2003, p. 89). In dit onderzoek wordt er gekeken naar de dominante representatie van genderen in hedendaagse advertenties in Nederlandse lifestyle magazines. Aanleiding voor dit onderzoek is een eerder onderzoek dat in 2007 heeft plaatsgevonden. In 2007 heeft voormalig RUGstudente Ivanka Heyden onderzoek gedaan naar de dominante representatie van mannen en vrouwen in advertenties in Nederlandse lifestyle magazines. Zij heeft hier de nadruk gelegd op het sociale evenwicht tussen man en vrouw in de maatschappij. Om dit op een adequate manier te onderzoeken heeft zij een analysemodel ontwikkeld die een aantal representatiekenmerken voor de invulling van gender in tijdschriftadvertenties kan typeren. Deze representatiekenmerken kunnen stereotype, neutraal, maar ook rolomkerend van aard zijn. Deze karakteristieken zijn ontleend uit een eerder onderzoek van Lichthart (2002). Communicatie & Informatiewetenschappen 2

10 Heyden concludeert uit haar onderzoek dat vrouwen overwegend neutraal worden weergegeven en waar voorheen werd gedacht dat de man op een stereotype manier zou worden afgebeeld, blijkt ook hier dat hij op evenveel aspecten neutraal wordt afgebeeld, ook van rolomkering bleek nauwelijks sprake. Wanneer man én vrouw tegelijkertijd werden afgebeeld, werd er verwacht dat er sprake zou zijn van een stereotyperende weergave. Dit bleek echter alleen voor te komen wanneer advertenties zich op een bepaalde omgeving afspeelden, namelijk in een situatie buitenshuis, Heyden (2004, p. 83). Omdat we in een maatschappij leven die constant in beweging staat is er genoeg reden om nu, bijna acht jaren later na het onderzoek van Heyden, te kijken of er zich veranderingen hebben voorgedaan met betrekking tot het afbeelden van mannen en vrouwen in tijdschriftadvertenties. Door sociaalculturele veranderingen in de maatschappij, zoals de opkomst van carrièrevrouwen en de veranderende rol van de man en vrouw binnen het gezin, is het interessant om te kijken of advertenties in vergelijking, met het onderzoek van Heyden uit 2007, andere uitkomsten laat zien. Dit onderzoek zal, met enkele aanpassingen en wijzigingen, gebruikmaken van het analysemodel die Heyden in 2007 heeft ontwikkeld om haar corpus van advertenties destijds te analyseren. Mijn onderzoek is te typeren als een replicatieonderzoek. Het doel van dit onderzoek is om inzicht te verkrijgen in de ontwikkelingen die de adverteerders de laatste jaren hebben doorgemaakt met betrekking tot het afbeelden van mannen en vrouwen in hedendaagse Nederlandse tijdschriftadvertenties. Deze uitkomsten van dit onderzoek worden aan het einde van dit rapport vergeleken met de uitkomsten van Heyden uit Onderzoeksvraag De vraag die mij tijdens het lezen en bestuderen van verschillende onderzoeken heeft beziggehouden is de vraag of er tegenwoordig nog steeds gebruik wordt gemaakt van genderstereotype rolpatronen tussen de man en de vrouw. Om dit te onderzoeken is er een centrale vraagstelling geformuleerd. De centrale vraagstelling binnen dit onderzoek luidt: Communicatie & Informatiewetenschappen 3

11 Op welke wijze worden mannen en vrouwen afgebeeld in hedendaagse advertenties van Nederlandse lifestyle magazines? Om tot de beantwoording van deze vraag te komen wordt er gebruik gemaakt van het analysemodel en operationalisatie van Heyden (2007). Zo kunnen man en vrouwbeelden met elkaar worden vergeleken en kunnen we tot een adequate en degelijke beantwoording van centrale vraagstelling komen. In dit onderzoek wordt er ook gekeken of de invulling van man en vrouwrollen binnen advertenties in hedendaagse Nederlandse lifestyle magazines al dan wel, al dan niet is veranderd in vergelijking met het onderzoek van Heyden, acht jaren eerder. 1.3 Relevantie van het onderzoek De relevantie van mijn onderzoek is van sociaalwetenschappelijke aard. Dit onderzoek kan op wetenschappelijk niveau iets bijdragen omdat het hier een onderzoek betreft dat de wetenschappelijke kennis over dit onderwerp vergroot. Dit onderzoek is een replicatie van een onderzoek die acht jaren geleden heeft plaatsgevonden. In die acht jaren hebben er zich sociaalculturele ontwikkelingen voorgedaan op het gebied van man en vrouwbeelden die van invloed zijn geweest op de maatschappij. Zijn adverteerders beïnvloed door de sociaalculturele ontwikkelingen die de maatschappij de laatste jaren heeft doorgemaakt? Of worden zowel man als vrouw nog altijd stereotype neergezet in advertenties? Die vragen zullen aan het einde van dit onderzoek beantwoord kunnen worden. In dit onderzoek wordt bekeken hoe het man en vrouwbeeld in advertenties wordt weergegeven. In het tweede, derde en vierde hoofdstuk staat het theoretische gedeelte van dit onderzoek. Hierin wordt uitleg gegeven over begrippen als (massa)communicatie, gender,, gender en genderrepresentaties in advertenties. Daarnaast wordt de centrale analysemethode van Goffman en van Heyden besproken. Deze analysemethoden zullen de basis vormen voor de analyse van dit onderzoek. In het vijfde hoofdstuk wordt de onderzoeksmethode en werkwijze besproken. De resultaten staan in het zesde hoofdstuk centraal. De uiteindelijke conclusies en discussiepunten worden in hoofdstuk zeven besproken. Communicatie & Informatiewetenschappen 4

12 2. Massa & Marketingcommunicatie In dit hoofdstuk worden de onderwerpen massacommunicatie en marketingcommunicatie behandeld. Er wordt vanuit een algemeen kader gekeken naar de definities van communicatie, marketingcommunicatie, reclame, persuasieve communicatie en advertenties. 2.1 Inleiding Er wordt eerst een uiteenzetting gegeven van het begrip communicatie in het algemeen. Daarna wordt het begrip communicatie opgesplitst in twee soorten communicatie, namelijk massa en marketingcommunicatie. De daaropvolgende paragraaf gaat verder in op een onderdeel van marketingcommunicatie, reclame en wat het begrip inhoudt. In paragraaf daarop ( 2.3) wordt een onderdeel van reclame behandeld, namelijk de advertentie en hoe advertenties vormgegeven kunnen worden middels ideaalbeelden. Er wordt ook ingegaan op welke strategieën bedrijven kunnen inzetten en welke rol persuasieve communicatie hierin speelt. Figuur 1: Indeling hoofdstukken. H3 H5 Massa & Marketingcommunicatie Gender H2 Reclame Advertenties Ideaalbeelden Data & Methode Onderzoek naar Genderrepresentatie H4 Door deze begrippen in een trechtervorm (figuur 1) te bespreken tracht dit hoofdstuk inzichten te verkrijgen op het gebied van beïnvloeding door massa & marketingcommunicatie op het individu. Elke paragraaf kadert een deelgebied in en legt bijbehorende karakteristieken uit die van belang zijn voor dit onderzoek. De hoofdstukken 2, 3 en 4 samen vormen het theoretisch kader van deze scriptie. De hoofdstukken gaan in op het onderzoek zelf. H6 Resultaten & Conclusies H7 Communicatie & Informatiewetenschappen 5

13 2.2 Massa & Marketingcommunicatie De term communicatie kent een veelvuldig gebruik in zeer verschillende uiteenlopende disciplines. In de sociale wetenschap, waar dit onderzoek zich mee bezig houdt, wordt communicatie omschreven als het proces waarbij een boodschap wordt overgebracht van één of meer (uit)zendende naar één of meer ontvangende perso(o)n(en), Fauconnier (1995, p. 21). Communicatie is één van de meest sociaal fundamentele processen. Zonder communicatie zou er geen cultuur, geen sociaal systeem, geen kennis, geen wetenschap en geen samenleving mogelijk zijn, Fauconnier (1995, p. 1516). Binnen het begrip communicatie kan er onderscheid gemaakt tussen massa en marketingcommunicatie. Wanneer deze boodschap openbaar is en waarbij niemand door de zender wordt uitgesloten van de boodschap is er sprake van massacommunicatie, Fauconnier (1995, p. 60). Een andere omschrijving van massacommunicatie is die van Michels (2005, p. 16), waar massacommunicatie wordt omschreven als openbare, voor iedereen toegankelijke communicatie waarbij meestal gebruik wordt gemaakt van technische verspreidingsmiddelen. Bij massacommunicatie benadert de zender in principe grote groepen mensen. In de maatschappij speelt massacommunicatie een grote rol. Ze speelt een belangrijke rol bij het informeren, het voorlichten, het ontspannen, het opvoeden en het beïnvloeden van het individu of van de sociale groep. Door middel van massacommunicatie worden bewustzijnsinhouden overgedragen; opinies, overtuigingen en houdingen worden erdoor gevormd, Fauconnier (1995, p. 159). Over de effecten van massacommunicatie zijn in de loop van de tijd verschillende theorieën ontwikkeld. Michels (2005 p. 1719) spreekt over de vier belangrijke theorieën. De stimulusresponstheorie, de twostepflowtheorie, de multistepflowtheorie en de usesandgratificationstheorie. Communicatie & Informatiewetenschappen 6

