Geschiedenis van Hoogwolde Peter Kwant

Transcriptie

1 Geschiedenis van Hoogwolde Peter Kwant Gepubliceerd in De Mothoek met latere aanvullingen tot november Bronnen en noten zijn chronologisch gerangschikt opgenomen achter het artikel. Hoogwolde in Nunspeet, vanaf het Vennenpad, voorjaar 2013 Verwaeyde Sandbergen staat er op een kaart van Van Geelkercken uit 1635 en Verstovene Duinen heten ze bij Sepp in Volgens de kadastrale gegevens uit 1832 bestond het tegenwoordige Hoogwolde uit zand, op naam van de gemeente van Nunspeet. Inwoners van Nunspeet

2 2 haalden er plaggen en zand en verder was het gebied tot niet veel nut, integendeel, het stuifzand was een bedreiging voor de landbouwgronden bij het dorp. De kadastrale vermelding van de gemeente als eigenaar anno 1832 bleek niet het laatste woord over de eigendom, ook Domeinen liet rechten gelden. Domeinen had wel een punt, de gemeente Ermelo, waarvan Nunspeet destijds deel uitmaakte, betaalde geen belasting aan de Staat over de woeste gronden, zoals bij voorbeeld de gemeente Barneveld wel deed. In 1843 werd dat geregeld. De gemeente Ermelo kocht de rechten van Domeinen voor een bedrag dat ruwweg overeenkwam met de achterstallige belasting. Het was een fractie van de opbrengst per hectare bij latere verkoop aan investeerders. Met de aankoop kwam aan de onzekerheid over de eigendom een einde en kon de ontwikkeling ter hand worden genomen. Kort daarop verkocht de gemeente een groot perceel zand en heide met daarbinnen het huidige Hoogwolde aan Marten en Pieter van Vledder, kooplieden te Harderwijk en Amsterdam. Misschien zijn de Van Vledders al met het bebossen van Hoogwolde begonnen, maar daarvan zijn geen bewijzen gevonden. Pas onder de volgende eigenaar blijkt uit kaarten en uit het kadaster dat er niet meer alleen kaal zand is. De spoorlijn maakte vanaf 1863 het gebied goed bereikbaar. Rond die tijd koopt Wolff, koopman te Elburg, een deel van de grond van de Van Vledders, met Hoogwolde. De spoorlijn stimuleerde het maken van plannen en het uitvoeren van projecten zoals bebossing. Met station Nunspeet vlakbij vormde transport van het hout geen probleem. Vanaf 1876 was Lagerweij eigenaar. Als leerfabrikant gebruikte hij eikenschors bij het leerlooien. Eikenhakhout op eigen grond is voor een leerlooier aantrekkelijk, het geeft grip op grondstofkosten. Eikenhakhout op Hoogwolde was vermoedelijk geen succes, op voedselarm stuifzand valt de groei nogal tegen. Dennen vormden economisch een aantrekkelijk alternatief, steenkolenmijnen gebruikten het hout veel om mijngangen te stutten. Grenenhout piept en knarst als er teveel druk op komt en waarschuwt mijnwerkers voor dreigende instorting van een mijngang.

3 3 In 1902 kocht Frank van Vloten de grond van de erven Lagerweij ten zuiden van de spoorlijn. Kort daarop werden twee stukken dicht bij het station opnieuw verkocht en werden de percelen gevormd waarop Erica en Kraaienhorst verrezen. Daar splitst de geschiedenis zich in drie verhaallijnen die later elkaar weer raken: Erica, Kraaienhorst en Ronde Huis. Sanatorium Erica werd in 1904 geopend en is in 2014 een verbrande ruïne aan de Ericaweg. Het sanatorium lag dicht bij station Nunspeet in een omgeving waar gezonde boslucht en een rustige omgeving het herstel van tuberculose patiënten zouden bevorderen. De eerste periode van Erica als sanatorium duurde van 1904 tot 1915.

4 4 Het huis Kraaienhorst staat in 2014 nog steeds op de hoek van de Plesmanlaan en de Ericaweg. De geschiedenis van Kraaienhorst begint in 1904, wanneer de familie Manus het huis laat bouwen. In 1913 koopt Willem van Vloten Kraaienhorst van mevrouw Manus en hij verwerft er extra grond langs de Plaggeweg bij van de buurman, zijn broer Frank. Waar Erica en Kraaienhorst liggen is te zien op deze oude luchtfoto. Op de voorgrond bouwland (de enk), daarachter de Groote Weg (nu F.A. Molijnlaan) met enkele huizen, daarachter de spoorlijn. Over het spoor aan de linkerkant van de foto Houthandel De Veluwe en in het bos, iets naar rechts, Kraaienhorst en daarachter Erica.

5 5 Ruim een kilometer naar het zuiden werd in 1906 de eerste steen gelegd voor het Ronde Huis van Frank van Vloten. Over het huidige Hoogwolde kwam een toegangsweg met spoorlijntje te liggen. De gebroeders Van Vloten, Willem op Kraaienhorst en Frank op het Ronde Huis, verzamelden elk honderden hectares grond bij Nunspeet. Een groot deel van die grond is nu van Staatsbosbeheer, een klein deel vormt Hoogwolde. Bij de bosaanleg gebruikten de Van Vlotens exotische boomsoorten, die onder meer na de eerste wereldoorlog werden geïmporteerd uit failliete Duitse boomkwekerijen. Tijdens de eerste wereldoorlog kwam het sanatorium Erica in problemen. De eersteklas patiënten, waarop het sanatorium zich richtte, bleven weg en de vennootschap die het sanatorium exploiteerde werd ontbonden. In 1915 werd Erica eigendom van het pensioenfonds van de Rotterdamsche Bankvereeniging. In de mondelinge overlevering heet het: "de bank is aan Erica blijven hangen". Iemand bij de bank moet de briljante gedachte hebben gehad om niet tijdens de oorlog de zaak af te wikkelen en verlies te nemen, maar van het sanatorium een vakantiecentrum en herstellingsoord voor het bankpersoneel te maken.

6 6 De bank bouwt vanaf 1917 vakantiehuizen ter aanvulling op de verblijfsmogelijkheden die Erica biedt. De Ekster, 't Gaaike en de Wilhelminahoeve vormen de eerste generatie. De pret voor de bankmedewerkers begon al snel nadat de bank eigenaar was geworden. Het Nunspeets Nieuws en Advertentieblad heeft in augustus 1917 een vrolijk verhaal over een zeilavontuur op de Zuiderzee. In 1920 wordt drankvergunning voor Erica aangevraagd. Blijkens een jaarverslag van de bank hebben honderden bankemployees jaarlijks van de faciliteiten gebruik gemaakt. Ook komen er bleekneusjes aansterken. Ansichten laten aan de thuisblijvers zien hoe mooi het er wel is. De bank breidde het terrein uit door aankoop van aangrenzende grond van het Ronde Huis. Het terrein van de bank omvatte naast Erica een groot deel van het huidige Hoogwolde plus de huidige Nunspeetse golfbaan. In het terrein staan nu nog driehoekige stenen grenspalen, die het Erica terrein destijds markeerden.

