1 VOORWOORD LEESWIJZER AANLEIDING DOEL EN REIKWIJDTE VAN DIT BELEIDSPLAN HET BREDERE KADER

Transcriptie

1 Inhoud 1 VOORWOORD LEESWIJZER AANLEIDING DOEL EN REIKWIJDTE VAN DIT BELEIDSPLAN HET BREDERE KADER DUURZAAM INKOPEN DOOR OVERHEDEN ENERGIEBESPARING LICHTHINDERREDUCTIE TECHNOLOGISCHE ONTWIKKELINGEN OPENBARE VERLICHTING: BASISGEGEVENS OPENBARE VERLICHTING IN DE TOEKOMST AMBITIES EN DOELSTELLINGEN VERSCHILLENDE SCENARIO S UITGANGSPUNTEN VOOR DE GEBIEDSTYPEN Woongebieden Winkelcentra (dorpscentrum) Buitengebied Verkeerswegen Bedrijventerreinen COMMUNICATIE 8.1 KLACHTENMANAGEMENT 8.2 BURGERPARTICIPATIE 9 AANBEVELINGEN EN CONCLUSIES 9.1 KEUZE VOOR DE AMBITIESCENARIO S 9.2 CONCRETE ACTIES 10 PROEFPROJECTEN 11 BIJLAGE

2 1 Voorwoord Openbare verlichting speelt een belangrijke rol in onze moderne maatschappij. Toch zijn we ons hiervan niet altijd bewust. De noodzaak van goede openbare verlichting wordt pas duidelijk, wanneer deze, om wat voor reden dan ook, niet goed functioneert. Omdat de laatste jaren ook steeds meer waarde wordt toegekend aan donkere gebieden (duisternis) en er meer aandacht is voor onderwerpen als lichtvervuiling, milieu en energieverbruik vindt u bijgaand een nieuw beleidsplan voor de gemeente Aa en Hunze. Dit beleidsplan is met zorg opgesteld en gericht op onze situatie, onze omgeving en onze eisen en wensen. Naast het nut van de openbare verlichting binnen onze gemeenschap is het diezelfde gemeenschap die er de kosten voor moet dragen. Ook om die reden is het logisch het te voeren beleid ten aanzien van de openbare verlichting expliciet te formuleren alvorens tot technische realisatie over te gaan. Het zijn niet alleen de kosten die het formuleren van beleid voor openbare verlichting noodzakelijk maken. Ook de herziene taakverdeling voor activiteiten op het gebied van openbare verlichting, klachten op het gebied van verkeersveiligheid, sociale veiligheid en kleine criminaliteit en de toenemende aandacht binnen gemeenten voor energie- en milieuaspecten, versterken de behoefte aan goed geformuleerd beleid. Openbare verlichting is meer dan licht en techniek alleen. Openbare verlichting grijpt in op verschillende gemeentelijke beleidsvelden. De bestaande situatie geldt als uitgangspunt. De komende jaren willen we stapsgewijs verbeteringen realiseren. De ideale gelegenheden daarvoor zijn de momenten waarop lantaarnpalen, armaturen en lampen voor vervanging in aanmerking komen. Het gaat in Aa en Hunze om kleinere stapjes omdat we al een flink aantal jaren bezig zijn met het doorvoeren van verbetermogelijkheden. Gieten, 7 december 2010 Bert Wassink, wethouder -2 -

3 2 Leeswijzer Deze leeswijzer geeft een korte weergave van wat u kunt verwachten in deze beleidsnotitie. Allereerst vindt u in hoofdstuk 3 de aanleiding om te komen tot een beleidsplan openbare verlichting. Hierin worden, vanuit de in ons milieubeleidsplan geformuleerde doelstellingen, nut en noodzaak voor dit beleidsplan openbare verlichting gegeven. In hoofdstuk 4, doel en reikwijdte, wordt de scope van het plan weergegeven en wordt aangegeven welke partijen betrokken zijn geweest bij de totstandkoming. Vervolgens vindt u in hoofdstuk 5 het bredere kader waartegen dit beleidsterrein moet worden afgezet. In dit hoofdstuk worden de meeste relevante onderwerpen en ontwikkelingen in vogelvlucht behandeld. Achtereenvolgens wordt aandacht besteed aan duurzaam inkopen door overheden, energiebesparing, lichthinderreductie en technologische ontwikkelingen. Enkele basisgegevens aangaande onze openbare verlichting vindt u in hoofdstuk 6. Dit betreft met name een beknopte weergave van het aanwezige kabelnet en het bijbehorende lichtareaal. In hoofdstuk 7 vindt u onze ambities en doelstellingen met betrekking tot de openbare verlichting. Er wordt tevens een overzicht gegeven van de uitgangspunten voor gebiedsdelen en bijzondere verlichtingsvormen. De volgende gebiedsdelen worden achtereenvolgens behandeld: woongebieden, winkelcentra in Gieten, Rolde en Annen, het buitengebied, verkeerswegen en bedrijventerreinen in Gieten en Gasselternijveen. In hoofdstuk 8 wordt ingegaan op de communicatie met de burger. Er wordt ingegaan op onze doelstelling informatie over het beleidsveld openbare verlichting meer proactief naar de burger te communiceren en ons niet alleen te richten op goed klachtenmanagement. Uiteindelijk vindt u in hoofdstuk 9 de aanbevelingen voor het in de komende jaren te voeren beleid en een weergave van de concrete acties die hierop volgen. In hoofdstuk 10 wordt een aantal proefprojecten beschreven. -3 -

