KASTELEN IN HERZELE HET KASTEEL DE WAEPENAERT TE WOUBRECHTEGEM LUK BEECKMANS HEEMKUNDIGE KRING DE HELLEBAARD VZW HERZELE

Transcriptie

1 KASTELEN IN HERZELE HET KASTEEL DE WAEPENAERT TE WOUBRECHTEGEM LUK BEECKMANS HEEMKUNDIGE KRING DE HELLEBAARD VZW HERZELE TIJDSCHRIFTBIJLAGE JAARGANG 14 (2016) - nr. 3

2 Voorzijde kaft: Het kasteel van Woubrechtegem, voorzijde (foto: L. B.). Achterzijde kaft: Het kasteel van Woubrechtegem, straatzijde en het wapenschild van de familie de Kerchove d'exaerde, in de voorgevel van het kasteel (foto's: L. B.). Verantwoordelijke uitgever: Antoine Fonck. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op welke wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. ABC-drukkerij, Meerbeke 2

3 HET KASTEEL DE WAEPENAERT TE WOUBRECHTEGEM Het kasteel, ingeplant in een grotendeels open landschap en gelegen langs de huidige Kasteelstraat in Woubrechtegem, dateert uit het laatste kwart van de 18e eeuw. Het werd ooit beschreven als een buitenverblijf, een landhuis en een speelhuis. Hier verbleven o.a. een stadhouder van Aalst, een bekend wiskundige, een gouverneur van Oost- Vlaanderen en verscheidene lokale burgemeesters. Vandaag vormt het kasteel na meer dan tweehonderd jaar nog steeds een historisch baken in het rustige Woubrechtegem. DE BOUWHEER EN ZIJN DESCENDENTEN Ridder Anthon Louis de Waepenaert de Termiddelerpen (Oordegem, 1715-Aalst, 1798) Hij studeerde aan het Sint-Adriaanscollege in de abdij van Geraardsbergen van 1727 tot Bij patentbrieven van 1735 kreeg hij - samen met zijn broers - de titel van ridder. Circa 1736 trad Anthon Louis de Waepenaert in dienst bij het Oostenrijkse leger (1). Rond 1740 werd hij kapitein in het regiment van graaf Casetan Krakowsky de Kollenvrath en vocht tegen de Turken in Hongarije. In 1745 kreeg hij eervol ontslag. Hij werd schepen van Aalst van 1750 tot 1766 en burgemeester van 1766 tot In die hoedanigheid werd hij ook gedeputeerde bij de Staten van Vlaanderen (2). Anthon Louis de Waepenaert huwde in 1750 met Joanna Maria Clara Diericx (Aalst, ), dochter van jonkheer Karel Balthasar Diericx, thesaurier van de stad, en van Justine Caijman. Samen kregen ze acht kinderen: Justine Joanna (ca ), Joanna Caroline ( ), Marie Angélique ( ), Constance Josine ( ), Marie Therese (Aalst, 1755-Brussel,?), Jan Nepomucenus (Aalst, ca ), Frans Alexander (Aalst, ) en Karel Anthon ( ) (3). In 1763 kocht Anthon Louis de Waepenaert het Hof Ter Middelerpen in Woubrechtegem van burggraaf Pieter de Vooght uit Brugge (4). Hij gaf zijn familienaam een adellijke bijklank door de toevoeging de Termiddelerpen. Tijdens het laatste kwart van de 18e eeuw bouwde Anthon Louis de Waepenaert de Termiddelerpen een kasteel op het zuidoostelijk deel van de hoevegronden. Bij het kasteel liet hij een prachtig park aanleggen (5). Hij en zijn vrouw werden begraven in de Sint- Martinuskerk in Aalst. Kaart van Vandermaelen ( ) met aanduiding van het kasteel van Woubrechtegem (1) en het Hof Ter Middelerpen (2). 3