14 De stimulusresponsetheorie of injectienaaldtheorie gaat er vanuit dat het betrekkelijk eenvoudig is om de grote massa te beïnvloeden en hun gedrag te sturen. Er wordt verondersteld dat ontvangers klakkeloos zou accepteren wat de zender hen voorschotelt. Het publiek zou in het communicatieproces een uiterst passieve rol spelen. Het enige wat de zender moest doen om zijn doel te bereiken, was zijn boodschap doordringend overbrengen. Mensen zouden direct beïnvloed worden door de afbeeldingen die ze bijv. zien in tijdschriften of beelden die ze zien op tv en daar zouden ze hun gedrag op aanpassen en kopiëren, Michels (2005, p. 17). De eerste nuanceringen op de stimulusresponsetheorie kwamen met de twostepflow- theorie en multistepflowtheorie. De twostepflowtheorie gaat er vanuit dat er zogenaamde opinieleiders noodzakelijk zijn om de schakel te vormen bij de beïnvloeding van het publiek. Deze opinieleiders zien we terug in de vorm van bekende mensen (bekende Nederlanders) uit de samenleving zoals sporthelden of artiesten, Michels (2005, p. 18). Deze mensen worden nog steeds ingezet om de publieke opinie ten opzichte van een bepaald merk, product of organisatie te beïnvloeden. De twostepflowtheorie werd door onderzoek steeds uitgebreider. Het werd namelijk steeds meer duidelijker dat de beïnvloeding van de massa een veel complexer proces was dan aanvankelijk werd gedacht, Michels (2005, p. 18). De beïnvloeding van de massa en overname van nieuwe gedachten ging vaak stapsgewijs. Uit deze gedachte kwam de multi- stepflowtheorie naar voren. De multistepflowtheorie is gestoeld op de innovatietheorie van Rogers. De innovatietheorie van Rogers omhelst vijf groepen: innovators, early adopters, early majority, late majority, en laggards. Waarbij de innovators de kleine groep vernieuwers waren en de laggards de achterblijvers. Daartussen de grote meerderheid van mensen die nieuwe ontwikkelingen terloops gingen accepteren. Communicatie & Informatiewetenschappen 7

15 Tegenwoordig wordt er veel meer vanuit gegaan dat de macht niet meer bij de zender ligt, maar bij de ontvanger. Dit is een verschuiving die heeft plaatsgevonden doordat mensen massamedia tegenwoordig gebruiken om hun behoefte aan spanning en ontspanning te bevredigen. Ze zijn selectief geworden op het gebied van informatie. Dit wordt de uses- andgratificationstheorie genoemd, Michels (2005, p. 19). Uit een overdaad aan media wordt alleen informatie opgenomen die zij selecteren. Massacommunicatie heeft de afgelopen jaren veel ontwikkelingen doorgemaakt. Dit geldt ook op het gebied van de toepasbaarheid van massacommunicatie binnen de marketingcommunicatie. We zien dat traditionele massacommunicatie nog steeds geldt, maar we zien ook dat zich tegenwoordig steeds meer richt op de specifieke behoeften van de consument. Dit is in overeenstemming met de eerder besproken usesand- gratificationstheorie. De toepasbaarheid van marketingcommunicatie binnen de massacommunicatie wordt in de komende alinea behandeld. Marketingcommunicatie probeert (potentiele) klanten te beïnvloeden of te overtuigen door een bepaalde boodschap over te brengen en omvat vaak de externe communicatie voor merken, producten en diensten. Deze boodschap kan op specifieke en op bekende personen zijn gericht, Pelsmacker, de Geuens en van den Bergh (2011). Marketing en communicatie hebben veel raakvlakken. Marketingactiviteiten moeten bijna altijd door communicatie worden ondersteund, Michels (2005, p. 88). De term die vaak in één adem genoemd wordt met marketingcommunicatie is reclame. Mensen beschouwen de term reclame over het algemeen als synoniem voor marketingcommunicatie. Om de werking van marketingcommunicatie via reclame beter uit te leggen wordt in de komende paragraaf het begrip verder behandeld. Communicatie & Informatiewetenschappen 8

16 2.3 Reclame Het Nederlands Instituut voor Marketing (NIMA) (in Smal & Tak 2008, p. 433) definieert reclame als volgt: Overredende commerciële communicatie over producten en organisaties, waarbij tegen betaling gebruik wordt gemaakt van massamedia en waarvan het doel is de kennis, de attitude en mogelijk gedrag van een doelgroep in een voor de adverteerder gunstige richting te beïnvloeden. Reclame is een onderdeel van marketingcommunicatie, overeenstemmend met het NIMA zeggen Pelsmacker, de Geuens en van den Bergh, (2011, p. 4) dat reclame een marketingcommunicatiemiddel is dat gebruikmaakt van massamedia (tv, radio, kranten, tijdschriften, billboards, enz.). De inhoud van de reclame wordt bepaald en betaald door een duidelijk waarneembare bron. Deze duidelijke waarneembare bronnen betreffen veelal commerciële instellingen die als doel hebben om het (koop)gedrag van een doelgroep te sturen. De beïnvloeding van koopgedrag kan plaatsvinden door middel van persuasieve communicatie in de vorm van reclame. Het achterliggende doel van persuasieve communicatie is de ontvanger te overtuigen van een bepaald idee of standpunt waardoor de ontvanger het gewenste gedrag gaat vertonen. Zo proberen adverteerders bijvoorbeeld het koopgedrag te beïnvloeden en de overheid ons eet, rook en sportgedrag, Hoeken, Hornikx en Hustinx (2009, p. 21). Om invloed uit te oefenen op het (koop)gedrag van de consument moeten adverteerders attituden aanspreken. Het begrip attitudes uit de eerdergenoemde definitie van reclame kan omschreven worden als aangeleerde houdingen die iemand kan aannemen ten opzichte van verschillende zaken in hun omringende wereld. Communicatie & Informatiewetenschappen 9

17 Dit kan een evaluatieve houding ten opzichte van een persoon zijn, maar ook ten opzichte van merken, organisaties of producten. Attituden kunnen tot stand zijn gekomen door ideeën (cognities) over het attitudeobject, door emotie (affect) ten aanzien van het attitudeobject, of door ervaringen (gedrag) met het attitudeobject, Knegtmans (1996). Volgens Eagly & Chaiken (in Hoeken, Hornikx & Hustinx, 2009, p. 14) is een attitude een psychologische neiging die iemand heeft. Deze psychologische neiging komt uit de evaluatie van een bepaald object met een bepaalde mate van voor of afkeur. Wanneer de evaluatie positief is, zal de ontvanger sneller geneigd zijn om zichzelf met het object te willen identificeren. Een advertentie succesvol is wanneer iemand zich kan identificeren met de afgebeelde persoon in de advertentie, Chang (2006). Overeenstemmend met Eagly & Chaiken zegt Moss (2009) dat deze psychologische neiging van identificatie te maken heeft met The Homogeneity Principle. Dit is een stelregel dat een persoon zich aangetrokken voelt tot een persoon van een vergelijkbaar soort of type. Ontvangers willen zich graag identificeren met iemand, bijvoorbeeld met de esthetische kenmerken van een afgebeeld persoon, bijvoorbeeld de personen (rolmodellen) die worden afgebeeld in tijdschriftadvertenties. De Homogeneity Principle is een zelfselecterende neiging die in de maatschappij breed gedragen wordt en ervoor zorgt dat mensen de neiging hebben om personen, vergelijkbaar met zichzelf, te prefereren. Dit doen ze door zelfrefererende criteria te gebruiken. Mensen identificeren zichzelf bijvoorbeeld graag met iemand die wordt afgebeeld in advertenties en zijn dan sneller geneigd om het product, dat centraal staat in de advertentie, aan te schaffen. Om deze redenen kiezen commerciële instellingen vaak om ontvangers van advertenties middels identificatie te overtuigen van de producten of diensten die zijn aanbieden. Adverteerders willen de attituden aanspreken om het (koop) gedrag van de ontvanger van de advertenties te beïnvloeden. Communicatie & Informatiewetenschappen 10

18 Een advertentie kan omschreven worden als een persuasief document. Volgens Hoeken (in Hoeken, Hornikx & Hustinx 2009, p. 12) zijn er drie documenttypen te onderscheiden die gedrag proberen te beïnvloeden. De informatieve documenten, de instructieve documenten en de persuasieve documenten. De eerste twee zijn er op gericht om lezers te informeren of lezers in staat stellen om een bepaalde handeling te verrichten. Het laatst genoemde type (het persuasieve document) is er op gericht om lezers te overtuigen van een bepaald standpunt. Deze persuasieve documenten zijn alomtegenwoordig in de maatschappij. Binnen dit onderzoek richten wij ons specifiek op persuasieve documenten in de (reclame)vorm van tijdschriftadvertenties. Deze vorm van reclame wordt in de komende paragraaf behandeld. 2.4 Advertenties Adverteren wordt door van Osch & van Doorn (2006) omschreven als het kopen van ruimte bij een uitgeverij van Nederlandse tijdschriften. Commerciële instellingen kopen ruimte in om hun product of dienst aan te bieden in de vorm van een advertentie. Een advertentie bestaat volgens Michels (2005, p. 178) uit: kopregel, foto of illustratie, bodycopy, coupon, huisstijl, payoff en adresgegevens. In dit onderzoek zijn we geïnteresseerd in de foto van de persoon die staat afgebeeld in de advertentie. Advertenties worden vaak geplaatst in tijdschriften. Heyden (2007) heeft een overzicht gemaakt van Nederlandse tijdschriften. Dit heeft ze met behulp van de website gedaan. De tijdschriften kunnen worden onderverdeeld in een aantal categorieën (Tabel 1). Dit geeft een indruk van de tijdschriften die in omloop zijn. Categorie Mode Auto Financieel Dames Mannen Lifestyle Tijdschrift Cosmopolitan, Elle, Red, Starstyle, Elegance. Autoweek, Autokampioen, Autovisie. Top Gear. Beleggers Belangen, IEX Magazine, The Economist. AvantGarde, Beau Monde, Celebrity, Flair. Aktueel, FHM, Men s Health, Panorama. AvantGarde, Beau Monde, Cosmogirl, Carp, Elle, Elle Eten, Elle Wonen, Elegance, FHM, Glamour, Jackie, Living, Men s Health, More than Classic, Nouveau, Panorama, Red, Residence, Santé, Seasons, VT Wonen, Villa d Arte, Communicatie & Informatiewetenschappen 11