4 3 Aanleiding Wij zijn een ambitieuze gemeente op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing. In ons Milieubeleidsplan zijn 15 klimaatprojecten benoemd, waaronder het project nieuwe toepassingen voor verlichting in de openbare ruimte. Openbare verlichting is in Aa en Hunze, voorzover het de gemeente betreft, verantwoordelijk voor circa 36,5 procent van het totale energiegebruik. Zie onderstaand tabel voor een overzicht van het totale energieverbruik in KWh. De elektriciteitskosten van de openbare verlichting zijn in 2010 euro ,-. Netwerkkosten bedragen euro Totaal euro ,-. OVERZICHT ENERGIEVERBRUIK GEMEENTE AA EN HUNZE Tarief elektra Tarief elektra Tarief elektra Electra Hoog Electra Laag Elektra Enkel ELEKTRICITEITVERBRUIK Gebouwen (excl. stichting PrimAH) Evenementenaansluitingen Verkeer regelinstallaties Bruggen Openbare Verlichting Riolering & Gemalen TOTAAL VERBRUIK Afgelopen jaren is hard gewerkt aan het duurzaam en energiezuinig inrichten van de openbare verlichting. Er zijn verschillende projecten uitgevoerd waarbij oude en/of onzuinige armaturen zijn vervangen door nieuwe armaturen met duurzamere technologie. Dit is onder andere gebeurd in de dorpen Gasselte, Annerveenschekanaal, Eexterveenschekanaal, Eext, Anderen, Gasselternijveen, Gieten en Schipborg. Ook in de nabije toekomst willen we een aantal inspirerende projecten uitvoeren, gericht op duurzaamheid binnen de openbare verlichting. Voorbeelden van inmiddels gerealiseerde projecten worden verderop in dit plan besproken. Het huidige beleidsplan voor openbare verlichting is in 2003 door de raad vastgesteld. Wij hebben ook in het kader van de duurzaamheiddiscussie - de behoefte ambities op het gebied van openbare verlichting te verankeren in een nieuw en actueel beleidsplan. Beleid inzake openbare verlichting, dat onderdeel is van ons klimaatbeleid, kan helpen gefundeerde keuzes te maken en deze vervolgens uit te voeren. De eerste stap is reeds gezet in de vorm van de beslisnotitie openbare verlichting die is opgesteld in samenwerking met 8 gemeenten in de Provincie -4-

5 Drenthe. Een waardevol traject waarbij de beheerders openbare verlichting van deze gemeenten met elkaar tot gezamenlijke uitgangspunten zijn gekomen. Deze notitie is het ankerpunt voor het nieuwe beleidsplan en is als bijlage 1 toegevoegd aan dit beleidsplan. -5 -

6 4 Doel en reikwijdte van dit beleidsplan Het doel van dit beleidsplan is om de ambities zoals die zijn vastgelegd in de beslisnotitie openbare verlichting (bijlage 1) te vertalen naar een actueel beleidsplan voor de komende vier jaren. De onderwerpen energiebesparing, milieu en duurzaamheid worden hierbij afgestemd op de primaire functies van de openbare verlichting: verkeersveiligheid en sociale veiligheid. Essentieel daarbij is het formuleren van doelstellingen die ambitieus en realistisch zijn. Daarnaast heeft dit beleidsplan tot doel meer inzicht te verschaffen in het antwoord op de vraag hoe wij met openbare verlichting omgaan. In het volgende hoofdstuk zal daarom het bredere kader worden geschetst, daarna wordt een overzicht gegeven van de huidige stand van zaken aangaande de openbare verlichting (hoofdstuk 6) en het beleid voor de toekomst (hoofdstuk 7). De communicatie over dit beleidsplan wordt weergegeven in hoofdstuk 8 en de aanbevelingen en conclusies vindt u in hoofdstuk 9. Op 7 oktober 2010 hebben wij een informatieavond georganiseerd voor alle verenigingen dorpsbelangen om de voorgenomen plannen met betrekking tot de Openbare Verlichting te bespreken. Op die avond en in een aanvullende schriftelijke ronde is gelegenheid geboden wensen in te dienen en suggesties aan te dragen. Over dit plan is informatie verstrekt in de Marktplaats Leefomgeving van dinsdag 2 november Het eindresultaat nu is een beleidsdocument waarbij zowel aandacht is besteed aan het bredere (landelijke) kader als aan de specifieke eigenschappen van onze eigen omgeving. -6 -

7 5 Het bredere kader Openbare verlichting geniet de laatste jaren veel belangstelling, vooral omdat het nauw samenhangt met enkele andere actuele onderwerpen. Deze onderwerpen beïnvloeden elkaar wederzijds. In dit hoofdstuk worden de meeste relevante onderwerpen en ontwikkelingen in vogelvlucht behandeld. Zo wordt aandacht besteed aan sociale veiligheid, duurzaam inkopen door overheden, energiebesparing, lichthinderreductie en technologische ontwikkelingen. 5.0 Sociale veiligheid Sociale veiligheid kent twee kanten: een objectieve en een subjectieve. Objectief is het te registreren gegeven van de criminaliteit en het vandalisme dat werkelijk plaatsvindt. Subjectief zijn de gevoelens van angst en onveiligheid bij de gebruikers van de openbare ruimte. Verlichting en sociale veiligheid staan in relatie met elkaar. Bij duisternis zal eerder sprake zijn van vandalisme, openlijke bedreiging en geweld dan op klaarlichte dag. Een goede verlichting zorgt ervoor dat men tegemoetkomende personen op een redelijke afstand kan herkennen. Dit stelt specifieke eisen aan de openbare verlichtingsinstallatie, het verlichtingsniveau en de lichtkleur. Deze eisen kunnen verschillen van de eisen die bijvoorbeeld vanuit de verkeersveiligheid worden gesteld. De verlichting in relatie tot veiligheid op straat staat al enkele jaren in de aandacht. In een onlangs gehouden onderzoek geeft 37 procent van de Drentse vrouwen aan zich onveilig te voelen in het donker tegen 14 procent van de mannen (bron: Resultaten Pilot Drenthe Licht en Donker, door de raad voor RMNO Ruimtelijk, Milieu en Natuuronderzoek, auteur Mw M.Kool). Naast het onderscheid man-vrouw lijkt ook de woonomgeving bepalend bij het onderwerp veiligheid. Landelijk (buiten) wonende inwoners mijden minder vaak donkere fietspaden en voelen zich ook minder vaak onveilig in het donker dan de bewoners uit de rand of het centrum van bebouwing. Ook landelijke gebeurtenissen kunnen het gevoel van onveiligheid versterken. Het verlichten van voorheen donkere ruimten kan gewenste, maar ook ongewenste effecten hebben. De neveneffecten van verlichting kunnen soms aanleiding zijn om de verlichting achterwege te laten. -7-