4 Ridder Frans Alexander de Waepenaert de Termiddelerpen (Aalst, ) Na het overlijden van Anthon Louis de Waepenaert de Termiddelerpen in 1798 kwam het kasteel in handen van zijn zoon Frans Alexander. Deze was licentiaat in de rechten Frans Alexander huwde in 1786 met Agnes Jeanne van Langenhove (Moorsel, 1764-Leuven, 1852). Zij was de dochter van Jacques Van Langenhove, schepen van Aalst en van Josephine de Meersman. Agnes was geboren op het kasteel van Moorsel. Frans (François) Alexander de Waepenaert werd burgemeester van Woubrechtegem van 1808 tot aan zijn overlijden in 1810 (6). Op 6 september 1817 "vermangelden" zijn weduwe en de kinderen het kasteel van Woubrechtegem bij onderhandse akte voor niet nader omschreven gronden aan Anthon Louis Jozef Maria de Waepenaert de Termiddelerpen (Aalst, 1784-Antwerpen, 1834) (7). Ridder Anthon Louis Jozef Maria de Waepenaert de Termiddelerpen (Aalst, 1784-Antwerpen, 1834) Hij was een zoon van Karel Anthon de Waepenaert de Termiddelerpen ( ) en Maria Joanna de Clippele (+Aalst, 1788). Karel Anthon was eveneens een broer van de hoger geciteerde Frans Alexander de Waepenaert de Termiddelerpen. Anthon Louis huwde in 1810 met Catharina Adelaïde Van den Hende (Aalst, 1788-Antwerpen, 1859). De vier jongste van hun zeven kinderen werden tussen 1818 en 1822 op het kasteel geboren. Hij was lange tijd gemeentesecretaris van Woubrechtegem. Als licentiaat in de rechten werd hij nadien griffier en tenslotte vrederechter in Sint- Gillis-Waas (8). Op 6 september 1827 verkocht Anthon Louis het kasteel en aanpalend zaailand voor tweeduizend gulden aan zijn neef Edouard Jozef de Waepenaert (9). Ridder Edouard Joseph Marie de Waepenaert de Termiddelerpen (Aalst, 1796-Mechelen, 1861) Edouard de Waepenaert werd op 11 mei 1829 in Woubrechtegem ingeschreven. Bij de aankoop woonde hij in Humbeek (Vlaams-Brabant), waar hij burgemeester was. Bericht betreffende de verkoop van het kasteel van Woubrechtegem (Den Denderbode, 6 februari 1853). Ze kregen twee kinderen: Valère Constant (Brussel, 1824-Antwerpen, 1887) en Ferdinand Claire (Brussel, 1826-Mechelen, 1887). Edouard werd lid van de provincieraad van Oost- Vlaanderen ( ) en burgemeester van Woubrechtegem ( en ) (10). In 1851 verhuisde hij naar Sint-Gillis (Brussel) en in 1853 verkocht hij het kasteel van Woubrechtegem met het lusthof, de moestuin en een stuk zaailand van 4 ha 80 a, samen met de hoeve en vier stukken land. Het goed werd gekocht door zijn zus Colette Françoise de Waepenaert en haar man Gasparo Michele Pagani de la Torre voor de som van fr. (11). Edouard de Waepenaert overleed tien jaar later in Mechelen, waar hij naast zijn vrouw werd begraven. In 1823 huwde hij met Charlotte Marie Antoinette van Pruijssen (Antwerpen, 1799-?). Ze was de dochter van Jacques van Pruijssen, luitenant van de tolrechten van Antwerpen, en van Marie van Gameren. 4

5 Ridder Anthon Louis de Waepenaert de Termiddelerpen (Oordegem, 1715-Aalst, 1798), burgemeester van Aalst. Portret door F. Buyle, 1809 (olieverf op doek, 99cm x 74cm, gesigneerd en gedateerd, postuum geschilderd), stadhuis van Aalst (foto: Luc Geeroms, conservator Stedelijk Museum Aalst). 5

6 6 Vereenvoudigde stamboom van de familie de Waepenaert de Termiddelerpen, met betrekking tot Woubrechtegem. De eigenaars van het kasteel zijn in het vet aangeduid.

7 Markies Gasparo Michele Pagani de la Torre (San Giogorio, Piëmont-Sardinië, Woubrechtegem, 1855) Pagani huwde in 1826 met Colette Françoise de Waepenaert ( ), de zus van Edouard de Waepenaert. Het echtpaar woonde in Leuven, maar verbleef regelmatig op het kasteel in Woubrechtegem. Gasparo Michel Pagani de la Torre was een zeer markant persoon. Hij werd geboren op 12 februari 1796 in San Giogorio, nabij Turijn (het toenmalige Piëmont-Sardinië), als zoon van Leopoldo en van Columba Chiesa, markiezin van San Giogorio. Bij zijn wiskundige studies aan de universiteit van Turijn behaalde hij met de grootste onderscheiding het diploma van burgerlijk ingenieur in de hydraulica. Daarna werd hij er benoemd tot raadsheer-muntmeester. Door de politieke problemen in Italië vluchtte hij in 1820 naar Zwitserland en in 1822 belandde hij in Brussel. Markies Gasparo Michele Pagani (San Giogorio, Piëmont-Sardinië, 1796-Woubrechtegem, 1855), litho door F. De Meersman, sculp. (13,5 cm x 20,5 cm) (verz. Van der Biest, Woubrechtegem). 7

