Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO basisonderwijs

Transcriptie

1 Rapport audit onderwijs ondersteuningsprofiel IVO basisonderwijs Naam onderwijsvoorziening: Jozefschool Datum bezoek: 17 januari 2013 In opdracht van: SWV Amstelland Zuid en De Veenlanden Rapporteur: Sicco Baas M&O-groep, s-hertogenbosch Januari 2013

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding De opbrengsten van het schoolbezoek Het onderwijsconcept De voorzieningen op de vijf velden Grenzen en groeimogelijkheden van de school Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. voorzieningen op de vijf velden Tot slot Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

3 1. Inleiding Uw school 1 biedt onderwijsondersteuning aan leerlingen die speciale onderwijsbehoeften hebben. Wanneer uw school tegen haar grenzen aanloopt, is er de mogelijkheid om de leerling en zijn of haar ouders 2 te verwijzen naar een andere school, een school voor speciaal (basis)onderwijs. Scholen verschillen in de onderwijsondersteuning die zij (kunnen) bieden. Uit verwijsgedrag van scholen bijvoorbeeld blijkt dit heel duidelijk: een leerling waarbij de ene school tegen de grenzen van haar onderwijsondersteuning aanloopt, kan op een andere school zonder al te veel inspanning passend onderwijs krijgen. Soms is de reden makkelijk aanwijsbaar: een school in een gebouw met veel trappen en weinig ruimte is niet zomaar passend voor een leerling in een rolstoel. Maar meestal is het lastiger om aan te geven wanneer een leerling niet en wanneer wel op de school terecht kan. Zowel voor de school zelf, als voor ouders en voor de bovenschoolse organisatie die het bovenschoolse netwerk van onderwijs ondersteuningsvoorzieningen inricht (schoolbestuur, samenwerkingsverband po, regionaal netwerk Passend Onderwijs), is het van belang te weten waar de school staat voor wat betreft de onderwijsondersteuning en wat mogelijkheden zijn om de onderwijsondersteuning te versterken en eventueel uit te breiden. In de audit is gekeken naar de match tussen de onderwijsbehoeften 3 van de leerlingen uit het voedingsgebied van de school met het onderwijsaanbod van de school. Deze match tussen vraag en aanbod is in kaart gebracht in termen van kenmerken van het onderwijs ondersteuningsaanbod, van de school dus. Het profiel van het onderwijs ondersteuningsaanbod van een reguliere school wordt bepaald door: de mate waarin het onderwijsconcept bijdraagt aan het zich geaccepteerd voelen van de leerling met speciale onderwijsbehoeften; de positie op vijf velden van onderwijsbehoefte: 1. de hoeveelheid aandacht/handen in de groep; 2. speciale onderwijsmaterialen; 3. de ruimtelijke omgeving; 4. expertise; 5. samenwerking met externe instanties die zich ook met de ondersteuning voor het kind bezighouden. 1 Waar in dit rapport kortheidshalve staat school wordt steeds bedoeld school of andere eenheid van onderwijsondersteuning. 2 Waar in dit rapport kortheidshalve staat ouders wordt steeds bedoeld ouders of verzorgers. 3 De onderwijsbehoefte is de instructie en ondersteuning die de leerling in de onderwijssituatie nodig heeft om een volgende stap te kunnen maken in het eigen proces van cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

4 Informatie over deze kenmerken is verzameld door: een half gestructureerd interview/gesprek; half gestructureerde observaties in groepen, met name ter ondersteuning van de bevindingen over het gehanteerde onderwijsconcept en het daarbij horende klassenmanagement; een gesprek met het schoolteam waarin de opvattingen rond en het draagvlak voor het onderwijs aan leerlingen met speciale onderwijsbehoeften aan de orde komt. In het gesprek met het schoolteam zijn de eerste indrukken vanuit het interview en de observaties verwerkt. In dit rapport doen wij verslag van onze bevindingen. Wij wijzen er op dat de informatieverzameling weliswaar uitgebreid en veelzijdig was, maar beperkt is door het karakter van een momentopname. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