7 7 In 1926 verkoopt de bank het hoofdgebouw Erica, maar houdt het bijgebouw Klein Erica, de vakantiehuizen en een groot deel van het terrein. Erica wordt onder regie van de vereniging Zusterhulp opnieuw sanatorium. Om ze uit elkaar te houden wordt het vakantieoord van de bank met Klein Erica aangeduid en het sanatorium als Groot Erica, zo staan ze in 1932 in de VVV gids. Klein Erica wordt in twee fasen verbouwd. Bij de eerste verbouwing blijft het oorspronkelijke gebouw links herkenbaar.

8 8 In 1937 volgt een tweede verbouwing, zo ingrijpend dat niets meer aan het oorspronkelijke Klein Erica herinnert. Ook de naam verandert, Klein Erica wordt Hoogwolde. De naam "Hoogwolde" is in de bronnen voor het eerst in 1938 te vinden. Hoog-Wolde is volgens de overlevering samengesteld uit delen van de namen van twee bankmensen die zich voor het vakantiecentrum hebben ingespannen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is Hoogwolde wijkplaats voor mensen uit het westen van het land. Zo verblijven er "uitgebombardeerde Rotterdamse gezinnen". Na de oorlog staat in de krant een advertentie van Kinderhuis Groot-Kijkduin uit Zandvoort, dat onderdak vond op Hoogwolde: "Bij onze terugkeer naar Zandvoort roepen wij allen die gedurende onze evacuatie zoo vriendelijk en goed voor ons en onze kinderen zijn geweest een hartelijk vaarwel toe." In 1946 werd Hoogwolde weer voor het bankpersoneel in gebruik genomen nadat het onder leiding van haar directrice, Mej. Soetekouw, werd opgeknapt en heropend. In de jaren na de oorlog worden op Hoogwolde opnieuw een paar keer vakantiehuizen gebouwd. De bank is bij verschillende fusies betrokken en gaat van Rotterdamsche Bankvereeniging via AMRO naar ABN-AMRO. Ondanks die veranderingen blijft Hoogwolde door de jaren heen als vakantiecentrum voor bankpersoneel bestaan. Binnen ABN-AMRO is Hoogwolde niet meer uniek, de bank kent meer vakantiecentra.

9 9 Hoogwolde omvat ook nog voor een tijd het terrein waar Zonneheuvel had gestaan, tegenover Kraaienhorst en Erica aan de Ericaweg. Zonneheuvel begon als directiewoning bij Sanatorium Erica, was na 1915 particulier woonhuis en werd na de Tweede Wereldoorlog vakantiecentrum van de KLM. De straatnaam Plesmanlaan herinnert daar nog aan. De KLM periode duurde tien jaar, daarna werd de Sociale Dienst van de Gemeente Amsterdam eigenaar. Bij een spectaculaire brand in 1961 kwam er een einde aan het gebouw, daarbij ging ook kunst verloren die door het Stedelijk Museum was uitgeleend. De grond waarop Zonneheuvel gestaan had werd enige tijd deel van Hoogwolde en ging daarna deel uitmaken van het Vennendal complex. In 1974 raakt het hoofdgebouw van Hoogwolde beschadigd door brand. Het ijveren voor herbouw wordt ingehaald door een andere ontwikkeling: werknemers gaan niet meer met de baas op vakantie. In 1984 verkoopt de bank Hoogwolde. Het voormalige hoofdgebouw komt buiten het vakantiepark te liggen en wordt vervangen door een woonhuis. Het wandelterrein wordt golfbaan en er worden recreatiewoningen bijgebouwd tot er honderd staan. Zo ontstaat Hoogwolde zoals we het nu kennen: een recreatiepark in een bos met honderd huizen van particuliere eigenaren.

10 10 Zichtbare geschiedenis op Hoogwolde anno 2014 Stuifheuvel uit de tijd van de "verwayde sandbergen" en "verstovene duinen". Grenspalen waarmee het terrein van Erica werd gemarkeerd in de periode , toen Erica van de Rotterdamse Bank Vereeniging was en werd gebruikt als vakantiecentrum en voor herstel van zieke en zwakke werknemers.

11 11 Op Hoogwolde is architectuur van vakantiehuizen te bewonderen uit verschillende perioden. Op deze foto een van de drie eerste, uit 1917 (De Ekster) Twee vakantiewoningen uit de jaren 30 (Herder en Schaapskooi)

12 12 Vakantiewoning uit de jaren 50 (Klaproos) Vakantiewoning uit de jaren 60 (Robijn)

13 13 Het paaltje naast het hek van de golfbaan aan de Plaggeweg, is nog van parkeerterrein 2 uit de ABN-AMRO tijd. Op de achtergrond een recreatiewoning zoals ze eind jaren 80 en begin jaren 90 op Hoogwolde werden gebouwd. Jeneverbes struik uit de tijd dat er schapen op Hoogwolde liepen, ruim honderd jaar geleden. Vogels aten jeneverbessen en verspreidden de zaden met hun uitwerpselen. Schapen trapten de zaden de grond in. De zaden ontkiemden vooral in het grensgebied van stuifzand en heide.

14 14 Een oude eik, ooit nog begonnen als eikenhakhout. Toen het gebruik van eikenbast (run) in de leerlooierij door de opkomst van moderne looistoffen ophield, kon exploitatie als hakhout economisch niet meer uit. Deze hakhoutstoof werd "op enen gezet", dat wil zeggen dat er 1 uitloper werd gespaard bij het kappen, waardoor er een boom uit kon groeien. De dikke onderstam verraadt het verleden als hakhout. Grove dennen uit de periode dat aanplant van grove den in zwang was. Soms gaat er eentje dood, zoals op de foto, maar er zijn anno 2014 veel fraaie exemplaren over.

15 15 Links op de foto een Kaukasische (ook wel Oosterse) spar. Deze boomsoort is te vinden op Hoogwolde en op het landgoed Rondehuis en komt voor zover bekend verder in Nunspeet niet voor. Exotische bomen aangeplant in de tijd van de gebroeders van Vloten, zo rond Leemgrind, de vroegere verharding van de parkwegen, komt soms na regenval weer te voorschijn. Even buiten Hoogwolde ligt tussen de golfbaan en de A28 een oude leemkuil op terrein dat ooit ook van de bank was. Het leemgrind voor de paden hoefde destijds niet van ver te komen.

16 16 Bronnen & noten Dit is een fragment van de oudst bekende kaart met voldoende detail om iets over de Noord-Veluwe te kunnen zeggen. Jacob van Deventer maakte deze kaart van Gelderland, die in 1543 voor het eerst werd uitgegeven en in de jaren daarna in diverse atlassen werd gebruikt. De heuvels zien er kaal uit, met een paar uitzonderingen waarin met enige fantasie het Elspeterbosch en het Vierhouterbosch zijn te herkennen. In de hele strook van Harderwijk langs Nunspeet en Oldebroek was al in de Middeleeuwen zand aan het stuiven geraakt door ontbossing, overbeweiding, plaggensteken en een hard klimaat. Nunspeet heet op deze kaart Lunspeet en Doornspijk Doerspeet.

17 17 Al snel na de kartering door Jacob van Deventer volgde een tweede kartering van de Veluwe. Van 1557 tot 1559 bracht Christiaan sgrooten Gelderland in kaart. Ook de kaart van sgrooten werd vele malen hergebruikt door verschillende atlasuitgevers. De heuvels bij Nunspeeth zijn ook op deze kaart kaal. Ten oosten van Elspeet zijn ze begroeid, het Elspeterbos.