8 wegens gezondheidsredenen (12). Hij overleed in 1855 in Woubrechtegem na een pijnlijke ziekte. Zijn echtgenote liet voor hem een grafmonument bouwen in Woubrechtegem en een kapel in de Sint- Jozefskerk te Leuven (13). Bidprentje van G. M. Pagani (eigen verzameling). Bericht over de verkoop van het kasteel (Den Denderbode, 24 augustus 1856). Hier kwam hij in contact met de wiskundige Adolphe Quetelet ( ) en schreef er twee verhandelingen, die in 1824 en 1825 werden bekroond door de Koninklijke Academie van Brussel. Dit leverde hem het lidmaatschap op van deze academie en in 1826 een professoraat aan de Universiteit van Leuven. In 1832 doceerde hij aan de Universiteit van Luik en kwam in 1835 terug naar Leuven. Pagani schreef een basiswerk over meetkunde en toegepaste mechanica en publiceerde in gerenommeerde wiskundige tijdschriften. Hij bedacht de triëder uit de differentiaalmeetkunde, die in de wiskundige wereld echter naar de Jean Frenet en Joseph Serret (Fr.) werd genoemd. Pagani kreeg internationale erkenning, maar diende in 1854 zijn carrière definitief stop te zetten Monument van G. M. Pagani, nu op het Heilig- Hartplein te Woubrechtegem (foto: John Van Impe). 8

9 Ridder Valère Constant Joseph Marie de Waepenaert de Termiddelerpen (Brussel, 1824-Antwerpen, 1887) en ridder Ferdinand Claire Jozef Maria de Waepenaert de Termiddelerpen (Brussel, 1826-Mechelen, 1887) De zonen van Edouard Joseph de Waepenaert, namelijk Valère en Ferdinand kochten in 1856 het kasteel van Woubrechtegem van Colette Françoise de Waepenaert ( ), de douarière van Pagani. Zij was intussen in Leuven gaan wonen. Beide broers waren renteniers. Ze kochten het kasteel voor fr. (14). Jonkheer Constant de Kerchove d'exaerde (Lede, ) Nauwelijks een tiental jaar later - in werd het kasteel opnieuw verkocht. Het werd eigendom van Constant de Kerchove, die gehuwd was met Zoë Anna Jozefa Pieters ( ) (15). De familie de Kerchove behoorde tijdens de 19e eeuw tot de grootste adellijke families van België. Diverse leden bekleedden vooraanstaande plaatsen in het maatschappelijke en politieke leven. De rijkdom van de Kerchove uitte zich vooral in grondbezit. Vlaanderen. In 1885 werd hij benoemd tot gouverneur van Oost-Vlaanderen, een functie die hij tot in 1919 zou waarnemen. Tijdens zijn gouverneurschap woonde hij in Gent. In 1888 kreeg Raymond, net als zijn vader, de toelating om d'exaerde aan zijn naam toe te voegen. In 1898 kreeg hij de titel van baron. Zijn echtgenote Valentine was de zus van Alice Marie de Kerchove, de betovergrootmoeder van de huidige koningin Mathilde (17). Nadat het kasteel verscheidene jaren had leeggestaan werd het vanaf het begin van de 20e eeuw verhuurd aan derden. In 1901 bewoonde de familie Erard Louis Pigault de Beaupré (Duinkerke, 1855-?, 1932) en Louise Marie d'udekem d'acoz ( ) het kasteel. Ze hadden vijf kinderen. Nauwelijks enkele jaren later, namelijk in 1906, vertrok het gezin naar Steenbrugge. Constant en Zoë Anna kwamen op 19 maart 1866, samen met hun kinderen Isabelle ( 1846) en Raymond ( 1847) en hun personeel het kasteel bewonen. Constant werd lid van de gemeenteraad van Woubrechtegem van 1890 tot Ook Ferdinand de Waepenaert ( ) verbleef nog tijdelijk op het kasteel (16). Baron Raymond Charles de Kerchove d'exaerde (Antwerpen 1847-Gent 1932) Raymond Charles de Kerchove d'exaerde, de zoon van Constant, werd de nieuwe eigenaar van het kasteel. Op 27 juli 1869 behaalde hij het diploma van doctor in de rechten aan de Gentse universiteit. Na een stage in het begin van de jaren 1870 schreef hij zich in als advocaat aan de balie van het Gentse Hof van Beroep. Hij behoorde tot de stichters van het Gentse strijdbaar katholiek tijdschrift Le magasin littéraire et scientifique ( ). Hij trouwde in 1872 met zijn nicht Valentine de Kerchove ( ). Het gezin kreeg zeven kinderen en verbleef meestal in Bellem (Aalter). Van 1872 tot 1882 was hij gemeenteraadslid en burgemeester van Woubrechtegem. In 1878 werd hij ook verkozen tot provincieraadslid voor Oost- Amedée Visart de Bocarmé en Odilla Beerens in het park van het kasteel (foto: familie Van der Biest). In juli 1907 kwamen gravin Henrica Francisca Storm (Breda, 1842-Woubrechtegem, 1925) en haar zes kinderen het kasteel bewonen. Ze was rentenierster en weduwe van graaf Leon Visart de Bocarmé (Sint-Kruis, 1837-Lubbeek, 1900). Ook haar minderjarige kinderen kwamen mee. Na het overlijden van Henrica Storm in 1925 bleven twee ongehuwde dochters, namelijk Clémence en Emélie, tot 1938 op het kasteel wonen. Een zoon, namelijk Amedée Visart de Bocarmé, trouwde in 1926 met Scholastica Odilla Beerens uit Woubrechtegem, een dienstmeid op het kasteel. Ze was de weduwe van Emiel Van Den Hole en moeder van vijf kinderen (18). Amedée was een speciale figuur en levensgenieter. Hij toerde in Woubrechtegem als eerste rond met een "automobiel". 9