19 Gezondheid Pc Sport Vakantie Wonen Zakelijk Natuur Entertainment Erotiek Baby Kinderen Yes, Zin, JAN, Esquire. AvantGarde, Cosmopolitan, Elle, Men s Health, Red, Top Santé. Computer Idee, Digital Movie, PC Magazine, PCM. Duikmagazine, Formule 1, Men s Health, Voetbal International. Reizen, Waterkampioen, Living, National Geographic Magazine. 101 Woonideeën, Elle Wonen, Eigen Huis en Interieur, VT Wonen. Bizz, Elsevier, Carp, JM Vakblad voor Ouders. Bloemen & Planten, Grasduinen, Hart voor Dieren. Jazz, OOR, Seasons, Zin. Aktueel, Playboy, Sextreme, Hustler. Viva mama, Tina, Sesamstraat Disney Club, Donald Duck, National Geographic Junior. Tabel 1: overzicht Nederlandse tijdschriften (Heyden 2007) Advertenties uit dergelijke bovenstaande tijdschriften prikkelen op een aantal manieren het brein van de ontvanger. Ten eerste door in te spelen op het individu als sociaal wezen. Ten tweede door in te spelen op basisbehoeften, impulsen en behoeften van het individu Fowles (1996, p. 93). De meest succesvolle reclameboodschap maakt gebruikt van symboliserende appeals die inspelen op beide vormen Fowles (1996, p. 93). Appeals zijn aspecten van een advertentie die de advertentie aantrekkelijk of overtuigend maken. Appeals kunnen inspelen op verschillende aspecten. Binnen dit onderzoek kijken we naar de invulling van mannelijke en vrouwelijke aspecten van de afgebeelde personen in advertenties. De afgelopen vijftig jaar hebben er zich een aantal verschuivingen voorgedaan met betrekking tot het ontwerp van advertenties. Deze verschuivingen hebben zich voorgedaan doordat de maatschappij veel sociaalculturele veranderingen heeft doorgemaakt. Dit is het best te merken bij het aanspreken van vrouwen middels advertenties, Kraft & Weber (2012). Daarnaast zien we ook dat de veranderende economie en de rolverandering van de man invloed heeft op de manier van adverteren. Deze veranderingen zijn het best weer te geven per generatie en per sekse. Communicatie & Informatiewetenschappen 12

20 De generaties waar we hier over spreken, kunnen we onderverdelen in de generatie X ( ) en generatie Y ( ). Generatie X worden ook wel de babyboomers genoemd. Vrouwen in deze generatie worden niet graag gescheiden van jongere vrouwen. Dit betekent dat de advertentie niet de nadruk op leeftijd mag leggen. Wanneer dit wel gebeurd is deze vorm van marktsegmentatie een valkuil voor adverteerders en dus niet wenselijk. De mannen van generatie X zijn prijsbewust, wantrouwen marketingtrucjes en zijn niet merkloyaal. Vrouwen van de generatie Y zijn gevoelig voor advertenties die een hoge mate van energie hebben, een tevreden situatie schetsen en ze moeten hier zich aan kunnen relateren. Mannen van de generatie Y zijn het beste te bereiken met humor en wanneer ze worden neergezet als normale mannen, Kraft & Weber (2012). Wanneer adverteerders vrouwen proberen te bereiken, kunnen ze dit het beste doen door in te spelen op hun gezinssituatie en arbeidspositie. Mannen zijn hierin het anders. Mannen worden namelijk het liefst bereikt door marketing die de nadruk legt op leeftijd, inkomen en opleiding, Kraft & Weber (2012). In dit onderzoek hebben we vooral te maken met advertenties die gericht zijn op deze generaties. Om deze generaties aan te spreken hebben adverteerders een aantal strategieën die ze kunnen kiezen. Om dit te bereiken moeten bedrijven het product dat zij aanbieden op een bepaalde manier positioneren. Er zijn vier strategieën hoe men zich kan positioneren: de informationele positionering, de transformationele positionering, de tweezijdige positionering en de uitvoeringspositionering, Floor & van Raaij (2010). De inzet, van de eerder besproken ideaalbeelden, valt onder de persuasieve communicatiestrategie transformationele positionering. Deze strategie wordt ook wel imago of levensstijlstrategie genoemd. Hierbij worden de voordelen van het merk gekoppeld aan de waarden of levensstijl van de consument. Het werken met ideaalbeelden is één van de communicatiestrategieën die door commerciële instellingen veel wordt toegepast om zich te positioneren. Hoe deze positionering vormt krijgt wordt in de volgende paragraaf behandeld. Communicatie & Informatiewetenschappen 13

21 2.4.1 Ideaalbeelden Een ideaalbeeld valt te omschrijven als iets abstracts wat je zelf creëert met invloeden van buitenaf. Een ideaalbeeld kan bij iemand worden opgedrongen door de ouders, afkomst of kan vanuit iets anders voortkomen.. Het is een vorm van persuasieve communicatie die via identificatie verloopt. De strategie wordt vaak gebruikt omdat het grote groepen mensen aanspreekt. Ideaalbeelden moeten ervoor zorgen dat de doelgroep (ontvangers van advertenties) zich met de afgebeelde persoon kan en wil associëren. Deze associatie werkt via het eerder behandelde principe, The Homogeneity Principle, Moss (in Eagly & Chaiken 2009). Waarbij de ontvanger van de advertentie zich aangetrokken voelt tot een persoon van een vergelijkbaar soort of type. De ontvanger identificeert zich graag met de afgebeelde perso(o)n)en). We zien ideaalbeelden voornamelijk als een standaard. Waarbij ontvangers deze standaarden in hun eigen belevingswereld projecteren. Een valkuil is dat we door deze standaarden het contact met de werkelijkheid op den duur dreigen te verliezen. Er kan daarna zelfs sprake zijn van een vervormde weergave (Fauconnier (1995, p. 173). Adverteerders spelen hier een grote rol in. Ze tonen ons wat mooi en lelijk is, goed of slecht, positief of negatief. Ze vertellen ons hoe we er uit moeten zien en hoe wij ons moeten gedragen, wat we moeten voelen, geloven, vrezen en naar moeten verlangen, Kellner (2002) (in Dines & Humez 2003, p. 9). Zo ook voor de rollen die mannen en vrouwen horen aan te nemen in de maatschappij. De invulling van man en vrouwrollen in de maatschappij wordt op verschillende manieren geprojecteerd in de media en kan per cultuur verschillen. In dit onderzoek kijken we specifiek naar afbeeldingen van mannen en vrouwen in tijdschriftadvertenties en welke invulling de adverteerders aan deze man vrouwrollen hebben gegeven. De invulling van man en vrouwrollen in maatschappelijk context kan onder andere worden uiteengezet aan de hand van het kernbegrip gender. Het begrip gender staat, naast een aantal andere belangrijke kernbegrippen, in het komende hoofdstuk centraal. Communicatie & Informatiewetenschappen 14

22 3. GENDER Dit hoofdstuk gaat in op de definiëring van de begrippen gender, sekse, en en genderen. Er wordt invulling aan deze begrippen gegeven en de verschillen tussen de begrippen worden behandeld. Er wordt op deze begrippen ingegaan omdat er verschillende invullingen aan worden gegeven in de maatschappij. Door deze begrippen expliciet te behandelen probeert dit hoofdstuk een duidelijker beeld te schetsen van de betekenis van deze begrippen. De eerste paragraaf behandeld de begrippen sekse en gender. Paragraaf 3.2 behandelt de begrippen en en genderen. 3.1 Sekse & Gender Gender omvat de invulling die een bepaalde maatschappelijke context geeft aan mannelijkheid en vrouwelijkheid, Pilcher & Whelehan (2004, p. 56). Het is een sociaal- culturele dimensie en moet niet verward worden met de term sekse. Gender is omvangrijker dan sekse. De term sekse verwijst alleen naar de biologische verschillen tussen mannen en vrouwen en mist maatschappelijke context, Lichthart (2002). Deze maatschappelijke context zit wel in de term gender. De maatschappelijke context van gender schrijft karakteristieken toe aan een man of een vrouw en onderschrijft ook de sociale verschillen tussen man en vrouw. Deze verschillen komen voort uit sociale en culturele constructies (opvattingen) tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid. Commerciële instellingen maken vaak gebruik van de culturele constructies binnen reclameuitingen. Genderspecifieke rollen beïnvloeden mensen in het verloop van hun leven, het beïnvloedt individuen op het gebied van socialisatie, communicatie, het gezinsleven, huishoudelijke taken, beroepen, hobby s en onderwijs, Piotrowski (2009). Communicatie & Informatiewetenschappen 15

23 De invulling van genderspecifieke rollen zien we terug in televisieprogramma s. Denk bijvoorbeeld aan een autoprogramma en een soapserie. Er bestaat een grote kans dat u een autoprogramma als mannelijk beschouwt en dat u eerder geneigd bent om de soapserie als vrouwelijk te beschouwen, terwijl dit helemaal niet zo hoeft te zijn. Dit is gebaseerd op een sociaalculturele constructie die voortkomt uit het feit dat wij mentaal invullingen geven aan alles wat we zien en meemaken. Deze mentale invulling zorgt ervoor dat de mens zijn of haar belevingswereld snel en efficiënt in kan delen. Zo zijn we in staat om te kunnen functioneren in de samenleving. Deze indeling zorgt voor ordening in onze samenleving. De ordening die wij maken bestaat uit verschillende stereotypen. In de komende alinea ga ik daar dieper op in. 3.2 Stereotyperingen & Genderen De invulling van man en vrouwrollen kan, mede aan de hand van stereotypen worden uitgelegd. Een stereotype zou het makkelijkst omschreven kunnen worden als een groep van sterk versimpelde en veralgemeende meningen over personen, die bovendien relatief hardnekkig zijn, Polkozic (2010). Door het aanmeten van een stereotype aan een groep, gaat men er automatisch vanuit dat een persoon die toetreedt tot deze groep meteen deze eigenschappen overneemt. Op deze manier trekken we conclusies over personen. Ook wanneer er bijna of te weinig informatie beschikbaar is. Een nadeel van deze gedachtegang is dat stereotypen niet altijd terecht zijn. Elk individu deelt zijn wereld op in categorieën. Dit doen we ook met mensen die wij dagelijks over straat zien lopen. We maken hierbij gebruik van sociale categorieën zoals o.a. ras, leeftijd en geslacht. Dit kunnen we doen door vooronderstelde stereotype eigenschappen van een categorie toe te schrijven aan een waargenomen persoon. Dit kan zelfs zonder dat we interactie met die persoon hebben gehad, Macrea & Bodenhausen (2001). Overeenstemmend met Macrea & Bodenhausen zegt Lippman (in Whitley & Kite 2010, p. 9) dat stereotypen mentale voorstellingen in het brein zijn. Deze voorstellingen zijn niet gebaseerd op directe kennis, maar op voorstellingen die door de persoon zelf zijn samengesteld. Communicatie & Informatiewetenschappen 16