5 2. De opbrengsten van het schoolbezoek 2.1 Het onderwijsconcept Korte karakterisering van de school De Jozefschool is een van de drie scholen van de Stichting Katholiek Onderwijs Aalsmeer. De school is centraal gelegen in Aalsmeer, de leerlingen komen niet alleen uit de directe omgeving, maar ook uit de bredere regio rondom Aalsmeer. Er stromen steeds meer kinderen van Oost Europese afkomst in, met name Poolse leerlingen. Dit schooljaar is de school gestart met 430 leerlingen. Deze zijn als volgt over de groepen verdeeld: 5 groepen 1/2 en van alle andere groepen is er een parallelgroep, in totaal 17 groepen. In hoeverre heeft de school te maken met verschillen tussen leerlingen? De school heeft geen gewichtenleerlingen, tenminste zij past de leerlingweging niet toe. Het gemiddelde niveau van leren binnen de huidige leerlingenpopulatie is dat ongeveer 50 % van de kinderen gemiddeld presteert (Cito B / C), ongeveer 10 % scoort op A-niveau en 30 % op laag C en D, E niveau. Wat leren betreft kan de schoolpopulatie als matig heterogeen worden gezien, waarmee bedoeld wordt dat naar schatting 1/6 tot 1/3 van de leerlingen in elke klas duidelijk afwijken van het niveau van het groepsgemiddelde (d.w.z gemiddeld 4 tot 8 leerlingen per gemiddelde groep van 25 leerlingen). De gesproken leerkrachten geven aan dat de noodzakelijke extra ondersteuning goed te doen is. Er zijn verschillen tussen de groepen, de ene groep is bewerkelijker dan de andere groep. Op de Jozefschool wordt gewerkt met het Directe Instructiemodel en is men bezig met de invoering van groeps-handelingsplannen, waardoor het aantal individuele handelingsplannen drastisch moet verminderen. Met rekenen wordt gewerkt met de weektaak (WIG) en schoolbreed is afgesproken dat iedere groep werkt met dagtaken. De schoolpopulatie kent een gemiddeld aantal leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften op gedrag (gemiddeld 2 à 3 leerlingen per groep). Waarbij begrenzing van het gedrag vooral noodzakelijk is, maar stimulering tot activiteit en inzicht geven in het eigen gedrag voor enkele leerlingen ook nodig is. Er wordt gewerkt met een gedragsprotocol, deze schoolbrede afspraken worden vanaf groep 4 geïntroduceerd en ondertekend door leerlingen, ouders en school. Met betrekking tot Sociale Emotionele Ontwikkeling werkt de school met Leefstijl. De leerlingen op school verschillen onderling niet of nauwelijks in hun culturele achtergrond, waarbij opgemerkt moet worden dat het aantal aanmeldingen uit Oost Europese landen strijgend is. Dit maakt NT2 onderwijs noodzakelijk. De sociaal- economische achtergrond is voornamenlijk hoog opgeleid of middenkader. De leerlingenpopulatie van de Jozefschool lijkt een goede afspiegeling van de plaatselijke bevolking in Aalsmeer en omgeving. De indruk is dat het aantal leerlingen met speciale behoeften gelijkelijk verdeeld is over de scholen in Aalsmeer. De Jozefschool staat bekend als een goede school, met voldoende aandacht voor ondersteuning. De gesproken ouders geven aan dat zij zeer tevreden zijn over de ondersteuning op de Jozefschool. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

6 Hoe wordt binnen de school op speciale onderwijsbehoeften gereageerd? De Jozefschool spant zich erg in om de kinderen die op de school zitten, ook voor de school te behouden. Alle extra ondersteuning moet in de klas gebeuren, de school heeft er bewust voor gekozen geen RT te geven. Er is o.a. gekozen voor onderwijsassistentie, verdeeld over 2 personen (0,75 fte). Deze worden alleen ingezet voor extra ondersteuning en in ieder geval voor de rugzak leerlingen. Maandelijks is er overleg in welke groepen en voor welke kinderen de onderwijsassistent wordt ingezet. Heel flexibel, daar waar nodig. Verder is er verdeeld over 3 IB-ers voor meer dan 1 fte IB tijd beschikbaar en is er bijna iedere week 1 dagdeel een orthopedagoog aanwezig. De school voert een zorgvuldig aannamebeleid, wanneer er handelingsverlegenheid dreigt voert zij uitgebreide gesprekken met ouders en laat zij indien noodzakelijk een diagnose uitvoeren. De school ervaart wel, in geringe mate, verdichtingsproblematiek. Op dit ogenblik zijn er 3 LGF-leerlingen en zitten er waarschijnlijk 2 aan te komen. Voor één van deze leerlingen blijkt dat de school handelingsverlegenheid ondervindt en is besloten tot overplaatsing naar SO. Schoolconcept Overdragen van kennis Kennis verwerven Klassikaal leren Sturing van het leren door de lkr. Alle leerlingen op bepaald basisniveau brengen Leerstof bepaalt de leerweg Nadruk op gestructureerde opdrachten Beoordeling van prestaties o.b.v. gelijke normering Beoordeling door de leerkracht Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen groep Evaluatie onderwijs door de lkr. Zelf ontdekken Werken met kennis Individueel en groepsleren Kinderen sturen eigen leren Maximale uit elke leerling halen Beginsituatie van de leerling bepaalt de leerweg Nadruk op vrije opdrachten Beoordeling van leervorderingen o.b.v. beginsituatie van leerlingen Zelfbeoordeling door de leerling Evaluatie onderwijs o.b.v. leervorderingen individuele leerling Evaluatie samen met leerlingen Op de Jozefschool wordt hoofdzakelijk frontaal klassikaal lesgegeven, waarbij de leerkracht bepaalt en de methode leidend is. Dit betekent dat de leerkracht de kennis overdraagt aan de leerlingen en bepaalt welke kennis wordt aangeboden. De methoden voor taal, rekenen en lezen zijn hierin leidend. Leerlingen werken individueel of in een groep. De leerkracht stuurt het leren aan, de opdrachten zijn gestructureerd en het maximale wordt uit de leerling gehaald. Door middel van het DI-model wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met de onderwijsbehoefte van de leerlingen. Dit gebeurt met name door de leerlingen in te delen in de 3 instructieniveaus. De leerkracht beoordeelt de resultaten van de leerling op basis van gelijke normering. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

