Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

Transcriptie

1 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche Een onderzoek naar de (on)tevredenheid van bedrijven over de kwaliteit van leerlingen die instromen in de mobiliteitsbranche 1 Toekomstonderzoek Motorvoertuigen- en Tweewielerbranche

2 Innovam Education in samenwerking met OOMT, 10 december 2012 Dr. Joris de Rooij, projectleider onderzoek Marlou Slaghuis, MSc, onderzoeker Nies Kraan, BSc, stagiair Uitgever: Innovam in samenwerking met OOMT Structuurbaan MB Nieuwegein 2013 Innovam Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of worden openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, internet, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Innovam en OOMT. Het gebruik van cijfers en/of tekst als toelichting of ondersteuning bij artikelen, boeken en scripties is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld. 2 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

3 Inhoudsopgave 1 Samenvatting Aanleiding en onderzoeksvragen Beantwoording onderzoeksvragen Aanleiding Inleiding Het onderzoek Doelstelling en onderzoeksvragen Doelstelling Onderzoeksvragen Resultaten Inleiding Het eerste contact met leerlingen Selectie van leerlingen bij aanname Ideaalbeeld en verwachtingen van leermeesters De praktijk: het ideaal afgezet tegen de werkelijkheid Beoordeling van de leerling De ideale (voor) opleiding Reflectie Beperkingen Toekomstig onderzoek...26 Bijlage 1 Onderzoeksverantwoording...27 Bijlage 2 Interviewprotocol...30 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 3

4 4 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

5 1. Samenvatting 1.1 Aanleiding en onderzoeksvragen OOMT en Innovam stellen zich als doel om de aansluiting tussen vraag en aanbod van leerlingen zoveel mogelijk te bevorderen, zowel kwalitatief als kwantitatief. Partijen ontvangen signalen uit de mobiliteitsbranche dat het bedrijfsleven niet tevreden is over de kwaliteit van leerlingen die instromen in de mobiliteitsbranche. De signalen komen uit uiteenlopende bedrijven en hebben betrekking op verschillende onderwerpen. Omdat geen goed beeld bestaat over de mate van tevredenheid van bedrijven over de kennis, vaardigheden en beroepshouding van hun leerlingen is hiernaar een onderzoek uitgevoerd door Innovam, in opdracht van stichting BeVam en OOMT. Dit onderzoek is uitgevoerd voor de technische beroepen op niveau 2, 3 en 4 in personenauto-, bedrijfsauto- en tweewielerbedrijven. In het onderzoek is achtereenvolgens aandacht geschonken aan de volgende vragen: 1. Hoe luidt volgens de ondervraagde bedrijven de beschrijving van de ideale leerling voor de niveau 2-, 3- en 4-opleidingen in de Autotechniek, Bedrijfsautotechniek en Tweewielertechniek (fietstechnicus, scootertechnicus), Motorfietstechniek. Deze beschrijving geeft informatie over de kennis, vaardigheden en beroepshouding die leerlingen volgens bedrijven nodig hebben om met een opleiding op niveau 2, 3 of 4 in deze deelbranches te starten en binnen de beschikbare tijd te voltooien. (SOLL situatie). 2. Hoe luidt volgens de ondervraagde bedrijven de beschrijving van de huidige leerling in de niveau 2-, 3- en 4-opleidingen in de Autotechniek, Bedrijfsautotechniek en Tweewielertechniek (fietstechnicus, scootertechnicus) en Motorfietstechniek. Deze beschrijving geeft informatie over kennis, vaardigheden, beroepshouding en motivatie die leerlingen op dit moment hebben als zij aan een opleiding op niveau 2, 3 of 4 starten (IST situatie). 3. Hoe luidt de beschrijving van de ideale herkomst van de leerlingpopulatie als het gaat om (voor) opleiding (vmbo mvt, vmbo techniek breed, vmbo andere richting, vakcollege, vm2, havo) en praktische ervaring (SOLL situatie). 4. Wat is de herkomst van de huidige leerlingpopulatie als het gaat om (voor)opleiding (vmbo mvt, vmbo techniek breed, vmbo andere richting, vakcollege, vm2, havo) en praktische ervaring (IST situatie). 5. Hoe kunnen Innovam en OOMT het ideaalbeeld en het huidige beeld op elkaar aan laten sluiten: wat kunnen en moeten deze partijen doen om te zorgen dat de kwaliteit van leerlingen die instromen in het bedrijfsleven aansluit op de behoefte van het bedrijfsleven? In totaal zijn interviews gehouden met werkgevers en/of begeleiders (leermeesters) in 41 bedrijven, over een totaal van 67 leerlingen. Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 5

6 1.2 Beantwoording onderzoeksvragen 1. De ideale leerling. Wanneer bedrijven kunnen kiezen voor leerlingen dan letten zij vooral op de persoonlijke presentatie, interesse in het bedrijf en de branche, de motivatie om te leren en inzicht in en begrip voor de wensen en verwachtingen van het bedrijf. Daarna komen pas de aanwezige kennis en (sociale) vaardigheden. Leermeesters zijn overwegend naar omstandigheden tevreden over hun leerlingen. De omstandigheden zijn het gebrek aan een passende vooropleiding, de kwaliteit van het (mbo) onderwijs, de thuissituatie en de leeftijd en ervaring van de leerlingen. De beroepshouding moet goed zijn! De primaire boodschap van de bedrijven is dat de beroepshouding in aanleg goed moet zijn. Leerlingen met een positieve beroepshouding hebben echt interesse in het vak, kiezen hier bewust voor, willen vooruit komen en leren. Ook willen bedrijven leerlingen die respectvol zijn, die het werk zien, die snappen hoe het in een bedrijf werkt, die niet bang zij voor vieze handen en die kunnen omgaan met klanten. Leermeesters hebben in meerderheid weinig verwachtingen over kennis en vaardigheden bij instroom, maar verwachten vooral dat leerlingen een ontwikkeling doormaken. Daarvoor is naast een goede beroepshouding een basisniveau aan kennis en vaardigheden belangrijk. 2. De werkelijke leerling: het ideaal afgezet tegen de praktijk. Bij kennis zien we dat de leermeesters vooral zoeken naar kennisaspecten die de leerling in staat stellen om op een basisniveau mee te draaien in het bedrijf, om van daaruit de kennis verder uit te breiden en een vakman te worden. Bij vaardigheden ontstaat het beeld dat men vooral vaak verwacht dat de leerling communicatief vaardig is en mede daardoor in het team past. Men noemt hiermee vooral de vaardigheden die een voorwaarde zijn om in een bedrijf overeind te blijven en te gaan leren. Het beeld bij de beroepshouding is dat bedrijven vooral op zoek zijn naar de leerlingen die gemotiveerd zijn om het vak te leren en die in de basis een goede werkhouding hebben. De motivatie benoemen ze in de interesse in het vakgebied en de affiniteit met techniek. De wil om te leren noemt men in de leergierigheid en de gedrevenheid. In de praktijk valt op dat veel leerbedrijven hun leerling gedreven noemen. Negatieve aspecten die bedrijven noemen zitten in een gebrek aan zelfstandigheid en initiatief bij de leerling. Over het algemeen geven leermeesters hun leerling een voldoende (gemiddeld een 7). Slechts zes leermeesters hebben een leerling een onvoldoende gegeven, waarvan één leermeester die een leerling een twee gaf. De gemiddelde 7 geeft men regelmatig met de kanttekening dat het naar omstandigheden een goede leerling is. De omstandigheden zijn dan de thuissituatie van de leerling, of de school waar zij vanaf komen, of de kwaliteit van het onderwijs in het algemeen. Leerlingen op niveau 2 krijgen gemiddeld een lager cijfer van hun leermeesters dan leerlingen op niveau 3 en 4. Er zijn geen significante verschillen gevonden tussen de cijfers die men geeft aan leerlingen in de verschillende deelbranches, of tussen BOL en BBL. De beroepshouding moet goed zijn! 6 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