18 De kaart van Nicolaes van Geelkercken van rond 1635 is expliciet over stuifzand. Tussen Nunspeet en Vierhouten staan Verwaeyde Sandbergen op de kaart. De rij getekende bomen langs de rand van de heuvels is vermoedelijk een begroeide wal die het dorp en de landbouwgronden moest beschermen tegen het oprukkende stuifzand. 18

19 19 Tussen 1640 en 1650 bracht Nicolaas ten Have Overijssel in kaart en nam daarbij nog net Nunspeet mee. Ten Have was conrector van de Latijnse School in Zwolle. In 1652 publiceerde hij zijn overzichtskaart in vier bladen. In Nederlandse atlassen uit de 17de en 18de eeuw vinden we deze kaart terug. Kale heuvels bij Nunspeet. Bij Elspeet en Vierholten bomen: het Elspeterbos en het Vierhouterbos.

20 Op de kaart van Sepp uit 1798 staat bij Nunspeet "Verstovene Duinen". 20

21 Uit de Franse tijd stamt de "Topographische kaart van de Veluwe en Veluwezoom verkend en getekend door M.J. de Man en voltooid onder zijn directie door Officieren van het Korps Geografische Ingenieurs". Kaartblad 26 toont het gebied met Nunspeet, bouwland en zandheuvels.1 1

22 22 De oudste kadastrale kaart - uit is hier geknipt, geplakt en ingekleurd. Het spoor ligt tegenwoordig bij de bovenste lijn en de snelweg bij de onderste. Het tegenwoordige Hoogwolde ligt centraal tussen spoor en snelweg. De kaart is ingekleurd aan de hand van de omschrijvingen van de percelen in de Oorspronkelijke Aanwijzende Tafel. Zo blijkt het hele gebied tussen spoorlijn Amersfoort-Zwolle en snelweg A28 destijds zand met een paar stukjes heide. Er is tussen spoor en snelweg nog geen sprake van bewoning of van bos. 2 2 Kadastrale Atlas Gelderland 1832, Nunspeet, Stichting Werkgroep Kadastrale Atlas Gelderland, Velp, 1998

23 23 De Topografische kaart van Gelderland door W. Kuyk uit 1843 toont het Nunspeetsche Zand. Op Hoogwolde, op de kaart het Nunspeetsche Zand, is nog steeds geen bos. In 1843 verkoopt Domeinen ha heide en zand aan acht gemeenten op de Noordwest Veluwe. Bij het kadaster stond de woeste grond in 1832 al op naam van de Gemeente van Nunspeet, het Dorp van Elspeet en de Buurtschap Vierhouten, maar het eigendomsrecht was omstreden. Dat werd rechtgetrokken op 6 oktober Dan koopt de Gemeente Ermelo 7328 ha grond woeste grond in de kadastrale gemeente Nunspeet van Domeinen. Er wordt een prijs van zo'n halve gulden per hectare betaald. 3 De gemeente verkocht in 1848 onder meer het huidige Hoogwolde terrein aan Marten en Pieter van Vledder, kooplieden te Harderwijk en Amsterdam. Marten van Vledder was gemeenteraadslid in Harderwijk en lid van de nieuw opgerichte kamer van koophandel en fabrieken. Pieter werd ook wel Peter gespeld en aangeduid als apotheker te Amsterdam en was later woonachtig te Putten. Zij vervulden een grote rol bij de bebossing van woeste grond, als ontginners en als tussenpersonen. 4 3 "Anderhalve eeuw gemeentelijk groot-grondbezit", L. Leeflang, Gemeente Nunspeet, Kadastrale gegevens en voor de KvK de Staatscourant in 1858

24 24 In kranten vanaf 1862 is het ontstaan van de Centraalspoorweg Utrecht - Zwolle te volgen. 5 De Staat eigenaar wordt van de grond waarop de spoorlijn komt te liggen. 6 ZWOLLE, 18 Sept Naar men verneemt zal op 7 Oct. e. k. de eerste steen gelegd worden van de spoorwegbrug over den IJssel voor de centraalspoorweg-maatschappij en heeft Z. Exc. de minister van binnenl. zaken), die met andere autoriteiten is uitgenoodigd die plegtigheid met zijne tegenwoordigheid te vereeren, wel te kennen willen geven, dat hij zich voorstelt aan dat verzoek te voldoen. Reeds zijn twee leden van den raad van administratie der vorengenoemde maatschappij, de Heeren C. D. van der Vliet en Mr. David J. C. van Lennep, alhier aangekomen, om met het gemeentebestuur in overleg te treden over de middelen tot feestelijke viering der voorgenomen handeling. 7 ZWOLLE, 20 Oct In de vergadering van den raad dezer gemeente, die heden namiddag gehouden werd, is besloten om de gronden, die het eigendom der gemeente zijn, en voor den centraalspoorweg moeten worden gebruikt, af te staan, voor zoo verre zij in de gemeente Zwollerkerspel gelegen zijn, voor ƒ 2200 per bunder en die, welke onder deze gemeente gelegen zijn voor ƒ 3000 het bunder. 8 AMERSFOORT, Aug Bij de opening van de dienst op den Nederl. centraalspoorweg voor het publiek verkeer, op a. s. donderdag 20 Augustus, zullen vanwege de gemeente Amersfoort onderscheidene feestelijkheden plaats hebben. Te 1 uur zal het volksfeest daar aanvangen ; het bestaat in mastklimmen, boegsprietloopen, springen naar den prijs, steken naar de tobbe, in de mand loopen, brood happen door mannen en jongens, in den zak loopen door meisjes; gevolgd door ezelswedren. Daarop zal een groot feestconcert en vauxhall plaats hebben in de sociëteit Amicitia, hetwelk door een bal zal worden gevolgd, terwijl te 10 uren een prachtig vuurwerk zal worden ontstoken. Het feest zal door de leden van den raad van administratie, vele autoriteiten, ambtenaren en genoodigden worden bijgewoond. Men verneemt met zekerheid, dat op dien dag (donderdag 20 Augustus), na 5 Digitale krantenarchieven op Delpher.nl 6 Nieuwe kadastrale percelen worden gevormd waar de spoorlijn bestaande percelen doorsnijdt. Kadastrale gegevens Streekarchivariaat NW Veluwe, Nunspeet. 7 Algemeen Handelsblad 19 september Algemeen Handelsblad 22 oktober 1862

25 25 afloop van de feestelijkheden te Amersfoort, een extratrein zal loopen van Amersfoort naar Utrecht. 9 Op 6 juni 1864 volgt het spoorgedeelte Hattem - Zwolle met de spoorbrug over de IJssel en op 15 mei 1865 het baanvak Zwolle - Kampen. 10 Station Nunspeet kwam te liggen waar vroeger de Paaschberg lag, een grote stuifheuvel waar stuifzand door aanplant werd opgevangen. Direct na de aanleg was het spoor nauwelijks een belemmering voor mens en dier en dat bleef nog lang zo. Met het toenemen van de snelheden en frequentie van het spoorverkeer kwamen overwegen in zwang die eerst kwamen en soms ook weer gingen. Tussen de huidige overwegen Eperweg, Groenelaantje en Elspeterweg lagen vroeger de overgangen Houtduifweg, Parkheuvel en Plaggeweg, Die zijn weg en zo werd de spoorlijn geleidelijk tot een "harde grens. In 1862 wordt Isaak Wolff, koopman te Elburg, eigenaar van 134 ha heide met onder meer Hoogwolde. In 1868 wordt het perceel hermeten en in het kadaster omschreven als 1/2 dennenbos 1/2 zand. 9 Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant 19 augustus G.A. Russer, Trein tussen Eem en Rijn, Deel 1.

