Filosofie van de Informatica
|
|
- Godelieve de Boer
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Filosofie van de Informatica College 4, 5 en 6 Filosofie van de empirische wetenschappen dr. R.J.C.M. Starmans Programma college 5 Inleiding en terugkoppeling college 4 Voortzetting historische deel: Het logisch positivisme van de Wiener Kreis Popper s falsificationisme Kuhn s paradigma theorie Lakatos research programma s Feyerabends vermeende anarchisme Systematische deel: methodologie van empirisch onderzoek Onderzoeksfuncties Verschillende vormen van verklaren Status van theorieën De emprische cyclus en het onderzoeksproces (Artikel K. Hout) Programma college 5 De slides van dit college zijn complementair aan de eerder aangegeven literatuur/leerstof: Brakel, J. van en J.T. van den Brink, Filosofie van de Wetenschappen, 1988, Coutinho, Muiderberg. Hieruit: hoofdstuk 2, Kennis van de werkelijkheid - historisch overzicht, blz. 31 t/m 46. (De appendix blz. 47 t/m 58 is leesstof, geen leerstof) hoofdstuk 4, Rationaliteit van de empirische wetenschappen, blz. 77 t/m 94. (blz. 95 t/m 98 is leesstof, geen leerstof) Hout, W. en H. Pellikaan, Leren van onderzoek, 1995, Boom, Amsterdam. Hieruit: hoofdstuk 2, Het onderzoeksproces en methodologische problemen in de sociale wetenschappen, blz 16 t/m 35. Logisch positivisme: voornaamste kenmerken Manifest Wissenschaftliche Weltauffassung, der Wiener Kreis (1929). De voornaamste kenmerken: 1 Voortzetting empirisme van Hume, Mach (kenleer!). Kennis dient in principe verifieerbaar te zijn, gebaseerd op zekere empirische basis. Dit leidde tot formeel demarcatie-criterium: verificatieprincipe. Is feitelijk betekeniscriterium: de betekenis van een zin wordt gegeven door de methode van verificatie. Is een empirische uitspraak niet in principe verifieerbaar, dan is zij dus feitelijk betekenisloos! 2 Voortzetting positivisme van Auguste Comte. Wetenschappelijk wereldbeeld, sterk anti-metafysisch. De gehele maatschappij moest volgens de logisch positivisten worden bevrijd van metafysische en religieuze grondslagen en op wetenschappelijke feiten worden gebaseerd. Logisch positivisme: voornaamste kenmerken 3 Toepassing van formele logica om taal en taalgebruik te analyseren en filosofische problemen te verhelderen en op te lossen of als schijnproblemen te ontmaskeren. Ook in wetenschap was volgens de logisch positivisten veel metafysische verontreiniging logische kunsttaal moest uitkomst bieden; dagelijkse taal ongeschikt voor wetenschap; Rationele reconstructie van wetenschappelijk bedrijf werd mogelijk. 4 Streven naar eenheidswetenschap: eisen van de positivisten golden niet alleen voor de natuurwetenschappen, maar ook voor de geesteswetenschappen/humaniora 5 Anti-Kantiaans: synthetische uitspraken a priori zijn zinledig (Dit kenmerk volgt feitelijk uit kenmerk 1.) Van logische positivisme tot standaardbeeld Logisch positivisten vormden geen zeer homogene groep, de stroming vormde geen onveranderlijk systeem: Er werd verschillend gedacht over onder meer de zekere empirische basis van de wetenschap en de interpretatie van het verificatieprincipe. Bovendien evolueerden de opvattingen van de afzonderlijke leden nogals eens, b.v. bij Carnap en Schlick. Ook verwante logisch positivistische denkers als Hempel en Ayer, die niet tot de Wiener Kreis behoorden, beïnvloedden de discussie. De voortdurende immanente kritiek leidde tot het standaardbeeld dat vandaag de dag door veel wetenschapsfilosofen niet langer als zeer relevant wordt beschouwd, maar in de praktijk van de natuurwetenschappen vaak stilzwijgend wordt aangehangen. de kritiek van de in dit college behandelde filosofen (Popper, Kuhn, Feyerabend en Lakatos) betrof evenzeer dit standaardbeeld, dat daardoor een goed uitgangspunt vormt voor de bespreking van voornoemde filosofen 1
2 Zinvolle en zinloze uitspraken Wetenschapstaal Volgens de logisch positivisten zijn er twee soorten zinvolle uitspraken in de wetenschap: analytische uitspraken: waarheidswaarde blijkt uit analyse van de premissen (en de begrippen die daarin voorkomen) Ze voegen geen empirische kennis toe en hoeven dus ook niet an het verificatieprincipe te voldoen. synthetische uitspraken a posteriori: op directe waarneming gebaseerde uitspraken, die de empirische basis vormen (basisuitspraken) of uitspraken die via logische analyse zijn te reduceren tot deze basisuitspraken (indirecte kennis) De logisch positivisten combineerden het empirisme van Hume en Mach met de logische analyse van Russell en Wittgenstein om zo een rationele reconstructie van de wetenschap mogelijk te maken. De formele logica bood een axiomatische methode (een calculus waarmee gerekend kan worden) en een semantiek (modellen die interpretaties van de expressies gaven) De logisch positivisten zagen een mogelijkheid om op die manier: uiteenlopende wetenschappelijke theorieen (namelijk die welke model zijn van een calculus) in een systeem samen te vatten betekenis analyse te realiseren (logica als hulpmiddel) heuristische