7 De school evalueert het succes van haar onderwijs op basis van de leervorderingen op groepsniveau en van de individuele leerling. De school evalueert voornamelijk zelf haar onderwijs, met name via Cito toetsen en de vergelijking met landelijke normering. Aangegeven wordt dat de school nog weinig rekening houdt met de leerstijlen van kinderen, dit komt incidenteel voor en dan vaak bij kinderen die extra ondersteuning krijgen. Hoe wordt de continuïteit van de onderwijsondersteuning voor elke leerling verzekerd? De leerkracht is verantwoordelijk voor alle leerlingen in zijn/haar groep. Dus ook voor de extra ondersteuning. De IBer is hoofdzakelijk ondersteunend. Eén van de manieren om de doorgaande lijn in de leerlingenzorg te continueren is dat in ParnasSys alle data zijn opgeslagen. Verder zorgt de school ervoor dat bij overgang van het ene naar het andere schooljaar er warme overdracht plaatsvindt. Alle leerlingen van de vijf groepen 2 worden door de kleuterleerkrachten ingedeeld in de twee daaropvolgende groepen 3. Hierbij wordt rekening gehouden met allerlei factoren, zoals vaardigheden en gedrag. De directie stelt de groepssamenstelling vast, met de bedoeling dat deze gedurende de gehele schoollaapbaan niet meer verandert. De Intern begeleider volgt alle ontwikkelingen op het gebied van leerlingenondersteuning en informeert het team hierover indien het noodzakelijk is. 2.2 De voorzieningen op de vijf velden Wij beschrijven hier de voorzieningen van de school tegen de achtergrond van alle mogelijke voorzieningen die op dit moment op scholen, van wat voor soort dan ook, bestaan. In de praktijk heeft geen enkele school alle voorzieningen. Van reguliere scholen kan, in de huidige verdeling van mensen en middelen onder de schoolsoorten, verwacht worden dat zij maar beperkt kunnen scoren op deze velden van onderwijs ondersteuningsvoorzieningen. De basisvoorzieningen die elke reguliere school heeft uitgaande van een minimale rijksbekostiging, veronderstellen we aanwezig, en vermelden we dus niet. Bij de flexibilisering van waar en hoe de extra mensen en middelen vanuit ondersteuningsbekostiging worden ingezet, is het interessant na te gaan waar voor een school groeimogelijkheden liggen, en waar de grenzen zijn. Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De meeste beschikbare formatie wordt ingezet in de groep, daarnaast investeert de school fors in IB. De school heeft geen gewichtenleerlingen, dit betekent dat er weinig formatie 'over' is. Naast IB is de onderwijsassistentie de enige extra praktische ondersteuning in de groep. Ook is er een vakleerkracht gymnastiek en het is de bedoeling dat tijdens gym-uren leerkrachten die dan geen groep hebben hun collega in de parallel groep ondersteunen, echter dit gebeurt minimaal. In de school wordt ook Fysiotherapie (MRT) gegeven, bekostigd door de ziektekostenverzekering van de betrokken leerlingen. Op school zijn de ouders erg actief, daar wordt graag gebruik van gemaakt, bijvoorbeeld voor de nieuwkomers uit Oost-Europa. Deze 'vijwilligers' besteden vooral veel aandacht aan basale taalvaardigheden. De school is hier erg tevreden over. De leerkracht : leerling ratio over de gehele school is 1 : 28. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

8 Veld 2: de onderwijsmaterialen Afgezien van incidentele aanschaf van aangepast meubilair heeft de school geen materialen aangeschaft voor leerlingen die specifieke ondersteuning nodig hebben. Enkele dyslectische leerlingen werken met het programma Kurzweil, dit is door de ouders zelf bekostigd. Veld 3: de ruimtelijke omgeving De school heeft, naast de gebruikelijke ruimtes, geen extra aanpassingen aan het gebouw gedaan. Hoewel de school een verdieping heeft en geen lift is de school wel rolstoeltoegankelijk, zij past dan de verdeling van de groepen over het gebouw aan. Het schoolgebouw en haar omgeving is ruim opgezet met voldoende speelgelegenheid rondom de school. Door ruimtegebrek zijn enkele groepen gehuisvest in lokalen naast de school of in de directe nabijheid. Ook is er een schooltuin, waar leerlingen in werken. De geoogste producten worden op school altijd bereid en samen met de kinderen opgegeten. Veld 4: de expertise De eerste groep vragen betreft de teamexpertise. Daarmee wordt gedoeld op kennis en ervaring die geïntegreerd is in de teamaanpak en geïnternaliseerd in het handelen van alle medewerkers. De volgende groep vragen gaan over de beschikbaarheid van specifieke, bij één of meer interne of externe collega s/partners aanwezige, expertise. De Jozefschool heeft zich op teamniveau geen expertise op het gebied van specifieke onderwijsondersteuning en/of ondersteuning aan bepaalde doelgroepen. De inhoud van de huidige scholing heeft betrekking op het werken met groepsplannen en dan specifiek gericht op het leesonderwijs. De beschikbaarheid van expertise (gecertificeerd) op specifieke gebieden is als volgt: Binnenschools Buitenschools snel toegankelijk Expertiseveld nee ja Visuele beperkingen nee ja Auditieve beperkingen nee ja Spraakmoeilijkheden en taalstoornissen ja nee Verstandelijke beperkingen ja nee Motorische beperkingen nee ja Beperkingen door chronische ziektes nee ja Autisme Spectrum Stoornissen (ASS) nee ja ADHD en ADD nee ja Angst- en hechtingsstoornissen nee ja Overige psychiatrische aandoeningen nee ja Gedragsproblemen nee ja Dyslexie nee ja Onderwijsachterstanden andere culturen IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