8 Van geval tot geval moeten ontwerpers van openbare ruimten afwegen of het verlichten ervan niet onnodige en ongewenste effecten met zich meebrengt. Ongewenste effecten kunnen bijvoorbeeld zijn: - Verlichte speelplekken trekken hangjongeren aan. - Verlichte brandgangen zijn aanleiding om zich daarin op te houden of hard doorheen te rijden. - Verlichting bij hangplekken zijn constant doelwit van vandalen. Fietspaden hebben strikt genomen een verkeerskundige functie en vormen een schakel tussen verblijfsgebieden. Gebruikers moeten een bepaalde verwachting kunnen hebben bij het gebruik van deze wegen en paden. Ook hier is het noodzakelijk om in een breder kader afwegingen te maken van de gewenste en ongewenste effecten van verlichting. 5.1 Duurzaam inkopen door overheden Jaarlijks besteden de gezamenlijke overheden (rijk, provincies, gemeenten en waterschappen) meer dan 40 miljard euro aan de inkoop van goederen, werken en diensten. De Rijksoverheid heeft als ambitie om in 2010 bij 100% van haar inkopen duurzaamheid mee te nemen. De gemeenten streven naar 75% in 2010 en 100% in In het collegeprogrammma van de gemeente Aa en Hunze hebben wij de ambitie uitgesproken in 2014 het percentage van 100% te hebben gerealiseerd. De rijksoverheid werkt aan richtlijnen voor duurzaam energieverbruik, duurzame ontwikkeling en duurzaam inkoopbeleid voor de openbare verlichting. De richtlijnen voor duurzaam inkopen voor openbare verlichting dienen als referentiekader voor duurzaamheid. Voor alle lichtbronnen geldt, dat kan worden gekeken naar het energieverbruik. Voor alle materialen wordt gekeken naar de levensduurverwachting. 5.2 Energiebesparing Eind 2007 is op rijksniveau de Taskforce verlichting ingezet door het ministerie van VROM met als doel te komen tot energiebesparing. Het betreft huishoudelijke verlichting, utiliteitsverlichting en openbare verlichting. Op het gebied van de openbare verlichting is aangegeven dat het energieverbruik van Nederlandse gemeenten gemiddeld met 25 procent naar beneden kan. Wat betreft de Openbare Verlichting is dit voor Aa en Hunze niet haalbaar door alleen energiezuinige lampen te gebruiken. Reden hiervoor is dat wij als voorloper in Nederland 7 jaar geleden al zijn begonnen met het toepassen van energiezuinige lampen. Zo worden armaturen voorzien van 36 watt lampen en een dimfunctie. De grootste besparing is in onze -8-

9 gemeente nog te behalen door technisch afgeschreven lichtmasten in het buitengebied niet te vervangen. Dit onderwerp wordt in hoofdstuk behandeld. 5.3 Lichthinderreductie Het plaatsen van verlichting is lange tijd uitsluitend als positief beoordeeld. De laatste tijd is er echter steeds meer aandacht voor de schadelijke effecten van te veel licht in de nacht op mensen, dieren en planten en voor de positieve kwaliteiten van duisternis. Veel gemeenten zijn bezig beleid te maken en acties te ondernemen om onnodige lichtvervuiling te voorkomen en de oerwaarde donkerte meer te beschermen. Afbeelding: Lichtvervuiling. Gemeente Aa en Hunze is reeds zeer donker. 5.4 Technologische ontwikkelingen De technologische ontwikkelingen op verlichtingsgebied volgen elkaar in rap tempo op. De afgelopen jaren hebben deze ontwikkelingen vooral in het teken gestaan van maatschappelijke trends, waar energiebesparing en energiezuinige verlichting een belangrijk onderdeel van uitmaken. Tegenwoordig is vrijwel alle verlichting dimbaar te maken. Dit wil zeggen dat de intensiteit van de verlichting op specifieke momenten kan worden verlaagd, waardoor er minder energie wordt verbruikt. Door het dimregime terug te brengen tot nul, wordt verlichting op gewenste momenten gedoofd. Het moment waarop de verlichting wordt gedimd, kan afhankelijk zijn van het tijdstip of van de omstandigheid. Naast de mogelijkheid om verlichting op vooraf ingestelde momenten te dimmen (statisch dimmen), bestaat ook de mogelijkheid om te verlichten op basis van verkeersintensiteit en weersomstandigheden. Voorbeeld hiervan is de verlichting geplaatst aan het fietspad de Schaopsteeg te Gasselte waarbij de fietser door middel van een drukknop de verlichting kan ontsteken. (dynamisch dimmen). -9 -

10 Vooral LED-verlichting maakt momenteel een opmars. Een toenemend aantal overheden in Nederland experimenteert met LED. Ook wij hebben inmiddels een aantal LED projecten gerealiseerd in o.a. Rolde plan Nooitgedacht, geleide verlichting Eexterhalte en aan de Stationsstraat te Gieten. Rolde plan Nooitgedacht