7 Leermeesters geven hun leerlingen in de meeste gevallen een voldoende. Wanneer men zeer tevreden is over de leerling dan beschikt deze altijd over een goede beroepshouding, goede motovatie en de wil om te leren. Ook pikken deze leerlingen dingen snel op en kunnen ze vaak al zelfstandig (complexe) werkzaamheden verrichten. Zeer ontevreden zijn bedrijven over leerlingen die geen goede beroepshouding hebben, weinig motivatie tonen, geen ontwikkeling laten zien en weinig feeling hebben met techniek. 3. De ideale herkomst van de leerling populatie. De meerderheid van de leermeesters heeft qua vooropleiding een voorkeur voor vmbo richting techniek, omdat deze leerlingen vaak al met techniek bezig zijn en al enige kennis en vaardigheden op dat gebied hebben opgedaan. Bovendien betekent de keuze voor deze opleiding vaak dat de interesse er is. In de praktijk hebben leermeesters vooral te maken met leerlingen met een technische vmbo achtergrond en nauwelijks met andere achtergronden. Daarom is deze vraag daarnaast voorgelegd aan een onderwijskundige. De onderwijskundige geeft aan dat vooral de beroepshouding van belang wordt geacht. Deze valt uiteen in generieke en specifieke aspecten. Generieke aspecten zijn bijvoorbeeld de motivatie om te leren. Deze zijn naast persoonskenmerken vooral afhankelijk van opvoeding en (levens)ervaring en daardoor niet duidelijk te koppelen aan een ideale vooropleiding. De specifieke affiniteit met een technisch vakgebied is wel in verband te brengen met een technische vooropleiding, zoals in het vmbo. Wat betreft de behoefte van bedrijven aan specifieke kennis over (voertuig)techniek is het technisch vmbo de beste vooropleiding. Vooral de opleiding voertuigtechniek sluit goed aan. Wat betreft meer algemene technische kennis, zoals omgaan met gereedschappen, kunnen ook andere vmbo richtingen kennis bieden. Praktische technische vaardigheden doen leerlingen vooral op in een technische vmbo opleiding. Praktisch inzicht en analytisch vermogen zijn slecht ontwikkelbaar. Praktisch technisch inzicht is vooral noodzakelijk in een technische vmbo opleiding, waardoor deze een goed selectiemiddel is. De vraag om een leerling met een sterk analytisch vermogen (gericht op het doorgronden van systemen en het diagnose stellen) is vooral van belang voor leerlingen die gaan voor de opleiding tot Eerste technicus en Technisch Specialist. Havisten en vmbo-t ers zijn hiervoor een potentiële doelgroep, maar zij missen de technische praktische en theoretische vorming. Voor instroom vanuit havo en vmbo-t is een profiel natuur en techniek, of vergelijkbaar, het meest passend. Ook selecteert dit profiel op cognitieve capaciteiten in het gewenste domein. Zo geeft bijvoorbeeld een vak als natuurkunde een basis in mechanica en uitleg over de brandstofmotor. Van leerlingen die met dit profiel een opleiding succesvol doorlopen kan worden verondersteld dat zij zowel basiskennis hebben, als beschikken over de capaciteit om zich meer van deze kennis eigen te maken. BPV soort De meerderheid van de bedrijven heeft een voorkeur voor een BBL-leerling, vooral omdat deze leerlingen veel tijd doorbrengen op de werkvloer en omdat bedrijven hen graag na de opleiding willen aannemen. Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 7

8 4. De huidige achtergrond. De achtergrond van leerlingen is bekend bij 45 van hen op basis van de online checklist 1. Van deze groep heeft 84% minstens een achtergrond in het vmbo, slechts 2% heeft een achtergrond havo. De overige 14% is verdeeld over andere achtergronden, waaronder andere mbo opleidingen. Van de groep met een vmbo achtergrond heeft 45% de basisberoepsgerichte leerweg gedaan, 16% volgde de kaderberoepsgerichte leerweg, 3% gemengd en 8% de theoretische leerweg. Van de overige leerlingen (29%) is dit niet bekend. 5. Aansluiting opleiding behoefte branche. Aan de beroepshouding in termen van een goed werknemer zijn zou in het algemeen meer aandacht kunnen worden geschonken in de opleidingen; voor het instroommoment bij bedrijven. Het bepalen van de aanwezigheid van een goede beroepshouding, zoals dat nu plaatsvindt in selectie door bedrijven met interviews, geeft hierbij het meeste houvast, maar een echt hard middel is hier niet voor. De beroepshouding heeft ook een specifiek element in zich, namelijk affiniteit met het vakgebied en de wil om een vakman te worden in de branche. Hier speelt zowel de selectie van leerlingen bij binnenkomst in het technisch mbo een rol, als de selectie die bedrijven zelf maken bij de aanname van leerlingen in de BPV. Bij selectie vanuit andere vooropleidingen zoals vmbo-t of havo, zou vooral aandacht moeten worden geschonken aan de wil om het vak eigen te maken. Bedrijven hebben voor algemene technische kennis en vaardigheden, die zoveel mogelijk toepasbaar zijn in onderhoud en reparatie van voertuigen, vooral behoefte aan leerlingen die voor het mbo een technische vmbo opleiding hebben gevolgd. De leerlingaantallen in het technisch vmbo dalen echter al jaren gestaag. Daar komt bij dat veel specifieke vmbo opleidingen, waaronder voertuigtechniek in zijn huidige opzet, gaan veranderen. Havisten en vmbo-t-ers beschikken waarschijnlijk over het inzicht en de cognitieve capaciteiten om ook in de toekomst de opleiding op niveau 3 en 4 te doorlopen (Eerste Technicus en Technisch Specialist). Zij zijn naar verwachting goed in het begrijpen van complexe systemen en het systematisch stellen van diagnoses. Echter is er op dit moment een behoorlijke lacune op het vlak van technische kennis en vaardigheden bij instroom in het mbo. Het geheel overziend zullen mbo opleidingen en bedrijven voor het op peil houden van leerlingaantallen hun pijlen moeten gaan richten op voor hen onbekende groepen leerlingen. Er ligt daarom een schone taak om zowel jongeren als bedrijven meer bewust te maken over de mogelijkheid om in te stromen in mbo opleidingen voertuigtechniek vanuit andere vooropleidingen. Een overzicht van de verschillende vooropleidingen (en profielen daarbinnen) en de voor- en nadelen hiervan bij instroom in het mbo is nodig om dit in de toekomst te stroomlijnen. Ook zal het mbo onderwijs programma s moeten gaan aanpassen aan deze nieuwe leerlingen. Vanwege een meer divers aanbod van instromers wordt het bieden van maatwerkonderwijs waarschijnlijk belangrijker. 1 De overige bedrijven hebben hierover geen informatie verschaft. 8 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

9 2. Aanleiding 2.1 Inleiding Innovam en OOMT ontvangen signalen uit de mobiliteitsbranche dat het bedrijfsleven niet tevreden is over de kwaliteit van leerlingen die instromen in de mobiliteitsbranche. Adviseurs van Innovam signaleren bij bedrijven dat men soms problemen ervaart met de mentaliteit van leerlingen. De uiterlijke presentatie van leerlingen zou soms te wensen overlaten (petjes, piercings) en tijdens het werk zouden leerlingen veel tijd besteden aan hun mobiele telefoon. Ook vangt men berichten op dat bedrijven voor de beroepen op niveau 3 en 4 behoefte hebben aan leerlingen met een hoger niveau (hoger dan het vmbo (havo) bedoelt men in dergelijke gevallen). Doordat bedrijven wisselende geluiden laten horen, ontbreekt een duidelijk beeld over de aansluiting van de vooropleiding van leerlingen op de kennis en vaardigheden die bedrijven van deze leerlingen verwachten. Het vmbo is tot nu toe de voornaamste leverancier van leerlingen voor de opleidingen motorvoertuigenen tweewielertechniek in het mbo. Het aantal leerlingen dat op het vmbo lessen Motorvoertuigen- en Tweewielertechniek volgt, vertoont echter al geruime tijd een forse daling (zie tabel 2.1). Steeds meer vmbo scholen bieden een techniekbrede opleiding aan, vaak ten koste van specifieke technische richtingen, omdat aparte afdelingen door dalende leerlingenaantallen niet meer in stand gehouden kunnen worden. Ook in het mbo is het aantal leerlingen sinds 2005 gedaald. Toch heeft hier afgelopen drie jaar een stabilisering plaatsgevonden (zie Tabel 2.2). Tabel 2.1 Aantal vmbo-leerlingen Voertuigtechniek Schooljaar Assistent opleiding Basisberoepsgerichte leerweg Kaderberoepsgerichte leerweg Gemengde leerweg Leerwerktraject Totaal Bron: DUO/CFI (2012) Tabel 2.2 Het aantal mbo-leerlingen Motorvoertuigen- en Tweewielertechniek uitgesplitst naar leerweg Leerweg BBL BOL Totaal Bron: Innovam Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 9