9 De orthopedagoog van de school is tot nu toe voldoende deskundig, in samenspraak met IB en het Pas. De school vind niet dat zij op korte termijn haar deskundigheid op specifieke gebieden moet aanscherpen. Alle leraren beschikken over voldoende basisvaardigheden en door middel van cursussen en trainingen blijft men up to date. Veld 5: de samenwerking met andere instanties De school werkt vraaggestuurd en weet, indien nodig, de gevraagde expertise wel te vinden. SMW Bureau Jeugdzorg GGD GGZ MEE kinderziekenhuis revalidatiekliniek justitiële inrichting KDC MKD Gemeente: VVE Gemeente: brede school nooit sporadisch regelmatig vaak gemeenschappelijk handelingsplan contactpersoon* ja In de gemeente Aalsmeer functioneert een CJG. Aangegeven wordt dat met betrekking tot onderwijs er nog wel een verbeterslag tussen CJG en onderwijs te maken is. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

10 3. Grenzen en groeimogelijkheden van de school 3.1 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. onderwijsconcept Een basis voor onderwijs aan kinderen met diverse onderwijsbehoeften wordt gelegd door het onderwijsconcept van de school. Op het gebied van de diversiteit zijn twee kenmerken van het onderwijsconcept bepalend: het draagvlak binnen het team, en de mate waarin de lesstof dan wel de individuele onderwijsbehoefte van de leerling uitgangspunt van het lesprogramma is. Dit laatste kenmerk kan worden gezien als een dimensie van methodegestuurd naar leerlingengestuurd. Aan het ene uiterste van die dimensie staan de scholen die bijna de volledige lestijd de methode als leidraad hanteren 4. Leerlingen die onvoldoende uit de weg kunnen met de standaardmethode krijgen herhalingsstof, extra instructie of verdiepingsstof zoals die binnen de methode is gegeven. Het gemiddelde niveau en tempo van de standaardmethode is maatgevend. Scholen die dit concept welbewust hanteren zijn vaak van opvatting dat een leerling bij de groep houden betekent dat de leerkracht zijn of haar uiterste best doet om de zwakkere leerling voor wat betreft zijn of haar prestaties zoveel mogelijk bij de gemiddelde groep aan te laten haken. Het andere uiteinde van de dimensie wordt bezet door scholen die hun onderwijsconcept afstemmen op de specifieke groep die op dat moment de klas vormt. De start ligt bij de individuele onderwijsbehoeften van leerlingen met hun individuele ontwikkelings- en leerlijnen. Het overzicht van die lijnen in de groep geeft mogelijkheid tot het bundelen van de leerlijnen waar deze (bijna) samenvallen. De instructieplanning wordt afgestemd op deze gebundelde leerlijnen. De werkvormen in de groep zijn vaak heterogeen, waardoor een leerling bij de groep houden hier een gelijke betekenis heeft voor elke leerling. Bij een dergelijk concept worden veelal ook standaardmethoden en methodegebonden toetsen gebruikt, maar dan als middel zonder dat zij direct het didactisch en pedagogisch handelen sturen. Alle scholen hebben te maken met verschillen tussen kinderen. Relevant voor Passend Onderwijs zijn verschillen tussen leerlingen op het gebied van: leercompetenties leerstijlen gedragscompetenties gedragsstijlen culturele achtergronden gezinsachtergronden Van een extra vergroting van de range van onderwijsbehoeften in een klas is sprake bij combinatieklassen. 4 Onderzoek van de SLO wijst uit dat gemiddeld ongeveer tweederde van de lestijd op Nederlandse scholen met gebruik van standaardmethoden les wordt gegeven. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