26 26 Dat beeld van half bos half zand, wordt bevestigd door de topografische kaart die werd verkend in Lagerwey, leerfabrikant te Utrecht, verwerft het Hoogwolde terrein in 1876 van de weduwe Wolff, het is dan nog steeds half-om-half bos en zand. 11 Mogelijk was de productie van eikenschors voor de leerlooierij de drijvende kracht achter de aankoop, maar dat moet dan een teleurstelling zijn geworden. Op de arme zandgrond van Hoogwolde groeiden eiken vaak tot niet meer dan bonzai-eikjes op. 12 Dennen waren economisch gezien een beter alternatief. 13 In 1886 wordt het perceel voor de belasting geschat en kadastraal opnieuw genoteerd als half dennen half zand. 11 Streekarchivariaat NW Veluwe, Nunspeet, Archief Gemeente Ermelo , kadastrale leggers. 12 De beeldende typering is van Joop Erbé 13 Anderhalve eeuw Gelderse landbouw, J. Bieleman (red), Groningen, 1995

27 27 Op de topografische kaart van 1886 is Hoogwolde alweer wat verder bebost dan op de vorige. Frank van Vloten koopt in februari in 1902 van de erven Lagerwey 360 hectare ten zuiden van de spoorlijn voor 6000 gulden, in termijnen te betalen. In de daarop volgende jaren verwerven en beheren de gebroeders van Vloten, Frank en Willem, grote stukken terrein bij Nunspeet. Onder meer wordt plantmateriaal in Duitsland gekocht uit failliete boomkwekerijen na de eerste wereldoorlog. Dat is een reden, waarom nu nog vele kweekvormen en exotische soorten in de bossen worden aangetroffen. 14 In 1904 werd het kadastrale perceel gevormd waarop sanatorium Erica wordt gebouwd. 15 Dr. Schut had eerst getracht grond voor het sanatorium te kopen van Maatschappij De Veluwe, maar daar bestond bezwaar tegen een sanatorium voor longlijders in de villawijk. 16 Uiteindelijk kocht Dr. Schut de benodigde grond niet van Maatschappij De Veluwe maar van Frank van Vloten, een deel van de 360 hectare die deze kort tevoren van de erven Lagerweij had overgenomen. 17 Later lag het plaatje nog een keer andersom, toen was er onenigheid over de vestiging van een oliestokerij van Maatschappij De Veluwe dicht bij sanatorium Erica. 18 De onenigheid kent een lange nasleep: de bepalingen waaronder grond wordt verkocht die destijds aan Maatschappij De Veluwe heeft behoord sloten nog in 2008 de vestiging van een sanatorium uit D.W.L. Milo, de Mothoek, L.A. Jansen, Geschiedenis van de boswachterij Nunspeet, rapport Er is ook een handelsuitgave, uitg. Staatsbosbeheer. De term "gebroeders van Vloten" is naar analogie van de boektitel "De gezusters van Vloten". 15 Streekarchivariaat, Archief gemeente Ermelo , Concordans op de kadastrale gegevens. Er staat dj 1905 in de kantlijn links. Dienstjaar 1905 laat zich vertalen als kalenderjaar 1904: F Keverling Buisman en E Muller, Kadaster-gids, Gids voor de raadpleging van hypothecaire en kadastrale archieven uit de 19e en de eerste helft van de 20e eeuw, Rijksarchiefdienst. 16 J.J. Plender, Nunspeet en de Veluvine, Heemkundige Vereniging Nuwenspete, 2011, pagina D.W.L Milo schrijft in de Mothoek van september 1992 dat die betaling in termijnen plaats vond: "het laatste wekt de gedachte dat Van Vloten niet over onbeperkte kapitalen beschikte." 18 J.J. Plender, Nunspeet en de Veluvine, Heemkundige Vereniging Nuwenspete, 2011, pagina Overdrachtsakte uit 2008 van grond aan de F.A. Molijnlaan.

28 28 De familie Manus wordt in 1904 eigenaar van ruim een hectare grond bij station Nunspeet en bouwt er een huis op, dat als Kraaienhorst de geschiedenis in zal gaan. 20 De familie was geparenteerd aan Dr. H. Schut, de geneesheer-directeur van Erica. Kraaienhorst heeft vermoedelijk niet als directeursvilla bij het sanatorium gediend. 21 In 1910 woonde er op Kraaienhorst een journalist en woonde Dr. Schut, de geneesheer-directeur van Erica aan de overkant van de Ericaweg op Zonneheuvel. 22 Begin 1904 wordt personeel geworven voor Sanatorium Erica tegen 15 april en tegen hoog salaris, vermoedelijk inclusief een "gevarenpremie" voor het werken bij longlijders. 23 Op 14 mei 1904 wordt het Sanatorium Erica geopend. 24 Advertentie van Erica in De eerste steen voor het Ronde huis werd in 1906 gelegd. 26 Over het huidige Hoogwolde gebied kwam een toegangsweg met een smalspoorlijn naar station Nunspeet. Vermoedelijk is het smalspoor al gebruikt voor aanvoer van bouwmateriaal. Het type spoorlijn dat Van 20 Notariële akte in het archief Van Vloten, Gelders Archief Arnhem 21 Loes Vroom, Monumentengids Nunspeet, Matrijs, 2004 vermeld directeursvilla. De vermoedelijke bron voor Kraaienhorst als directeurswoning is een kaart van de Kom van het dorp, uitg. Wedding. Daarop staat in de buurt van Kraaienhorst "directeurswoning". Dat heeft evenwel betrekking op het naastgelegen Zonneheuvel, waarvan staat vast dat Dr. Schut daar woonde en derhalve de directeurswoning was. 22 Nunspeet 1910, deel 4, uitgave Heemkundige Vereniging Nuwenspete. 23 Het nieuws van de dag 12 januari Rotterdamsch Nieuwsblad 9/5/1904. Onder de Clockenslagh van Nunspeet noemt oprichting in Het nieuws van den dag, 6 oktober Nunspeet 1910, deel 4 pagina 185 e.v. Uitgave Heemkundige Vereniging Nuwenspete

29 29 Vloten toepaste op het lijntje van station Nunspeet naar het Ronde huis en verder de bossen in was ontworpen door de Franse suikerfabrikant Paul Decauville voor transport van suikerbieten naar de fabriek. Het wordt naar de ontwerper Decauvillebaan genoemd. De baan liep van station Nunspeet over het huidige Hoogwolde naar het Ronde Huis. Het spoorlijntje werd gebruikt voor houttransport naar het station en ook voor vervoer van personen en vracht. De baan werd regelmatig verlegd. Oorspronkelijk werd stoomtractie toegepast, later werd het lijntje bereden door een paardentram. Het spoorlijntje over Hoogwolde is meermalen beschreven. 27 Het Ronde Huis en het spoorlijntje er naar toe staan al snel op toeristische kaarten. Deze uitsnede uit de toeristische kaart uit 1909 toont Lagerwey bosch, Rondehuis en spoorlijntje van het station naar het Ronde huis. Het stukje weg linksboven is de weg Nunspeet-Elspeet. Het Lagerwey Bosch is anno 1909 al zeven jaar eigendom van Frank van Vloten, maar wordt blijkbaar nog steeds als Lagerwey bosch aangeduid. 28 Het spoorlijntje over Hoogwolde was niet uniek, bij Nunspeet was er nog een tweede trambaan, de bossen in naar Nieuw Soerel Een onbekend tramlijntje, Op de Rails, Rein Lotterman en Anneke Pul-Tasseron, Mothoek e jaargang nr Toeristische kaart van 1909, Uitgave Nederlandsche Centraal Spoorweg Maatschappij 29 Knipsel uit NRC 11 juni 1916