10 Daarnaast neemt door de ontgroening de komende jaren het aantal jongeren en daarmee het aantal potentiële leerlingen af. Tegelijkertijd heeft TechniekTalent.nu (een samenwerkingsverband van acht technische sectoren) voorspeld dat er de komende jaren een tekort ontstaat van ca technici op mboniveau. Om een tekort aan werknemers te voorkomen is het van belang dat er voldoende goed opgeleide medewerkers de branche blijven instromen. 2.2 Het onderzoek In samenwerking met OOMT heeft Innovam onderzocht of bedrijven in de mobiliteitsbranche (on)tevreden zijn over de leerlingen die de branche instromen. Dit onderzoek is uitgevoerd voor de technische beroepen op niveau 2, 3 en 4 in personenauto-, bedrijfsauto- en tweewielerbedrijven. Verwacht wordt dat het probleem met name bij deze beroepen speelt. Doel van het onderzoek is om helder te krijgen waarover bedrijven in de mobiliteitsbranche wel en niet, of in meer of mindere mate tevreden zijn, wat hun verwachtingen zijn en waaraan volgens hen succesvolle leerlingen in het mbo moeten voldoen. De voorliggende rapportage doet verslag van het onderzoek Kwaliteit Leerlingen. In hoofdstuk drie worden de doelstelling en de onderzoeksvragen behandeld. Hoofdstuk vier bevat de beschrijving van de methoden en verschillende stappen die zijn genomen in het onderzoek. In hoofdstuk vijf worden de resultaten van het onderzoek beschreven en in hoofdstuk zes worden de conclusies gepresenteerd. 10 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

11 3. Doelstelling en onderzoeksvragen 3.1 Doelstelling De doelstelling van het onderzoek is: Inzicht krijgen in de (on)tevredenheid van het bedrijfsleven over de leerlingen die instromen in de mobiliteitsbranche. Voor dit kwalitatieve onderzoek staat het kwaliteitsoordeel over leerlingen in niveau 2-, 3- en 4-opleidingen in de autotechniek, bedrijfsautotechniek en tweewielertechniek centraal. 3.2 Onderzoeksvragen Om inzicht te krijgen in de (on)tevredenheid van het bedrijfsleven over de instromende leerling, zijn de volgende vier onderzoeksvragen geformuleerd: 1. Hoe luidt volgens de ondervraagde bedrijven de beschrijving van de ideale leerling voor de niveau 2-, 3- en 4-opleidingen in de Autotechniek, Bedrijfsautotechniek en Tweewielertechniek (fietstechnicus, scootertechnicus), Motorfietstechniek. Deze beschrijving geeft informatie over de kennis, vaardigheden en beroepshouding die leerlingen volgens bedrijven nodig hebben om met een opleiding op niveau 2, 3 of 4 in deze deelbranches te starten en binnen de beschikbare tijd te voltooien. (SOLL situatie). 2. Hoe luidt volgens de ondervraagde bedrijven de beschrijving van de huidige leerling in de niveau 2-, 3- en 4-opleidingen in de Autotechniek, Bedrijfsautotechniek en Tweewielertechniek (fietstechnicus, scootertechnicus) en Motorfietstechniek. Deze beschrijving geeft informatie over kennis, vaardigheden, beroepshouding en motivatie die leerlingen op dit moment hebben als zij aan een opleiding op niveau 2, 3 of 4 starten (IST situatie). 3. Hoe luidt de beschrijving van de ideale herkomst van de leerlingpopulatie als het gaat om (voor opleiding (vmbo mvt, vmbo techniek breed, vmbo andere richting, vakcollege, vm2, havo) en praktische ervaring (SOLL situatie). 4. Wat is de herkomst van de huidige leerlingpopulatie als het gaat om (voor)opleiding (vmbo mvt, vmbo techniek breed, vmbo andere richting, vakcollege, vm2, havo) en praktische ervaring (IST situatie). 5. Hoe kunnen Innovam en OOMT het ideaalbeeld en het huidige beeld op elkaar aan kunnen laten sluiten: wat kunnen en moeten deze partijen doen om te zorgen dat de kwaliteit van leerlingen die instromen in het bedrijfsleven aansluit op de behoefte van het bedrijfsleven? Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 11