11 Leerkrachten op scholen die vooral methodegestuurd werken, rekken naarmate er meer verschillende kinderen in hun klas zitten, de mogelijkheden van hun onderwijsaanbod steeds verder op. Manieren om binnen het methodegestuurde concept onderwijs te bieden aan leerlingen met verschillende onderwijsbehoeften zijn o.a.: het groeperen van handelingsplannen; het werken in niveaugroepen; zelfstandig werken; vergroting van de expertise van de leerkracht; incidentele toepassing van vormen van leren in heterogene groepen; de keuze van methodes die heel veel ruimte bieden voor gedifferentieerd werken. Omdat het uitgangspunt van de les bepaald is door de centrale aanpak van de methode, betekent elke nieuwe onderwijsbehoefte een extra aanpassing bij die aanpak. Wanneer veel aanpassingen nodig zijn, beleeft de leerkracht dit vaak als een stapeling van taken, en daarmee als een toenemende belasting. Soms uit zich dit door de behoefte van de leerkracht aan steeds meer orde en rust in de klas, om de controle te kunnen houden over alle verschillende activiteiten die gelijktijdig plaatsvinden. Met het toenemen van de organisatorische belasting van de leerkracht, blijft er minder tijd en energie over voor het ter plekke inspelen op specifieke behoeften van leerlingen op het moment dat die zich aandienen. Het methodegestuurde onderwijsconcept is begrensd in haar capaciteit om kinderen met andere onderwijsbehoeften op te nemen. In het volgende schema wordt het onderwijsconcept van De Jozefschool weergegeven in de relatie tussen de mate waarin de lesmethode sturend is en de mate waarin diversiteit van leerlingen opgevangen kan worden. De gebogen lijn geeft van links naar rechts een mogelijk model van de ontwikkeling van een onderwijsconcept, startend bij het leerstofjaarklassensysteem met een strakke hantering van standaardmethoden. Via het oprekken van de methodegestuurde aanpak toont het model een omslag in de aanpak naar het starten van de lesinhoud bij de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen in de klas. Let wel: de richting van links naar rechts geeft alleen een wenselijke richting aan wanneer: De school meer ruimte wil bieden aan de bestaande diversiteit onder de leerlingen. De school meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs wil kunnen bieden. De leerlingpopulatie van de school steeds meer divers wordt. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

12 Scholen bevinden zich ergens op of onder de gebogen lijn. De Jozefschool bevindt zich op positie: Groeimogelijkheden voor wat betreft het schoolconcept: De tijd die de Jozefschool heeft vrijgemaakt voor extra ondersteuning is verdeeld over 3 Intern Begeleiders (ruim 1 fte), een orthopedagoog en voor bijna de hele week 2 onderwijsassistenten. De school biedt veel structuur en het team heeft oog en hart voor die leerlingen voor wie het allemaal niet vanzelf gaat, echter dit heeft zijn grenzen. De gesproken ouders zijn tevreden over de wijze waarop de school de extra ondersteuning uitvoert en met hen het gesprek hierover aangaat. De school wil samen met de ouders op weg om de kinderen dat te bieden wat zij nodig hebben. Een enkele keer blijkt dat de school handelingsverlegen is, in overleg met de ouders wordt dan gezocht naar de oplossing. Incidenteel levert dit stevige duscussie op. De school investeert veel om leerlingen voor de school te behouden. Waar de grens in deze ondersteuning ligt is binnen het team niet altijd eenduidig. Hiermee wordt bedoeld dat het per leerling en per leerkracht verschillend is en dat de wijze waarop het onderwijs (de school) is georganiseerd betekent dat er grenzen zijn. Iedere casus staat opzichtzelf. Algemeen beeld is dat het onderwijs en de veiligheid binnen de groep en de school er niet onder mag lijden. Alle kinderen handhaven op de Jozefschool is een goed streven, mits het ten goede komt aan het kind. Dit betekent dat het team in principe open staat voor meer diversiteit op school, mits de voorwaarden daarvoor kunnen worden gerealiseerd, zowel qua organisatie (tijd) als deskundigheid. De benadering van het onderwijsprogramma op de Jozefschool start vanuit de traditionele opvattingen van het leerstof jaarklassensysteem. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