10 Baron Raymond Charles de Kerchove d'exaerde, schilderij door P. Böss, 1910 (foto: Provinciaal Archief Oost- Vlaanderen). Isabelle de Kerchove d'exaerde (Bellem, 1874-Elsene, 1964) en Jonkheer Raoul Geelhand de la Bistrate (Gent, Antwerpen, 1946) Isabelle de Kerchove d'exaerde, dochter van Raymond de Kerchove d'exaerde en Valentine de Kerchove, huwde in 1895 met Raoul Geelhand de la Bistrate. Na het overlijden van haar moeder/zijn schoonmoeder in 1936, kwamen zij in het bezit van het kasteel van Woubrechtegem. Het echtpaar Raoul Geelhand de la Bistrate en Isabelle de Kerchove d'exaerde bleven niet lang de eigenaars van het kasteel. 10

11 Desiré Van der Biest (Woubrechtegem, Zottegem, 1968) In september 1937 werd het kasteel met zeer schoon park en moestuin, hoveniershuis, paardestallen, ruime schuren, afhangendheden en serren, hebbende een oppervlakte van 2h 60a openbaar verkocht. Het werd gekocht door Desiré Van der Biest en zijn echtgenote Maria Callebaut (Haaltert, 1884-Woubrechtegem, 1941). Het echtpaar had drie dochters en één zoon: Ivona Marie (Woubrechtegem, Merelbeke, 1984), Victorina Juliette (Woubrechtegem, 1910-Anderlecht, 1965), Serafine Elza (Woubrechtegem, 1913-Molenbeek, 1956) en Lucien (Woubrechtegem, 1926-Aalst, 2011). Na het overlijden van zijn eerste vrouw hertrouwde Desiré met Hortense Bauwens (Sint-Lievens- Esse, 1885-Woubrechtegem, 1961). Desiré was burgemeester van Woubrechtegem van 1926 tot 1938 en van 1947 tot Hij baatte op de gronden van het kasteel een landbouwbedrijf uit (19). Afstammelingen van Desiré Van der Biest De enige zoon van Desiré Van der Biest en Maria Callebaut, namelijk Lucien (Woubrechtegem, Aalst, 2011), werd in 1977 eigenaar van het kasteel en liet het herstellen en opfrissen. Desiré Van der Biest, burgemeester van Woubrechtegem (foto: verz. familie Van der Biest). Lucien zette het landbouwbedrijf verder en baatte er tevens een handel in zuivelproducten uit. Hij was gehuwd met Esther Boumon (Sint-Lievens- Esse, 1928-Gent, 1996). Samen kregen ze zes kinderen, één meisje en vijf jongens: Martine (Zottegem, 1954), Jacques (Zottegem, 1956), Eddy (Zottegem, 1959), Erik (Zottegem, 1963), Stefaan (Zottegem, 1965) en Peter (Gent, 1967). Lucien was in Herzele raadslid van het OCMW van 1983 tot 1989 en in de daaropvolgende legislatuur werd hij gemeenteraadslid tot Momenteel bewonen Stefaan, een zoon van Lucien, en Annick Browaeys (Elst, 1967) het kasteel. Ze hebben één zoon, Jarno (Zottegem, 2001). Stefaan en Annick zetten er het landbouwbedrijf en de zuivelhandel verder. Desiré Van der Biest en Maria Callebaut, Ivona Marie, Victorina Juliette, Serafine Elza en Lucien (foto: verz. familie Van der Biest). 11

