Begeleiding bij burn-out

Transcriptie

1 Begeleiding bij burn-out Maatwerk, gericht op de complete mens: het enige dat echt werkt De impact van een burn-out onder professionals is groot: wie het overkomt zit al snel zes tot negen maanden thuis. Maar een jaar komt ook voor. Zeker als het hoogwaardige dienstverlening betreft is de schade voor de organisatie groot. Een collega wordt gemist, directe kosten belopen zomaar honderdduizend euro, de gederfde inkomsten een veelvoud daarvan. Er zijn diverse vormen van behandelen, van uitzieken en re-integreren tot en met speciaal op burn-out toegesneden programma s. Door de bank genomen zijn professionals met burn-outklachten echter niet enthousiast over de bestaande concepten. Dit artikel stelt dat organisaties bij (dreigende) burn-out het best voor een intensieve, flexibele totaalaanpak kunnen kiezen: Whatever it takes. Daarin is coaching leidend, aangevuld met andere activiteiten op maat. De medewerker re-integreert hiermee eerder dan met een andere aanpak, de organisatie kan sneller door en is zelfs goedkoper uit. Niet onbelangrijk: de professional staat nadien steviger in werk en leven en is gelukkiger. Burn-out, typisch iets van de achterbankgeneratie? In gesprek met (HR-) managers komt het vaak ter sprake: Het lijkt wel of steeds meer mensen last hebben van burn-out, en op steeds jongere leeftijd! Is het iets van de nieuwste generatie? Al snel komt het giswerk op gang omtrent oorzaken: millennials krijgen teveel prikkels, zijn van de achterbankgeneratie en dus teveel gepamperd, ze kennen geen tegenslagen en hebben keuzestress. En ga zo maar door.

2 Bronnen spreken elkaar tegen als het gaat om de vraag of burn-out een groeiend fenomeen is. De ene zegt dat er niets nieuws onder de zon is, de andere stelt dat het toeneemt, vooral bij jongere werknemers. Er vindt ook inflatie van terminologie plaats: oververmoeid heet al snel burn-out. En, hebben we het over burn-out-klachten of over een full blown burn-out? Dat is nogal een verschil, zeker in termen van hersteltijd. Om toch een doorgaans gerespecteerde bron (TNO, Arbobalans 2018) aan te halen: tussen 2007 en 2017 steeg het percentage van werkenden met burn-outklachten van 11 naar 16 procent. De stijging correleerde met stijging van de werkdruk. Leeftijdscohort waarbinnen de klachten het meest voorkwamen: 25 tot 35 jaar. Er is geen reden om aan te nemen dat de werkdruk daalt, dus als de trend doorzet krijgen we er meer mee te maken. Het lijkt dus te kloppen dat de jongste generatie werkenden het leeuwendeel van het burn-outpercentage voor haar rekening neemt, al heeft het weinig met achterbanken te maken: het overkomt vaak ambitieuze, hardwerkende professionals. Professor Jan Derksen, klinisch psycholoog en specialist op dit gebied, in NRC Handelsblad: Het lijkt erop dat de jongste generatie werkenden meer keuzestress ervaart en minder connectie heeft met diepere lagen van de persoonlijkheid. Begripsbepaling Burn-out is een (meestal werk-gerelateerde) uitputtingstoestand, die wordt gekenmerkt door een combinatie van: o Persoonlijke oorzaken o Werkinhoud-gerelateerde oorzaken o Werkomgeving-gerelateerde oorzaken Is de burn-out eenmaal full blown aanwezig dan kun je niet meer werken Burn-out is als aandoening opgenomen in de International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems van de World Health Organization van de Verenigde Naties (WHO) Burn-out komt als