functie/suggesties voor vinden hypothesen: een bepaalde formele structuur met een bepaalde interpretatie in wetenschapsgebied A (theorie) kon aanleiding geven tot het vinden van een bepaalde interpretatie in wetenschapsgebied B (een nieuwe theorie) Wetenschapstaal Centrale probleem voor logisch positivisten: hoe kon een wetenschapstaal L te formuleren die gebaseerd is op formele logica (axiomatiek en model) basiskennis en afgeleide kennis kan uitdrukken. Het zoeken naar een zekere empirische basis leidde tot verschillende voorstellen, waarvan Carnap er in ieder geval twee heeft geprobeerd te formaliseren: fenomenalistische basis (Carnap 1928) fysicalistische basis (Carnap 1936) 2 Carnap in 1928 Basiskennis: Fenomenalistische basis: directe ervaringen, subjectieve bewustzijnsinhouden, sense data. Basis van alle kennis theorie-vrij (onbevooroordeeld). Deze kennis moet uitgedrukt worden m.b.v. fenomenalistische taal Termen van taal directe verklanking van ervaringen, b.v. Rood, glad, rond, zacht, lekker.. wanneer men een tomaat waarneemt. De gewaarwordingen worden m.b.v. Protcolsätze beschreven Deze kennis is volledig zeker. Men kan zich vergissen als men meent een tomaat te zien, maar niet als men de gewaarwording rood, glad, rond, zacht, lekker.. heeft. Indirecte kennis: Fenomenalistische these: alle kennis is via reductie-stappen tot deze sense-data te reduceren b.v. tomaat = rood, glad, zacht, lekker,..) Reductie van Dit is een tomaat : staande en kijkende heb ik gewaarwording rood staande en kijkende heb ik gewaarwording glad. 2 Carnap in 1928 Knelpunten: Waarneming is theorie-geladen moeilijk voorbeelden te geven van elementaire zintuigervaringen, geen intersubjectieve basis. Dus de empirische basis is wel zeker, maar subjectief reducties zijn zeer complex, vaak zelfs oneindig. Dit geldt feitelijk al voor het voorbeeld met de tomaat. Ook een uitspraak als Alle raven zijn zwart reduceert naar een (potentieel) oneindige verzameling gewaarwordingsuitspraken. (Vergelijk Inductie-probleem) Carnap in 1936 Vervang fenomenalistische basis door fysicalistische basis Basiskennis betreft nu: waarneembare eigenschappen van de verschijnselen / dingen! Waarneembare relaties tussen de dingen waarneembare gebeurtenissen Er ontstaat intersubjectieve waarnemingsbasis die niet langer zeker waar is, maar met (grote) waarschijnlijkheid waar is Strenge verificatie-principe werd vervangen door inductieve confirmeerbaarheid Er was ding taal nodig waarnemingsterm P: waarvan een normale waarnemer door directe waarneming kan vaststellen of Dit is P waar is. 2
3 Carnap in 1936 Kort samengevat bestaat L uit: vocabulaire V 0 bestaande uit waarnemingstermen een grammatica die vastlegt hoe samengestelde uitspraken kunnen worden gemaakt singuliere waarnemingsuitspraken P(x,y,z;t) b.v. Op dit moment is de tomaat die op de tafel ligt rond Deze uitspraken beschrijven de waarnemingsbasis. Wel intersubjectief, maar niet langer absoluut zeker universele waarnemingsuitspraken (=empirische wetten); verkregen door inductie b.v. Alle vogels vliegen hoge confirmeerbaarheid Theoretische wetten: uitspraken over theoretische termen met afgeleide betekenis. Via reductie ( operationele definities te herleiden tot waarnemingstermen) indirecte confirmatie een logica die aangeeft hoe binnen L 0 geredeneerd kan worden Carnap in 1936 Probleem: theoretische termen b.v. elektron, intelligentie, DNAmolecuul, meson, veldsterkte, intelligentie (Hempel!) Het blijkt niet mogelijk deze via operationele definities te reduceren tot waarnemingstermen In alle wetenschappen komen zg. theoretische begrippen (=constructen) voor, die hun betekenis ontlenen aan de theorie waarin ze gebruikt worden (zie artikel K. Hout) Ze zijn nodig binnen die theorie om verschijnselen te verklaren en te voorspellen, maar kunnen niet zelf tot waarnemingen worden gereduceerd. Volgens de logisch positivisten zouden uitspraken die van deze begrippen gebruik maken als metafysisch verworpen moeten worden. Deze en andere problemen leidden tot een verdere versoepeling van de oude logisch positivistische opvattingen: het standaardbeeld (The received view) dat we als de erfenis van het logisch postivisme kunnen beschouwen en tegen de achtergrond waarvan we de latere stromingen bespreken. Standaardbeeld: voornaamste kenmerken Onderscheid waarnemingstaal - theoretische taal blijft gehandhaafd Belangrijk verschil met Wiener Kreis/Carnap 1928/Carnap 1936: groepsgewijze reductie van termen wordt mogelijk, geen een-opeen correspondentie meer tussen elementen uit theoretische taal en waarnemingstaal. Hierdoor kan meer recht worden gedaan aan theoretische begrippen Empirische cyclus: observatie- inductie- deductie-toetsingevaluatie Flexibeler en pragmatischer raamwerk Standaardbeeld: Waarnemeningstaal L 0 vocabulaire V 0 bestaande uit waarnemingstermen singuliere waarnemingsuitspraken P(x,y,z;t) Dit zijn WFF s die de waarnemingsbasis beschrijven, universele waarnemingsuitspraken (=empirische wetten) verkregen door inductie b.v. Alle vogels vliegen een