12 HET KASTEEL Het kasteel van Woubrechtegem, ca (postkaart, uitg. J. Vergucht-Van Glabeke, Herzele) (verz.: A. Labaere, Herzele). Datering Het precieze bouwjaar van het kasteel blijft voorlopig onbekend. Enerzijds komt het nog niet voor op de kaart van Ferraris uit ca. 1775, maar anderzijds wordt het wel vernoemd in een gerechtelijk document uit 19 april Hierbij worden de 29-jarige Jan Frans Van Cromphaut, woonachtig te Roborst (afkomstig uit Woubrechtegem) en zijn metgezel Melchior van Audenhove (soldaat in het regiment van Ligne, gekazerneerd te Doornik) aangeklaagd om in dronken toestand met hunne fusicque geschoten te hebben naer den gevel van een huys ofte Speelhof staende binnen de prochie van Woubrechtegem competerende aen M'her Anthon Lodewijk De Waepenaert chevalier Borgemeester der stad Aelst (20). We kunnen dus stellen dat ridder Anthon Lodewijk de Waepenaert de Termiddelerpen ( ) het kasteel liet bouwen tussen 1775 en Het kasteel dateert dus uit de Oostenrijkse tijd en werd opgetrokken tijdens de regering van keizerin Maria Theresia ( ) of van Jozef II ( ). Luchtfoto van het kasteel ca. 1977, vóór de restauratie. Merk de zeldzame dakvorm, samengesteld uit vier zadeldaken met centrale goot, ook wel eens een "zadeldak-in-carré" genoemd (foto: verz. familie Van der Biest). 12

13 Ontwikkeling van het hoofdgebouw en de bijgebouwen op basis van de mutatie schetsen uit het kadaster De oudste mutatieschetsen van het kadaster met betrekking tot het kasteel dateren uit Latere mutatieschetsen uit 1863, 1967 en 1977 tonen aan dat het grondplan van het kasteel bleef behouden, maar dat de situatie van de aanhorigheden meermaals werd gewijzigd. We dienen enerzijds te onderstrepen dat de kadastrale mutaties uitsluitend verwijzen naar de plattegrond en geen informatie geven over de opbouw van de structuren. Anderzijds werden kadastrale aanpassingen pas uitgevoerd na de wijzigingen op het terrein. De tijd tussen de aanvang van de bouwwerken en de regularisatie op het kadaster kon soms lang aanslepen. Op de mutatieschetsen worden telkens twee grondplannen weergegeven: de vroegere toestand en daarnaast de aangepaste toestand. Op de toestand vóór 1839 zijn het grondplan van het kasteel en het haakse bijgebouw getekend in een configuratie die te vergelijken is met de huidige plattegrond. Het aansluitend bijgebouw bevat echter een kleine uitsprong naar het zuiden (tekening 1). Mutatieschetsen van het kasteel. 13

14 De mutatieschets uit 1839 toont aan dat het aansluitend bijgebouw in noordwestelijke richting wordt verlengd en zodoende wordt verdubbeld in oppervlakte (tekening 2). Op de mutatieschets van 1863 zijn belangrijke aanpassingen zichtbaar. Het bijgebouw dat aanleunt bij het woongedeelte wordt in twee afzonderlijke gebouwen opgedeeld. Ten noordoosten van het kasteel is nu een boerderij opgetrokken in U-vorm. Hierbij horen stallingen, een schuur, een werkplaats, een serre en andere nutsvoorzieningen (tekening 3). In 1967 is het afzonderlijke deel van het bijgebouw van het kasteel - zichtbaar op de schets van verdwenen. De bijgebouwtjes ten zuiden van de boerderij staan ook niet meer vermeld (tekening 4). Op de mutatieschets van 1977 is de boerderij niet meer aangeduid. De grond werd nu in vier kavels - en uiteindelijk in vijf kavels - getrokken en afzonderlijk verkocht als bouwgrond. Alleen het kasteel en het aansluitend bijgebouw bleven behouden (tekening 5) (21). Langs de oostzijde worden een moderne betonnen stal en een loods gebouwd. Door deze ingrijpende veranderingen verloor het kasteeldomein een belangrijk deel van zijn vroegere grandeur. Zo verdween ook het grote hekkenwerk en de monumentale toegangspoort langs de Hoogstraat (nu Kasteelstraat). Bij de overgang van het laat 18e-eeuwse buitenverblijf, of landhuis naar een moderne functionele boerderij dienden de eigenaars soms moeilijke keuzes te maken Plan van het kasteel: Benedenverdieping en kelder (naar: Expertisebureau Coolens, Aalst, 2015). 14