aparte aandoening niet voor in het Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM V), maar wordt wel genoemd als onderdeel van verzamelbegrippen Burn-out ontwikkelt zich in de loop van enkele maanden tot een jaar, en past in het volgende rijtje, waarbij de impact en hersteltijd per toestand toenemen: o Oververmoeidheid o Spanning van langere duur; stress o Overspanning o Burn-out o Double dip burn-out: heropleving van een (niet goed opgeloste) burn-out o Depressie Verschijnselen Fysieke en mentale uitputting Distantie tot het werk: de zin ervan minder inzien, cynisme Onderwaardering van eigen kwaliteiten, perceptie van eigen onvermogen/ ongeschiktheid voor het werk Slaapproblemen Gevoelens van spanning, mogelijk paniek Uiteenlopende lichamelijke klachten Aanvankelijk negeren van de lichamelijke aandoeningen Veel voorkomende persoonlijke kenmerken: ambitie, perfectionisme Veel voorkomende werkinhoud-gerelateerde aspecten: zogenaamde personal involvementberoepen (beroepen die direct betrekking hebben op mensen) Veel voorkomende werksituatie-gerelateerde aspecten: organisaties waar de lat telkens een stukje hoger wordt gelegd Impact van burn-out Aan professionals in hoogwaardige dienstverlening - zoals advocatuur, zorg, diverse vormen van consultancy - gaat het verschijnsel allerminst voorbij. Op zowel de professional als op de organisatie is de impact van een burn-out groot. De professional die met burn-out thuis komt te zitten voelt zich fysiek en mentaal slecht. En schuldig: Ik zit thuis niets te doen, ik heb de strijd verloren, dus ik ben niet zo goed als ik altijd dacht Daar komt bij dat vooral de professional in de zakelijke dienstverlening zich afvraagt wat de consequenties van langdurige uitval zijn voor de carrière. Begeleiding wordt door ziektekostenverzekeraars pas vergoed na 6 maanden ziektegeschiedenis. Dus in het slechtste - maar niet zeldzame - geval zit iemand 6 maanden op de bank voordat er echt wat gebeurt. Voor de werkgever is de impact eveneens groot. Er wordt een collega gemist, de functie wordt niet uitgeoefend en er zijn hoge kosten. Het Cultureel Planbureau (CPB, 2018) hanteert de volgende gemiddelde kosten van arbeidsverzuim per werkbare dag in euro s: Loon 153 Vervanging 146 Productieverlies 43 Arbodienstverlening 60 Verzuimbegeleiding 7 Totaal 409 Gemiddeld zitten er 21 werkbare dagen in een maand. Dan zouden de kosten per maand 21 maal 409 is zijn. Bij acht maanden, de gemiddelde duur van een burn-out volgens ARBONED (2018), wordt dat 8 maal is In de hoogwaardige dienstverlening liggen loonkosten en kosten van vervanging echter beduidend hoger dan in bovenstaand lijstje. Vermoedelijk beloopt de schade zomaar honderdduizend euro per geval. Daar komen de gederfde inkomsten bij. Die zijn in hoogwaardige zakelijke dienstverlening gemakkelijk tweehonderdduizend. Of driehonderdduizend. Of meer. Dan is er nog het besmettingsgevaar van een burn-outgeval: Als de werkdruk naar anderen wordt verlegd Als factoren in de werkkring aanleiding waren, dan zullen er meer professionals bevattelijk zijn voor burn-out Vooral als er veel van hetzelfde type mensen werkzaam zijn Werkgevers denken er niet graag aan, maar deze consequenties zijn tamelijk confronterend. Er is dus alle reden om alles uit de kast te trekken. We zetten in dit artikel uiteen wat een goede aanpak is: intensieve begeleiding, volledig op maat, gericht op de gehele mens - Whatever it takes!