grammatica die vastlegt hoe samengestelde uitspraken kunnen worden gemaakt een logica die aangeeft hoe binnen L 0 geredeneerd kan worden Standaardbeeld: Theoretische taal L 1 L1 dient om een theorie te formuleren als een formeel axiomatische systeem (=calculus) en bevat Een theorie vocabulaire V 0 bestaande uit waarnemingstermen correspondentieregels die sommige symbolen uit de calculus verbindt met de waarnemingstermen uit V 0 van L 0 (reductie-uitspraken of operationele definities) een grammatica voor formules uit L 1 Theoretische wetten: uitspraken over theoretische termen met afgeleide betekenis. Via reductie ( operationele definities te herleiden tot waarnemingstermen) indirecte confirmatie een logica die aangeeft hoe binnen L 1 geredeneerd kan worden De calculus moet minstens de empirische wetten impliceren (=verklaren!) Popper s kritisch rationalisme Logik der Forschung reactie op logische positivisme/standaardbeeld Falsificatie-principe (weerlegging) als demarcatie criterium i.p.v. verificatie-principe of inductieve confirmeerbaarheid) Asymmetrie tussen verificatie en falsificatie: grote aantalllen observaties kunnen nooit volledig verifieren, maar één observatie kan een theorie die voorspelling mogelijk maakt weerleggen Stel theorie zodanig op dat deze in principe falsificeerbaar is en tracht deze vervolgens met alle middelen te weerleggen. Lukt dit niet dan heeft theorie een kritische test doorstaan en kan als versterkt ( corroborated ) worden beschouwd. De onderzoeker kan dan voorlopig tevreden zijn Lukt dit wel dan is de theorie gefalsificeerd en moet verworpen worden In dit Trial and error proces schuilt de voortgang en de rationaliteit van de wetenschap, niet in objectieve feiten of inductie. 3
4 Popper s kritisch rationalisme Objectieve feiten vormen niet de basis van de wetenschap; zuivere, pure, onbevangen waarneming bestaat niet; waarneming is theoriegebonden. Evenmin hoeven theorieën via inductie uit feiten te worden afgeleid. Dit alles is geen probleem, mits de theorie maar falsificeerbaar is. geen onderscheid tussen zinvolle en zinloze uitspraken: zg. pseudowetenschappen waren echter niet betekenisloos, evenmin als mythen en metafysische uitspraken. Ze konden volgens Popper uitgroeien tot wetenschappen, mits de verklaringen die zij geven ook tot voorspellingen leiden die getoetst kunnen worden Marxistische filosofie, de psycho-analyse van Freud waren volgens Popper niet wetenschappelijk omdat ze geen concrete voorspellingen deden, derhalve niet gefalsificeerd konden worden, terwijl er door de aanhangers toch voortdurend empirische evidentie werd aangedragen. De paradigma s van Thomas Kuhn ( ) The structure of scientific revolutions ontwikkeling van wetenschap niet evolutionair en rationeel (verificatie, confirmeerbaarheid, falsificatie) maar revolutionair en schoksgewijs. Paradigma s bestaan naast elkaar Normale wetenschap overgang pre-paradigmatische periode naar normale periode Incommensurabiliteit: onvergelijkbaarheid van de paradigma s hun methoden, theorieen, modellen en zelfs de interpretatie van feiten. Iedereen werkt aan zijn eigen puzzels overgang van ene paradigma naar het andere is niet rationeel; er is geen universele methode op basis waarvan men kiest bij een hardnekkig probleem dat niet binnen de normale wetenschap is op te lossen, wellicht nieuwe revolutie Lakatos research programma s Verfijnd falsificationisme; dit in tegenstelling tot de naieve versie van Popper, waarbij een theorie na een kritisch experiment verworpen zou worden. Als heersende theorie geconfronteerd wordt met tegenvoorbeelden/anomalieen dan op zoek naar storende factoren Theorieen bevatten harde kern die binnen een research programma onaantastbaar is Immuniserings-strategie T=K+H waarbij de kern K niet ter discussie staat maar H (hypothesen) wel Meerdere theorieen tegelijkertijd bestuderen T i =K+H i Bij overgang naar nieuw research programma verandert de harde kern wel: T i =K i +H i Feyerabend ( ) anything goes In 1975 verscheen Against method; outline of anarchistic theory of knowledge. Meer nog dan Kuhn kreeg Feyerabend het verwijt de rationaliteit van de wetenschap af te breken. wetenschapsfilosofisch anarchisme : geen regels voor wetenschap en wetenschappelijke vooruitgang. Tegen alle rigide demarcatiecriteria Opgelegde criteria voor rationaliteit beperken creativiteit Dit leidt tot ontoelaatbaar dogmatisme waarbij dominante paradigma s andere hun wil opleggen en de eigen methode als correct en de andere als onwetenschappelijk kenschetsten. Beschouw niet 1 paradigma, maar meerdere tegelijkertijd; een theorie kan pas gekritiseerd en gewaardeerd worden met behulp van een concurrerende theorie. Ontwikkeling van T1 en T2 die onderling strijdig zijn, maar even goed de empirische evidentie hebben, is niet alleen mogelijk, maar zelfs wenselijk. Feyerabend ( ) anything goes Metafysische opvattingen kunnen heel goed de rol van die alternatieve theorieën vervullen Hij kwam met uitvoerige historische argumentatie waarin hij b.v. het Aristotelische