30 30 Gebruik voor personenvervoer is alleen bekend van het spoorlijntje naar het Ronde Huis en Huize De Vennen. 30 In het boek "Nunspeet 1910" wordt als bewoner van "Kraaienhorst", Ericaweg 8, Theo Hope de Veer genoemd, journalist. 31 De tot 1915 in Nunspeet woonachtige kunstschilder Jaap Dooijewaard maakt met Theo de Veer lange buitenlandse reizen Op de topografische kaart staat het spoorlijntje over Hoogwolde naar het Ronde Huis. Hoogwolde is dan helemaal bebost, op een strook na in de noordoost hoek van het huidige park. Advertentie van Sanatorium Erica uit In 1913 kocht Willem van Vloten het huis Kraaienhorst met ruim een hectare grond van mevrouw Manus. 34 Van zijn broer Frank kocht Willem van Vloten er extra grond bij, zowel langs de spoorlijn als langs de Plaggeweg op het huidige Hoogwolde. 35 Erica was onder leiding van Dr. Schut tot 1915 in gebruik als Sanatorium. Tijdens de eerste wereldoorlog werd Erica eigendom van het pensioenfonds van de Rotterdamsche Bankvereeniging. Tijdens de eerste wereldoorlog liep het aantal patiënten terug. In 1915 werd de Vennootschap die het sanatorium exploiteerde ontbonden. 30 Er is een museum over dit type spoorlijn in Harskamp, Bij Hulshorst waren mogelijk ook twee lijntjes. Van dat laatste wordt nog bevestiging gezocht. 31 Nunspeet 1910, deel 4, Heemkundige Vereniging Nuwenspete 32 K. Roodenburg, Kunstenaars op de Noordwest Veluwe 1880 tot Uitgave Veluws Museum Harderwijk en Gemeente Nunspeet, Het nieuws van den dag, Notariële akte in Archief van Vloten, Gelders Archief, Arnhem 35 Kadastrale gegevens uit het Streekarchivariaat NW Veluwe, archieven Gemeentebestuur Ermelo en

31 31 Volgens de kadastrale gegevens werd Erica heel even eigendom van de geneesheer-directeur, dokter Schut, die het in hetzelfde jaar doorverkocht aan het pensioenfonds van de Rotterdamsche Bankvereeniging Sanatorium Erika Nunspeet, poststempel In de mondelinge overlevering heet het: "de bank is destijds aan Erica blijven hangen". Iemand bij de bank moet de briljante gedachte hebben gehad om niet midden in de oorlog de zaak af te wikkelen en verlies te nemen, maar van het sanatorium een vakantiecentrum en een herstellingsoord voor het personeel te maken. Misschien zelfs eerst tijdelijk. Tien jaar later werd het hoofdgebouw Erica met een klein deel van de grond door de bank verkocht aan Zusterhulp en kreeg Erica opnieuw de functie waarvoor het ontworpen was: sanatorium. De bank houdt de overige grond en gebouwen als vakantiecentrum voor het personeel. Dat vakantiecentrum heeft op die manier vast niet voor een hoog bedrag in de boeken gestaan. 36 Kadaster, streekarchief.

32 32 Het gebouw op de foto is de Electrische Centrale bij Erica. In 1917 werd het voorste deel tot woning verbouwd. De foto is genomen vanaf de Ronde Huisweg met op de voorgrond het spoorlijntje van station naar Ronde Huis. 37 Een knipsel uit 1917 vermeldt dat deze Electrische Centrale is aangekocht door de Electriciteits Maatschappij Nunspeet. De verkoper was Dr. Schut Jr., geneesheer directeur van Sanatorium Erica. 38 De koper was een bestaande Nunspeetse elektriciteitsproducent. Het betrof dus geen verzelfstandiging van een onderdeel van het sanatorium, maar een overname. De Electriciteits Maatschappij Nunspeet had al een centrale aan de Laan en werkte op basis van een concessie verleend aan de heer F.A. Molijn. 39 De Electriciteits Maatschappij Nunspeet was bij de overname al tien jaar in het dorp, buiten het terrein van de verffabriek, actief als leverancier van electriciteit Aanvragen bouwvergunningen, Streekarchivariaat 38 Nunspeets Nieuws en Advertentieblad 31 mei Archief gemeente Ermelo nr. 1308, Streekarchivariaat 40 Het Nieuws van de Dag,19 oktober 1907

33 33 Deze ansicht uit 1930 laat de voormalige electrische centrale zien als Zomer- en Winterverblijf voor Rust- of Hulpbehoevenden Huize Boschrand Zr. J. Postma - Nunspeet. 41 "In het huis Vennenpad 15 hebben wij van 1966 tot 1982 gewoond. Het heeft omstreeks 1900 gehoord bij het sanatorium Erica en doktershuis Zonneheuvel en voor zover ik weet de meeste van de omliggende bosgronden. Het huis aan het Vennenpad waarvan ik hier een foto bijvoeg omdat het door diverse verbouwingen wat moeilijk te herkennen is staat er nog altijd. Het voorste gedeelte dat toen Huize Bosrand heette was oorspronkelijk een zusterhuis, het achterste gedeelte dat plat is en waar de elektriciteit werd opgewekt grensde aan de Ericaweg." Grenspalen van Erica. De grenspalen corresponderen met de grenzen van de Stichting Erica op een oude kaart. 43 De kaart is niet gedateerd, maar daar valt wel iets aan te doen. Buurman Willem van Vloten (van Kraaienhorst) droeg in 1917 een stukje grond over en dat stukje staat op de kaart als Erica terrein Poststempel uit Mothoek , reactie door A. Waterweg op een artikel in Mothoek Nunspeet 1910, uitgave Heemkundige Vereniging Nuwenspete, deel 4, pagina Kadaster, Nunspeet, sectie C nr 344, dienstjaar 1918

34 34 De kaart is dus van na Zowel Erica als de vakantiehuizen vallen beiden binnen de grenzen van Erica op de kaart, dat dateert de kaart voor de verkoop van het hoofdgebouw Erica aan Zusterhulp in De conclusie is dat de grenspalen dateren uit de periode tussen 1917 en 1926, uit de tijd dat Erica van de bank was. Ontwerp voor vakantiehuizen, de bouwtekeningen van de Rotterdamse architecten Grandpré Molière & Verhagen. Getekend voor gezien, de gemeentearchitect, Uit het archief van Joop Erbé.