24 Whitley & Kite (2010) omschrijven het begrip stereotypen als overtuigingen en gedachten aangaande verschillende karakteristieken, attributen en gedragingen van leden van verschillende groepen. Hoewel zij het eens zijn met Lippman (in Whitley & Kite 2010, p. 9) en de gedachte over mentale voorstellingen delen, denken Whitley & Kite dat er nog een aantal essentiële elementen benadrukt moeten worden. De mentale voorstellingen komen weliswaar tot stand door belevingen die gedeeld worden met andere mensen, maar deze mensen hebben ook weer invloed op hoe die beleving door iemand wordt gepercipieerd. Aan deze belevingen kunnen positieve of negatieve gedachten worden gekoppeld. Positieve of negatieve belevingen worden op termijn een geïntegreerd deel van onze cultuur. Deze negatieve en positieve associaties vallen terug te koppelen aan de persuasieve strategie die inspeelt op identificatie. Mensen associëren zich liever met iets waar zij een prettige mentale voorstelling bij hebben dan een beleving die gepaard gaat met negatieve gedachten. Commerciële instellingen zullen altijd proberen hun product of dienst gepaard te laten gaan met positieve gedachten. Dit maakt de keuze voor het werken met maatschappelijke ideaalbeelden van man en vrouwbeelden in tijdschriftadvertenties beter te begrijpen. Naast het feit dat stereotypen karakteristieken van groepsleden kunnen beschrijven, kunnen ze ons ook vertellen hoe groepsleden zich zouden moeten gedragen en wat ze zouden moeten doen. Denk hierbij aan de rollen die mannen en vrouwen aannemen met betrekking tot gedrag. In deze rol is de man bijvoorbeeld doorgaans stoer en de vrouw zachtaardig. Stereotyperingen brengen als het ware beperkingen aan in het gedrag van de desbetreffende groepsleden door deze voorschrijvende elementen. Deze elementen zijn genderspecifiek. De genderspecifieke verwachtingen hebben betrekking op de rollen, gedragingen en opvattingen die overeenkomen met typische en klassieke man vrouwrollen (genderen). Communicatie & Informatiewetenschappen 17

25 Heyden (2007, p. 1415) haalt een onderzoek aan uit 1990 (auteur onbekend), waarin aan 472 psychologiestudenten een aantal eigenschappen zijn voorgelegd met de vraag welke eigenschappen zij het meest associëren met mannen of vrouwen. In Tabel 1a kunt u lezen welke resultaten dit heeft opgeleverd. Heyden haalt in Tabel 1b een soortgelijk onderzoek (auteur onbekend) aan, maar deze is gedaan onder jonge scholieren. Tabel 1a. associaties stereotype eigenschappen (Heyden 2007, p. 1415) Stereotype vrouwelijke eigenschappen Stereotype mannelijke eigenschappen Emotioneel Agressief Begrijpend Roekeloos Aanstellerig Avontuurlijk Afhankelijk Moedig Gevoelig Zelfverzekerd Tabel 1b. associaties stereotype eigenschappen Stereotype vrouwelijke eigenschappen Stereotype mannelijke eigenschappen Aanstellerig Ruw Gevoelig Sterk Verlegen Branieachtig Begrijpend Luidruchtig Hartelijk Durf, lef In dit onderzoek willen we kijken naar hoe mannen en vrouwen worden afgebeeld in Nederlandse tijdschriften. Lichthart (2002) heeft onderzoek gedaan naar hoe genderen naar voren kunnen komen in afbeeldingen van mannen en vrouwen. Uit haar onderzoek bleek dat vrouwen veelal lachend of converserend werden afgebeeld in een situatie binnenshuis. Vrouwen werden bijvoorbeeld afgebeeld als een zorgzame moeder, huisvrouw, echtgenote of als toonbeeld van uiterlijke schoonheid of lustobject. Verder zegt Lichthart dat vrouwen vaak sensueel, geheel of gedeeltelijk naakt, passief, mentaal afwezig (er niet met het hoofd bij zijn) en kleiner worden afgebeeld de man. Vrouwelijkheid wordt verbonden aan thema s als jong, liefelijk, zacht, jeugdig, speels, zorgzaam en romantisch. Mannen worden veelal afgebeeld in een situatie buitenshuis waarbij hij stoer, sportief, actief, als kostwinner, rationeel en doelgericht is of lijkt. Bovendien heeft hij vaak een hoger gewaardeerde maatschappelijke waarde dan de afgebeelde vrouwen. Dit uit zich in de positie de man aanneemt ten opzichte van de vrouw. Communicatie & Informatiewetenschappen 18

26 Mannelijkheid wordt verbonden met thema s als stoer, actief, zakelijkheid, succes en seks, Lichthart (2002). Overeenstemmend met Lichthart zeggen Meertens & von Grumbkow (1988, p. 392) dat mannen voornamelijk worden geassocieerd met agressie en dominantie. Vrouwen meer geassocieerd met onderdanigheid en zachtaardigheid. Er zijn een aantal manieren waarop de bovengenoemde genderen ingeschaald kunnen worden. Van der Mooren (1993) zegt dat de wijze waarop mannen en vrouwen in reclameuitingen worden verbeeld kan worden omschreven en ingeschaald in termen van, gelijkwaardigheid of rolomkering Van der Mooren (1993, p. 24). Dit zijn de drie hoofdvormen waarin mannen en vrouwen verbeeld kunnen worden. Het stereotypisch weergeven van mannen en vrouwen is in de voorgaande alinea behandeld met behulp van Lichthart en hieronder komen de termen rolomkering en gelijkwaardigheid aan bod. De term rolomkering kan omschreven worden als: de feitelijke rolpatronen die vervuld worden door mannen en vrouwen worden omgekeerd. Dit betekent dat rollen die normaal gesproken typisch mannelijk zijn, nu door vrouwen worden vervuld en omgekeerd., Van der Mooren (1993, p. 30). Van der Mooren omschrijft ook de term gelijkwaardigheid. Hierin worden beide seksen als gelijkwaardig individu gerepresenteerd, Van der Mooren (1993, p. 24)omschrijft gelijkwaardigheid als volgt: Het gaat er niet meer om wat typisch mannelijk of vrouwelijk is, maar om individuen met hun eigen kwaliteiten, die niet meer gekoppeld worden aan de sekse waartoe zij behoren. Hiervan is sprake zodra een adverteerder de rol van mannen en vrouwen loskoppelt van hun traditionele of moderne rollen. In advertenties waarin zowel een man als een vrouw staan afgebeeld is de ene sekse niet langer onderdanig aan de andere sekse, ze zijn gelijken van elkaar. Het loskoppelen van mannen en vrouwen van hun traditionele of moderne rollen kan worden gevisualiseerd door ze een gelijkwaardige rol te geven of door een neutrale weergave van de man en vrouw te geven. Communicatie & Informatiewetenschappen 19

27 De term moet overigens niet verward worden met de term vooroordeel. Vanuit wetenschappelijk sociaal perspectief gezien, is een vooroordeel een apart component van een. Een vooroordeel is een negatief stereotype. Deze vooroordelen ontstaan wanneer een groep niet alleen als anders wordt gezien, maar ook als minderwaardig of zelfs gevaarlijk, Polkozic (2010). Een vooroordeel is een aanname tegenover perso(o)n(en) vanwege het feit dat ze bij een bepaalde groep horen, Beyer & Brown (in Whitley & Kite, 2010, p. 11). Communicatie & Informatiewetenschappen 20

28 4. ONDERZOEK NAAR GENDERREPRESENTATIE Aan het einde van het voorgaande hoofdstuk zijn de drie hoofdvormen besproken waarop mannen en vrouwen kunnen worden afgebeeld: stereotype, gelijkwaardig en rolomkerend. Het komende hoofdstuk zal dieper worden in gegaan op deze vormen van genderrepresentatie in advertenties. We bespreken het fundamentele onderzoek op het gebied van genderrepresentatie door Goffman (1979) met uitbreidingen van Umiker Sebeok (1996) en Kang (1997). Vervolgens wordt er dieper ingegaan op genderstereotypen in 'glossy' tijdschriftenadvertenties uit het onderzoek van Redeker (2000). Afsluitend gaat dit hoofdstuk in op het onderzoek van Heyden (2007) die onderzoek gedaan heeft naar genderrepresentaties van mannen en vrouwen in Nederlandse lifestyle magazines. 4.1 Inleiding Adverteerders moeten vaak in korte tijd een boodschap overbrengen. Hierbij worden vooral symbolen uitgebuit die voor de gehele maatschappij relevant en opvallend zijn, of in ieder geval voor de betreffende doelgroep tot wie de reclameboodschap is gericht Lichthart (in Heyden 2007, p. 18). Deze symbolen betreffen voornamelijk de eerder besproken genderstereotype symbolen. De invulling van mannelijkheid en vrouwelijkheid speelt in advertenties een zeer belangrijke rol. De wijze waarop mannen en vrouwen staan afgebeeld in advertenties zou de machtsverhouding tussen de beide seksen tonen, van Zoonen (1993, p.8). De vrouw wordt hier vaak als onderdanig en afhankelijk neergezet en de man als machtig en superieur. In paragrafen 4.3 en 4.4 worden verschillende onderzoeken besproken die laten zien dat er verschuivingen beginnen op te treden op het vlak van visuele representatie van mannen en vrouwen in advertenties. Deze onderzoeken worden aangehaald nadat het fundamentele onderzoek van de grondlegger van advertentieanalyse Erving Goffman (1979) is besproken. Communicatie & Informatiewetenschappen 21