13 Met dit als basis gaat de school verder in het zoeken naar mogelijkheden om aan verschillen tussen leerlingen recht te doen. De school wil dit realiseren door te werken met het Directe Instructiemodel en de 3 intructie-niveau's. Het handelingsrepertoire van de leerkrachten bestaat hoofdzakelijk uit de basisdeskundigheid, incidenteel op indiviuele basis zijn bepaalde deskundigheden aanwezig, bijv. SVIB. Over uitbreiding van expertise zijn (nog) geen schoolbrede uitspraken gedaan. Algemene mening is dat deze dan wel gericht moet zijn op de praktijk die op dit moment in de school voorkomt en waarin vergroting van de deskundigheid nodig is (NT2?). Kennis over allerlei opvattingen en aanpakken rond extra onderwijsondersteuning (o.a. Handelingsgericht werken) kan voor de school invulling geven om in toenemende mate aan kinderen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden. Zoals het onderwijs nu wordt gegeven is de methode leidend, je kan je afvragen of je dan wel voldoende rekening kan houden met de onderwijsbehoeften, de leerstijl en talenten van de kinderen. Bij toenemende differentiatie zou de methodesturing op een natuurlijke manier kunnen omslaan naar sturing vanuit de onderwijsbehoefte (met gebruik van methoden). Grenzen voor wat betreft het schoolconcept: De school houdt vast aan de methode als leidraad. Dit betekent dat de methode sturend wordt ingezet bij de inrichting van het onderwijs, dit werkt over het algemeen beperkend wanneer er meer behoefte aan diversiteit is. De school is duidelijk in haar ambitie, gegeven de huidige omstandigheden ambieert zij niet om meer zorg te kunnen verlenen dan zij nu al doet. Gelet op de huidige populatie is de noodzakelijkheid niet aanwezig. Het team van de Jozefschool is zich bewust dat sturing van het onderwijs vanuit de methode begrenzend werkt voor diversiteit en dat daardoor niet altijd aan alle onderwijs- en ondersteuningsbehoeften kan worden voldaan. Het lijkt erop dat met de invoering van het directe Instructie model de differentiatie-grens wel is bereikt. Een tweede grens kan komen uit de beperkte vraag naar speciale onderwijsondersteuning. Binnen het voedingsgebied van de school lijkt niet veel meer behoefte aan speciale onderwijsondersteuning. De aantallen zijn in alle opzichten laag. Maar zelfs als deze indruk juist is, betekent dit dan dat de vraag naar meer deskundigheid op het gebied van onderwijsondersteuning beperkt is? De school kan zich afvragen of het zinvol is in staat te zijn meer verschillen in ondersteuning aan te kunnen dan op dit moment gevraagd wordt. Het aspect dat hierin meegenomen moet worden is, dat kunnen omgaan met diversiteit een competentie is die ook nodig is wanneer je bijvoorbeeld meer rekening wilt houden met leerstijlen van leerlingen en het onderwijsconcept hierop wilt aanpassen. Vooralsnog heeft de school niet aangegeven zich hierop te willen focussen. Uit de combinatie van de eerstgenoemde groeimogelijkheid en de aangegeven grenzen komt een punt naar voren waarover het team verder kan gaan in haar gedachtenontwikkeling over Passend Onderwijs. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

14 3.2 Groeimogelijkheden en grenzen v.w.b. voorzieningen op de vijf velden In het licht van Passend Onderwijs kunnen vier schoolprofielen 5 binnen het regulier basisonderwijs worden onderscheiden, te weten: 1. de netwerkschool 2. de smalle ondersteuningsschool 3. de brede ondersteuningsschool en 4. de inclusieve school. Onder deze vierdeling van schoolprofielen ligt een dimensie die loopt van gesegregeerd ( exclusie ) naar geïntegreerd onderwijs ( inclusie ). In andere woorden: de netwerkschool profiteert adequaat en optimaal van de geïnstitutionaliseerde speciale (onderwijs)ondersteuning binnen andere instellingen, zoveel mogelijk gelegen in de directe omgeving van de school. Deze is aanwezig in andere speciale scholen, of in gespecialiseerde zorginstellingen als een revalidatiecentrum. Op de inclusieve school daarentegen is in principe alle speciale onderwijsondersteuning in huis aanwezig om zorgleerlingen te kunnen handhaven, mede door een vaste partnerrelatie met zorginstellingen buiten het onderwijs zoals het genoemde revalidatiecentrum. De schoolprofielen kunnen ook benaderd worden vanuit een ontwikkelingsperspectief, waarbij de netwerkschool als beginfase en de inclusieve school als eindfase wordt gezien. Op die manier kunnen scholen die zichzelf herkennen in één van de schoolprofielen, de intentie uitspreken om te streven naar een ander, nabijgelegen schoolprofiel. Bedenk dat deze vier schoolprofielen ideaaltypisch zijn. In de praktijk komen er allerlei (sub)varianten voor die uiteindelijk wel weer zijn te herleiden naar één van bovenstaande schoolprofielen op het gebied van speciale onderwijsondersteuning. Uiteraard is het schoolprofiel waartoe de school zich ontwikkelt ook geen statische grootheid. Schoolprofielen veranderen met de transformatie van de schoolpopulatie en de schoolkeuzen daaromtrent mee. Hierna worden de voorzieningen op de school per veld, na een omschrijving, ingedeeld als passend bij een netwerkschool, een smalle ondersteuningsschool, een brede ondersteuningsschool of een inclusieve school. We kiezen een karakterisering die zo dicht mogelijk bij de situatie van uw school komt. De beschrijving in de tabellen betreft dus niet een exacte beschrijving van de situatie van uw school. De volledige tabellen van de prototypes staan in de bijlage bij dit rapport. 5 Greven, L.F. en Timmerhuis, A. (2008). Passend Onderwijs. Kansen in beeld! Utrecht: Sardes (Sardes Speciale Editie 8). IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