11 Eexterhalte, LED geleiding in as van de weg Fabrikanten hebben hoge verwachtingen van de eigenschappen van dit type verlichting. Aangegeven wordt dat LED-verlichting een lange levensduur heeft, bijzonder energiezuinig is, goed richtbaar is en bovendien weinig tot geen strooilicht produceert. Hoewel de verwachting is dat LED-verlichting de toekomst heeft, laat een definitieve doorbraak voor openbare LED-verlichting nog op zich wachten. De redenen hiervoor zijn met name de hoge aanschafprijs en het feit, dat LED nog niet veel zuiniger is dan de huidige toegepaste zuinige lamptypes. Daarnaast is de reikwijdte van LED niet in alle gevallen dezelfde als die van de gasontladinglampen, waardoor meer masten nodig zijn. De ontwikkelingen gaan echter snel. Fabrikanten verwachten de LEDverlichting over enkele jaren wel concurrerend op de markt te kunnen brengen. Ook interessant zijn alternatieven voor verlichting, zoals markering en reflectie. Door gebruik te maken van actieve markering met behulp van reflectie is het verloop van een weg zichtbaar, ook buiten het bereik van de koplampen. Een ander alternatief is markering zonder energiebron. Voorbeelden hiervan zijn reflectoren, kattenogen en glasbollen. Deze methoden maken gebruik van het licht van koplampen en zijn dus buiten het bereik van de koplampen niet werkzaam. Vooral in natuurgebieden, waar

12 het verminderen van strooilicht prioriteit heeft, zijn alternatieven voor verlichting bijzonder geschikt. 6 Openbare verlichting: basisgegevens Openbare Verlichting omvat zowel de bovengrondse verlichtingsmiddelen (masten, armaturen, lampen) als een deel van het ondergrondse kabelnet. Tijdens het opstellen van dit beleidsplan ( november 2010) is nog steeds een discussie gaande over het eigendom van het bovengrondse deel, masten en armaturen. Ook over het eigendom van het ondergrondse kabelnet wordt nog steeds onderhandeld met Enexis. Wel is de afbakening gemaakt dat het bij Openbare Verlichting alleen gaat over de buitenverlichting die in beheer is van onze gemeente en tot doel heeft het openbare leven bij duisternis zo veilig en leefbaar mogelijk te maken. Dit beleidsplan behandelt onze gehele openbare verlichtingsinstallatie. Hieronder vallen tevens wegen buiten de bebouwde kom, zoals landbouwontsluitingswegen, fietspaden, e.d. Uitgezonderd zijn brandgangen en achterpaden. Veelal zijn deze in het bezit van woningbouwverenigingen. Onze gemeente bestaat uit de grotere woonkernen Annen, Gasselternijveen, Gieten en Rolde en een aantal kleinere dorpen. In totaal hebben wij 35 dorpskernen met inwoners per Totaal zijn binnen onze grenzen ca lichtpunten geplaatst, waarvan ca. 40% in het buitengebied. Voor elke lichtmastaansluiting op het

13 kabelnetwerk van Enexis betaalt de gemeente een exploitatiebedrag dat gebaseerd is op de combinatie mast / lamp. Verder is op last van de rijksoverheid (Dienst uitvoering en Toezicht energie) een transportonafhankelijk tarief ingevoerd van 5,48 (pijldatum ) per aansluiting. Dit tarief wordt jaarlijks vastgesteld door de Nma. Het maken of verwijderen van een aansluiting op het kabelnetwerk van Enexis kost per aansluiting 296,-. Ook dit bedrag is landelijk vastgesteld. Bij ons zijn de verschillende vormen van onderhoud in handen gegeven aan een externe aannemer (Ziut). Aan de hand van een databestand worden lichtmasten en armaturen op een door de gemeente gewenst niveau gehouden. Op dit moment (november 2010) zijn gesprekken gaande met de externe aannemer om het lopende contract te beëindigen. Voordeel hiervan is dat beheer en onderhoud aan de openbare verlichting opnieuw kan worden aanbesteed. Onderstaand wordt middels een tabel weergegeven wat de huidige (november 2010) leeftijd van de lichtmasten is. Leeftijd lichtmasten aantal Reeks1 Reeks bouwjaar ABRI+ ANWB Huidige stand van zaken (peildatum lichtmastenbestand juni-2010) betreffende het lichtmasten arsenaal binnen onze gemeentegrenzen. Duidelijk is in voorgaand overzicht af te lezen dat de laatste jaren tijdens het uitvoeren van het huidige vervangingsplan veel masten en armaturen zijn vervangen

14 Uitvoering Uitvoering Lichtmasten binnen de kom 877 Lichtmasten buitengebied 585 Verwijderen lichtmast/ aansluiting buitengebied (20%) Vervangen tot 2016 minus te verwijderen masten Subtotaal Reeds vervangen door schade Budget ( 5x ,-) Volgens bovenstaand overzicht moeten van 2011 tot 2016 in totaal 1462 masten worden vervangen. Totale gevraagde investering voor 5 jaar in bovenstaande situatie is: 1462 x 1000,- = ,-. Jaarlijks komt dit neer op een investering van ,-. Omdat de verwachting is dat 120 masten in het buitengebied en 31 masten na onderzoek feitelijk nog helemaal niet vervangen hoeven te worden, te denken valt bijvoorbeeld aan een door schade al eerder vervangen lichtmast en/of armatuur, is het huidige vastgestelde budget van ,- per jaar naar verwachting toereikend. In bovenstaande berekening is geen rekening gehouden met extra wensen, zoals het toepassen van exclusief gevormde masten c.q. armaturen of het bijplaatsen van nieuwe masten waar op dit moment geen masten zijn gesitueerd