29 4.2 Fundamenteel genderonderzoek door Goffman Erving Goffman (1979) heeft in zijn studie Gender Advertisements het gebruik van gender in advertenties getypeerd en heeft voor de verschillende technieken categorieën ontwikkeld. Goffman beschreef de stereotype weergave van personen in advertenties. Zowel de man en vrouw als individu, maar ook man én vrouw gezamenlijk. Goffman heeft advertenties kunnen onderverdelen in de volgende categorieën: Relative Size, Function Ranking, Feminine Touch, Ritualization of subordination, Licensed Withdrawal en Family, Goffman (1979) (p. 2893). In navolging van dit onderzoek van Goffman hebben Kang (1997) en UmikerSebeok (1997) deze theorie uitgebreid met de categorieën: Body display, Movement, Location en RiskTaking. Lindner (2004, p ). Na deze alinea worden deze categorieën met behulp van een onderzoek van Lindner (2004: ) uiteengezet. Lindner heeft onderzoek gedaan naar afbeeldingen van vrouwen in lifestyle bladen tussen 1955 en 2002 en heeft gebruik gemaakt van de onderzoeken van Goffman, Kang en UmikerSebeok. De categorieën worden eerst besproken en vervolgens worden de uitbreidingen van Kang en UmikerSebeok toegelicht. Hieronder staan de specificaties per categorie: Relative size Deze categorie typeert Goffman (1979, p. 28) als een categorie waarin het sociale gewicht tussen man en vrouw een prominente rol speelt. Met sociale gewicht probeert Goffman te zeggen dat rang, kracht en autoriteit expressief in de advertentie te zien is. Dit uit zich voornamelijk in de advertentie vaak doordat de man groter wordt afgebeeld dan de vrouw, waardoor de positie van de man dominanter lijkt. Dit kan suggereren dat een man superieur is aan een vrouw, Lindner 2004, p. 411). Een vrouw wordt vaak kleiner afgebeeld dan een man. Vanwege biologische eigenschappen dat mannen over het algemeen langer zijn dan de gemiddelde vrouw is dit natuurlijk logisch, maar er zijn ook andere manieren waarop het sociale gewicht in beeld kan worden gebracht. De ruimte die iemand inneemt binnen het beeldvlak van de advertentie kan ook worden vergeleken met de ruimte die het te promoten product inneemt. Communicatie & Informatiewetenschappen 22

1 Goed, beter best. Zie de handout voor kant-en-klare kaarten, werkbladen en instructiebladen.

1 Goed, beter best. Zie de handout voor kant-en-klare kaarten, werkbladen en instructiebladen. !! Goed, beter, best (Uit: Gender Matters, een publicatie van de Raad van Europa) Samenvatting Deze activiteit illustreert genderstereotypen en de manier waarop de samenleving "vrouwelijke" en "mannelijke"

Nadere informatie

Help Search Engine. 8 abonnementen Not in top 100. 6 abonnee Not in top 100

Help Search Engine. 8 abonnementen Not in top 100. 6 abonnee Not in top 100 Summary By Search By Keywor By KEI Historical By Search Engine http://mijn.magazinebox.nl Search Engine Rankings Report Report created on: mei 13, 2009 Rankings data based on top 100 results Rankings difference

Nadere informatie

Magazine Media Social Media Monitor Q3-2017

Magazine Media Social Media Monitor Q3-2017 Magazine Media Social Media Monitor Q-0 Q-0.....0...0. Totaal aantal likers / volgers per sociaal netwerk binnen magazine media branche (0 september 0) Facebook Twitter Instagram Pinterest Google+ Youtube

Nadere informatie

Magazine Media Social Media Monitor Q4-2016

Magazine Media Social Media Monitor Q4-2016 Magazine Media Social Media Monitor Q-0 ........0.......00... Totaal aantal likers / volgers per sociaal netwerk binnen magazine media branche ( december 0) Facebook Twitter Instagram Pinterest Google+

Nadere informatie

Magazine Media Social Media Monitor Q1-2017

Magazine Media Social Media Monitor Q1-2017 Magazine Media Social Media Monitor Q-0 ..0.... 0.. 0.........0. Totaal aantal likers / volgers per sociaal netwerk binnen magazine media branche ( maart 0) Facebook Twitter Instagram Pinterest Google+

Nadere informatie

WHITEPAPER HEALTH 51% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR NIEUWE AANBIEDERS VAN GEZONDHEIDS PRODUCTEN

WHITEPAPER HEALTH 51% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR NIEUWE AANBIEDERS VAN GEZONDHEIDS PRODUCTEN WHITEPAPER HEALTH NEDERLANDERS ZIJN GEEN VOORLOPERS OP HET GEBIED VAN GEZONDHEIDS- PRODUCTEN 51% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR NIEUWE AANBIEDERS VAN GEZONDHEIDS PRODUCTEN Vrouwen zijn meer geïnteresseerd

Nadere informatie

Magazine Media Social Media Monitor Q4-2017

Magazine Media Social Media Monitor Q4-2017 Magazine Media Social Media Monitor Q-0 Q-0....0... 0.. Totaal aantal likers / volgers per sociaal netwerk binnen magazine media branche ( december 0) Facebook Twitter Instagram Pinterest Google+ Youtube

Nadere informatie

Vrouwen doen boodschappen, mannen aankopen Gezinspraak tijdens aankoopprocessen in families, maar rolpatronen traditioneel

Vrouwen doen boodschappen, mannen aankopen Gezinspraak tijdens aankoopprocessen in families, maar rolpatronen traditioneel Vrouwen doen boodschappen, mannen aankopen Gezinspraak tijdens aankoopprocessen in families, maar rolpatronen traditioneel Over gezinsaankopen wordt veel overleg gevoerd binnen families. Alle gezinsleden

Nadere informatie

Is een klas een veilige omgeving?

Is een klas een veilige omgeving? Is een klas een veilige omgeving? De klas als een vreemde sociale structuur Binnen de discussie dat een school een sociaal veilige omgeving en klimaat voor leerlingen moet bieden, zouden we eerst de vraag

Nadere informatie

Communicatieplan Ouderbetrokkenheid 3.0

Communicatieplan Ouderbetrokkenheid 3.0 Communicatieplan Ouderbetrokkenheid 3.0 Schooljaar 2015-2016 1 INLEIDING De werkgroep wil graag Ouderbetrokkenheid 3.0 introduceren bij leerkrachten en ouders. De aanleiding voor dit communicatieplan is

Nadere informatie

Magazine Media Social Media Monitor Q2-2017

Magazine Media Social Media Monitor Q2-2017 Magazine Media Social Media Monitor Q-0 ..0......0...0.... 0.. 0. Totaal aantal likers / volgers per sociaal netwerk binnen magazine media branche (0 juni 0) Facebook Twitter Instagram Pinterest Google+

Nadere informatie

Lesprogramma Strategische media

Lesprogramma Strategische media Strategische Media Strategische media Is een vervolg op Marketing Communicatie in de propedeuse. In dit vak wordt dieper ingegaan op de mediamix binnen het marketingcommunicatie- plan. Zaken die aan bod

Nadere informatie

Rapport Consumentenonderzoek 2016 Keurmerk Klantgericht Verzekeren

Rapport Consumentenonderzoek 2016 Keurmerk Klantgericht Verzekeren Rapport Consumentenonderzoek 2016 Keurmerk Klantgericht Verzekeren Stichting toetsing verzekeraars Datum: 8 februari 2016 Projectnummer: 2015522 Auteur: Marit Koelman Inhoud 1 Achtergrond onderzoek 3 2

Nadere informatie

PERSONAL CARE WHITEPAPER JONGERE VROUWEN STAAN MEER OPEN VOOR HET PROBEREN VAN NIEUWE PRODUCTEN 55% VAN NEDERLANDERS

PERSONAL CARE WHITEPAPER JONGERE VROUWEN STAAN MEER OPEN VOOR HET PROBEREN VAN NIEUWE PRODUCTEN 55% VAN NEDERLANDERS WHITEPAPER PERSONAL CARE 55% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR EEN NIEUWE AANBIEDER OP HET GEBIED VAN PERSOONLIJKE VERZORGING JONGERE VROUWEN STAAN MEER OPEN VOOR HET PROBEREN VAN NIEUWE PRODUCTEN Vrouwen

Nadere informatie

Magazine Media Social Media Monitor Q3-2018

Magazine Media Social Media Monitor Q3-2018 Magazine Media Social Media Monitor ...0...0... Totaal aantal likers / volgers per sociaal netwerk binnen magazine media branche Facebook Twitter Instagram Pinterest Google+ Youtube Q 0 ,%,%,% Aandeel

Nadere informatie

1. Effectiviteittest lesmateriaal. Effectiviteittest lesmateriaal onder 84 kinderen

1. Effectiviteittest lesmateriaal. Effectiviteittest lesmateriaal onder 84 kinderen Effectiviteittest lesmateriaal onder 84 kinderen Kwalitatief onderzoek onder ouders en leerkrachten door IPM Kidwise Bronnenonderzoek Kinderen, media en commercie in Europa en USA 2005 Ontwikkeling Nationale

Nadere informatie

NPM 2014-I/2014-II: GEMIDDELD BEREIK 13+ JAAR

NPM 2014-I/2014-II: GEMIDDELD BEREIK 13+ JAAR NPM 2014-I/2014-II: GEMIDDELD BEREIK 13+ JAAR Gemiddeld bereik: Dagbladcombinaties Totaal Dagbladen incl. gratis dagbladen Totaal Dagbladen excl. gratis dagbladen 000 7.532 % 53,2 000 6.978 % 49,3 Landelijke

Nadere informatie

WHITEPAPER HOME DECO VROUWEN TOT 35 ZIJN VOORLOPERS OP HET GEBIED 66% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN

WHITEPAPER HOME DECO VROUWEN TOT 35 ZIJN VOORLOPERS OP HET GEBIED 66% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN WHITEPAPER HOME DECO 66% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR VROUWEN TOT 35 ZIJN VOORLOPERS OP HET GEBIED VAN Nederlanders houden zich graag bezig met het inrichten van hun huis. Vrouwen hebben meer interesse

Nadere informatie

Examen VBO-MAVO-D. Nederlands, leesvaardigheid

Examen VBO-MAVO-D. Nederlands, leesvaardigheid Nederlands, leesvaardigheid Examen VBO-MAVO-D Voorbereidend Beroeps Onderwijs Middelbaar Algemeen Voortgezet Onderwijs Tijdvak 1 Maandag 21 mei 9.00 11.00 uur 20 01 Vragenboekje Voor dit examen zijn maximaal

Nadere informatie

WHITEPAPER FINANCE 50% VAN DE NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR EEN NIEUWE AANBIEDER VAN FINANCIËLE PRODUCTEN EN VERZEKERINGEN

WHITEPAPER FINANCE 50% VAN DE NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR EEN NIEUWE AANBIEDER VAN FINANCIËLE PRODUCTEN EN VERZEKERINGEN WHITEPAPER FINANCE 50% VAN DE NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR EEN NIEUWE AANBIEDER VAN FINANCIËLE PRODUCTEN EN VERZEKERINGEN NEDERLANDERS ZIJN ERG AFWACH- TEND ALS HET GAAT OM FINANCIËLE PRODUCTEN EN DIENSTEN

Nadere informatie

ONDERZOEKSRAPPORT CONTENT MARKETING EEN ONDERZOEK NAAR DE BEHOEFTE VAN HET MKB IN REGIO TWENTE AAN HET TOEPASSEN VAN CONTENT MARKETING

ONDERZOEKSRAPPORT CONTENT MARKETING EEN ONDERZOEK NAAR DE BEHOEFTE VAN HET MKB IN REGIO TWENTE AAN HET TOEPASSEN VAN CONTENT MARKETING ONDERZOEKSRAPPORT CONTENT MARKETING EEN ONDERZOEK NAAR DE BEHOEFTE VAN HET MKB IN REGIO TWENTE AAN HET TOEPASSEN VAN CONTENT MARKETING VOORWOORD Content marketing is uitgegroeid tot één van de meest populaire

Nadere informatie

Mannen en vrouwen in Marketing Hoe kijken mannelijke en vrouwelijke marketeers tegen elkaar aan?