15 Plan van het kasteel: Eerste verdieping (naar: Expertisebureau Coolens, Aalst, 2015). De 19e-eeuwse indeling van het kasteel en het aanpalend bijgebouw Plan van het kasteel: Dakverdieping (naar: Expertisebureau Coolens, Aalst, 2015). In een annonce van de openbare verkoop van het kasteel in 1856 wordt in Den Denderbode duidelijk vermeld hoe het kasteel en de aanpalende ruimten waren ingedeeld: Een Sterk gebouwd BUYTENGOED gelegen te Woubrechtegem hebbende beneden twee Groote Salons, Groote en Kleyne Eetzael met Keuken en Spyskas, Kabinet, schoonen Ingang, drooge Kelder, dertien Bovenkamers met Alcoven en ingemaekte Kassen, twee Zolders; een aenhangend Gebouw dienende beneden voor dienstboden, met Keuken, Waschhuys, Pompen en Regenput etc. Hebbende verscheydene Bovenkamers, Remise, eenen schoonen Hangar en Peerdenstal (22). 15

16 Het grote salon met de marmeren schouw en het originele cassetteplafond (foto: John Van Impe). Het kasteel en zijn aanhorigheden in de huidige toestand Het kasteel van het dubbelhuistype telt zes traveeën en twee verdiepingen. Het dak is samengesteld uit vier zadeldaken met een centrale goot (een zgn. zadeldak-in-carré). De gevels zijn verankerd. De voorgevel is gemarkeerd door een rechthoekige deur, geflankeerd door pilasters, die een architraaf en een druiplijst dragen. Op beide verdiepingen bevinden zich steekboogvensters, beluikt op de begane grond en gevat in een beschilderde omlijsting van arduin met gelijksoortige lekdrempels. Op de verdieping bevindt zich een steekboogvormig deurvenster in een arduinen omlijsting met een gesmeed ijzeren hekje. Hierboven is het wapenschild van de familie de Kerchove aangebracht. De achtergevel draagt rechthoekige benedenvensters. De zijgevels tellen vier traveeën, eveneens met rechthoekige vensters. De gevels van het kasteel waren tijdens de 20e eeuw beraapt. In 1977 verwijderde de eigenaar deze ruwe pleisterlaag en werden de noord- en de noordwestzijde voorzien van een nieuwe gecementeerde bedekking. Het gebouw is afgesloten door een muur en een hek. Het interieur ademt de elitaire sfeer uit van de late 18e-19e eeuw. Opvallend zijn de parketvloeren, de marmeren schouwen en het cassetteplafond. In de salons bevinden zich nog een paar memorabilia van Pagani en van de latere kasteelbewoners. Het aanpalende (lagere) dienstgebouw is haaks tegen het herenhuis gebouwd en loopt parallel met de Kasteelstraat. Het telt vijf traveeën en twee verdiepingen onder een afgesnuit zadeldak met mechanische dakpannen. De tuingevel is horizontaal gemarkeerd door een puilijst en een baksteenfries onder de kroonlijst. De gevelritmering is bepaald door pilasters voorzien van basementen en imposten. In de spaarvelden bevinden zich blinde rondboogvensters. Op de verdieping merken we blinde oculi in licht verdiepte muurvlakken. In de straatgevel bevinden zich rondboogvormige benedenvensters (23). 16