12 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek beschreven. Paragraaf 4.2 gaat in op het eerste contact met de leerlingen. Vervolgens wordt in paragraaf 4.3 beschreven op welke 4. aspecten Resultaten bedrijven hebben gelet bij de aanname van de leerlingen. De verwachtingen van leermeesters en het ideaalbeeld ten aanzien van kennis, vaardigheden en beroepshouding van de leerlingen worden gepresenteerd in paragraaf 4.4. Daarna wordt in 4.1 Inleiding paragraaf 4.5 beschreven hoe de verwachtingen van de leerlingen in de praktijk zijn uitgekomen. Een beschrijving van de beoordeling van leerlingen (in een cijfer) door In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek beschreven. Paragraaf 4.2 gaat in op het eerste leermeesters contact met de en leerlingen. een beschrijving Vervolgens van wordt tevredenheid in paragraaf en 4.3 ontevredenheid beschreven op welke is opgenomen aspecten bedrijven in paragraaf hebben gelet 4.6. bij In de paragraaf aanname van 4.7 de volgen leerlingen. de resultaten De verwachtingen ten aanzien van leermeesters van de ideale en het vooropleiding. ideaalbeeld ten Tenslotte aanzien van komt kennis, in paragraaf vaardigheden 4.8 en aan beroepshouding de orde of er van (in de het leerlingen verleden) worden leerlingen gepresenteerd in bedrijven in paragraaf zijn geweest 4.4. Daarna die wordt voortijdig in paragraaf met de 4.5 opleiding beschreven zijn hoe gestopt. de verwachtingen van de leerlingen in de praktijk zijn uitgekomen. Een beschrijving van de beoordeling van leerlingen (in een cijfer) door leermeesters en een De beschrijving vragen in van de tevredenheid interviews zijn en ontevredenheid op verschillende is opgenomen niveaus in gesteld; paragraaf op 4.6. bedrijfsniveau In paragraaf 4.7 (n=41), volgen de leermeesterniveau resultaten ten aanzien (n=46) van de of ideale leerlingenniveau vooropleiding. Tenslotte (n=67). komt Een in typische paragraaf vraag 4.8 aan op de bedrijfsniveau orde of er (in het is op verleden) grond leerlingen waarvan in bedrijven leerlingen zijn geweest aannemen. die voortijdig De met vragen de opleiding over zijn de gestopt. ideale leerling zijn op leermeesterniveau gesteld. Aan alle leermeesters is gevraagd of zij een beschrijving konden De vragen in de interviews zijn op verschillende niveaus gesteld; op bedrijfsniveau (n=41), leermeesterniveau geven over hoe de ideale leerling eruit zou moeten zien. Vragen over de verwachtingen over (n=46) of leerlingenniveau (n=67). Een typische vraag op bedrijfsniveau is op grond waarvan bedrijven leerlingen leerlingen gaan aannemen. over een De vragen specifieke over leerling de ideale en leerling zijn gesteld zijn op op leermeesterniveau leerlingenniveau. gesteld. De Aan alle resultaten leermeesters van is gevraagd het onderzoek of zij een worden beschrijving toegelicht konden aan geven de over hand hoe van de ideale citaten leerling uit interviews, eruit zou moeten die een zien. goede Vragen indruk over de geven verwachtingen van antwoorden over leerlingen die vaak gaan werden over een gegeven. specifieke leerling en zijn gesteld op leerlingenniveau. De resultaten van het onderzoek worden toegelicht aan de hand van citaten uit interviews, Er die worden een goede in indruk dit hoofdstuk geven van steeds antwoorden percentages die vaak werden getoond. gegeven. Deze tellen vaak niet op tot 100% omdat leermeesters steeds meerdere aspecten konden benoemen over kennis vaardigheden Er worden in dit en hoofdstuk beroepshouding steeds percentages (meer getoond. dan 100%), Deze tellen maar vaak het niet kwam op tot ook 100% voor omdat leermeesters zij niets steeds meerdere aspecten konden benoemen over kennis vaardigheden en beroepshouding (meer dan noemden (resulterend in minder dan 100%). De percentages moeten daarom vooral worden 100%), maar het kwam ook voor dat zij niets noemden (resulterend in minder dan 100%). De percentages gezien als indicatie en niet als harde cijfermatige onderbouwing voor de aan- of afwezigheid moeten daarom vooral worden gezien als indicatie en niet als harde cijfermatige onderbouwing voor de van (behoeften aan) kennis, vaardigheden en beroepshouding. aan- of afwezigheid van (behoeften aan) kennis, vaardigheden en beroepshouding. Eerste contact Selectie leerlingen Ideaalbeeld Ideaal en werkelijkheid Beëindiging BPV 4.2 Het eerste contact met leerlingen Allereerst gaan we in op de wijze waarop bedrijven met leerlingen in contact komen. In de interviews Allereerst gaan is hierbij we in steeds op de wijze onderscheid waarop bedrijven gemaakt met tussen leerlingen het eerste in contact contact komen. in In het de algemeen interviews is en hierbij het eerste steeds onderscheid contact met gemaakt de leerling tussen in het kwestie. eerste contact in het algemeen en het eerste contact met de leerling in kwestie Eerste contact in het algemeen Er zijn verschillende Eerste contact in manieren het algemeen waarop bedrijven leerlingen aannemen. Bedrijven konden hierbij Er zijn meerdere verschillende antwoorden manieren waarop geven. bedrijven De meest leerlingen gebruikelijke aannemen. manier Bedrijven (51% konden van de hierbij meerdere ondervraagde antwoorden geven. bedrijven) De meest is gebruikelijke dat deze leerlingen manier (51% zelf van het de ondervraagde bedrijf bezoeken bedrijven) en is (al dat dan deze niet leerlingen op afspraak) zelf het bedrijf een bezoeken sollicitatiegesprek en (al dan niet hebben. op afspraak) Daarna een wordt sollicitatiegesprek meestal direct hebben. besloten Daarna of wordt de leerling meestal wordt direct aangenomen. besloten of de leerling Ongeveer wordt 24% aangenomen. van de ondervraagde bedrijven wordt via de school Ongeveer 24% van de ondervraagde bedrijven wordt via de school benaderd met de vraag of zij een stage-/ werkplek hebben voor een leerling. In een aantal gevallen is daarbij een adviseur van Innovam of een 10 gespecialiseerd detacheringbureau betrokken. Ook komt het voor dat leerlingen worden aangenomen nadat zij een vmbo-stage binnen het bedrijf hebben uitgevoerd (24%). Slechts 7% 2 van de ondervraagde bedrijven heeft aangegeven een advertentie te plaatsen om een leerling aan te nemen. 2 Dit percentage is mogelijk lager op het moment dat dit rapport verschijnt, omdat er inmiddels een tekort aan BPV-plaatsen lijkt te ontstaan. 12 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

13 benaderd met de vraag of zij een stage-/werkplek hebben voor een leerling. In een aantal gevallen is daarbij een adviseur van Innovam of een gespecialiseerd detacheringbureau betrokken. Ook komt het voor dat leerlingen worden aangenomen nadat zij een vmbo-stage binnen het bedrijf hebben uitgevoerd (24%). Slechts 7% 2 van de ondervraagde bedrijven heeft aangegeven een advertentie te plaatsen om een leerling aan te nemen Leerling in kwestie Het grootste Leerling deel in van kwestie de ondervraagde bedrijven heeft ook hier aangegeven dat de leerling in kwestie zelf Het gesolliciteerd grootste heeft deel (34%). van de Daarnaast ondervraagde is 16% aangenomen bedrijven heeft via school ook hier en 18% aangegeven aangenomen dat na de een leerling vmbostage. kwestie Opvallend zelf gesolliciteerd is dat 16% van de heeft ondervraagde (34%). Daarnaast bedrijven heeft is 16% aangegeven aangenomen dat de leerling via school in kwestie en 18% via in aangenomen bekenden of relaties na een is aangenomen. vmbo-stage. In de Opvallend vraag naar is de dat gebruikelijke 16% van manier de ondervraagde van aannemen bedrijven is dit niet naar heeft voren gekomen. aangegeven dat de leerling in kwestie via bekenden of relaties is aangenomen. In de vraag naar de gebruikelijke manier van aannemen is dit niet naar voren gekomen. Eerste contact Selectie leerlingen Ideaalbeeld Ideaal en werkelijkheid Beëindiging BPV 4.3 Selectie van leerlingen bij aanname 4.3 Selectie van leerlingen bij aanname Regelmatig hebben bedrijven bij bij de de aanname van van een een leerling leerling de keuze de keuze uit meerdere uit meerdere leerlingen. De leerlingen. ondervraagde De bedrijven ondervraagde geven aan bedrijven dat zij in geven dat geval aan bij dat de zij selectie in dat naar geval verschillende bij selectie aspecten naar van de verschillende leerling kijken. Het aspecten vaakst wordt van de houding leerling en kijken. presentatie Het vaakst genoemd wordt (68% houding van de ondervraagde en presentatie bedrijven). genoemd Bedrijven vinden (68% het van belangrijk de ondervraagde dat leerlingen bedrijven). zich correct Bedrijven presenteren. vinden het belangrijk dat leerlingen zich correct presenteren. Interesse in techniek c.q. de branche is een belangrijk tweede criterium om een leerling wel of niet aan Interesse nemen. Bedrijven in techniek proberen c.q. de dit branche in een sollicitatiegesprek is een belangrijk met tweede leerlingen criterium achterhalen om een leerling (51% van wel de of ondervraagde niet aan te bedrijven nemen. noemt Bedrijven dit). Zo proberen geeft een dit personenautodealer in een sollicitatiegesprek als voorbeeld met dat de hij leerlingen aan de leerling te achterhalen vraagt of hij vijf (51% modellen van de van ondervraagde het gevoerde bedrijven merk kan noemt noemen. dit). Van Zo de geeft ondervraagde een bedrijven vindt personenautodealer 29% het verder belangrijk als dat voorbeeld een leerling dat in hij zijn aan vrije de tijd leerling bezig is vraagt met techniek. of hij vijf Een modellen geïnterviewde van het uit de gevoerde Personenautobranche merk kan zegt noemen. daarover: Van de ondervraagde bedrijven vindt 29% het verder belangrijk dat een leerling in zijn vrije tijd bezig is met techniek. Een geïnterviewde uit de Personenautobranche Ik vraag zegt in een daarover: gesprek of ze aan brommers hebben gesleuteld. Wanneer dat zo is, weet je dat iemand interesse heeft in techniek. Als dat niet zo is, heb ik twijfels waarom ze voor het vak hebben gekozen. Ik vraag in een gesprek of ze aan brommers hebben gesleuteld. Wanneer Ook vindt dat 29% zo is, van weet de ondervraagde je dat iemand bedrijven interesse het heeft belangrijk in techniek. dat leerlingen Als dat in niet het bedrijf zo is, passen. Leerlingen heb dienen ik twijfels daarvoor waarom te beschikken ze voor over het sociale vak hebben vaardigheden. gekozen. Het gaat er vooral om dat leerlingen de omgangsvormen met collega s snappen en respecteren. Daarnaast wordt het door bedrijven (37%) belangrijk gevonden dat leerlingen initiatief tonen. Voorbeelden hiervan zijn dat zij uit zichzelf komen solliciteren en Ook dat zij vindt laten 29% zien dat van zij de het ondervraagde vak echt willen bedrijven leren. het belangrijk dat leerlingen in het bedrijf passen. Leerlingen dienen daarvoor te beschikken over sociale vaardigheden. Het gaat er vooral Bedrijven om geven dat leerlingen aan dat de de vooropleiding omgangsvormen ook een rol met speelt collega s bij de snappen afweging om en respecteren. een leerling wel of niet Daarnaast aan te nemen. wordt Zo heeft het 17% door van bedrijven de geïnterviewde (37%) belangrijk bedrijven een gevonden expliciete dat voorkeur leerlingen voor leerlingen initiatief tonen. die een Voorbeelden technische richting hiervan hebben zijn gevolgd dat zij op uit het zichzelf vmbo. Daarnaast komen solliciteren geeft 12% van en de dat bedrijven zij laten aan zien dat dat bekendheid zij het vak met echt de leerling willen vanuit leren. een vmbo-stage voor hen een criterium is waarop wordt geselecteerd 3. Verder is gebleken dat bedrijven een voorkeur hebben voor een leerling die uit een ondernemersgezin komt (15% van de bedrijven). Deze leerlingen weten volgens de ondervraagden van aanpakken. Een stabiele thuissituatie waarin aandacht is voor de begeleiding van de leerling werkt eveneens in het voordeel van een leerling. Overige, minder vaak genoemde criteria zijn: het beschikken over basiskennis (voertuig)techniek en enige materiaal en gereedschapskennis. Volgens leermeesters is van sommige ROC s het onderwijs van een te laag 2 Dit percentage is mogelijk lager op het moment dat dit rapport verschijnt, omdat er inmiddels een tekort aan BPV-plaatsen lijkt niveau, of laat de begeleiding vanuit het ROC te wensen over. In dit geval kiezen bedrijven liever voor een te ontstaan. leerling die zijn opleiding volgt op een ROC waarvan het bedrijf van mening is dat de kwaliteit goed is Hierbij moet worden opgemerkt dat de bedrijven in dit onderzoek vooral ervaring hadden met leerlingen met een opleiding in technisch vmbo en slechts beperkt met andere opleidingsachtergronden. Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 13