Mannen en vrouwen in Marketing Hoe kijken mannelijke en vrouwelijke marketeers tegen elkaar aan? Rapportage Mannen en vrouwen in Marketing Hoe kijken mannelijke en vrouwelijke marketeers tegen elkaar aan? Geschreven voor : Geschreven door : Projectnummer : Datum : Tijdschrift voor Marketing, Theo

Nadere informatie

Beinvloeding van glossylezers door middel van persuasive design.

Beinvloeding van glossylezers door middel van persuasive design. Beinvloeding van glossylezers door middel van persuasive design. Fleur Bukman User Experience Design - Seminar CMD - jaar 3 Studentnummer: 1618817 Docent: Hans Kemp Mei 2015 1 Inhoudsopgave Inleiding 3

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door E. 1169 woorden 16 maart 2017 6,5 2 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1.1 Opvoeding= kinderen leren hoe ze zich moeten gedragen. - Veilige

Nadere informatie

WHITEPAPER FASHION 22% VAN NEDERLANDERS IS VOORLOPER OP HET GEBIED VAN KLEDING 75% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR NIEUWE AANBIEDERS VAN KLEDING

WHITEPAPER FASHION 22% VAN NEDERLANDERS IS VOORLOPER OP HET GEBIED VAN KLEDING 75% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR NIEUWE AANBIEDERS VAN KLEDING WHITEPAPER FASHION 75% VAN NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR NIEUWE AANBIEDERS VAN KLEDING 22% VAN NEDERLANDERS IS VOORLOPER OP HET GEBIED VAN KLEDING Vooral vrouwen zijn geïnteresseerd in kleding. Zij zoeken

Nadere informatie

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling Families onder druk Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen Drs. Ibrahim Yerden Probleemstelling Hoe gaan Marokkaanse en Turkse gezinsleden, zowel slachtoffers als plegers om met huiselijk

Nadere informatie

Consumenten associëren snijbloemen het meest met Geluk

Consumenten associëren snijbloemen het meest met Geluk Consumenten associëren snijbloemen het meest met Geluk Auteurs: Nadja Kuptsova Erik van der Meijs Channel & Consumer Marketing Augustus 2018 Nieuwe inzichten over associaties die consumenten hebben met

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-GL en TL

Examenopgaven VMBO-GL en TL Examenopgaven VMBO-GL en TL 2003 tijdvak 2 woensdag 18 juni 13.30 15.30 uur NEDERLANDS LEESVAARDIGHEID CSE GL EN TL NEDERLANDS LEESVAARDIGHEID VBO-MAVO-D Bij dit examen hoort een tekstboekje. Dit examen

Nadere informatie

WHITEPAPER FOOD VROUWEN TOT 35 JAAR ZIJN VOORLOPERS OP HET GEBIED VAN VOEDING

WHITEPAPER FOOD VROUWEN TOT 35 JAAR ZIJN VOORLOPERS OP HET GEBIED VAN VOEDING WHITEPAPER FOOD 70% VAN DE NEDERLANDERS STAAT OPEN VOOR NIEUWE AANBIEDERS VAN VOEDINGSMIDDELEN VROUWEN TOT 35 JAAR ZIJN VOORLOPERS OP HET GEBIED VAN VOEDING Vrouwen hebben een grotere interesse in voeding,

Nadere informatie

Normen en waarden: wat is het verschil?

Normen en waarden: wat is het verschil? Normen en waarden: wat is het verschil? Normen en waarden zijn niet hetzelfde Ze worden vaak achter elkaar in één adem genoemd: normen en waarden. In het verleden is deze discussie, met name onder het

Nadere informatie

Voor de definitie van een superpromoter van overheidsbeleid sluiten we zoveel mogelijk aan bij de definitie van Vogelaar:

Voor de definitie van een superpromoter van overheidsbeleid sluiten we zoveel mogelijk aan bij de definitie van Vogelaar: Samenvatting literatuuronderzoek superpromoters Aanleiding en definitie De overheid zoekt naar nieuwe manieren om haar boodschap zo overtuigend mogelijk over het voetlicht te krijgen. Dit geldt in het

Nadere informatie

THE COMMUNICATION GROUP VERDUIDELIJKT HET BEGRIP EN VAKGEBIED COMMUNICATIE. in opdacht van

THE COMMUNICATION GROUP VERDUIDELIJKT HET BEGRIP EN VAKGEBIED COMMUNICATIE. in opdacht van THE COMMUNICATION GROUP VERDUIDELIJKT HET BEGRIP EN VAKGEBIED COMMUNICATIE in opdacht van MARKETING COMMUNICATIE 1 Er zijn drie soorten communicatie: marketing-, interne- en publieks-communicatie. De wereld

Nadere informatie

Taal en communicatie - profielwerkstuk

Taal en communicatie - profielwerkstuk Taal en communicatie profielwerkstuk Op weg naar een onderzoek Op weg naar een onderzoeksverslag Als voorbeeld: een experimenteel onderzoek: de kracht van Twitter je kunt me volgen op Twitter: @roblepair

Nadere informatie

VOORTGEZET ONDERWIJS MEER DAN HET VOOROORDEEL

VOORTGEZET ONDERWIJS MEER DAN HET VOOROORDEEL VOORTGEZET ONDERWIJS MEER DAN HET VOOROORDEEL 1 Algemene informatie Beste docent, Voor u ligt de toolkit die RADAR voor u heeft ontworpen. Vanuit de resultaten van de Diverscity-meter is deze toolkit voor

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties De afgelopen decennia zijn er veel nieuwe technologische producten en diensten geïntroduceerd op de

Nadere informatie

;k;lk. Les 2 Journalistieke regels

;k;lk. Les 2 Journalistieke regels Les 2 Journalistieke regels Organisatie Dit heeft u nodig: Digibord (hyperlink Nieuwsmediaportal) Pennen NieuwsMakers Toolkit Werkblad Journalistieke regels Landelijke- en regionale dagbladen via de Nieuwsservice

Nadere informatie

60% VAN DE DE MEESTE MOEDERS BESTEDEN WHITEPAPER OUDERS VAN NU

60% VAN DE DE MEESTE MOEDERS BESTEDEN WHITEPAPER OUDERS VAN NU 60% VAN DE MOEDERS DE MEESTE MOEDERS BESTEDEN WHITEPAPER OUDERS VAN NU JONGE MOEDERS: EEN UNIEKE DOELGROEP Welke invloed hebben media en reclame op de kennis en het gedrag van jonge moeders? En wat beïnvloedt

Nadere informatie

Onzichtbare voice-over in beeld

Onzichtbare voice-over in beeld Onzichtbare voice-over in beeld Een explorerend onderzoek naar de vormgeving van de documentaire in afstemming op het publiek met betrekking tot de onzichtbare voice-over in tekst en beeld Masterscriptie

Nadere informatie

Examen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.

Examen VWO. Nederlands. tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage. Examen VWO 2007 tijdvak 1 woensdag 16 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 20 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting 8. * COgnitive Functions And Mobiles; in dit advies aangeduid als het TNO-onderzoek.

Samenvatting. Samenvatting 8. * COgnitive Functions And Mobiles; in dit advies aangeduid als het TNO-onderzoek. Samenvatting In september 2003 publiceerde TNO de resultaten van een onderzoek naar de effecten op het welbevinden en op cognitieve functies van blootstelling van proefpersonen onder gecontroleerde omstandigheden

Nadere informatie

Kennisdeling in lerende netwerken

Kennisdeling in lerende netwerken Kennisdeling in lerende netwerken Managementsamenvatting Dit rapport presenteert een onderzoek naar kennisdeling. Kennis neemt in de samenleving een steeds belangrijker plaats in. Individuen en/of groepen

Nadere informatie

Duur van de les Introductie (klasgesprek) 10 minuten Kern (video, gesprek) 10 minuten Afsluiting (werkblad) 30 minuten

Duur van de les Introductie (klasgesprek) 10 minuten Kern (video, gesprek) 10 minuten Afsluiting (werkblad) 30 minuten Les 2 Journalistieke regels Organisatie Dit heeft u nodig: Digibord (hyperlink Nieuwsmediaportal) Pennen Nieuwsmakers Toolkit Werkblad Journalistieke regels Eventueel: computers en/of tablets waar leerlingen

Nadere informatie

Beoordeling van het PWS

Beoordeling van het PWS Weging tussen de drie fasen: 25% projectvoorstel, 50% eindverslag, 25% presentatie (indien de presentatie het belangrijkste onderdeel is (toneelstuk, balletuitvoering, muziekuitvoering), dan telt de presentatie

Nadere informatie

IP72 Brabants Dagblad. Analyse

IP72 Brabants Dagblad. Analyse IP72 Brabants Dagblad Analyse 01 Organisatie Bij Brabants Dagblad BV werken ongeveer 400 personen, waarvan bijna de helft bij de redactie, 100 bij advertentie-exploitatie, 70 bij oplage en 30 bij overige

Nadere informatie

Pre-Academisch Onderwijs. Ontwikkelingslijnen en leerdoelen

Pre-Academisch Onderwijs. Ontwikkelingslijnen en leerdoelen Pre-Academisch Onderwijs Ontwikkelingslijnen en leerdoelen LEERDOELEN PER ONTWIKKELINGSLIJN Ontwikkelingslijn 1: De leerling ontwikkelt een wetenschappelijke houding 1.1 De leerling ontwikkelt een kritische

Nadere informatie

Ik zorg. dat meer mannen kiezen voor een baan in de VVT!