17 Verdwenen elementen De pachthoeve Zicht op de oude pachthoeve. Merk de muurankers met het jaartal 1867, de centrale mestvaalt en de serre tegen de oostmuur (foto: verz. familie Van der Biest). Het pachthof werd ca gebouwd door ridder Edouard de Waepenaert de Termiddelerpen (Aalst, 1796-Mechelen, 1851). Snel na de verkoop aan markies Gasparo Michele Pagani de la Torre in 1853, verhuurde deze nieuwe eigenaar, de boerderij en de omliggende gronden aan landbouwer Pieter Van Den Berge (24). Kadastergegevens, foto's en orale bronnen laten een duidelijke reconstructie van de pachthoeve toe. Naar aanleiding van de verkoop in 1853 vermeldt Den Denderbode hierover:... eene goede en schoone Pachthoeve onlangs nieuw opgebouwd samengesteld uyt woonhuys en boerdery met Stallen, Kour, Remisen, Schuer, verscheydene Kelders, Zolders etc... (25). Op de mutatieschetsen van 1863 merken we dat deze gebouwen in een U-vorm waren aangelegd. Langs de westzijde bevonden zich oorspronkelijk de woonvertrekken. Centraal waren drie kleine stallen gebouwd en langs de oostzijde stonden een schuur en een werkplaats Tegen de oostelijke muur was een serre aangebouwd. Centraal lag een mestvaalt. De bakstenen gebouwen bevonden zich onder zadeldaken met Vlaamse pannen en waren voornamelijk voorzien van steekboogvormige muuropeningen (26). Muurankers uit 1867 verwijzen waarschijnlijk naar een verbouwing. In 1977 werd het pachthof afgebroken en verkavelde de familie Van der Biest het terrein in vijf bouwpercelen. Zuidwestwaarts van het kasteel werd een nieuwe stal met loods gebouwd, aangepast aan de huidige noden. 17

18 Park en tuin Zicht op het park van het kasteel, ca (postkaart, uitg.: J. Vergucht-Van Glabeke, Herzele, verz. Alfons Labaere, Herzele). De familie de Waepenaert de Termiddelerpen liet bij het kasteel een park en een moestuin aanleggen. Bij de aankondiging van de openbare verkoop van het kasteel in 1856 staat in de Den Denderbode vermeldt (27):... eenen Moeshof, omringd van muren, beplant met Fruytboomen van eersten keus; boomgaerd, Lusthof insgelyks beplant met vele Fruytboomen en andere gewassen, een allerschoonsten Prieel of Berceau van 150 meters lengte... (28). Ook de familie de Kerchove toonde een brede interesse voor botanische tuinen en exotische planten. Zo was Charles de Kerchove de Denterghem, burgemeester van Gent ( ) en verwant met de familie de Kerchove d'exaerde, ook voorzitter van de Koninklijke Maatschappij voor Landbouw en Plantkunde van Gent en liet hij in deze stad een wintertuin aanleggen met palmen en exotische varens (29). Botanicus Eduard Morren (Gent, 1833-Luik, 1886) zou meerdere keren naar Woubrechtegem zijn gekomen om de merkwaardige bomen en planten in het park te bestuderen (30). In 1938 liet de nieuwe eigenaar Desiré Van der Biest het park ontmantelen en verkocht de bomen (31). Momenteel zijn alle sporen van het oude park en de tuin verdwenen (32). Met dank aan: Nico De Brouwer en Jean-Pierre Parent voor hun hulp bij de lay-out; Rik De Clercq en Frank Vanlangenhove, UGent, voor hun opzoekwerk in de universiteitsbibliotheek; Luc Geeroms, conservator van het Stedelijk Museum van Aalst, voor de foto van het schilderij van Anthon de Waepenaert de Termiddelerpen, dat zich in het stadhuis van Aalst bevindt; Alfons Labaere voor het uitlenen van de postkaarten uit zijn grote verzameling; Gabriël Redant en John Van Impe voor de fotobewerking; Georges Souffreau voor zijn documentatie over Woubrechtegem; de familie Van der Biest, eigenaars van het kasteel, voor hun medewerking en Karin Vandermeersch, archivaris van het Provinciaal Archief van Oost-Vlaanderen, voor het doorsturen van de foto van gouverneur Raymond de Kerchove d'exaerde. 18