wereldbeeld verdedigde tegenover Galilei. Methodenpluralisme Relativisme, broodnodige nuancering van waarheidsclaims van de leidende paradigma s. Ten onrechte gekarakteriseerd als aanhanger van chaos, willekeur. Tegen de aaneengesloten successtories, tegen de gereconstrueerde (achteraf geconstrueerde) rationaliteit van de dominante paradigma s) vanuit de vermeende superioriteit van de methodologie van de gevestigde wetenschap. Een winnende coach heeft altiijd gelijk... Na elke oorlog schrijven de overwinnaars de geschiedenisboekjes Doel empirische wetenschappen Enige vragen: Is verklaren de enige / ultieme onderzoeksfunctie? Waarom zoekt men naar verklaringen? Wat is verklaren? Welke soorten verklaringen zijn er? Wat zijn theorieën? Welke eisen stellen we daaraan? Kunnen we spreken over de empirische werkelijkheid? fysische werkelijkheid biologische werkelijkheid culturele werkelijkheid sociale werkelijkheid psychologische werkelijkheid tekstuele werkelijkheid... 4
5 Doel empirische wetenschappen Is er één methode voor de empirische werkelijkheid? Welke opvattingen over onderzoek, benaderingswijzen en methoden en technieken voor empirisch onderzoek kennen we? Verschillende onderzoeksfuncties beschrijven vergelijken definiëren/classificeren verklaren voorspellen ontwerpen/implementeren evalueren N.B. Vergelijk het artikel van K. Hout! Onderzoeksfuncties kunnen in principe exploratief, dan wel toetsend zijn Voorbeelden van standaardvragen bij onderzoeksfuncties Beschrijven: Welke kenmerken heeft X? Is het waar dat X kenmerken P1..Pn heeft? Vergelijken: Welke kenmerken heeft X wel/niet gemeen met Y? Is het waar dat X kenmerken P1,...,Pn gemeen heeft met Y? Definiëren/classificeren: Behoort X tot klasse K? Is het waar dat X1 tot klasse K1 behoort en X2 tot klasse K2? Voorbeelden van standaardvragen bij onderzoeksfuncties Verklaren Hoe komt het dat X het geval is/optreedt? Is het waar dat X door Y veroorzaakt wordt? Hoe is dit gebeurd? Hoe komt het dat? Waarom is dat het geval? Waarom is dat gedaan? Leidt optreden van X altijd tot optreden van Y? Voorspellen Welke kenmerken zal X hebben? Welk verschijnsel zal optreden? Welk verband tussen X en Y zal optreden? Welk gevolg zal dit verschijnsel hebben? Voorbeelden van standaardvragen bij onderzoeksfuncties Ontwerpen: Wat moet er gebeuren om X te bereiken, te verbeteren? Hoe moet het produkt worden gerealiseerd? Wat zijn geschikte maatregelen? Is het waar dat interventie I leidt tot een verbetering van toestand X. Hoe kan het probleem opgelost worden? Wat moet gedaan worden om aan de informatiebehoefte te voldoen? Evalueren: Voldoet X aan de eisen? Is X meer geschikt dan Y? Is het waar dat X tekortgeschoten is in? Welke tekortkomingen kent het systeem? Is het programma correct? Waarom zoekt men naar verklaringen? Feitelijk gaat het om analyse van Waarom-vragen : Mens denkt in oorzaak-gevolg relaties causaliteit (=oorzakelijkheid) Alleen aangeven van samenhang tussen verschijnselen is niet voldoende Geen begrip mogelijk als gebeurtenissen en veranderingen niet causaal gerelateerd kunnen worden aan andere gebeurtenissen door middel van een theorie. David Hume! Immanuel Kant! Universele (abstracte theorie?) of wetmatigheid, niet alleen empirische generalisaties Men wil het onderliggende mechanisme begrijpen Dus: Hoe? Waarom? Waardoor? 5
6 verklaringsmodellen Verschillende benaderingen van de waarom vraag leiden tot verschillende verklaringsmodellen: nomologisch-deductieve verklaring inductieve / probabilistische verklaring functionele verklaring (werkingsprincipe?) teleologische/intentionele verklaring (doeloorzaak) historisch / genetische verklaring (wordingsgeschiedenis) De eerste vier laten zich eenvoudig herleiden tot algemeen schema dat ontleend is aan de logica Nomologisch-deductieve verklaring 1 Een verklaringsmodel bestaat uit: explanans ( datgene wat verklaart ) explanandum ( datgene wat verklaard moet worden ) Het DN-model is terug te voeren tot syllogismen uit de klassieke logica waarbij een conclusie logisch volgt uit een aantal premissen; premissen = explanans conclusie = explanandum In het DN-model worden de premissen gevormd door een of meer algemene uitspraken die betrekking hebben op wetmatigheden (natuurwetten) bijzondere uitspraken die de beginvoorwaarden worden genoemd (feiten, de empirische inhoud) het explanandum dient logisch (=deductief) te volgen uit het explanans nomologisch-deductieve verklaring 2 Inductief / Probabilistische verklaringen C1,., Cn begincondities W1, Wn universeel gekwantificeerde uitspraken (impliceert) Explanandum: het te verklaren verschijnsel P*V = constant (wet van Boyle) het volume van dit gas is met de helft verminderd bij een constante temperatuur (impliceert) Explanandum: de druk van dit gas is verdubbeld Feitelijk soort DN-model, maar deductie vervangen door waarschijnlijkheidsnotie C1,., Cn beginscondities W1, Wn statistische wetten (maken aannemelijk) Explanandum: het te verklaren verschijnsel Klant A heeft eigenschappen c1, cn de kans dat iemand