Ik zorg. dat meer mannen kiezen voor een baan in de VVT! Ik zorg dat meer mannen kiezen voor een baan in de VVT! Samenvatting Dit plan heeft tot doel om werkzame mannen in de leeftijd van 30 t/m 55 jaar te enthousiasmeren voor een beroep in de zorgsector Verpleging,

Nadere informatie

Jullie onderzoeksverslag bestaat uit 9 vaste onderdelen. 2. Een inhoudsopgave. Let op, op het voorblad staat geen paginanummer.

Jullie onderzoeksverslag bestaat uit 9 vaste onderdelen. 2. Een inhoudsopgave. Let op, op het voorblad staat geen paginanummer. Wat moet er in een onderzoeksverslag? Jullie onderzoeksverslag bestaat uit 9 vaste onderdelen. Die zijn hieronder beschreven. Na de beschrijving zie je een voorbeeld met uitleg. 1. Een voorblad met De

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 5, paragraaf 1, 2, 3

Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 5, paragraaf 1, 2, 3 Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 1 t/m 5, paragraaf 1, 2, 3 Samenvatting door een scholier 1653 woorden 13 februari 2011 6 16 keer beoordeeld Vak Nederlands Samenvatting H1,2,3,4,5 paragraaf 1,2,(3) Schrijfdoelen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) onderhoudt middels de organisaties Kerk in Actie (KiA) en ICCO Alliantie contacten met partners in Brazilië. Deze studie verkent de onderhandelingen

Nadere informatie

Het Beeld van Onszelf

Het Beeld van Onszelf Het Beeld van Onszelf Onze natuurlijke staat van zijn is bewust-zijn, een bewustzijn dat niet van iets is, maar een allesomvattende staat van zuiver ervaren. Binnen dit bewustzijn is onze geest evenwichtig,

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese

Nadere informatie

SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN. Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte

SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN. Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte EEN WET TEGEN SEKSISME, IS DAT NODIG? Op je werk opmerkingen

Nadere informatie

SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN. Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte

SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN. Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte SEKSISME TEGENGAAN: EEN UITDAGING VOOR DE GELIJKHEID VAN VROUWEN EN MANNEN Een woordje uitleg bij de wet tegen seksisme in de openbare ruimte EEN WET TEGEN SEKSISME, IS DAT NODIG? WAT IS SEKSISME, VOLGENS

Nadere informatie

Eigenlijk kan het niet vaak genoeg worden herhaald: doel en doelgroep zijn het belangrijkste onderdeel van het Internet Project Plan.

Eigenlijk kan het niet vaak genoeg worden herhaald: doel en doelgroep zijn het belangrijkste onderdeel van het Internet Project Plan. 2. Doel en doelgroep Het belangrijkste onderdeel van het Internet Project Plan is het beschrijven van doel en doelgroep. Tijdens de ontwikkeling van de rest van het plan is het belangrijk hier regelmatig

Nadere informatie

Een Eigen Gezicht. Een onderzoek naar stigmatisering, sociale steun en eenzaamheid bij mensen met een gezichtsafwijking. Door Maaike van Dam

Een Eigen Gezicht. Een onderzoek naar stigmatisering, sociale steun en eenzaamheid bij mensen met een gezichtsafwijking. Door Maaike van Dam Een Eigen Gezicht Een onderzoek naar stigmatisering, sociale steun en eenzaamheid bij mensen met een gezichtsafwijking Door Maaike van Dam Rijksuniversiteit Groningen Wetenschapswinkel Geneeskunde en Volksgezondheid

Nadere informatie

FULL SERVICE RECLAME- EN DESIGNBUREAU

FULL SERVICE RECLAME- EN DESIGNBUREAU FULL SERVICE RECLAME- EN DESIGNBUREAU EEN BUREAU MET EEN DUIDELIJK DOEL Adson is een full service reclame- en designbureau, met als doel merken te voorzien van een eigen identiteit en deze bekend te maken.

Nadere informatie

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 2

Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 2 Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 2 Samenvatting door D. 1002 woorden 2 april 2014 6 3 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Nieuw Topniveau 3 Soorten publiek We kunnen 4 soorten publiek onderscheiden:

Nadere informatie

Rapportage Peiling vrouwen in de media

Rapportage Peiling vrouwen in de media Rapportage Peiling vrouwen in de media Oktober 2016 In opdracht van: WOMEN Inc. Datum: 5 oktober 2016 Projectnummer: 2016334 Auteurs: Els van der Velden & Marvin Brandon Inhoud 1 Achtergrond & opzet 3

Nadere informatie

Waar ik (niet) van hou

Waar ik (niet) van hou Waar ik (niet) van hou Naar: Raad van Europa, Compasito: Manual on Human Rights Education for Children Leeftijd: 9-12 jaar Duur: 45 min. Doelen Kinderrechten Kinderen ontdekken de mogelijkheden en kennis

Nadere informatie

Modern Besturen. In de Vereniging van de Toekomst. Huibert Brands Adviseur Organisatieontwikkeling NOC*NSF

Modern Besturen. In de Vereniging van de Toekomst. Huibert Brands Adviseur Organisatieontwikkeling NOC*NSF Modern Besturen In de Vereniging van de Toekomst Huibert Brands Adviseur Organisatieontwikkeling NOC*NSF Agenda 1. Waarheen Waarvoor 2. Sport in Transitie 3. Vereniging van de Toekomst 4. Modern Besturen

Nadere informatie

Hoe borstvoeding werkt uitleggen en Belang huid-op-huid contact toelichten Belang voeden op verzoek. Belang rooming-in. Zorgen voor genoeg melk

Hoe borstvoeding werkt uitleggen en Belang huid-op-huid contact toelichten Belang voeden op verzoek. Belang rooming-in. Zorgen voor genoeg melk Aandachtspunten Pedagogische draagkracht Beïnvloedende factoren Handreikingen voor het integreren van factoren die de duur van de borstvoedingsperiode beïnvloeden in de voorlichting borstvoeding, om de

Nadere informatie

NIMA B EXAMEN MARKETINGCOMMUNICATIE ONDERDEEL B1.2 24 JUNI 2014

NIMA B EXAMEN MARKETINGCOMMUNICATIE ONDERDEEL B1.2 24 JUNI 2014 EXAMENOPGAVEN ONDERDEEL B1.2 Tijd: 14.15 15.15 uur (60 minuten) U wordt verzocht uw antwoorden kort en bondig te formuleren, de vragen op het aan u uitgereikte antwoordpapier te beantwoorden, goed aan

Nadere informatie

Aantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen

Aantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen Aantekening Levensbeschouwing Hoofdstuk 2: Waarden en normen Aantekening door C. 814 woorden 16 januari 2014 5,6 52 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Standpunt Waarden, normen en moraal Waarde:

Nadere informatie

Rapportage. Keurmerk Klantgericht Verzekeren

Rapportage. Keurmerk Klantgericht Verzekeren Rapportage Keurmerk Klantgericht Verzekeren In opdracht van: Stichting toetsing verzekeraars Datum: 27 januari 2015 Projectnummer: 2014026 Auteurs: Marit Koelman & John Ruiter Index Achtergrond van het

Nadere informatie

RAPPORT ONDERZOEK DIGITEENS

RAPPORT ONDERZOEK DIGITEENS RAPPORT ONDERZOEK DIGITEENS Beste leerlingen, Enkele maanden geleden namen jullie deel aan het Digiteens onderzoek over jongeren, media en de digitale wereld. Dit onderzoek ging uit van de School voor

Nadere informatie

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving

Onderzoeksopzet. Marktonderzoek Klantbeleving Onderzoeksopzet Marktonderzoek Klantbeleving Utrecht, september 2009 1. Inleiding De beleving van de klant ten opzichte van dienstverlening wordt een steeds belangrijker onderwerp in het ontwikkelen van

Nadere informatie

Inhoudsopgave. 1 Marketing en communicatie 19. 2 Consumentengedrag 55

Inhoudsopgave. 1 Marketing en communicatie 19. 2 Consumentengedrag 55 Inhoudsopgave 1 Marketing en communicatie 19 1.1 Inleiding 19 1.2 Ondernemingsplan en marketingplan 24 1.3 Marketingcommunicatieplan 26 1.3.1 Analysefase 27 1.3.2 Doelstellingen 31 1.3.3 Doelgroep 33 1.3.4

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Module 9

Samenvatting Nederlands Module 9 Samenvatting Nederlands Module 9 Samenvatting door een scholier 1519 woorden 26 juni 2004 7,5 55 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Kiliaan Module 9: A3 Tekstsoorten A4 Structuur van de boodschap C4

Nadere informatie

WHITEPAPER TRAVEL 73% VAN NEDERLANDERS WORDT... MAAR LIEFST 12% VAN DE VROUWEN...