35 35 De keuze van de bank om op het nieuw verworven terrein vakantiehuizen te bouwen past in de tijd. Een kleine twintig jaar eerder had Frederik van Eeden de huttenkolonie Walden gesticht. Hij kwam overigens op die gedachte tijdens een wandeling van Elspeet naar Nunspeet. Tien jaar eerder stonden in het tijdschrift Het Huis voorbeelden van zomerhuizen en bungalows. Nieuw was dat de werkgever zorgde voor huisjes, waarvan het personeel gebruik kon maken.46 Terwijl de eerste huisjes nog gebouwd moesten worden was het hoofdgebouw van destijds, het voormalige sanatorium Erica, al in gebruik als vakantiecentrum bij de bank, getuige het volgende knipsel. 47 NUNSPEET. Vacantiegenoegens in den nacht. Een gezelschap dames en heeren, onder wie verschillende Rotterdammers, pensiongasten van "Erica" der Rotterd. Bankvereeniging te Nunspeet, besloten een zeiltochtje te gaan maken van Elburg uit naar Urk. Met een botter voer men 's morgens om 8 uur uit den haven en slechts de "zeeziekte" was voor enkelen een onaangename herinnering aan het tochtje over de Zuiderzee, toen men, na een voorspoedige reis, te Urk, dat het bezien wel waard bleek, arriveerde. Des middags om 5 uur dacht men weder op "Erica" terug te zijn en onder het diner zou de zeereis stof genoeg geven tot de noodige verhalen, waarin, zooals men weet, degenen, die verre reizen doen, heel sterk zyn. Maar het gezelschap arriveerde in plaats van 's middags 5 uur, des nachts om 4 uur. Wat was het geval? Toen men den terugtocht aanvaard had, ging alles voorloopig goed, doch toen men midden in de Zuiderzee was gekomen, werd het volkomen bladstil. Geen windje aan de lucht, de zeilen hingen slap neer, zoodat de schipper het anker liet uitwerpen. Men moest wachten, geduldig wachten, op den wind. Het eene uur 46 Ileen Montijn, Naar Buiten! Het verlangen naar landelijkheid in de negentiende en twintigste eeuw, Nunspeets Nieuws en Advertentieblad, 3 augustus 1917

36 36 verliep naar het andere en in plaats van met een "fijn diner" was men al heel blij met een stukje paling en roggebrood, die de bemanning gelukkig voor zichzelf in voorraad had en die nu broederlijk gedeeld werden. Ten slotte stak in den voornacht de wind op en kwam men ongeveer 3 uur behouden te Elburg aan. Toen per fiets naar "Erica", waar des anderen daags nog braaf pret was over deze gelukkige tocht. Poststempel Weg naar t Ronde Huis - Nunspeet. Links op de foto De Ekster toen splinternieuw. Rechts het spoorlijntje naar het Ronde Huis. Het smalspoor in de Ronde Huisweg langs Klein-Erica, het latere Hoogwolde, rond 1920

37 37 In 1920 werd drankvergunning aangevraagd voor de koepel en daarachter liggende serrekamer van Erica. 48 Foto ongedateerd, rechts de koepel. "Een man van 95 en een jongere begeleider vragen aan de beheerder of ze mogen rondkijken. De oudste van de twee was op 13 jarige leeftijd als liftbediende bij de Rotterdamsche Bank Vereeniging door zijn baas naar Nunspeet gestuurd om aan te sterken. In Erica moest hij met 7 andere jongens grutjes eten, die hij niet lustte, maar de directrice bleef erbij zitten tot het op was. 49 Bij Oosterse sparren, Hemlocks en Grove dennen op Hoogwolde zijn takkenkransen van levende en jaarringen van gekapte bomen geteld. Ze dateren van rond Nunspeets Nieuws en Advertentieblad, Joop Erbé, 2003

38 38 Poststempel 1921 't Gaaike. t Gaaike hoort tot de eerste generatie vakantiehuizen van de Rotterdamsche Bank Vereeniging en is gebouwd rond De foto is een beetje van bovenaf genomen. De stuifheuvel aan de Rondehuisweg van waar af dat destijds gebeurde ligt er nog steeds. Geleidelijk is 't Gaaike een zelfstandig bestaan gaan leiden, losser van Hoogwolde. Onlangs werd ook de elektriciteitsvoorziening van het park afgekoppeld. Tussen 't Gaaike (links) en de Ekster door liep ooit het Prinsepad, van de Rondehuisweg naar Erica, op de foto in de verte te zien.

39 39 De Ekster, Nunspeet, poststempel De achterkant van dezelfde ansicht past ook in het verhaal van Erica en de bank. De kaart werd in 1921 vanuit Nunspeet verzonden aan de "Dames Telefonisten Rott Bank Ver Amsterdam".

40 40 Volgens de kadastrale gegevens vestigt Willem van Vloten, Ingenieur zich in het dienstjaar 1921 uit Horde bij Dortmund in Nunspeet. Het huis Kraaienhorst was al vanaf 1913 zijn eigendom. Het oostelijk deel van Hoogwolde hoorde destijds bij Kraaienhorst, die percelen stonden kadastraal genoteerd als "dennen en zand". De crisis in 1921 "maakte het nodig de pas te markeren", zo schrijft het gedenkboek van de bank ter gelegenheid van het eeuwfeest Informatie uit een boek over de Hoge Veluwe vult aan: "de vooravond van een periode van scherpe beursdalingen. Deze ontwikkeling zou voor het Muller-concern desastreuze gevolgen hebben, doordat de Rotterdamsche Bank Vereeniging, de huisbankier die het concern grote kredieten had verstrekt, in moeilijkheden geraakte." 51 Die moeilijkheden lijken geen ernstige gevolgen te hebben gehad voor het vakantiecentrum. Van de vakantiegelegenheid voor "beambten en gezinsleden" werd flink gebruik gemaakt, zo blijkt uit dit bericht in het Nunspeets Nieuws en Advertentieblad in Het gedenkboek staat op een foto in dit boekje bij Wim Alings e.a., Het Bewaarde Landschap,1985

41 41 Ansicht van circa 1925 met Dependance Groot Erica, Nunspeet. Het gebouw lijkt er net zo te liggen als tegenwoordig de Valk en Sperwer aan de voormalige Rondehuisweg, maar op de voorgrond ontbreekt het spoorlijntje dat destijds door de Rondehuisweg liep. Het gebouw is volgens de overlevering verplaatst. Nog in de jaren tachtig waren op de balken de aantekeningen te zien hoe de constructie weer in elkaar gezet moest worden Willem van Vloten overleed. Zijn weduwe bleef op Kraaienhorst wonen en overleed in In de kadastrale legger gaat na het overlijden van Willem van Vloten het huis Kraaienhorst en de grond langs de Plaggeweg over naar de gezamenlijke erven. De bank verkoopt Erica aan de Vereeniging Zusterhulp in Dat kan te maken hebben met de financiële problemen van de bank enkele jaren daarvoor, maar waarschijnlijker is dat die transactie voor de bank gewoon voordelig was. De eerste wereldoorlog was voorbij. Erica was als sanatorium gebouwd en kon als zodanig weer worden ingezet door de vereniging Zusterhulp. De bank had bovendien daarna de handen vrij om het vakantiecentrum naar eigen inzicht uit te bouwen. Zo verdween Erica uit de geschiedenis van Hoogwolde. In 1927 werd Erica heropend als sanatorium Kadastrale gegeven dienstjaar 1927, kalenderjaar De historische foto NUN op archieven.nl is een groepsfoto, gemaakt bij de heropening van Erica als sanatorium op 5 mei 1927