15 Veld 1: de hoeveelheid aandacht/handen in de klas De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool. Veld Setting 1. Hoeveelheid aandacht en tijd Binnen de klas Er is één paar handen in de klas, de lk zorgt zelf voor bijv. preteaching, werken aan de instructietafel, op tijdelijke basis (een uur per week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 29 leerlingen Binnen de school Er is speciale onderwijszorg door rt er /onderwijs assistent en/of ib er, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per week). De hoeveelheid aandacht, ofwel de handen in de klas is afhankelijk van: de beschikbare formatie; de organisatie van de groepen in de school; de beschikbare handen van buiten de formatie (ouders, stagiaires ). Veld 2: de onderwijsmaterialen De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool. Veld Setting 2. Onderwijsmaterialen Binnen de klas Veld 3: de ruimtelijke omgeving Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Binnen de school Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 3. Ruimtelijke Aan de tafel van de zorgleerlingen omgeving wordt één-op-één begeleiding gegeven. Veld 4: de expertise De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

16 Eén manier om naar de groei van de expertise te kijken, is door het onderscheid te maken tussen teamexpertise en individuele expertise. De inzet van individuele expertise is altijd zinvol, maar heeft veel meer effect wanneer die ingebed is in een expertomgeving van het team. Bijvoorbeeld een team dat een gezamenlijke expertise heeft op gedrag, weet veel meer opbrengst te halen uit de specifieke expertise van één van de leerkrachten op autisme, dan een team dat géén teamaanpak heeft. Leerlingen met speciale onderwijsbehoeften hebben een eigen benadering nodig, zonder dat zij zich een buitenbeentje voelen. Wanneer er gewerkt wordt vanuit een methode gestuurd onderwijsconcept levert dit voor leerkrachten een tegenstrijdigheid op. Als leerkrachten werken vanuit de verschillende onderwijsbehoeften van alle kinderen, valt deze tegenstrijdigheid weg. Dit betekent dat het goed zou zijn dat leerkrachten in staat zijn op basis van hun eigen professionaliteit de lesmethoden te gebruiken als middel, in plaats van zich te laten leiden door de methoden. Om dit te kunnen moeten leerkrachten een scala aan pedagogisch didactische aanpakken en werkvormen tot hun beschikking hebben en moeten zij werken binnen een school die een dergelijke aanpak ondersteunt. Samengevat liggen de groeimogelijkheden voor wat betreft de expertise in eerste instantie bij: De school beschikt voor de huidige populatie over voldoende differentiatiemogelijkheden. Wanneer zij toch het gesprek over uitbreiding van haar ondersteuningsaanbod wil voeren kan het oriënteren op andere onderwijsvormen leiden tot inspiratie over mogelijke uitbreiding van het pedagogisch-didactisch arsenaal. Nog meer denken vanuit onderwijsbehoeften betekent de noodzaak voor verdere uitbreiding van het handelingsrepertoire van de leerkrachten, waardoor er stappen gezet kunnen worden in versterking van de onderwijsondersteuning. Verder dient opgemerkt dat NT2 onderwijs steeds noodzakelijker wordt in verband met de instroom van leerlingen afkomstig uit Oost Europa. Misschien betekent dit dat er op korte termijn behoefte is aan uitbreiding van expertise (taal-ontwikkeling). Veld 5: de samenwerking met andere instanties De omschrijving van de huidige situatie past bij het profiel van een netwerkschool. Veld Setting Binnen de klas Binnen de school 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er is op basis van behoefte samen werking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen De behoefte aan samenwerking met andere instanties groeit mee met de aanwezigheid op school van leerlingen met speciale onderwijs- en ondersteuningsbehoeften. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

17 4. Tot slot Over het geheel genomen is de Jozefschool te karakteriseren als een netwerkschool. De aangegeven groeimogelijkheden op het algemene onderwijsconcept van de school en op de vijf velden bieden perspectief op een ontwikkeling naar een smalle ondersteuningsschool of op een versterking van het bestaande profiel. Onderwijsconcept Netwerkschool Smalle ondersteuningsschool Brede ondersteuningsschool Inclusieve school Onderwijsvoorzieningen: 1. Handen in de klas 2. Materialen 3. Ruimtelijke omgeving 4. Expertise 5. Relaties Alle aangegeven groeimogelijkheden bieden kansen om meer leerlingen met speciale onderwijsbehoeften onderwijs te kunnen bieden, maar ook om de gewone leerlingen meer aan hun specifieke onderwijsbehoeften aangepast onderwijs te bieden. De Jozefschool toont zich net als de andere scholen van SWV Amstelland Zuid en De Veenlanden een open, gastvrije school die de discussie rond de onderwijsondersteuning naar aanleiding van de ontwikkelingen rond Passend Onderwijs graag aangaat. Hopelijk ondersteunt dit rapport het team bij deze discussie. Met dank voor de prettige ontvangst, Sicco Baas IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