3 De klassieke aanpak De meest basale en klassieke aanpak van burn-out is rust nemen. Rust is absoluut belangrijk, maar als het aan de ziektekostenverzekering van de werknemer ligt duurt het zes maanden voordat er actief wordt gehandeld. Dus voor je het weet ben je een jaar verder. Deze aanpak is wel erg dun. De meeste professionals en hun werkgevers willen sneller resultaat. Voorbeeld van een mismatch Een medisch specialist, 61 jaar, is uitgevallen met een burn-out.de arbodienst van de werkgever voorzag in een speciaal burn-outpakket. Zij werd behandeld door een 30-jarige psychologe die voornamelijk standaardvragenlijsten met haar afwerkte, terwijl cliënt toe was aan een bredere bespiegeling op werk en leven. Dat matcht niet. Rust gecombineerd met therapie is al een stuk beter. De meeste therapieën richten zich op psycho-emotionele patronen en gedrag, maar missen daarbij een belangrijk onderdeel: de fysieke component. Aangezien burn-out zich ook op fysiek niveau manifesteert, moet je dat mee willen nemen. Totaalpakketten waarin sport, groepsgesprekken en individuele therapie zijn samengenomen pakken dat fysieke element mee. Dat is mooi, maar helaas zijn deze pakketten vanwege de vaste structuur, de beperkte tijd per sessie en de frequentie niet zo effectief als zou kunnen. Niet zelden moet je twee weken wachten op je volgende therapeutische sessie van 45 minuten. Onder aftrek van koetjes en kalfjes blijven er daarvan 35 over. Als je echt iets wilt bereiken op het niveau van drijfveren en dieperliggende emotionele kwesties en een passende oplossing wilt bedenken, dan is dit niet genoeg. Professionals zijn dan ook matig tevreden over de diepgang van standaardprogramma s. Sessies zijn vooral cognitief-gedragsgericht en bestaan voor een deel uit het afvinken van afsprakenlijstjes over de dag-invulling. Daar komt bij dat de professional graag een zekere affiniteit met de zakelijke context ervaart, die de hulpverlener vaak niet heeft. De holistische, flexibele aanpak Als je het echt goed wilt doen, dan moet de begeleiding gericht zijn op de totale mens. Tevens moet de aanpak multidisciplinair en volledig op maat zijn. Dus, alles doen wat nodig is om de professional weer aan het werk te krijgen: Whatever it takes. Dat is meer dan het gros van de aanbieders doet. Totale mens Een holistische benadering richt zich op fysiek, mentaal en emotioneel niveau. Deze niveaus hangen samen en beïnvloeden elkaar, en op al deze niveaus gebeurt iets bij burn-out: fysieke uitputting, op mitochondriaal niveau (mitochondriën: de energiefabriekjes van de lichaamscel) mentale afkalving (negatief self-assessment, cynisme) emotionele kwetsbaarheid (verdriet, angst) Multidisciplinair De rode draad van een holistische aanpak is coaching waarbij de drie niveaus stelselmatig worden betrokken. De coaching richt zich in eerste instantie op de individu zelf. Welke overtuigingen en drijfveren heeft de coachee? Hoe ging de coachee daarmee om in leven en werk? Werkinhoud en werkomgeving komen in tweede instantie aan bod: als hulpmiddel bij het analyseren van aanleidingen voor de burn-out en verderop in het traject bij het op verantwoorde wijze re-integreren. De coaching wordt aangevuld met activiteiten op specifieke Een bijna goed voorbeeld Consultant met burn-out, 31 jaar, had coaching volgens de Whatever it takes-aanpak, maar had tevens ervaring met een speciaal burn-outprogramma vanuit de werkgever. Daarin zaten sport, groepstherapie en individuele therapie in sessies van 45 minuten. Ik had het burn-outprogramma kunnen missen als kiespijn. Ik kreeg bijvoorbeeld cognitieve therapie. Ik ben van mening dat die cognitieve therapie bijna niks doet, omdat de hoogopgeleide al de hele tijd in het hoofd zit en blijft analyseren. Daar zit nou juist het probleem! Je