14 Overige, minder vaak genoemde criteria zijn: het beschikken over basiskennis (voertuig)techniek en enige materiaal en gereedschapskennis. Volgens leermeesters is van sommige ROC s het onderwijs van een te laag niveau, of laat de begeleiding vanuit het ROC te wensen over. In dit geval kiezen bedrijven liever voor een leerling die zijn opleiding volgt op een ROC waarvan het bedrijf van mening is dat de kwaliteit goed is. Samengevat kan gesteld worden dat wanneer een bedrijf kan kiezen tussen leerlingen, de houding Samengevat presentatie kan gesteld het worden meest dat belangrijk wanneer een zijn. bedrijf Daarna kan is kiezen interesse tussen in het leerlingen, vakgebied de houding en belangrijk presentatie en het ziet meest men belangrijk graag een zijn. leerling Daarna is die interesse initiatief toont het vakgebied en gemotiveerd belangrijk is en om ziet te men leren. graag een Het leerling willen die leren initiatief is volgens toont en de gemotiveerd meerderheid is om van te leren. de ondervraagde Het willen leren bedrijven is volgens de belangrijker meerderheid dan van de het ondervraagde hebben van bedrijven basiskennis belangrijker van techniek, dan het hebben materiaal van basiskennis gereedschap. van techniek, materiaal en gereedschap. Tabel 4.1 Op grond waarvan wordt de de keuze keuze voor voor een een leerling leerling bepaald? bepaald? Selectie criteria Percentages Selectie criteria Percentages Houding en presentatie 68% Houding en presentatie 68% Interesse in techniek 51% Initiatief tonen Interesse in techniek 37% 51% Vrijetijdsbesteding techniek Initiatief tonen 29% 37% Passen in het bedrijf Vrijetijdsbesteding techniek 29% 29% Voorkeur voor leerlingen die een 17% Passen in het bedrijf 29% technische richting hebben gevolgd Voorkeur voor leerlingen die een 17% Leerling uit een ondernemersgezin 15% technische richting hebben gevolgd Beschikken over basiskennis 10% (voertuig)techniek Leerling uit een ondernemersgezin 15% ROC Beschikken waar over de basiskennis leerling van (voertuig)techniek afkomstig 10% 10% Enige materiaal- ROC waar en de leerling van afkomstig 7% gereedschapskennis 10% Enige materiaal- en gereedschapskennis 7% Eerste contact Selectie leerlingen Ideaalbeeld Ideaal en werkelijkheid Beëindiging BPV 4.4 Ideaalbeeld en verwachtingen van leermeesters 4.4 Ideaalbeeld en verwachtingen van leermeesters Vervolgens Vervolgens is is gevraagd gevraagd wat wat de de verwachting verwachting van van de leermeesters de leermeesters was bij was de aanname bij de aanname van de leerling van de op leerling het gebied op het van gebied kennis, van vaardigheden kennis, vaardigheden en beroepshouding. en beroepshouding. Slechts een deel van Slechts de leermeesters een deel van gaf hier de uitgebreide leermeesters informatie gaf hier over. uitgebreide Een aanzienlijk informatie deel van over. de leermeesters Een aanzienlijk noemt expliciet deel van dat de zij geen of weinig leermeesters verwachtingen noemt hebben expliciet over de kennis dat zij en geen vaardigheden of weinig van verwachtingen de leerling, of dat hebben hun verwachting over de kennis is dat zij en over vaardigheden weinig kennis beschikken van de leerling, (totaal 40%). of dat Uit hun de interviews verwachting komt is daarnaast dat zij over naar weinig voren dat kennis leermeesters beschikken in veel gevallen niet of slechts zijdelings zijn betrokken bij de aanname en eventuele selectie van leerlingen. 3 Hierbij moet Kennis worden opgemerkt dat de bedrijven in dit onderzoek vooral ervaring hadden met leerlingen met een opleiding in technisch vmbo en slechts beperkt met andere opleidingsachtergronden. Verwachtingen. Van de leermeesters noemt 22% expliciet dat zij geen verwachtingen hebben over de kennis van leerlingen. De overige 78% is verdeeld qua verwachtingen over kennis. Binnen deze groep geeft 18% aan dat hun verwachting is dat leerlingen weinig technische kennis hebben. Daarentegen heeft 42% 12 van de leermeesters aangegeven de verwachting te hebben dat de leerling beschikt over redelijke (basis) technische kennis. Veelal hebben leermeesters (bijna de helft van deze groep) deze verwachting omdat men wist dat de leerling een technische vooropleiding had gedaan of in zijn vrije tijd met techniek bezig is. Een geïnterviewde uit de Motorfietsenbranche zegt hierover bijvoorbeeld: Ik verwacht dat hij al wat dingen weet van techniek, de basisbeginselen. Hij werkte bij zijn vader en deed mee aan het circuit. Hierdoor krijg je al enige kennis en vaardigheden. Bij leerlingen die bezig zijn met de opleiding Eerste Technicus of Technisch Specialist, werd verwacht dat zij enige kennis van elektronica zouden hebben. Omdat in de toekomst steeds meer gewerkt zal worden met elektronica zijn bedrijven van mening dat het belangrijk is dat leerlingen over deze kennis beschikken. Een aantal leermeesters (25%) ziet graag dat leerlingen enige materiaal- en gereedschapskennis bezitten. Door 12% van de leermeesters werd verwacht dat de leerling een hoger kennisniveau zou hebben dan bij de opleiding vereist is. 14 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