met de eigenschappen c1, cn, produkt P koopt is zeer groot (maken aannemelijk) Explanandum: klant A heeft produkt P gekocht Functionele verklaring Verklaring van situaties, verschijnselen of gedrag vanuit de functies van die verschijnselen. Aangeven dat het gunstige gevolgen heeft voor de contekst waarin het voorkomt Feitelijk slechts aanzet tot een verklaring: het verklaart enkel waarom een verschijnsel blijft voorbestaan Je moet ook aangeven hoe het tot stand kwam (werkingsmechanisme) en wat precies het verband is tussen het verschijnsel en zijn context. Voorbeelden: supportersgeweld dient als uitlaatklep voor onvrede als gevolg van sociale positie de schutskleur van een zoogdier dient om het te beschermen tegen roofdieren teleologische/intentionele verklaring Vergelijk doeloorzaken bij Aristoteles Verklaring in termen van intenties, motieven en beweegredenen Vraag: Waarom studeert Jan informatica? Antwoord: hij wil hogerop komen. Ook dit verklaringsmodel is te reconstrueren tot basisschema Jan wil hogerop komen Hij meent dat informatica studeren daartoe een middel kan zijn Mensen die hogerop willen komen en die menen dat informatica studeren daartoe een midddel kan zijn zullen informatica gaan studeren (zijn voldoende redenen voor) Explanandum: Jan studeert informatica 6
7 historisch / genetische verklaring Wordingsgeschiedenis Vaak eenmalige gebeurtenissen Toestand van systeem verklaren aan de hand van toestand van systeem op vroeger moment Narratologisch (verhalend) In natuurwetenschappen:evolutietheorie, ontstaan continenten, ontstaan van de kosmos Humaniora/sociale wetenschappen: beschrijving sociale processen, gebeurtenissen uit levensloop, etc. Probleem: hoe causaliteit vast te stellen herhaalbaar gecontroleerd experiment dikwijls niet mogelijk Voorbeelden Waardoor ontstond de 80-jarige oorlog? Waarom stierven de dinosaurussen uit? Theorieën (zie artikel K. Hout) Ten minste drie betekenissen (Sayer, 1992) een theorie is een samenhangend stelsel van uitspraken waarmee empirische regelmatigheden verklaard en voorspeld kunnen worden; een theorie is een conceptualisering; een bepaalde samenhang van begrippen, categorieen en uitspraken van verschillende soort; een theorie is hetzelfde als een enkele hypothese of verklaring; dit is een beperkte betekenis die veel in het alledaagse taalgebruik voorkomt. Vraag: op welke wijze spelen theorieën een rol binnen de infomatica? De empirische cyclus en het onderzoeksproces De empirische cyclus en het onderzoeksproces Veel gebruikt schema: (Zie artikel K. Hout) Probleemstelling: doelstelling en vraagstelling Conceptueel model / voorlopige theorie Hieruit leidt je een hypothese af (hypothese = voorlopig antwoord op onderzoeksvraag) Onderzoeksdesign en operationalisering (meetprocedures, schaalconstructie) Data verzameling (experiment, veldonderzoek, vragenlijst, bestaande data-files, etc ) Data-analyse Conclusies: verwerpen of bevestigen van hypothese, bijstellen,verwerpen of accepteren van theorie Laat zien of en in welke mate algemene wetenschapsfilosofische opvattingen herkenbaar zijn in de methodologische praktijk: strikte empirisme van Hume en Mach en sommige positivisten rationalistische invloeden (Descartes) de status van begrippen (theoretische termen) de waarheid van uitspraken (betrouwbaarheid en validiteit) de wijzen waarop kennis verkregen kan worden (experiment, survey, veldonderzoek, onderzoek bestaand materiaal) 7
Overzicht van benaderingen FILOSOFIE VAN DE EMPIRISCHE WETENSCHAPPEN. Logisch positivisme. Het logisch positivisme. Zinvolle uitspraken
Overzicht van benaderingen FILOSOFIE VAN DE EMPIRISCHE WETENSCHAPPEN n het logisch positivisme (Weiner Kreis) n het standaardbeeld: de empirisch-analytische methode n de kritisch-rationalistische methode
Nadere informatieProeftentamen 2010-2011 deel Wetenschapsfilosofie. 20102011proef_deel_Wetenschapsfilosofie.pdf
Proeftentamen 2010-2011 deel Wetenschapsfilosofie 20102011proef_deel_Wetenschapsfilosofie.pdf Tilburg University Sociale Filosofie en Wetenschapsfilosofie Proeftentamen Sociale Filosofie en wetenschapsfilosofie
Nadere informatieEindexamen Filosofie vwo II
3 Antwoordmodel Opgave 1 De empirische werkelijkheid 1 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een goede uitleg van wat het verificatie- en het confirmatieprincipe inhouden 2 een goede uitleg dat
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2002-I
Opgave 1 Wetenschappelijke verklaringswijzen Maximumscore 3 1 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een antwoord op de vraag of de Weense Kring de uitspraak zinvol zou vinden: ja 1 een omschrijving
Nadere informatieHoorcollege 1: Onderzoeksmethoden 06-01-13!!
Hoorcollege 1: Onderzoeksmethoden 06-01-13 Stof hoorcollege Hennie Boeije, Harm t Hart, Joop Hox (2009). Onderzoeksmethoden, Boom onderwijs, achtste geheel herziene druk, ISBN 978-90-473-0111-0. Hoofdstuk
Nadere informatieGeologica. Logisch Empirisme, Popper en Kuhn. Opzet van dit college. Rationalisme. Wat is kennis? Wetenschappelijke Revolutie.