boekt pas vooruitgang als je gaat leren voelen, en leert luisteren naar je lichaam. Daar komt bij dat het programma een te strakke structuur had. Ik bereikte met coaching vele malen meer. Dat zit hem vooral in diepgang, in tijd en in het holistische karakter. Het sterke aan de coaching was dat er kon worden bijgestuurd op basis van wat op dat moment nodig was. Casus Projectmanager, 27 jaar, werkzaam in high-end adviesbureau. Ambitieus, nauwgezet, lange dagen makend, succesvol, vlot en humoristisch, zeer begaan met de zaak en de mensen om haar heen kon ineens niet meer. Op de simpelste vragen had zij geen antwoord, ze wist het gewoon niet meer en er kwam niets meer uit haar handen. Recente voorgeschiedenis: menstruatie al een aantal maanden geleden gestopt, darmproblemen, buikloop, steenharde spieren in bovenarmen en schouders, pols en arm blokkeren, vaak griepjes. Bij nader inzien was zij al meer dan zes maanden moe. Naast de veeleisende baan speelde er het een en ander in de privésfeer, waaronder een verhuizing met verbouwing, evenals familieperikelen die zij moest opvangen. En ze kon natuurlijk niet ontbreken bij de sociale activiteiten met collega s buiten werktijd. Cliënt zelf over genoemde fysieke verschijnselen: Ach ja, ongemakjes. Gaat wel weer over. Over niet meer kunnen uitblinken in het werk: Balen man! Ligt een beetje aan de opdracht die ik nu heb, maar vooral aan mijzelf natuurlijk Traject: van meet af aan intensieve coaching, gecombineerd met yoga, massages en aangepast dieet. Het is in zes maanden helemaal goed gekomen, en meer dan dat: zij heeft zichzelf volledig hervonden, leeft bewust, weet wat zij wil in werk en leven, werkt gewoon weer hard, maar blijft in balans.

4 onderdelen: lichaamsgericht en emotie-gericht, afhankelijk van welk systeem extra steun vraagt. Zit de schouderpartij vast, dan wordt een masseur ingezet. Kan de ademhaling beter, dan wordt daar op getraind. Kan er iets worden toegevoegd op het gebied van dieet, beweging, yoga, sport, dan worden mensen ingezet die dat kunnen. Vaak werkt de combinatie van coaching en haptonomie goed. De huisarts en de bedrijfsarts worden gedurende het traject regelmatig bezocht met als doel om fysieke problematiek uit te sluiten, dan wel om aanvullende specialistische behandeling in te zetten. Op maat Een sessie moet zo lang duren als nodig om tot een echte ontdekking te komen. Als daar twee uur voor nodig is, dan moet die ruimte er zijn. Het aantal sessies en de frequentie zijn eveneens volledig op de behoefte afgestemd. Dat kan betekenen dat in de beginfase vaker coaching plaatsvindt dan verderop in het traject. Als er een bijzondere situatie is, dan moet op afroep een sessie kunnen plaatsvinden. Kennis van het werkveld Wanneer de professional in de coach iemand herkent die de zakelijke context kent, dan is het vertrouwen groter. Hoogopgeleide professionals vertonen een meer dan gemiddelde behoefte om met iemand te sparren die weet waar het over gaat. Niet zelden stellen werkgevers of cliënten dan ook de vraag: Coachen jullie ook advocaten? Doen jullie ook artsen? Affiniteit van de coach met het werkveld bevordert zodoende het herstel. Re-integratie Als de coachee, de coach en de bedrijfsarts denken dat werkzaamheden hervat kunnen worden, dan begint de re-integratie. In eerste instantie werkt de coachee een paar dagen per week, twee uur per dag. Gaandeweg kan het aantal dagen en uren omhoog. Er worden afspraken gemaakt over het werkpakket en over de werkzaamwijze. De coaching loopt door als vinger aan de pols. Het gaat nog wel eens mis, zelfs zó vaak dat het er bijna bij hoort. Blij met de hervonden energie duikt de professional zich handenwrijvend op het werk iets te enthousiast vaak. Oude klachten komen terug, de coachee is bang voor terug-bij-af, en