15 Deze verwachting werd gevoed door het feit dat de leerling al ervaring had opgedaan in een ander bedrijf of omdat de ouders van de leerling een eigen (garage)bedrijf hebben. Tabel 4.2 Verwachtingen op het gebied van kennis Verwachtingen kennis Percentages Leerling beschikt over redelijke (basis) 42% technische kennis Enige materiaal- en gereedschapskennis 25% Geen verwachtingen 22% Weinig technische kennis 18% Hoger kennisniveau dan vereist bij de opleiding 12% Enige kennis van elektronica 4% Ideale leerling. Bij de vraag naar de ideale leerling, geven leermeesters aan dat zij het prettig vinden als leerlingen beschikken over enige materiaal- en gereedschapskennis (56%). Leermeesters (36%) vinden het daarnaast prettig als leerlingen beschikken over de basisbeginselen van (auto)techniek. Tenslotte vindt men het beschikken over technisch inzicht (13 %) en elektronica kennis (11 %) van groot belang Vaardigheden Verwachtingen. Van de leermeesters geeft 34% expliciet aan geen verwachting te hebben van de leerling. De overige 66% beschrijft ook hier uiteenlopende verwachtingen. Zo verwacht (22%) dat de leerling beschikt over redelijke (basis) technische vaardigheden. Ruim de helft van de groep baseert deze verwachtingen op de werkervaring van de leerling. Een geïnterviewde uit de Personenautobranche geeft aan: De verwachting was dat hij een handige jongen zou zijn met redelijke technische vaardigheden. Hij komt uit een dorp, is gewend om vieze handen te maken en heeft diverse baantjes gehad, waardoor hij al werkervaring had. Nog eens 27% van de leermeesters verwacht dat leerlingen zelfstandig eenvoudige werkzaamheden kunnen uitvoeren, zoals het vervangen van banden en remmen en lampjes verwisselen. Op de juiste manier met gereedschap, materiaal en informatie omgaan werd door 18% van de leermeesters verwacht. Nog eens 13% van de leermeesters geeft aan van de leerlingen te verwachten dat ze sleutelvaardig zijn. Door 15% van de leermeesters wordt verwacht dat leerlingen beschikken over voldoende communicatieve vaardigheden. Daarmee wordt bedoeld dat men verwachtte dat de leerling vragen zou stellen als hij iets niet begreep en op een juiste, nette en duidelijke manier zou communiceren met collega s en klanten. Daaronder valt volgens de ondervraagden ook het respectvol omgaan met de leermeester, collega s en klanten. Tabel 4.3 Verwachtingen op het gebied van vaardigheden Verwachtingen vaardigheden Percentages Zelfstandig eenvoudige werkzaamheden 27% kunnen uitvoeren Leerling beschikt over redelijke (basis) 22% technische vaardigheden Op de juiste manier met gereedschap, 18% materiaal en informatie omgaan Communicatieve vaardigheden 15% Sleutelvaardig 13% Ideale leerling. De ideale leerling beschikt volgens leermeesters over communicatieve vaardigheden (24%), is sleutelvaardig (20%), kan op de juiste manier met gereedschap, materiaal en informatie werken (20%) en heeft technische aanleg (16%). Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 15

16 4.4.3 Beroepshouding Verwachtingen. Ook op het gebied van beroepshouding heeft een aantal leermeesters (19%) aangegeven geen verwachting te hebben van de leerling op dit gebied, maar dit is een aanzienlijk lager percentage dat bij kennis en vaardigheden Van de overige 81% zijn de verwachtingen wederom uiteenlopend Van de leermeesters verwacht 25% dat de leerling gedreven is. Een geïnterviewde uit de Personenautobranche zegt: Van iemand die net begint, verwacht je alleen dat hij gedreven is. Leergierigheid is door 24% van de leermeesters genoemd als een aspect van beroepshouding waarover een leerling dient te beschikken. Waar dat erg op lijkt is interesse in het vakgebied, wat wordt genoemd door nog een eens 22% van de leermeesters Daarnaast wordt door 24% van de leermeesters verwacht dat een leerling kan samenwerken in een team (collegialiteit). Ook belangrijk vindt men netheid (22%). Men bedoelt hiermee Kwaliteit dat de leerling van leerlingen er verzorgd in de mobiliteitsbranche uitziet en zich netjes gedraagt tegen collega s Innovam en klanten. in samenwerking met OOMT (2012) Overige verwachtingen van de leermeesters die slechts in enkele gevallen werden genoemd (zie Tabel 5.5) zijn Overige dat leerlingen verwachtingen serieus bezig van zijn de met leermeesters het vak, op tijd die komen, slechts inzet in tonen, enkele klantgericht gevallen zijn, werden mee- genoemd vooruit (zie kunnen Tabel denken, 5.5) snel zijn iets dat oppakken, leerlingen weten serieus van aanpakken bezig zijn en met dat het zij zelfstandig vak, op tijd zijn. komen, Afgaand inzet op wat tonen, meer klantgericht persoonlijke kennis zijn, mee- van de en leerling vooruit verwachten kunnen denken, bedrijven snel soms iets ook oppakken, dat een leerling weten onzeker van aanpakken is, of dat hij en moeilijk dat zij gedrag zelfstandig vertoont zijn. (bijvoorbeeld Afgaand vanwege op wat een meer bekende persoonlijke stoornis). kennis van de leerling verwachten bedrijven soms ook dat een leerling onzeker is, of dat hij moeilijk gedrag vertoont (bijvoorbeeld Tabel 4.4 Verwachtingen vanwege op het een gebied bekende van beroepshouding stoornis). Tabel Verwachtingen 4.4 Verwachtingen beroepshouding op het gebied Percentages van beroepshouding Verwachtingen beroepshouding Gedrevenheid 25% Percentages Gedrevenheid Leergierigheid 24% 25% Leergierigheid 24% Collegialiteit 24% Collegialiteit 24% Interesse in het Interesse in het vakgebied 22% 22% Netheid Netheid 22% 22% Serieus bezig zijn Serieus bezig zijn 16% 16% Op tijd komen Op tijd komen 16% 16% Inzet tonen 16% Inzet tonen 16% Klantgerichtheid 15% Klantgerichtheid 15% Mee- en vooruit kunnen denken 9% Snel Mee- iets en oppakken vooruit kunnen denken 9% 7% Weten van aanpakken Snel iets oppakken 7% 4% Zelfstandigheid Weten van aanpakken 4% 4% Zelfstandigheid 4% Ideale leerling. Over de ideale leerling qua beroepshouding zeggen leermeesters het volgende. Het meest belangrijk vinden zij dat leerlingen beschikken over leergierigheid Ideale leerling. Over de ideale leerling qua beroepshouding zeggen leermeesters het volgende. Het meest (56%), interesse in het vakgebied (58%), dat zij een goede werkhouding hebben (53%), dat belangrijk vinden zij dat leerlingen beschikken over leergierigheid (56%), interesse in het vakgebied (58%), dat zij weten van aanpakken (37%), dat zij gedreven zijn (33%) en dat zij er netjes uit zien. zij een goede werkhouding hebben (53%), dat zij weten van aanpakken (37%), dat zij gedreven zijn (33%) en Andere, minder vaak genoemde punten wat betreft de ideale beroepshouding zijn affiniteit dat zij er netjes uit zien. Andere, minder vaak genoemde punten wat betreft de ideale beroepshouding zijn met techniek, klantgerichtheid, op tijd komen en snel iets oppakken. affiniteit met techniek, klantgerichtheid, op tijd komen en snel iets oppakken. Eerste contact Selectie leerlingen Ideaalbeeld Ideaal en werkelijkheid Beëindiging BPV 4.5 De praktijk: het ideaal afgezet tegen de werkelijkheid In dit deel wordt het ideaalbeeld afgezet tegen de werkelijkheid, de beschrijving van de leerlingen die in het interview besproken zijn. Ook in dit deel worden percentages gerapporteerd. Wederom tellen deze niet op tot 100%, omdat respondenten meerdere antwoorden konden geven en omdat zij ook de vrijheid hadden om geen antwoord te geven. Omdat een deel van de respondenten steeds geen antwoord heeft gegeven en omdat de antwoorden uiteen lopen lijken de percentages soms laag. Het gaat bij dit onderdeel vooral om welke onderdelen het vaakst aan bod komen, deze zijn het belangrijkste. 16 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche Kennis Door 42% van de leermeesters is aangegeven dat leerlingen beschikken over redelijke