WHITEPAPER TRAVEL 73% VAN NEDERLANDERS WORDT... MAAR LIEFST 12% VAN DE VROUWEN... WHITEPAPER TRAVEL MAAR LIEFST 12% VAN DE VROUWEN... 73% VAN NEDERLANDERS WORDT... Vakantie en reizen staan hoog op de lijst van dingen waar Nederlanders gelukkig van worden: op nummer 4 (voorafgegaan door

Nadere informatie

Lezen. Doelgroep Lezen. Omschrijving Lezen

Lezen. Doelgroep Lezen. Omschrijving Lezen Lezen Het programma is met name geschikt voor groepen waarin grote niveauverschillen bestaan en voor leerlingen die het gewone oefenen met teksten niet interessant meer vinden. Doelgroep Lezen Muiswerk

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 3

Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 3 Samenvatting Nederlands Hoofdstuk 3 Samenvatting door een scholier 802 woorden 14 februari 2004 5,4 39 keer beoordeeld Vak Methode Nederlands Topniveau 3.5 persuasieve teksten betoog beschouwing Bevat

Nadere informatie

Mediacontext: thematische congruentie tussen context/advertentie en het effect op reclameverwerking in magazines

Mediacontext: thematische congruentie tussen context/advertentie en het effect op reclameverwerking in magazines Mediacontext: thematische congruentie tussen context/advertentie en het effect op reclameverwerking in magazines Universiteit van Amsterdam, The Graduate School of Communication Naam: Jean-michel Kerkhoff

Nadere informatie

Attitudevorming & verandering. dinsdag 6 maart 2012

Attitudevorming & verandering. dinsdag 6 maart 2012 Attitudevorming & verandering H9 Wat vertellen attitudes over consumenten? Wat vertellen attitudes over consumenten? Mensen die van sushi houden zullen het waarschijnlijk eten Wat vertellen attitudes over

Nadere informatie

Landelijke peiling Nijmegen 2000. Resultaten eindmeting, januari 2006

Landelijke peiling Nijmegen 2000. Resultaten eindmeting, januari 2006 Resultaten eindmeting, januari 2006 O&S Nijmegen januari 2006 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Onderzoeksresultaten 5 2.1 Eerste gedachte bij de stad Nijmegen 5 2.2 Bekendheid met gegeven dat Nijmegen de

Nadere informatie

Rapport Kor-relatie- monitor

Rapport Kor-relatie- monitor Rapport Kor-relatie- monitor Voor: Door: Publicatie: mei 2009 Project: 81595 Korrelatie, Leida van den Berg, Directeur Marianne Bank, Mirjam Hooghuis Klantlogo Synovate 2009 Voorwoord Gedurende een lange

Nadere informatie

Het belang van de relatie. Onderzoek naar werkalliantie bij jongeren met een licht verstandelijke beperking

Het belang van de relatie. Onderzoek naar werkalliantie bij jongeren met een licht verstandelijke beperking Het belang van de relatie Onderzoek naar werkalliantie bij jongeren met een licht verstandelijke beperking Hoe zou je in één woord werkalliantie omschrijven bij jongeren met een LVB? Programma en doelen

Nadere informatie

VOORTGEZET ONDERWIJS FIJN IN JE EIGEN LIJF

VOORTGEZET ONDERWIJS FIJN IN JE EIGEN LIJF VOORTGEZET ONDERWIJS FIJN IN JE EIGEN LIJF 1 Algemene informatie Beste docent, Voor u ligt de toolkit die RADAR voor u heeft ontworpen. Vanuit de resultaten van de Diverscity-meter is deze toolkit voor

Nadere informatie

Filosofie 3 Postmoderne mediaconsumptie. Kind of minivolwassene?

Filosofie 3 Postmoderne mediaconsumptie. Kind of minivolwassene? Filosofie 3 Postmoderne mediaconsumptie Kind of minivolwassene? Marlou Kemperman Klas Com3b S1007734 Juni 2009 Mark Eckhart Korte samenvatting Kinderen worden steeds meer blootgesteld aan reclame en marketing

Nadere informatie

Consumentengedrag. H7 Marketingcommunicatiedoelstellingen Floor en van Raaij. maandag 25 februari 13

Consumentengedrag. H7 Marketingcommunicatiedoelstellingen Floor en van Raaij. maandag 25 februari 13 Consumentengedrag H7 Marketingcommunicatiedoelstellingen Floor en van Raaij DAGMAR model bekendheid begrip overtuiging actie bekendheid begrip overtuiging actie Defining Advertising Goals for Measured

Nadere informatie

2.3 Literatuur. 1.4.2 Schriftelijke vaardigheden 1.4.2.1 Lezen LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL LEERPLAN ALGEMEEN:

2.3 Literatuur. 1.4.2 Schriftelijke vaardigheden 1.4.2.1 Lezen LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL LEERPLAN ALGEMEEN: LES GODVERDOMSE DAGEN OP EEN GODVERDOMSE BOL ALGEMEEN: p.8 2.3 Literatuur In onze leerplannen is literatuur telkens als een aparte component beschouwd, meer dan een vorm van leesvaardigheid. Na de aanloop

Nadere informatie

Hoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die

Hoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die Hoofdstuk 2: Kritisch reflecteren 2.1. Kritisch reflecteren: definitie Definitie: Kritisch reflecteren verwijst naar een geheel van activiteiten die worden uitgevoerd om uit het gevonden bronnenmateriaal

Nadere informatie

KLEURRIJKE EMOTIES psychologie en kleur

KLEURRIJKE EMOTIES psychologie en kleur KLEURRIJKE EMOTIES psychologie en kleur Iedere ouder zal het volgende herkennen: de blauwe en rode potloden uit de kleurdozen van kinderen zijn altijd het eerst op. Geel roept aanvankelijk ook warme gevoelens

Nadere informatie

5,6. Samenvatting door een scholier 1364 woorden 17 januari keer beoordeeld. Levensbeschouwing

5,6. Samenvatting door een scholier 1364 woorden 17 januari keer beoordeeld. Levensbeschouwing Samenvatting door een scholier 1364 woorden 17 januari 2005 5,6 33 keer beoordeeld Vak Methode Levensbeschouwing Zin leren Samenvatting: vindplaatsen van levensbeschouwing: muziek en reclame Hoofdstuk

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Regionale beeldvorming

Samenvatting Aardrijkskunde Regionale beeldvorming Samenvatting Aardrijkskunde Regionale beeldvorming Samenvatting door een scholier 1150 woorden 28 maart 2004 7,4 31 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde BEGRIPPEN Regionaal beeld: Het beeld dat mensen van

Nadere informatie

Deel 5 Introductie. Handleiding scripties

Deel 5 Introductie. Handleiding scripties Deel 5 Introductie De Introductie is het deel van de scriptie dat vóór de Inleiding komt (althans, zo noem ik dat deel). Deze introductie wordt veelal opgesteld als de scriptie (bijna) klaar is (al zijn

Nadere informatie

Rapport voor deelnemers M²P burgerpanel

Rapport voor deelnemers M²P burgerpanel Rapport voor deelnemers M²P burgerpanel Weergaven van publieke opinie in het nieuws en hun invloed op het publiek Dit rapport beschrijft de resultaten van een onderzoek over weergaven van publieke opinie

Nadere informatie

Motieven en persoonlijkheid. Waarom doen mensen de dingen die ze doen?

Motieven en persoonlijkheid. Waarom doen mensen de dingen die ze doen? Motieven en persoonlijkheid Waarom doen mensen de dingen die ze doen? Motivatie psychologen vragen: Waarom doen mensen de dingen die ze doen? Motivatiepsychologen zoeken naar de motieven, de drijfveren

Nadere informatie

Socialisatie & Seksualiteit

Socialisatie & Seksualiteit levensbeschouwing & maatschappij M A V O 3 katern 5 Socialisatie & Seksualiteit naam cluster maartenscollege groningen / haren MAVO 3 KATERN 5 2010 2011 levensbeschouwing & maatschappij: socialisatie &

Nadere informatie

Communicatiemanagement. Opleiding CDM - College 4 CM Sheet 1

Communicatiemanagement. Opleiding CDM - College 4 CM Sheet 1 Communicatiemanagement Opleiding CDM - College 4 CM Sheet 1 Programma vandaag Welkom Mededelingen Coll. 4 Theorie Operationele communicatieplan -Boodschap SLC: klassegesprek & afspraken Coll. 4 Praktijk

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door een scholier 1106 woorden 6 oktober 2002 7,8 30 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Paragraaf 1.1 communicatie: Het proces waarbij

Nadere informatie

Het NLP communicatie model

Het NLP communicatie model Het NLP communicatie model Ontdek jouw communicatie waarnemingsfilters Leef je natuurlijk leiderschap 1 Inleiding Op het moment dat veranderingen in een organisatie plaatsvinden is communicatie één van

Nadere informatie

Definities. Welke landschappen men kan onderscheiden. Hoe architectuur is gedefinieerd. Het verschil tussen een registrerende en creatieve benadering.

Definities. Welke landschappen men kan onderscheiden. Hoe architectuur is gedefinieerd. Het verschil tussen een registrerende en creatieve benadering. Definities Essentiële vaardigheden Welke landschappen men kan onderscheiden. Hoe architectuur is gedefinieerd. Het verschil tussen een registrerende en creatieve benadering. Focus op Fotografie: Landschap

Nadere informatie

5,7. Samenvatting door D. 959 woorden 31 mei keer beoordeeld. Maatschappijleer Thema's maatschappijleer

5,7. Samenvatting door D. 959 woorden 31 mei keer beoordeeld. Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Samenvatting door D. 959 woorden 31 mei 2013 5,7 5 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Hoofdstuk 5 Massamedia Paragraaf 1 - communicatie Communicatie - het doorgeven van

Nadere informatie

Evaluatierapport. Workshop ADHD. Fontys PABO Limburg. Drs. Arno de Poorter Drs. Anne van Hees

Evaluatierapport. Workshop ADHD. Fontys PABO Limburg. Drs. Arno de Poorter Drs. Anne van Hees Evaluatierapport Workshop ADHD Fontys PABO Limburg Drs. Arno de Poorter Drs. Anne van Hees Inhoudsopgave Pag. 1. Inleiding 2 2. Deelnemers/respondenten 2 3. Opzet en inhoud evaluatie 2 4. Resultaten 2

Nadere informatie

E-book CHECKLIST IDEALE ADVERTENTIE

E-book CHECKLIST IDEALE ADVERTENTIE E-book CHECKLIST IDEALE ADVERTENTIE Inhoudsopgave 01. Inleiding 02. Wat is een effectieve advertentie 03. Definities 04. Richtingbepalers van een goede advertentie Hoofdstuk 1 Inleiding Voorwoord Een advertentie

Nadere informatie

Happy Pup, Happy Dog!

Happy Pup, Happy Dog! Happy Pup, Happy Dog! De gevoelige periode voor gedragsorganisatie wordt verdeeld in drie fasen: -Fase 1: 0-3 weken Aanvankelijk bestaat de comfortkit van een puppy gewoonlijk uit zijn moeder, zijn nestgenootjes

Nadere informatie

WHITEPAPER AUTOMOTIVE

WHITEPAPER AUTOMOTIVE WHITEPAPER AUTOMOTIVE 42% VAN NEDERLANDSE MANNEN IS GEÏNTERESSEERD IN AUTO S NEDERLANDERS ORIËNTEREN ZICH OP AUTO S VIA VERSCHILLENDE KANALEN Nederlanders houden zich graag bezig met de aanschaf van een

Nadere informatie