15 7 Openbare verlichting in de toekomst In dit hoofdstuk worden onze ambities en doelstellingen omschreven. Het complete arsenaal aan beleids- en beheersmatige maatregelen is te vinden in bijlage 1. De doelstellingen zijn vervolgens vertaald naar een tweetal ambitiescenario s. Openbare Verlichting dient licht te produceren in de duisternis dat afgestemd is op de openbare ruimte en de gemeentelijke eisen voor wat betreft veiligheid en leefbaarheid. Het heeft tot doel het openbare leven bij duisternis (circa 4100 uur per jaar = 47% van het jaar) zo goed mogelijk te laten functioneren. Hoewel met de openbare verlichting het niveau van het daglicht niet bereikt kan worden, moet de openbare verlichting wel bijdragen aan een sociaal veilige, verkeersveilige en leefbare situatie. Een goede kwaliteit van de verlichting is van belang. 7.1 Ambities en doelstellingen De ambitie is om de verlichting in openbaar gebied binnen haar grenzen te minimaliseren, zonder dat dit ten koste gaat van sociale - en verkeersveiligheid. Kortom: Wij willen zo optimaal mogelijk inhoud geven aan het uitgangspunt Verlichten waar nodig. De trend in het denken over openbare verlichting is de afgelopen jaren steeds meer verschoven van hoe meer licht, des te beter naar Verlichten waar nodig.. Deze maatschappelijke en politieke kijk op licht en openbare verlichting wordt versterkt door discussies die hier parallel aan lopen: een discussie over energiebesparing en CO 2 -reductie en een groeiende aandacht voor het onderwerp lichtvervuiling. Verlichten waar nodig, ook wel aangeduid met het credo donker waar mogelijk, betekent dat verlichten niet vanzelfsprekend is, maar er steeds gekeken wordt of verlichting noodzakelijk is in het kader van de verkeersveiligheid en/of de sociale veiligheid. Verlichten wordt op deze manier een kwestie van maatwerk. Ook de gemeente Aa en Hunze werkt vanuit het principe Verlichten waar nodig. In het collegeprogramma is vastgesteld dat het onze ambitie is om in 2020 circa 30 procent (1,5% per jaar) te hebben bespaard op het energieverbruik door openbare verlichting ten opzichte van Dit wordt o.a. bereikt door het toepassen van zuiniger lampen en van DIM armaturen. Ook het niet terugplaatsen van afgeschreven lichtmasten kan hier sterk aan bijdragen. Op dit moment (2010) is het totaalverbruik van de openbare verlichting KWh, dit komt neer op ca ,-/jaar

16 Wij volgen de richtlijnen voor duurzaam inkopen voor gemeenten. Ook voor de openbare verlichting stelt zij zich ten doel duurzaam in te kopen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de richtlijnen duurzaam inkopen, zoals opgesteld door Agentschap NL (voorheen SenterNovem). In Nederland wordt voor het bepalen van het niveau van verlichting uitgegaan van de Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR ). In de praktijk is het zo dat circa 75% (schatting) daaraan niet voldoet. In Drenthe is in het verleden al terughoudend omgegaan met het realiseren van nieuwe/extra verlichting. Wij hanteren de richtlijnen zoals deze zijn omschreven in de Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR ) tot een maximum van 70% voor wat betreft de lichtsterkte. Voor wat betreft de gelijkmatigheid wordt wel de richtlijn gehanteerd om de lichtkwaliteit te waarborgen. Bij hoge uitzondering en voor bijzondere locaties en situaties kan en zal daarvan worden afgeweken. Te denken valt aan winkelgebied in bijvoorbeeld Gieten, Rolde en Annen. Ook in het buitengebied kan in bijzondere gevallen worden afgeweken van de gelijkmatigheid, te denken valt dan aan het alleen aanlichten van een gevaarlijke bocht of kruising. In 2011 zal er vanuit de NSVV (Nederlandse Stichting voor Verlichtingskunde) een nieuwe aanbeveling komen aangaande de richtlijn. Deze aanbeveling zal meer ingaan op de aspecten van duurzaamheid, de technologische ontwikkelingen(dimmen) en de functieveranderingen van de weg (gebruik in de spits en gebruik in de nacht). Indien dit grote gevolgen heeft voor dit beleidsplan zullen wij u voorstellen doen tot aanpassing van dit beleidsplan. Naast de richtlijn is er ook het Politie Keurmerk Veilig Wonen (PKVW) voor nieuwbouwprojecten. Dit keurmerk sluit deels aan op de Nederlandse Praktijk Richtlijnen (NPR). Voor het politiekeurmerk Nieuwbouw geldt alles of niets. Of je gaat voor het hele keurmerk of niet. Nieuwbouwprojecten die volgens het keurmerk gebouwd worden, komen na oplevering in aanmerking voor het keurmerk. Ook bij de oplevering van woningen op losse kavels is het mogelijk om het Certificaat Veilige Woning te krijgen (dit is dan wel een uitzondering). Wij zullen echter geen Politie Keurmerk Veilig Wonen hanteren voor de openbare verlichting omdat uit ervaring blijkt dat veel burgers binnen onze gemeente het voorgeschreven lichtniveau veel te hoog en storend vinden. Voorbeeld is het voormalig Udema terrein waar verlichting is geplaatst volgens de richtlijnen van het politiekeurmerk. Veel naastliggende gemeentes zijn inmiddels van dit verouderde Politiekeurmerk met een veel te hoog lichtniveau afgestapt