17 4.5 De praktijk: het ideaal afgezet tegen de werkelijkheid In dit deel wordt het ideaalbeeld afgezet tegen de werkelijkheid, de beschrijving van de leerlingen die in het interview besproken zijn. Ook in dit deel worden percentages gerapporteerd. Wederom tellen deze niet op tot 100%, omdat respondenten meerdere antwoorden konden geven en omdat zij ook de vrijheid hadden om geen antwoord te geven. Omdat een deel van de respondenten steeds geen antwoord heeft gegeven en omdat de antwoorden uiteen lopen lijken de percentages soms laag. Het gaat bij dit onderdeel vooral om welke onderdelen het vaakst aan bod komen, deze zijn het belangrijkste Kennis Door 42% van de leermeesters is aangegeven dat leerlingen beschikken over redelijke (technische) basiskennis. Daarentegen heeft 31% van de leermeesters aangegeven dat de leerling in onvoldoende mate beschikt over basiskennis van techniek, gereedschap en brandstofmotoren. Nog eens 12% van de leermeesters geeft aan dat het kennisniveau boven verwachting is. Tenslotte geeft 10% aan dat een gebrek aan kennis van elektronica 16 problematisch is. De problemen met kennis van elektronica zien we vooral bij leerlingen op niveau 2 en 3 4 verdeeld over de subbranches. Hoewel 36% van de leermeesters het belangrijk vindt dat leerlingen beschikken over basisbeginselen van (auto)techniek, geeft een kleiner deel aan dat leerlingen hier daadwerkelijk over beschikken. Dit is een indicatie dat deze basiskennis volgens leermeesters tekort schiet. Een vijfde van de leermeesters vindt het kennisniveau lager dan verwacht en zeer weinig leermeesters worden positief verrast door het kennisniveau. Ongeveer een tiende van de leermeesters geeft aan graag te zien dat een leerling beschikt over kennis van elektronica. Een even groot aantal leermeesters ervaart de elektronische kennis als een groot probleem. In (2 van de 10 gevallen heeft de leermeester aangegeven dat hij het belangrijk vindt dat een leerling beschikt over kennis van elektronica, omdat de leerlingen hierin tekort schieten. Nog eens 3 van de 10 hechten aan kennis van elektronica, zonder dat ze benoemd hebben dat leerlingen hierop in werkelijkheid tekort schieten. De helft van de leermeesters die de kennis van elektronica in de praktijk problematisch vindt, heeft hierover geen verwachting uitgesproken. Al met al lijkt het erop dat de mate van belang van kennis van elektronica niet afhankelijk is van het wel of niet beschikken over deze kennis van de leerlingen in kwestie. Samenvattend zien we bij kennis dat de leermeesters vooral zoeken naar kennisaspecten die de leerling in staat stellen om op een basisniveau mee te draaien in het bedrijf, om van daaruit de kennis verder uit te breiden en een vakman te worden. Het feit dat men technisch inzicht noemt ondersteunt het beeld dat men denkt in de ontwikkelmogelijkheden van de leerling. Op de hogere niveaus (4) verwacht men al wat meer van de kennis van de leerling. Tabel 4.5 Ideaalbeeld versus realiteit op gebied van kennis in percentages Ideaalbeeld Enige materiaal- en gereedschapskennis 56% Basisbeginselen van (auto)techniek 36% Technisch inzicht 13% Kennis van elektronica 11% Realiteit Voldoende tot redelijke technische (basis)kennis 42% Onvoldoende (basis)kennis van techniek, 31% materiaal, gereedschap en/of de werking van een verbrandingsmotor Kennis boven verwachting 12% Kennis van elektronica is een probleem 10% Vaardigheden In de praktijk geeft 24% van de leermeesters aan (Tabel 5.7) dat leerlingen eenvoudige werkzaamheden kunnen uitvoeren. Een tweede groep van 22% vindt dat leerlingen op de juiste manier met gereedschap, materiaal en informatie om kunnen gaan. Nog eens 22% is van mening dat leerlingen sleutelvaardig zijn. 4 De leerlingen van verschillende niveaus zijn vergeleken over de deelbranches heen, voor een vergelijking per deelbranche zijn de aantallen te klein. Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 17

18 Daarentegen heeft 12% van de leermeesters aangegeven dat de technische kennis nog niet voldoende is omgezet naar technische vaardigheden. Slechts 4% geeft aan dat de vaardigheden van de leerling boven het niveau liggen van de opleiding. Leermeesters vinden het belangrijk dat een leerling beschikt over communicatieve vaardigheden, die hem helpen om goed in het team te passen. In de praktijk noemen leermeesters communicatieve vaardigheden niet expliciet over hun leerlingen, waardoor niet hard geconcludeerd kan worden of deze in voldoende mate aanwezig zijn. Wel geeft een vijfde van de leermeesters aan dat leerlingen zich op sociaal vlak hebben ontwikkeld. Een vijfde van de leermeesters vindt het prettig als een leerling sleutelvaardig is. Deze groep is ongeveer even groot als het aantal dat aangeeft dat leerlingen daadwerkelijk sleutelvaardig zijn. Uit verdere analyse komt naar voren dat het niet over dezelfde personen gaat. Er is een groep leermeesters die het prettig vindt als een leerling sleutelvaardig is, zonder dat benoemd is dat een leerling sleutelvaardig is. Ook is er een groep die benoemd heeft dat leerlingen sleutelvaardig zijn, zonder dat aangegeven is dat zij het prettig vinden dat leerlingen sleutelvaardig zijn. Tevens is er een groep die het zowel belangrijk vindt, als dat ze van mening zijn dat de leerling beschikt over sleutelvaardigheid. Bij de beschrijving van de ideale leerling is het zelfstandig kunnen uitvoeren van eenvoudige werkzaamheden niet expliciet naar voren gekomen, maar leermeesters hebben wel aangegeven dat ze verwachten dat leerlingen sleutelvaardig zijn (20%). Mogelijk wordt dit niet genoemd omdat leermeesters het normaal vinden dat leerlingen al eenvoudige werkzaamheden zelfstandig kunnen uitvoeren. Het beeld bij vaardigheden is verdeeld. Soms noemen leermeesters bepaalde vaardigheden bij verwachting of ideaalbeeld, maar niet over de praktijk. Ook komt voor dat leermeesters vaardigheden benoemen bij hun leerlingen, zonder dat zij deze noemden onder verwachtingen of ideaal. Over het algemeen zijn leermeesters gematigd positief over de vaardigheden van leerlingen. De verschillen tussen het ideaalbeeld en de realiteit lijken niet problematisch. Toch is ook gebleken dat leerlingen in een aantal gevallen hun technische kennis nog niet voldoende hebben toegepast, dat de vaardigheden niet conform het niveau van de opleiding zijn en, in enkele gevallen, dat complexe reparaties lastig zijn. Samenvattend ontstaat bij vaardigheden het beeld dat men vooral vaak verwacht dat de leerling communicatief vaardig is en mede daardoor in het team past. Men noemt hiermee vooral de vaardigheden die een voorwaarde zijn om overeind te blijven in het bedrijf en het vak in een bedrijf te gaan leren. In de praktijk noemt men deze voorwaarden waarschijnlijk niet omdat hieraan voldaan moet zijn om tot een overeenkomst te komen met de leerling. Vanaf dat moment oordeelt men vooral wat een leerling op het niveau aan vaardigheden bezit en al zelfstandig aan werkzaamheden kan uitvoeren. De bedrijven verwachten dat leerlingen een ontwikkeling doormaken. In 18% van de gevallen ziet men dat ook, maar 12% geeft ook aan dat de kennis nog onvoldoende wordt toegepast. Tabel 4.6 Ideaalbeeld versus realiteit op gebied van vaardigheden in percentages Ideaalbeeld Leerling moet goed in een team passen 42% Communicatieve vaardigheden 24% Sleutelvaardig 20% Op de juiste manier met gereedschap, 20% materiaal en informatie werken Technische aanleg 16% Realiteit Eenvoudige werkzaamheden zelfstandig 24% kunnen uitvoeren Op de juiste manier met gereedschap, 22% materiaal en informatie om gaan Sleutelvaardig 22% Stijgende lijn in vaardigheden 18% Technische kennis nog niet voldoende toegepast 12% Vaardigheden nog niet conform het niveau 7% van opleiding Vaardigheden boven opleidingsniveau 4% Complexe reparaties zijn lastig 3% 18 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche

19 4.5.3 Beroepshouding In de praktijk geeft 25% van de leermeesters (Tabel 5.8) aan dat de leerling gedreven is. Daarnaast geeft 21% aan dat de leerling goed in het team past. 19% geeft aan dat de leerling op tijd op het werk komt. Over een nette, correcte presentatie beschikt de leerling volgens 13% van de leermeesters. Nog eens 10% van de leermeesters geeft aan dat leerlingen beschikken over leergierigheid en klantgerichtheid. Daar staat tegenover dat 10% van de leermeesters aangeeft dat de leerling niet of onvoldoende zelfstandig is. Nog eens 10% geeft aan dat de leerling terughoudend is en een klein deel van de leermeesters geeft aan de leerling bang is om fouten te maken (6%). De geruchten over petjes en tatoeages blijken in de praktijk niet vaak genoemd te worden. De meeste bedrijven hebben over deze zaken en over het gebruik van mobieltjes duidelijke afspraken gemaakt, die ook in de meeste gevallen worden nagekomen. Indien een leerling zich hier niet aan houdt, dan staat zijn aanstelling (BBL) of stage (BOL) ter discussie. Leermeesters vinden het erg belangrijk dat een leerling interesse heeft in het vakgebied en leergierig is. Leermeesters noemen deze elementen nauwelijks expliciet over de leerling in de praktijk. Wel geeft een kwart van de leermeesters expliciet aan dat zij hun leerlingen gedreven vinden. Ongeveer een vijfde van de leermeesters geeft expliciet aan dat op tijd komen belangrijk is. In werkelijkheid vindt ook een vijfde van de leermeesters dat leerlingen op tijd komen. Dit zijn niet dezelfde leermeesters. Degenen die hier tevreden over zijn, zijn niet degenen die dit in het ideaalbeeld benoemen. Het beeld bij de beroepshouding is dat bedrijven vooral op zoek zijn naar de leerlingen die gemotiveerd zijn om het vak te leren en die in de basis een goede werkhouding hebben. De motivatie benoemen ze in de interesse in het vakgebied en de affiniteit met techniek. De wil om te leren noemt men in de leergierigheid en de gedrevenheid. In de praktijk valt op dat veel leerbedrijven hun leerling gedreven noemen. Negatieve aspecten die bedrijven noemen zitten in een gebrek aan zelfstandigheid en initiatief bij de leerling. Tabel 4.7 Ideaalbeeld versus realiteit op gebied van beroepshouding in percentages Ideaalbeeld Realiteit Interesse voor vakgebied 58% Gedrevenheid 25% Leergierigheid 56% Sociaal ontwikkeld en past goed in team 21% Goede werkhouding 53% Op tijd komen 19% Weten van aanpakken 37% Netjes, representatief en opgeruimd 13% Gedrevenheid 33% Leergierigheid 10% Netjes, representatief en opgeruimd 33% Niet zelfstandig werken 10% Affiniteit met techniek 20% Initiatiefrijk 9% Klantgerichtheid 20% Klantgericht 9% Op tijd komen 18% Onzeker en bang om fouten te maken 6% Snel iets oppakken 11% 4.6 Beoordeling van de leerling In de interviews is aan leermeesters gevraagd om hun leerlingen te beoordelen met een cijfer, op het moment van het interview. Daarnaast is hen gevraagd om aan te geven waarover zij tevreden en ontevreden zijn bij hun leerlingen Algemene beoordeling Over het algemeen geven leermeesters hun leerling een voldoende (gemiddeld een 7). Slechts zes leermeesters hebben een leerling een onvoldoende gegeven, waarvan één leermeester die een leerling een twee gaf. De gemiddelde 7 geeft men regelmatig met de kanttekening dat het naar omstandigheden een goede leerling is. De omstandigheden zijn dan de thuissituatie van de leerling, of de school waar zij vanaf komen, of de kwaliteit van het onderwijs in het algemeen. Leermeesters geven in verschillende gevallen aan dat het niveau van de leerlingen in de tijd achteruit is gegaan. Zij stellen hun verwachtingen conform bij. Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche 19

20 Er is een analyse uitgevoerd op de cijfers waarbij is gekeken of er verschillen bestaan tussen leerlingen uit verschillende subbranches en tussen leerlingen van verschillende niveaus. Vanwege de kleine steekproef moeten deze resultaten worden gezien als een indicatie, niet als hard bewijs voor verschillen. Uit de analyses komt geen verschil naar voren in de beoordeling van leerlingen uit de drie subbranches. Uit de analyse naar niveaus (over alle subbranches heen) blijkt dat leermeesters significant meer tevreden zijn over de leerlingen op niveau 3 en 4, dan over de leerlingen op niveau 2. Analyse naar leerweg levert geen significant verschil op tussen leerlingen uit de BOL en BBL variant Tevredenheid Leermeesters (zijn het vaakst tevreden over de inzet van de leerling. Daarna volgt een stijgende lijn in beroepscompetenties, collegialiteit, netjes en correct werken. Een geïnterviewde uit de Personenautobranche zegt: Hij is een super collega, collegiaal, wil altijd helpen en werkt over. Leermeesters waarderen het verder als een leerling snel van begrip is, als hij op tijd komt, en als hij leergierig en zelfstandig is (Tabel 5.9). Tabel 4.8 Tevredenheid van leermeesters over leerlingen Tevredenheid Percentages Inzet 42% Een stijgende lijn in competenties 28% Collegialiteit 21% Netjes en correct werken 21% Leerling komt op tijd 15% Leergierig 10% Zelfstandigheid 10% Overige genoemde punten waar men tevreden over is, zijn: niveau van kennis, interesse in het vakgebied, klantgerichtheid, netjes, sociale ontwikkeling, ontwikkeling in techniek, intelligentieniveau, ambitie, aandacht voor schoolwerk, zelfstandigheid in het uitvoeren van eenvoudige werkzaamheden, durft vragen te stellen, specifieke reparaties, communicatieve vaardigheden, toename in zelfverzekerdheid, en kwaliteit van het werk Boven verwachting Gevraagd is of de leerling op een gebied boven verwachting presteert. Van de leermeesters geeft 47% aan dat de leerling niet boven verwachting presteert, maar conform of onder verwachting. Het overig deel (53%) heeft aangegeven dat de leerling op één van de gebieden boven verwachting presteert. De gebieden (Tabel 5.10) waarop de leerlingen boven verwachting presteren lopen uiteen. Vaak gaat het om de werkhouding of technische kennis en inzicht, het zelfstandig uitvoeren van werkzaamheden, of het zelfstandig uitvoeren van complexe reparaties zoals vervanging van distributieriemen en het werken met testapparatuur. Tabel 4.9 Prestaties boven verwachting Gebieden waarop de leerling boven verwachting presteert Percentages Technische kennis en inzicht 27% Werkhouding 27% Zelfstandigheid 12% Betrokken in het werk 12% Uitvoeren complexe werkzaamheden 10% Werktempo 8% Geen 9-5 mentaliteit 6% 20 Kwaliteit van leerlingen in de mobiliteitsbranche