18 Bijlage 1: Enkele landelijke kengetallen Cijfers schooljaar Per 100 leerlingen op een basisschool zijn er gemiddeld over het hele land ~ 2,7 leerlingen sbo ~ 0,5 leerlingcluster 2 ~ 1,3 leerlingen bekostigingscategorie 1 (langdurig zieken, zeer moeilijk lerenden, cluster 4) 6 ~ 0,1 leerlingen bekostigingscategorie 2 (lichamelijke beperkingen) ~ 0,2 leerlingen bekostigingscategorie 3 (meervoudige beperkingen) ~ 1 leerling met een rugzak cluster 3 of 4 ~ 0,3 leerling met een rugzak cluster 2 De verblijfsduur op het sbo van een leerling is gemiddeld 4 (tot 5) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat er gemiddeld per jaar (3 x 2,8) / 4 ~ 2,1 leerlingen verwezen worden naar het sbo. De verblijfsduur op het so schatten wij op 5 (tot 6) jaar. Bij een school van bijvoorbeeld 300 leerlingen zou je dus verwachten dat 7 : - eens in de drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 2; - twee keer in drie jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 3; - een keer in de twee jaar een leerling verwezen wordt naar cluster 4; - er 1 leerling is met rugzakje cluster 2; - er 1 leerling is met een rugzakje cluster 3; - er 2 leerlingen zijn met een rugzakje cluster 4. 6 Op grond van de cijfers van 2013 zijn de volgende bedragen aan de orde: < 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. > 8 jaar: categorie ,00; categorie ,00; categorie ,00. 7 Deze aantallen zouden gelden wanneer alle leerlingen via het regulier onderwijs naar het speciaal onderwijs zouden stromen. In werkelijkheid vindt verwijzing soms al plaats vóór dat de leerling een reguliere school heeft bezocht. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

19 Bijlage 2: Speciale onderwijsondersteuning per schoolprofiel Tabel 1: Speciale onderwijsondersteuning op de netwerkschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Binnen de school Er is één paar handen in de Er is speciale klas, de lk 8 zorgt zelf voor bijv. onderwijsondersteuning door preteaching, werken aan de rt er en/of ib er, op tijdelijke basis instructietafel, op tijdelijke basis (gedurende enkele uren per (een uur per week). week). Er wordt gewerkt met de gegeven groepsgrootte (± 25 leerlingen). Er wordt waar nodig gebruik gemaakt van niveaudifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal voor de kernvakken, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Aan de tafel van de zorgleerlingen wordt één-op-één begeleiding gegeven. 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van speciale onderwijsbehoeften. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken en speciale pedagogische/psychologische kenmerken (bijv. beloningssysteem). Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje leerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de meest voorkomende speciale onderwijsbehoeften. Er is op basis van behoefte samen werking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. 8 In deze tabel en de andere tabellen komen meerdere afkortingen voor. Daarbij staat lk voor leerkracht, oa voor onderwijsassistent, ou voor ouder, mll voor medeleerling, rt er voor remedial teacher, ib er voor intern begeleider, ab er voor ambulant begeleider, so voor speciaal onderwijs, lgf voor leerlinggebonden financiering, pgb voor persoonsgebonden budget, ihp voor individueel handelingsplan. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep

20 Tabel 2: Speciale onderwijsondersteuning op de smalle ondersteuningsschool Veld 1. Hoeveelheid aandacht en tijd 2. Onderwijsmaterialen 3. Ruimtelijke omgeving Setting Binnen de klas Binnen de school Er is één paar handen in de klas, Er is speciale de lk zorgen eventueel met extra onderwijsondersteuning door ondersteuning van oa/ou/mll voor rt er en/of ib er, op tijdelijke basis bijv. preteaching, extra leestijd, (een enkel dagdeel of enkele op tijdelijke basis (enkele uren dag per week). per week). Er is speciale Er wordt grotendeels gewerkt onderwijsondersteuning door met de gegeven groepsgrootte (± ab er (gedurende enkele uren 25 leerlingen). per week). Voor korte perioden kan de groep kleiner worden gemaakt door inzet van oa/ou/mll; de lk kan dan individuele zorgleerling of subgroep zorgleerlingen helpen. Er wordt gebruik gemaakt van niveau- en tempodifferentiatie in de lesmethoden. Er is aanvullend remediërend materiaal, behorend bij de gebruikte lesmethoden. Er is een aparte plek (bijv. prikkelarm hoekje) waar één-opéén begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje zorgleerlingen kan plaatsvinden. 4. Expertise De lk hebben enige kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Enkele leerkrachten hebben zich verdiept in de meest voorkomende problemen / aandoeningen / stoornissen. 5. Samenwerking met andere instanties De lk onderhouden contacten met de ib er om op de hoogte te blijven. Er zijn onderwijsmaterialen beschikbaar die tegemoet komen aan specifieke didactische kenmerken (bijv. picto-grammen) en speciale pedagogische/ psychologische kenmerken. Er wordt op projectbasis gewerkt aan het pedagogisch klimaat. Er is op de gang ruimte waar één-op-één begeleiding of begeleiding van een (sub)groepje zorgleerlingen kan plaatsvinden. De rt er en/of ib er hebben kennis van en competenties op het gebied van vele speciale onderwijsbehoeften. Een deel van het team heeft kennis van en competenties op het gebied van de speciale onderwijsbehoeften. Er is geregelde samenwerking en afstemming met professionals uit so en zorginstellingen. IVO rapport audit ondersteuningseenheid PO, M&O-groep