17 Binnen deze ambities heeft de gemeente meerdere doelstellingen, die kunnen worden onderverdeeld in beleidsmatige en beheersmatige doelstellingen. Beleidsmatige doelstellingen: 1. Openbare verlichting draagt duurzaam en tegen acceptabele kosten bij aan de toegankelijkheid, verkeersdoorstroming en aan verkeers- en sociale veiligheid 2. Bestaande verlichting verwijderen waar dit mogelijk is; de focus ligt daarbij op het buitengebied 3. Nieuwe verlichting zo energiezuinig mogelijk maken 4. Het stimuleren van innovaties zoals het toepassen van LED verlichting, DIM armaturen en On Demand toepassingen, zoals het fietspad Schaopsteeg te Gasselte (drukknop) 5. Het realiseren van besparingen op onderhoudskosten en deze inzetten voor duurzame verlichting Beheersmatige doelstellingen: De uitwerking van bovenstaande zal plaatsvinden in het beheersplan door middel van een op te stellen vervangingsplan openbare verlichting met kosten en dekkingsplan. Hierin wordt onder andere opgenomen dat: 1. Masten ouder dan 40 jaar worden vervangen; vooraf wel controleren op houdbaarheid. 2. Armaturen na 20 jaar worden vervangen. 3. Armaturen met verouderde lamptypen (bijvoorbeeld TLD en TLEM) met voorrang worden vervangen door meer efficiënte armaturen en lampen. Wij willen deze doelstelling in 2012 hebben gerealiseerd. 4. Armaturen (met hogere vermogens) dimbaar maken of vervangen. 5. Vanuit kostenoogpunt wordt bij voorkeur gekozen voor standaardisatie van lampen, armaturen en lichtmasten. 6. Het verlichtingsareaal op duurzame wijze in stand houden. 7.2 Verschillende scenario s Aa en Hunze heeft keuzen uit verschillende ambitiescenario s voor openbare verlichting. Deze worden hieronder benoemd en toegelicht. Uiteraard is een combinatie ook mogelijk. De uitgangspunten in de beslisnotitie openbare verlichting zijn leidend. Binnen de bebouwde kom wordt de NPR (Nederlandse Praktijk Richtlijnen) gehanteerd tot 70 %, waarbij rekening wordt gehouden met het gelijkmatigheids beginsel. Waar mogelijk

18 wordt de verlichting gedimd zoals nu al al gedaan wordt. Er dient jaarlijks een bedrag te worden gereserveerd voor vervangingen en investeringen. Scenario 1: Aanvullend op wat reeds gedaan wordt, wordt de nadruk gelegd op het minimaliseren/weghalen van verlichting in het buitengebied die niet om verkeerstechnische redenen aanwezig hoeft te zijn. Communicatie met inwoners en burgerparticipatie is een belangrijke voorwaarde voor het slagen van dit scenario. In hoofd is dit scenario verder uitgewerkt. Scenario 2: scenario 1 en Innovatie. Aa en Hunze daagt zichzelf met dit scenario maximaal uit om gebruik te maken van technologische innovaties, zoals dynamisch dimmen en LED. Er moet een extra investerings- en vervangingsbudget worden gereserveerd wanneer hiervoor structureel wordt gekozen. Voor een grootschalige wegreconstructie wordt nog wel eens een BDU (Brede Doel Uitkering) toegekend door de provincie. Gebruik van deze subsidie geeft extra financiële mogelijkheden te kiezen voor innovatieve verlichting. 7.3 Uitgangspunten voor de gebiedstypen De gemeente Aa en Hunze wordt gekenmerkt door een groot buitengebied, een aantal grotere kernen als Annen, Gieten en Rolde en een groot aantal kleine kernen. Hieronder volgt een korte weergave van het voorgestelde beleid per gebiedstype. In bijlage 1 worden de specifieke uitgangspunten voor alle gebiedstypen opgesomd Woongebieden In woongebieden is de woonfunctie het belangrijkst. Het gemotoriseerde verkeer bereikt hier snelheden tot maximaal vijftig kilometer per uur. Verkeersveiligheid, sociale veiligheid zijn belangrijk, maar vanwege de woonfunctie speelt tevens het voorkomen van lichthinder een rol, aangezien steeds meer burgers waarde hechten aan een nachtrust die niet verstoord wordt door overmatige verlichting. De gemeente Aa en Hunze kiest ervoor door middel van de openbare verlichting het landelijk uiterlijk van de gemeente en de esthetische waarde van de (kleine) kernen zo goed mogelijk te handhaven

19 7.3.2 Winkelcentra (dorpscentrum) Ten aanzien van het gebruik van openbare verlichting worden in centrumgebieden de thema s sociale veiligheid, verkeersveiligheid en leefbaarheid belangrijk gevonden. Aan het bewaren van donkerte wordt daarbij minder waarde gehecht. Energiebesparing wordt zoveel mogelijk nagestreefd, maar sociale- en verkeersveiligheid mogen hierbij niet in het geding komen Buitengebied De gemeente Aa en Hunze wordt gekenmerkt door een groot buitengebied. Uitgangspunt is een optimale handhaving van het landelijk uiterlijk van deze gebieden. Voorgesteld wordt de richtlijn voor natuurgebieden toe te passen daar waar het gaat om de openbare verlichting en alleen verlichting toe te passen wanneer daar om verkeerstechnische redenen om gevraagd wordt. Verwacht wordt dat er een groot aantal lichtmasten weggehaald kan worden. Hierbij zullen burgers door middel van burgerparticipatietrajecten op constructieve wijze betrokken worden. Onderstaand een rekenvoorbeeld van het financieel te behalen voordeel. Op het gebied van Milieu wordt de grootste winst geboekt. Voorbeeld Niet vervangen van circa 120 afgeschreven lichtmasten in het buitengebied. Aansluitend op de ambities van de gemeente Aa en Hunze ten aanzien van het milieu is dit een zeer goed te verdedigen optie. Door het niet vervangen van 120 masten in het buitengebied wordt een enorme besparing gerealiseerd. Zo hoeft er niet geïnvesteerd te worden in nieuwe masten en armaturen en komt het onderhoud en beheer van 120 masten volledig te vervallen. Uitgangspunt hierbij is dat de verkeers- en sociale veiligheid niet in gevaar komt. Het gaat hier dan ook voornamelijk om buitengebieden. Oude Masten in onoverzichtelijke bochten, bij kruisingen en fietsoversteken, worden wel vervangen. Financieel levert deze optie een besparing op van , stuks x 1000,- = ,- minus kosten opruimen oude masten en netwerkaansluiting ,-. Per jaar levert dit een besparing op de jaarlast van 6432,- ( 1512,- minder investeren en 4920,- op de exploitatie) Verkeerswegen Het betreft hier verkeerswegen binnen de bebouwde kom. Deze straten worden, behalve door motorvoertuigen, ook gebruikt door fietsers en voetgangers