is teleurgesteld. In zekere zin is dit een welkome, want leerzame gebeurtenis. De professional weet nu dat er een grens is en gaat daarna zorgvuldiger om met wat hij of zij geleerd heeft. Vrijwel altijd is dit met een tijdelijke stap terug in werktijd op te lossen. Double dip Een zogenaamde double dip - volledig gereïntegreerd, weer hard aan het werk, maar na een maand of twee weer volledig uitgevallen - moet koste wat het kost worden voorkomen. Een double dip duwt de professional daadwerkelijk terug naar af, en dan duurt het herstel vaak lang. Een cliënt overkwam dit. Ondanks gehouden rust en begeleiding van een psycholoog tijdens de primaire burn-out, viel zij een tijd later weer uit. De oorzaken waren onvoldoende opgepakt en er waren onvoldoende handvatten geweest voor een gezonde re-integratie. Waar de primaire burn-out vier maanden duurde, duurde de tweede een jaar. Preventie Wat kun je doen om te voorkomen dat medewerkers in de gevarenzone komen? Er zijn vragenlijsten, je kunt voorlichtingssessies en workshops verzorgen, medewerkers vragen hoe het met ze gaat, een vertrouwenspersoon aanwijzen. De moeilijkheid zit echter vooral in de overtuiging van de typische ambitieuze professional: van hard werken is nog nooit iemand doodgegaan, of woorden van die strekking. Deze instelling verhindert dat de professional zijn vinger opsteekt - als hij de signalen al herkent. En als de organisatiecultuur hiermee in lijn ligt, dan zien collega s of leidinggevenden ook niet een-twee-drie dat er wat loos is. De ontstaansgeschiedenis beslaat maanden, niet zelden een jaar. Mede omdat burn-out zich sluipenderwijs ontwikkelt, worden de signalen vaak niet herkend. Er zijn zes alarmbellen die je moet willen horen: Als mensen: 1. ervaren constant op hun tenen te lopen (werkdruk) 2. te weinig zeggenschap of invloed hebben om hun werk zo te doen als zij denken dat goed is (controle) 3. onvoldoende erkenning ervaren (in de vorm van aandacht, feedback, beloning) 4. zich oneerlijk behandeld voelen (rechtvaardigheid) 5. een negatieve werksfeer ervaren (collegialiteit) 6. hun geweten horen knagen vanwege de duistere kanten van hun organisatie (waarden die hen niet passen) (Vrij naar W.B. Schaufeli, Chr. Maslach, M.P. Leiter)

5 contact met medisch circuit dieet... haptonomie ademhaling coaching sport Whatever it takes! Begeleiding van professionals met burn-out op maat intensief multidisciplinair yoga massage lijn met werkgever Whatever it takes, is dat duur? Tja, wat is duur, als het om een mens gaat. Maar, platgeslagen in euro s: het kost wat. Coaches met het juiste profiel kosten per uur meer dan de gemiddelde ARBO-dienstverlener. Daar komt eventueel een bedrag bij voor aanvullende activiteiten. De claim van een Whatever it takes-aanpak is echter dat het voor de zakelijke dienstverlening de goedkoopste oplossing is: al is de professional vanwege deze aanpak één week eerder terug dan met de andere vormen van begeleiding, dan zijn de kosten er al uit. En waarschijnlijk gaat het om meerdere weken, zo niet maanden. De winst zit in de kortere doorlooptijd, dus in de omzet die anders niet gemaakt zou worden, maar met deze aanpakwel. Bovendien komt de professional die de holistische weg is gegaan sterker terug. Hij of zij kent zichzelf beter, is effectiever, en staat gelukkiger in het leven. Verantwoording De inhoud van dit artikel is gebaseerd op wetenschappelijke bronnen en is ontleend aan de ervaringen met burn-out in de coachingspraktijk van SmitsVanLoon BV. SmitsVanLoon hanteert een speciaal op deze inzichten gebaseerd programma: Whatever it takes, begeleiding van professionals met burn-out. BUSINESS AND PERSONAL TRANSFORMATION Smits Van Loon b.v. Albrechtlaan AK Bussum +31 (0) smitvanloon@vanloon.nl smitsvanloon.nl Bank NL11 ABNA BTW B01 KVK