19 Eindnoten (1) LINDEMANS L., 1986: Geschiedenis van de familie de Waepenaert, 2 delen, uitgave in eigen beheer, Brussel, p (2) De familie de Waepenaert was oorspronkelijk een brouwersfamilie, afkomstig uit het Waasland (o.a. Lokeren en Sinaai). Leden van deze familie konden zich opwerken tot voorname gezagsdragers in het Land van Waas, Dendermonde, Aalst, het Brugse Vrije en ook tot magistraten in de Grote Raad van Mechelen (LINDEMANS, p. 1-5). (3) LINDEMANS, p (4) BEECKMANS L. & SOUFFREAU G., 2008: Een 18deeeuwse verkoopsovereenkomst van het Hof ter Middelerpen uit Woubrechtegem, Heemkundige kring De Hellebaard, VI, 3, pp (5) Vanaf 1714 kopen leden van de familie de Waepenaert gronden in Woubrechtegem. Zie: SOUF- FREAU G., 2010: Geschiedenis van Woubrechtegem, een landbouwdorp in Vlaanderen ( ), uitgave in eigen beheer, Woubrechtegem, W2, kasteel, p. 1. (6) Ridder Jan Rogier Marie de Waepenaert de Termiddelerpen (Aalst, ), zoon van Karel Anthon Louis (Aalst, ), was burgemeester van Woubrechtegem van 1811 tot In 1821 werd hij als voorlopig burgemeester van Woubrechtegem aangesteld en in 1822 werd hij in dit ambt benoemd (LINDEMANS, p ). Waarschijnlijk werd door zijn toedoen het wapen van de Waepenaert tijdens de periode 1818 tot 1842 als schildhoofd gebruikt in het gemeentelijk wapen van Woubrechtegem. (7) SOUFFREAU, W2, kasteel, p. 1. (8) LINDEMANS, p (9) RAG, Notariaat Petrus F. Van Heymbeeck, Haaltert, minuten nrs. 860 en uit (10) SOUFFREAU, W2, gemeentebestuur, p. 1. (11) RAG, Notariaat Karel A. de Ruyter, Herzele, microfilm nr (12) HUYLEBROUCK D., 2013: België + wiskunde, Academia Press, Gent, p (13) LINDEMANS, p (14) SOUFFREAU, W2, kasteel, p. 3. (15) RAG, Notariaat Joseph F. M. Verbrugghen, Herzele, minuut nr. 80 van (16) Gemeentelijk Archief Herzele, bevolkingsregisters Woubrechtegem. (17) VALCKE T.,VAN DAELE J. & WOUTERS N., 2000: De Fonteinen van de Oranjeberg, Politiek-institutionele geschiedenis van de provincie Oost-Vlaanderen van 1830 tot nu, Met gezag bekleed, Biografieën van de 19de-eeuwse gezagdragers, Deel III, Academia Press, Gent, pp (18) SOUFFREAU, W2, kasteel, p. 3. (19) Idem, p. 4. (20) REDANT G., 2007: Uit welke periode dateert het kasteel van Woubrechtegem? De Hellebaard, V, 1, Herzele, p Zie ook: Stedelijk Archief Aalst, Land van Aalst, Actum Meyereye in de kamer van Liberteijt, 19 april 1784, nr (21) Archief van het kadaster, Gent, mutatieschetsen Woubrechtegem, sectie A, 290: 1839, 1863, 1967 en 1977). (22) N.N., 1856: Openbare verkooping van het schoon kasteel van Woubrechtegem, Den Denderbode, 10 augustus, Aalst, p. 4. (23) VAN AERSCHOT S. (ed.), 1978: Bouwen door de eeuwen heen, Inventaris van het cultuurbezit in België, 5n 2, Gent, pp (24) Op kerstavond 1853 verpachtte Pagani de hoeve aan Pieter Van den Berghe, met besprek van pachtbraek voor het geval dat het kasteel zou verkocht worden of verhuerd worden. Deze lokale landbouwer pachtte eveneens een stuk land van ca. 3 ha, gelegen ten zuidwesten van het kasteel en de bijhorende boomgaard met park of lusthof van 76 a 36 ca. Zie: N.N., 1856: Openbare verkooping van het schoon kasteel van Woubrechtegem, Den Denderbode, 10 augustus, Aalst, p. 4. (25) Idem, p. 4. (26) VAN AERSCHOT, pp (27) N.N., 1856: Openbare verkooping van het schoon kasteel van Woubrechtegem, Den Denderbode, 10 augustus, Aalst, p. 4. (28) In grote tuinen werd vaak een "berceau" of loofgang aangelegd. Het is een bouwwerk dat werd bekleed met planten. Ze groeiden niet alleen aan de zijkanten, maar vormden ook een groen dak. Hiervoor werden niet alleen klim- en leiplanten gebruikt maar ook haagplanten zoals beuk. (29) MORREN E. (red.), , La Belgique horticole, journal des jardins et des vergers, Luik, 35 delen, deel 32, p. 58. (30) Recente opzoekingen in de bibliotheek van de UGent heeft hierover geen informatie opgeleverd. (31) SOUFFREAU, W2, kasteel, p. 4. (32) Bepaalde orale bronnen spreken over een verdwenen ijskelder. Hierover vonden we noch op het terrein, noch in de verkoopsakten, noch bij het kadaster enig concreet spoor terug. 19

20 20