Geologica Logisch Empirisme, Popper en Kuhn Gastcollege Kai Eigner Vrije Universiteit Amsterdam Opzet van dit college Wat is kennis Deductie en inductie Logisch empirisme Popper Kuhn Wat is kennis? Hoe
Nadere informatieWetenschaps- filosofie. Wolter Kaper AMSTEL-instituut
Wetenschaps- filosofie Wolter Kaper AMSTEL-instituut Wetenschap en methode Vandaag: Wetenschapsfilosofie Wat is wetenschap? Hoe wordt vooruitgang geboekt? Zoeken naar waarheid? Bestaat er een tijdloze
Nadere informatien filosofie n wetenschapsfilosofie n soorten wetenschap n filosofie van de informatica n inhoud college n werkwijze college
Filosofie van de Informatica FILOSOFIE VAN DE INFORMATICA Prof. Dr. John-Jules Meyer Dr. R. Starmans Dr. J. Broersen n n wetenschaps n soorten wetenschap n van de informatica n inhoud college n werkwijze
Nadere informatieNaam student. Examennummer. Handtekening
Business Administration / Bedrijfskunde Naam student Examennummer : : Handtekening : Schriftelijk Tentamen Algemeen Vak: Wetenschapsleer Groep: 1 Vakcode: BKB0016 Soort tentamen Gesloten boek (open of
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo II
Opgave 2 Over wetenschap en religie: zij die uit de hemel kwamen 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom wetenschappelijke kennis niet als probleemloze bron van vooruitgang kan worden beschouwd: wetenschap
Nadere informatieOpgave 3 De gewapende overval
Opgave 3 De gewapende overval 12 maximumscore 2 een argumentatie dat het idee van vrije wil als bovennatuurlijke kracht in het kader van vrije wil als bewuste aansturing voor veel mensen aantrekkelijk
Nadere informatieMethodologie voor de sociale wetenschappen. Voorwoord. Deel 1 Algemeen: basisbegrippen 1. H1 Waarom sociaalwetenschappelijk onderzoek?
Methodologie voor de sociale wetenschappen Voorwoord XI Deel 1 Algemeen: basisbegrippen 1 H1 Waarom sociaalwetenschappelijk onderzoek? 3 1.1. Inleiding 4 1.2. Enkele voorbeelden 6 1.2.1. De opwarming van
Nadere informatie11-10- 12. Don t be fooled by your own wisdom. (Witold Gombrowicz) Inhoud van deze presentatie
Inhoud van deze presentatie Don t be fooled by your own wisdom (Witold Gombrowicz) Aan wat voor soort onderzoek zijn we gewend geraakt? Wat voor soort onderzoek wordt van ons gevraagd? Wat is praktijkgericht
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieHandleiding bij Wondere wetenschap
18 Handleiding bij Wondere wetenschap Handleiding bij Wondere wetenschap les 1 De kracht en de grenzen van het wetenschappelijk denken 1 De leerlingen kunnen in hun eigen woorden de betekenis uitleggen
Nadere informatieEindexamen Filosofie vwo 2001 - I
Eindexamen Filosofie vwo 00 - I 3 Antwoordmodel Opgave Het ontstaan van leven Een juist antwoord bevat de volgende elementen: een goede uitleg van wat inductie is; een goede uitleg van het inductieprobleem
Nadere informatieMethodologie. NWO promotiebeurs leraren. dr Frits van Engeldorp Gastelaars docent Hora est! Promoveren kun je leren (Erasmus Academie)
Methodologie NWO promotiebeurs leraren dr Frits van Engeldorp Gastelaars docent Hora est! Promoveren kun je leren (Erasmus Academie) Introductie Wetenschap: Een systematisch geheel van kennis verworven
Nadere informatieCorrectievoorschrift VWO. Filosofie (nieuwe stijl) Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs. Tijdvak CV39 Begin
Filosofie (nieuwe stijl) Correctievoorschrift VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs 0 0 Tijdvak 0009 CV39 Begin 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen
Nadere informatieInhoud. Wanneer is wetenschap ontstaan?
De wetenschappelijke wereld College Onderzoeksmethoden 21 september 2006 Wolter Pieters waar m oet je zelf op letten? waar moet je zelf op letten? Wat is wetenschap? Wanneer is wetenschap ontstaan? De
Nadere informatieHoofdstuk 2. Kennis en geloof
Hoofdstuk 2 Kennis en geloof Kennis of dogma Is religieus geloof een vorm van kennis? Is het mogelijk een rationeel bewijs van het bestaan van God te geven? Is religieus taalgebruik betekenisvol? Vormen
Nadere informatie1. Waarom wetenschapsleer... 2
INHOUDSOPGAVE 1. Waarom wetenschapsleer... 2 1.1. Introductie... 2 1.2. De vijf eigenschappen van wetenschappelijk kennis... 2 1.3. Misopvattingen met betrekking tot managementwetenschappen... 2 1.4. Het
Nadere informatieMethoden Week 1, 2, 4. College 2. Eerst: stukje wetenschapsfilosofie. Empirisch-analytisch onderzoek. Onderzoeksbenaderingen (wetenschapsparadigma s)
College 2 Wetenschappelijke Onderzoeksmethoden 2009-2010 Methoden Week 1, 2, 4 Methoden Onderzoek en onderzoeksplan Onderzoeksbenaderingen Theorieën en Operationaliseren Rapporteren/communiceren 1 2 Eerst:
Nadere informatieVoorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Vrijdag 21 juni uur
Filosofie (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Vrijdag 21 juni 10.00 13.00 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 45 punten te behalen; het examen bestaat uit 12
Nadere informatieFilosofie voor de Wetenschappen
Date 15-10-2013 1 Filosofie voor de Wetenschappen Presentatie voor de Honours-studenten van de Rijksuniversiteit Gent Jan-Willem Romeijn Faculteit Wijsbegeerte Rijksuniversiteit Groningen Date 15-10-2013
Nadere informatie2) De voornaamste en meest frequente manier waarop vooruitgang gemaakt wordt in de
Proefexamen wetenschappelijke methoden 1) Een intervalschaal is: a) Een absolute schaal van afstanden b) Een absolute schaal van rangordeningen c) Een verhoudingsschaal van afstanden d) Een verhoudingsschaal
Nadere informatieFilosofie van de wiskundige praktijk (naturalisme) Bart Van Kerkhove
Filosofie van de wiskundige praktijk (naturalisme) Bart Van Kerkhove Agenda Wat na de grondslagencrisis? Aandacht voor praktijk Epistemologisch naturalisme (2e h 20e eeuw) - W.V.O. Quine - Thomas Kuhn
Nadere informatieRationaliteit binnen en buiten wetenschap: verantwoording op mensenmaat
1 [1 1 48] Rationaliteit binnen en buiten wetenschap: verantwoording op mensenmaat Dagmar Provijn Dagmar.Provijn@UGent.be Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie, Universiteit Gent Gent 18 maart 2009
Nadere informatieCorrectievoorschrift VWO. Filosofie (oude stijl) Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs. Tijdvak 2. 200029 CV38 Begin
Filosofie (oude stijl) Correctievoorschrift VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs 0 0 Tijdvak 0009 CV38 Begin 1 Regels voor de beoordeling Het werk van de kandidaten wordt beoordeeld met inachtneming
Nadere informatie7.1. Samenvatting door een scholier 2567 woorden 27 januari keer beoordeeld. Filosofie
Samenvatting door een scholier 2567 woorden 27 januari 2009 7.1 8 keer beoordeeld Vak Methode Filosofie ViaDELTA H4 Wat is wetenschappelijke kennis? Paragraaf 1: Soorten wetenschap 1.1 Wetenschap en gezond
Nadere informatieImmanuel Kant. Rationalisten meenden dat de rede de bron van kennis is; college 2 Wetenschapsfilosofie
Grondslagen van de Psychologie college 2 Wetenschapsfilosofie 06-02-2009 recapitulatie Rationalisten meenden dat de rede de bron van kennis is; Empiristen meenden dat de ervaring door de waarneming de
Nadere informatieVoor wat betreft het multiple choice gedeelte heeft elke vraag altijd 3 mogelijke antwoorden, waarvan er slechts één het juiste is!
KLEIN PROEFTENTAMEN WETENSCHAPSLEER Let op: Het tentamen bestaat straks uit 20 multiple choice vragen en 2 open vragen. In totaal zijn dus 100 punten te verdienen (= cijfer: 10). In het multiple choice
Nadere informatieWetenschapsfilosofie, groei of breuken in kennis
Wetenschapsfilosofie, groei of breuken in kennis Inleiding In dit stuk zal een antwoord worden gezocht op de vraag of we kunnen spreken over wetenschappelijke groei of dat we veeleer moeten spreken over
Nadere informatieLeren Filosoferen. Tweede avond
Leren Filosoferen Tweede avond Website Alle presentaties zijn te vinden op mijn website: www.wijsgeer.nl Daar vind je ook mededelingen over de cursussen. Hou het in de gaten! Vragen n.a.v. vorige keer
Nadere informatieExamen VWO. Filosofie (nieuwe stijl)
Filosofie (nieuwe stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 28 mei 9.00 12.00 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 44 punten te behalen; het examen bestaat uit 13
Nadere informatieVoorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Vrijdag 21 juni uur
Filosofie (oude stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Vrijdag 21 juni 10.00 13.00 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 42 punten te behalen; het examen bestaat uit 11
Nadere informatieZelfstudiefiches M&T: Deel 1 (H1-3)
Zelfstudiefiches M&T: Deel 1 (H1-3) Lees eerst het document Toelichting fiches Hoofdstuk 1 1. Noteer/markeer de vier doelstellingen van dit boek De verschillende doelstellingen zeggen niet alleen iets
Nadere informatieSamenvatting. Bijlage B
Bijlage B In dit proefschrift stellen we ons het doel de besluitvorming van agenten en de communicatie tussen deze agenten te beschrijven en te formaliseren opdat de agenten rechtvaardigbare opvattingen
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 3 Hoe is het om een vleermuis te zijn?