20 Veiligheid voor verkeersdeelnemers is het uitgangspunt bij het verlichten van deze wegen. Eventuele trottoirs en parkeervakken moeten goed zichtbaar zijn. Bij gebruik van deze straten door fietsers en voetgangers is het belangrijk dat mensen zichtbaar en herkenbaar zijn. Op rustige momenten kan het licht worden gedimd Bedrijventerreinen De gemeente Aa en Hunze kent bedrijventerreinen in Gieten en Gasselternijveen. Binnen een bedrijventerrein is verkeersveiligheid, toegankelijkheid en snelle doorstroom van verkeer een uitgangspunt bij het opstellen van lichtbeleid. Op alle terreinen vinden s nachts weinig of geen activiteiten plaats. Voor deze terreinen geldt daarom dat na het beëindigen van de activiteiten op het terrein het licht kan worden gedoofd of maximaal gedimd. Sociale veiligheid, vooral inbraakpreventie, blijft ook op bedrijfsterreinen een aandachtspunt zowel voor de gemeente als ook voor de betrokken bedrijven. 8 Communicatie Op het gebied van openbare verlichting zijn er tal van partijen die belanghebbend zijn. De grootste groep bestaat uit de inwoners van de gemeente. Zij zijn de belangrijkste relaties. De inbreng van inwoners kan van grote toegevoegde waarde zijn voor de kwaliteit van- en bijdragen aan een succesvolle uitvoering van het beleid. Bij een dergelijke werkwijze is het van belang om duidelijk met de doelgroep te communiceren over de afwegingen die er als gemeente gemaakt worden. Voorstel is dan ook plannen voor te leggen aan Dorpsbelangen voordat wordt overgegaan tot uitvoering. Dit geldt vooral voor lichtmasten in het buitengebied omdat we ons binnen de bebouwde kom houden aan de gestelde richtlijnen. 8.1 Klachtenmanagement De kwaliteit van de openbare verlichting wordt door de burger beoordeeld aan de hand van niet werkende lampen, ongeacht de oorzaak van de uitval. Klachtenmanagement omvat het geheel van meldingen van burgers en bedrijven omtrent de openbare verlichting. De meldingen zijn echter niet slechts klachten over storingen maar zijn ook wensen over het verlichtingsniveau van bepaalde plekken. Het is daarom belangrijk om deze meldingen een goed vervolg te geven. Op dit moment worden klachten verwerkt door Ziut. Inmiddels is het voor ons ook mogelijk direct in te loggen op het klachtensysteem van zowel onze huidige beheerder Ziut als ook van

21 onze netwerkbeheerder Enexis. Op deze wijze kan de burger direct juist worden geinformeerd over het type storing (lichtmast of netwerk) en de status hiervan. 8.2 Burgerparticipatie De gemeente Aa en Hunze communiceert reeds met haar burgers over geplande initiatieven en (vervangings) projecten aangaande de openbare verlichting. De verlichting zal worden meegenomen in presentaties op informatieavonden en interactie met andere belanghebbenden. Als Dorpsbelangen en dus ook de burger de achtergrond van de gerealiseerde OVLprojecten kent, zal er eerder draagvlak kunnen zijn. Op deze wijze zal de burger een energiezuinige ombouw van de lichtpunten beter begrijpen. 9 Aanbevelingen en conclusies 9.1 Keuze voor de ambitiescenario s In de praktijk is het aan te raden om een afweging te maken tussen de verschillende ambitiescenario s op basis van meest voorkomende gebiedstypen. Aanbevolen wordt om als gemeente Aa en Hunze de volgende keuzes te maken: Scenario 1: Scenario 2: - Alle gebiedstypen, specifiek het Buitengebied - Winkelcentra in Gieten, Rolde en Annen - Woonwijken - Verkeerswegen De stappen die hiervoor moeten worden genomen en de kosten die hiermee gemoeid zijn, worden na vaststelling van dit beleidsplan in een beheerplan uitgewerkt. Het kosten aspect is inmiddels verwoord in hoofdstuk 6 van dit beleidsplan. 9.2 Concrete acties Om het gewenste ambitieniveau te bereiken, worden de volgende uitgangspunten gehanteerd: Verlichten waar nodig Aa en Hunze volgt bij openbare verlichting de criteria voor duurzaam inkopen Bij herinrichting en/of vervanging van masten nagaan of minder verlichting geplaatst kan worden Als verlichting noodzakelijk is worden energiezuinige lampen toegepast