42 42 "De Vereeniging Zusterhulp, de Christelijk-philanthropische vereeniging, die te Amsterdam een Tehuis heeft voor ongehuwde vrouwen en meisjes (Eigen Haard, Prinsengracht 997) en die te Nunspeet reeds het rusthuis Moria bezat, heeft op het eind van het vorige jaar in dat bekoorlijke Veluwsche dorp ook een sanatorium, Erica genaamd, geopend. Door ongesteldheid van de presidente van het bestuur, mevr. A. J. Dros - van der Flier, heeft er toen geen officieele opening plaats gevonden. In plaats daarvan was het gisteren bezichtigingsdag". Erica is een klein type van sanatorium. Het biedt plaats voor 60 vrouwelijke patiënten. Thans, betrekkelijk kort na de opening, zijn er al 42 plaatsen ingenomen. Tot 1915, gedurende 24 jaar, was in hetzelfde gebouw het particulier sanatorium van dr. Schut gevestigd. Daarna is het overgegaan in handen van de Rotterdamsche Bankvereeniging, die het gebruikte 's zomers als vacantiehuis en 's winters als herstellingsoord voor haar personeel. En nu heeft het, verbouwd en vergroot onder leiding van architect Smit, zijn oude bestemming weer gekregen." 54 "De Koningin-Moeder heeft om 4 uur een bezoek gebracht aan het sanatorium Erica van de Vereeniging Zusterhulp te Nunspeet. Haar gevolg bestond uit de hofdame baronesse v. Tuyll v. Serooskerken en den kamerheer Sixma baron v. Heemstra." 55 Groot Erica Nunspeet Het Vaderland van 7 mei "Tot 1915, gedurende 24 jaar" wijst op een veel vroegere eerste openingsdatum dan 1904, maar daar is verder geen enkele aanwijzing voor gevonden. 55 NRC van 4 augustus 1927, onder het kopje Hofberichten 56 poststempel 1929

43 43 "Ik heb hier veel tranen geplengd. Mijn moeder lag daar in het sanatorium. Wij mochten er niet in vanwege het besmettingsgevaar. Zij wuifde dan vanaf het balkon naar ons achter het hek. Iedere vier weken op zondag kreeg mijn vader van zijn baas in Rotterdam een vrachtauto mee waar we allemaal in konden. We moesten dan wel bananen afleveren bij een groenteboer in Putten. Die wilde niet dat er bananen werden afgeleverd op zondag en gaf dat te kennen aan de baas van mijn vader. Ondanks het verlies van die klant kregen we toch iedere vier weken de vrachtwagen mee." 57 Uit de blauwdruk van de bouwtekeningen in het archief van Joop Erbé blijkt dat de bouwvergunning voor Vakantiehuizen voor de Rotterdamsche Bank Vereniging op 4 maart 1930 bij de Gemeente Ermelo werd aangevraagd. De gemeentearchitect tekende twee dagen later voor gezien. Het architectenbureau Granpré Molière, Verhagen en Kok maakte het ontwerp voor de nieuwe vakantiehuizen voor personeel van de Rotterdamsche Bankvereeniging, de Ochtend, de Middag, de Herder en de Schaapskooi. In eenvoudige maar effectieve details, zoals twee schuin tegen elkaar staande stoeptegels op de schoorsteen, heeft 57 Dit relaas hoorde Joop Erbé van een bezoeker bij de Hoogwolde receptie, het verhaal speelt in de sanatoriumperiode van Erica ergens tussen 1927 en 1953

44 44 de architect - onder meer bekend van sociale woningbouw in Rotterdam - zijn handtekening achtergelaten. Voor de Herder en de Middag is gebruik gemaakt van het ontwerp voor het al in 1917 ontworpen 't Gaaike, van dezelfde architecten. De VVV gids uit Groot en Klein Erica komen in de gids voor: " Bezuiden den Eper- en Ramringweg strekt zich een ander boschrijk dwaalterrein uit: het Belvederebosch, Belvederes, Berkenlaantje, Groenelaantje, en dan, ten Zuiden van de spoorbaan, het gebied van het Kinderherstellingshuis Boschhuis" en meer Westwaarts de omgeving van den Plaggenweg en van de herstellings- en vacantieoorden Groot en Klein Erica. Hooge heuvels vindt men hier, zooals op meer plaatsen ten zuiden van Nunspeet, heuvels, van waaraf men schitterende uitzichten heeft. " Bij de wandelingen staat een route langs het spoorlijntje naar het Ronde Huis vermeld.

45 45 Boschgezicht Erica Nunspeet, poststempel en mededeling afzender gedateerd Links op de foto is nog een glimp van Klein Erica te zien, midden op de foto de Ronde Huis Weg met het spoorlijntje. "Nu praat ik wel over ruim 80 jaar geleden. Hoogwolde heette toen Klein Erica. Wat ik nu van Hoogwolde weet, ontleen ik aan de fotoalbums van

46 46 mijn vader. En wat ik me herinner van de vele vakanties, die mijn ouders op Hoogwolde doorbrachten. Dit weggetje had de bijnaam het Lijntje, omdat daar rails in lagen waarover lorries werden voortgetrokken. Hoe, weet ik niet. Ik was immers maar 2 of 3 jaar." 58 "Als je naar "The Bell Inn" loopt, het restaurant passeert en 15 meter verder loopt, kom je op de plek, waar het toegangshek stond. " 59 "Links op de voorgrond zie je het begin van de Ericaweg (nu afgesloten). De boom stond op de splitsing, je kon er omheen rijden. Het toegangshek (precies hetzelfde als op de kaft van dit boekje) stond direct na de Ericaweg. In de verte rechts waar het zonlicht op een veldje valt, was het ligweitje van het grote huis " Collectie en bijschrift Piet Wagner 59 Collectie en bijschrift Piet Wagner 60 Rob de Groot

47 47 De Eekhoorn met de weg naar het Ronde Huis. In de Rondehuisweg het spoorlijntje. De datering is onzeker, vermoedelijk jaren dertig. De Eekhoorn is ook een aantal jaren gesplitst geweest in twee huizen, maar dat was later. De foto is richting station genomen, het Ronde huis ligt achter de fotograaf. 61 Bijschrift Rob de Groot: " De Eekhoorn was van hout, zoals de Valk en de Sperwer. Ik heb wel eens gehoord dat de oude Eekhoorn is afgebrand en later is herbouwd. Het metselwerk is zodanig dat het huis wit had moeten worden geschilderd. Uit onderhoudsoverwegingen is dat nooit gebeurd " De krant "Het Vaderland" bericht in de zomer van 1934 dat het naastgelegen Kraaienhorst door de vereniging "Zusterhulp" werd aangekocht, als uitbreiding van Erica. Blijkens de kadastrale gegevens wordt niet alle grond bij Kraaienhorst mee verkocht. De percelen langs de Plaggeweg - die later deel gaan uitmaken van Hoogwolde - blijven gemeenschappelijke eigendom van de erven van Willem van Vloten. 61 De Bestektekening splitsing "de eekhoorn" heeft als datum

48 48 De Schaapskooi en de Herder (links) in Op deze ansicht zijn de Amerikaanse eiken langs de Eekhoornlaan nog niet groot. Ze zijn later meermalen onderwerp van gesprek geweest in de Boscommissie Hoogwolde. Bij tellen van de jaarringen van gekapte eiken bleek dat ze van rond 1930 stammen, dat klopt aardig met deze foto uit 1934, waarop ze niet meer dan enkele jaren oud zijn.