22 Voor verlichting worden alternatieven gezocht (markering en duurzame energie) Het dimmen van verlichting wordt in elke herinrichting en/of vervangingsproject overwogen Technieken en innovatieve projecten (LED) worden kritisch gevolgd Verouderde lampen worden tijdens de komende beleidsperiode vervangen door energiezuinige Waar mogelijk worden besparingen op onderhoudskosten gerealiseerd. Deze worden ingezet voor duurzame verlichting Voor de burgers wordt een participatietraject opgezet, met name gericht op het weghalen of het dimmen van verlichting buiten de kom. Er wordt een aantal proefprojecten uitgevoerd: zie hoofdstuk Proefprojecten Aa en Hunze wil concrete stappen zetten in de richting van energiebesparing op openbare verlichting. Hiervoor worden indien mogelijk proefprojecten gestart. Het doel hiervan is ervaring op te doen met donkerte en moderne technieken zodat kan worden besloten of hiervan in de nabije toekomst verder gebruik wordt gemaakt. De uitwerking hiervan zal plaatsvinden in het beheersplan openbare verlichting. Om in de praktijk de effecten en reacties van LED-armaturen te vernemen zijn deze op diverse plaatsen binnen de gemeente Aa en Hunze toegepast. Met de praktijkresultaten kan in de toekomst nog beter een keus worden gemaakt waar wel en waar geen LED verlichting kan worden toegepast. LED-armaturen zijn inmiddels toegepast aan de doorgaande weg in het nieuwe uitbreidingsplan Nooitgedacht te Rolde-Zuid. Als oriëntatieverlichting wordt LEDverlichting inmiddels toegepast in de as van de weg ter hoogte van de Eexterhalte tussen Gieten en Rolde. Ook is in de Stationsstraat van Gieten gebruik gemaakt van indirecte LED verlichting. 11 BIJLAGE 1 SAMENVATTING BESLISNOTITIE OPENBARE VERLICHTING

23 De openbare verlichting (OVL) speelt een belangrijke rol in de maatschappij. Toch zijn we ons hiervan nauwelijks bewust. De noodzaak van een goede OVL wordt pas duidelijk, wanneer deze, om wat voor reden dan ook, niet meer goed functioneert. Deze notitie betreft OVL in beheer van de gemeente Aa en Hunze. Naast de positieve aspecten als veiligheid en comfort heeft openbare verlichting ook negatieve gevolgen als energieverbruik (CO 2 -uitstoot) en lichthinder. De OVL overlapt meerdere beleidsvelden. Deze nieuwe ontwikkelingen vragen om een flexibel beleidskader. De laatste jaren zijn verschillende bestuurlijke, maatschappelijke en technologische ontwikkelingen rond het thema verlichting ontstaan. Deze zorgen voor een veranderende inzet betreffende openbare verlichting. Het gaat daarbij om het realiseren van energiebesparing, het voorkomen van lichtvervuiling en het toepassen van innovatieve technieken zoals led toepassingen en dimmen van licht. Binnen de provincie Drenthe hebben een 8 tal gemeenten waaronder onze gemeente een gezamenlijk traject ingezet om te komen tot afstemming van de huidige ontwikkelingen. Het resultaat is bijgevoegde beleidskader notitie waarvan hier de belangrijkste punten zijn samengevat. Het algehele uitgangspunt welke wordt aangehouden is Verlichten waar nodig. Indien er wel moet worden verlicht zal eerst worden gekeken of andere technieken kunnen worden ingezet (verkeersmaatregelen, reflectietechnieken, (actieve) markering et.). Verder: Er naar streven dat de openbare verlichting recht doet aan alle functies die verlichting kan hebben wanneer de situatie er om vraagt; Er naar streven dat de OVL duurzaam en tegen acceptabele kosten bijdraagt aan: o de verkeersdoorstroming en de verkeersveiligheid; o het gevoel van sociale veiligheid; o het creëren van sfeer / gezelligheid; o kwaliteit/identiteit van de deelgebieden/wijken/dorpen; In Nederland wordt voor het bepalen van het niveau van verlichting uitgegaan van de Nederlandse Praktijk Richtlijn (NPR ). De gemeente hanteert de richtlijnen zoals deze zijn omschreven in de Nederlandse Praktijk Richtlijn NPR ) tot een maximum van 70% voor wat betreft de lichtsterkte. Voor wat betreft de gelijkmatigheid wordt wel de richtlijn gehanteerd. Bij hoge

24 uitzondering en voor bijzondere locaties en situaties kan en zal daarvan worden afgeweken; De richtlijn Politie Keurmerk Veilig Wonen wordt in principe niet aangehouden; Aangesloten wordt op de categorisering van de wegen conform het beleid voor duurzaam veilige basis. Verlichtingsprogramma maken op basis van functiekaart OVL (wegcategorieën); De aandacht voor veiligheid op allerlei gebied heeft een hoge prioriteit zo ook die in het buitengebied zonder dat de gemeente daarbij garanties kan afgeven, zij treedt op als facilitator; OVL buiten bebouwde kom hooguit ter oriëntatie; Geen uitbreiding OVL buiten de bebouwde kom t.o.v. huidige situatie; Donkerte en de waarde daarvan wordt als een belangrijk maatschappelijk thema gezien. Voor de OVL zal dan ook kritisch gekeken worden of deze kan worden verwijderd dan wel lichthinder en lichtvervuiling kan worden voorkomen cq verminderd; De gemeente is actief met het energie- en klimaatbeleid. Beleid OVL zal een nadere invulling zijn van dat beleid; Streven naar maximale CO2 reductie; Er dient vroegtijdige afstemming plaats te vinden met overig inrichtingsaspecten zoals de groenvoorziening; Gemeente volgt de technieken op OVL gebied nauwgezet. Wenselijk is het om jaarlijks een budget te reserveren voor onderzoek en kleine innovatieve pilots; Besparing op onderhoudskosten realiseren en deze inzetten voor duurzame verlichting; Op gemeentelijke plattegrond de opvallende locaties aangeven, benoemen en daar eventueel een actieplan voor maken; Bij substantieel plaatsen van nieuwe/ of weghalen van masten of armaturen dit uitvoeren volgens een op te stellen communicatieplan (bestaand gebied), mogelijk volgens bestaand beleid