49 49 Het oorspronkelijke Klein Erica is te herkennen in het gedeelte links op de foto. Tussen 1930 en 1936 zijn diverse ansichtkaarten verstuurd waar Klein Erica zo op staat, "half oud, half nieuw". Deze bouwtekening uit de Collectie Joop Erbé draagt als jaartal 1937 en toont de dan bestaande situatie.

50 50 Ook deze bouwtekening draagt het jaartal Het oorspronkelijke Klein-Erica verdwijnt dan definitief. De naam Hoogwolde is in de bronnen voor het eerst in 1938 te vinden. 62 Het hoofdgebouw van Hoogwolde in de vorm die het op talloze latere ansichten heeft. 62 De heer D. Osinga maakte attent op een kaart van Hoogwolde met poststempel 1938.

51 51 Nunspeet "de Wachter, poststempel Bijschrift Joop Erbé: "De Wachter is niet als vakantiehuis gebouwd, maar als wachtershuis / tuinmanswoning en stamt uit het sanatorium tijdperk van Erica. Aan de keuken zat een stalletje gebouwd. In deze stal woonde het familiekapitaal: de werkmanskoe, de geit die voor de dagelijkse melk moest zorgen. De Wachter is waarschijnlijk al voor 1900 gebouwd. De Wachter werd verbouwd tot vakantiehuis rond De stal werd bijkeuken, de enorme zolder / bovenverdieping was ongebruikt. Kort na de oorlog werd de gevel van de Wachter wit geschilderd en sloot daardoor beter aan bij de andere huisjes. De Wachter werd in 1965 verbouwd tot directiewoning." Bijschrift Rob de Groot: " Eind jaren veertig, begin vijftiger jaren woonde in de Wachter de (gepensioneerde?) directeur van het bijkantoor van de Rotterdamsche Bank in Nunspeet. Mijn vader ging tijdens onze vacantie altijd een bezoekje aan hem brengen."

52 Op deze boskaart is Hoogwolde grotendeels begroeid met naaldhout ouder dan 40 jaar (donker). 63 " In 1930 logeerden mijn ouders in De Herder. Later in de Ekster, de Wilhelminahoeve of in Hans of in Grietje en in de oorlog in Hoogwolde, toen 'het grote huis'. In de oorlog aten we in het grote huis aan een langgerekte tafel. Gegeten werd er na het geklingel van een bel. Wat dat betekende voor de bewoners van de kleine huisjes, dat zij de warme maaltijd konden ophalen. Je vraagt je af, hoe? Dat waren vier pannetjes, op elkaar gestapeld bijeengehouden door een metalen beugel met handvat. Inhoud:groenten aardappelen,vlees en onderop pudding. De Rotterdamse Bank had een filiaal in Den Haag. Dus maakte je in Hoogwolde kennis met mensen uit Den Haag. Er logeerde in 1940 of 1941 ook een Joods echtpaar met twee kinderen. Daar zat je mee aan tafel. Als kind speelde je ook met die kinderen van dat echtpaar. Vroeg je 1 of 2 jaar later, als je in Hoogwolde was. of die familie ook nog zou komen logeren, kreeg je als antwoord, dat zij naar Duitsland waren vertrokken. Pas later begreep je: afgevoerd naar Duitsland, dus daar vermoord. Onder de gasten in Hoogwolde was in de oorlog ook de familie De Boer. Tot de kinderen van dat gezin behoorde ook een zekere Herman Pieter. Ik zou het allemaal al reeds vergeten zijn, als deze Herman Pieter de Boer niet publieke bekendheid kreeg als liedjesschrijver, dichter en journalist van o.a. HP/De Tijd. In Rotterdam ben ik een keer bij hem op bezoek geweest, hij was van mijn leeftijd. 63 Eerste Nederlandsche Boschstatistiek, opgenomen tussen 1938 en 1942, digitaal op de CD, 'bos van toen', Stichting Bos en Hout, Wageningen

53 53 Een krantenartikel, waaruit zijn nostalgie blijkt naar Hoogwolde, dateert van augustus Ook trof ik op mijn kamer een artikel over hem aan in een personeelstijdschrift van de Rotterdamse Bank, Amroscoop. Hij schreef 18 boeken en ongeveer 200 liedjes." Tekst van Piet Wagner. Herman Pieter de Boer overleed begin 2014 (red).

54 54 Hoogwolde, poststempel Na mei 1940 werden het grote huis en een aantal vakantiehuizen op Hoogwolde bewoond door uitgebombardeerde Rotterdamse gezinnen. Die bewoning was van tijdelijke aard. Rond 1942 was Hoogwolde weer een oord voor rustbehoevende bleekneusjes. De sparren voor het huis zijn al snel verdwenen op volgende foto s, maar de Grove den rechts bestaat nog steeds en is nu (in 1999) een kapitale boom. 65 In 1942 wordt Hoogwolde gevorderd ten behoeve van het kindertehuis Groot Kijkduin uit Zandvoort. Daar wordt vergeefs protest tegen aangetekend. 66 Er wordt blijkbaar het beste van gemaakt en in 1946 staat in de Nunspeet Vooruit de onderstaande advertentie van Kinderhuis Groot- Kijkduin uit Zandvoort, met dank voor de gastvrijheid op Hoogwolde tijdens de evacuatie tekst van Joop Erbé 66 Nationaal Archief, zoeken op Hoogwolde, zie vervolgens inv nr. 415, Stukken betreffende afwijzing van het verzoek van de stichting Hoogwolde te Nunspeet om af te zien van de vordering van hun gebouw ten behoeve van het geëvacueerde kindertehuis Groot Kijkduin te Zandvoort, Nunspeet Vooruit 12/07/1946

55 55 Uit het kadaster blijkt dat de erfgenamen van Willem van Vloten de percelen langs de Plaggeweg in 1944 aan de bank verkopen. Daarmee wordt de bank eigenaar van het hele huidige Hoogwolde Hoogwolde is opgeknapt en heropend Op het oostelijk deel van het huidige Hoogwolde ontstaan twee nieuwe percelen. De bank verkoopt twee stukken bouwgrond langs de Plaggeweg aan Jan Reyerszoon Vos, kruidenier te Nunspeet Nunspeet Vooruit 2/5/ Kadastrale gegevens, dienstjaar 1950

56 Hoogwolde Vacantiehuis Rotterdamsche Bank Nunspeet. Bijschrift Joop Erbé: "De chiquere bankemployees verbleven merendeels in Het Grote Huis. De wat minderen in rang en de gezinnen met kinderen hielden vakantie in de huisjes. Ook bij voorbeeld de Herder en Schaapskooi werden zo genoemd. De bewoners van de huisjes mochten niet voor het grote huis langs, maar moesten achterlangs lopen. En, o wee, als je dat niet deed." Bijschrift Rob de Groot: " De bewoners van de huisjes mochten wel op de Rondehuisweg komen maar niet op de grindpaden voor het grote huis. Dat was ook noodzakelijk want het was de enige toegangsweg in die tijd. Overigens was de weg ook open voor passanten die naar Vierhouten fietsten. Je kon langs de linkerkant van het toegangshek, omdat daar nog een klein hekje was dat er net zo uitzag als het grote hek. Aan het einde van de Rondehuisweg op het terrein van "Hoogwolde" stond een identiek hek, maar dan niet wit geschilderd maar bruin gebeitst."