Opgave 3 Hoe is het om een vleermuis te zijn? 11 maximumscore 2 een uitleg met een citaat uit tekst 7 dat Nagels probleem van de vleermuizen een epistemologisch probleem van andere geesten is: we weten
Nadere informatieCorrectievoorschrift VWO. Filosofie (nieuwe stijl)
Filosofie (nieuwe stijl) Correctievoorschrift VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs 20 02 Tijdvak 1 Inzenden scores Uiterlijk op 5 juni de scores van de alfabetisch eerste twintig kandidaten per
Nadere informatieFILOSOFIE VWO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V
FILOSOFIE VWO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2018 V17.03.3 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de
Nadere informatieKennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Violette van Zandbeek Social research Datum: 15 april 2011
Kennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Naam: Violette van Zandbeek Vak: Social research Datum: 15 april 2011 1 Kennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Als onderdeel van het vak social research
Nadere informatieCollege Week 1 Grondprincipes van de Wetenschap
College Week 1 Grondprincipes van de Wetenschap Inleiding in de Methoden & Technieken 013 014 Hemmo Smit Overzicht van dit college Korte inleiding in het vakgebied Praktische informatie over het vak Wat
Nadere informatieThuiswerktoets Filosofie, Wetenschap en Ethiek Opdracht 1: DenkTank De betekenis van Evidence Based Practice voor de verpleegkunde
Thuiswerktoets Filosofie, Wetenschap en Ethiek Opdracht 1: DenkTank De betekenis van Evidence Based Practice voor de verpleegkunde Universitair Medisch Centrum Utrecht Verplegingswetenschappen cursusjaar
Nadere informatieOnderzoek Module 10.3 Het empirisch onderzoek ontwerpen. Master Innovation & Leadership in Education
Onderzoek Module 10.3 Het empirisch onderzoek ontwerpen Master Innovation & Leadership in Education Leerdoelen Aan het eind van deze lesdag heb je: Kennis van de dataverzamelingsmethodes vragenlijstonderzoek,
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatieOpgave 2 Doen wat je denkt
Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen
Nadere informatie20/04/2013: Kwalitatief vs. Kwantitatief
20/04/2013: Kwalitatief vs. Kwantitatief Wat is exact het verschil tussen kwalitatief en kwantitatief marktonderzoek in termen van onderzoek (wat doe je) in termen van resultaat (wat kan je er mee) in
Nadere informatieAristoteles. empirist
Aristoteles empirist Aristoteles Bioloog, met beide poten in de klei Eindeloos verzamelen van gegevens Observeren, noteren en classificeren Op basis van ervaringsfeiten komen we tot kennis Wij kunnen uit
Nadere informatie11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets
11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen
Nadere informatieWim Lintsen. Cursus De grote vragen van de Kosmos. Deel 2 De methode van de wetenschap
Wim Lintsen Cursus De grote vragen van de Kosmos Deel 2 De methode van de wetenschap INDELING CURSUS 1.De inventaris van het heelal 2.De methode van de wetenschap 3.Het nieuwe paradigma van de kosmologie
Nadere informatieOnderzoeksmethodologie van praktijkgericht en toegepast onderzoek. Jac Christis, 14 februari 2013
Onderzoeksmethodologie van praktijkgericht en toegepast onderzoek Jac Christis, 14 februari 2013 Onderzoeksopzet 1. Formuleer je onderzoeksvraag 2. Bepaal welke gegevens je nodig hebt 3. Bepaal hoe je
Nadere informatieGeloven en redeneren. Samenvatting
Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen
Nadere informatieBEGRIP ALS MIDDEL EN DOEL VAN WETENSCHAP
BEGRIP ALS MIDDEL EN DOEL VAN WETENSCHAP Henk W. de Regt Faculteit Wijsbegeerte, Vrije Universiteit Amsterdam NVWF Najaarssymposium SPUI25, Amsterdam, 17 december 2012 Opzet Hoofdvraag: Hoe geeft de wetenschap
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2003-I
3 Antwoordmodel Opgave 1 Fantasie en wetenschap 1 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: één argument van de vier in de tekst van Hempel genoemde, met name het derde eventueel het vierde 2 een
Nadere informatiefilosofie vwo 2016-II
Opgave 2 Theoriegeladenheid van de waarneming 5 maximumscore 3 Een goed antwoord bevat een uitleg met de afbeelding van het eend-konijn van: Kuhns Aristoteles-ervaring: plotselinge perspectiefverandering
Nadere informatieEindexamen Filosofie havo I
Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieOverzicht. ! Wetenschapsfilosofie = kritische reflectie over wetenschap. ! Inzicht in welke soorten onderwerpen wetenschapsfilosofen behandelen.
1 Overzicht! Wetenschapsfilosofie = kritische reflectie over wetenschap.! Inzicht in welke soorten onderwerpen wetenschapsfilosofen behandelen.! Tegelijkertijd: andere voordrachten in de reeks situeren
Nadere informatie( T H I J S P O L L M A N N : L E T T E R E N A L S W E T E N S C H A P P E N, 1 9 9 9 )
Letteren als wetenschappen I. G E S C H I E D E N I S V A N D E W E T E N S C H A P P E N, G R O E I E N W A A R D E V A N K E N N I S. ( T H I J S P O L L M A N N : L E T T E R E N A L S W E T E N S C
Nadere informatieDoelstelling: Bijsturing van de opvattingen van de leerlingen met betrekking tot magnetische eigenschappen
6-8 jaar Wetenschappelijk inhoud: Natuurkunde Beoogde concepten: Magnetische eigenschappen van verschillende voorwerpen, intensiteit van een magnetisch vel. Beoogde leeftijdsgroep: Leerlingen van 8 jaar
Nadere informatieExamen VWO. Filosofie (oude stijl)
Filosofie (oude stijl) Examen VWO Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Dinsdag 28 mei 9.00 12.00 uur 20 02 Voor dit examen zijn maximaal 45 punten te behalen; het examen bestaat uit 13 vragen.
Nadere informatieOnderzoek uitvoeren. van vraag naar antwoord logica en observaties
Onderzoek uitvoeren van vraag naar antwoord logica en observaties controleerbaarheid (gedragsfouten) vakkundigheid (strategiefouten) logica (redeneerfouten) validiteit (systematische fouten) betrouwbaarheid
Nadere informatieTheorieën en hoofdfiguren uit de sociologie?
Theorieën en hoofdfiguren uit de sociologie? Deel 1 Theorie... Eenvoudig netwerk van met elkaar verbonden hypothesen (beweringen over waarschijnlijke relaties tussen twee of meer variabelen acties of kenmerken
Nadere informatieOpgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid
Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid 6 maximumscore 3 een argumentatie dat de opvatting van Kahn niet tot het dualistisch epifenomenalisme kan behoren, omdat daarin bewuste gedachten geen invloed
Nadere informatieOnderzoeksmethodologie van praktijkgericht en toegepast onderzoek. Jac Christis, 29 januari 2014
Onderzoeksmethodologie van praktijkgericht en toegepast onderzoek Jac Christis, 29 januari 2014 Onderzoeksopzet 1. Formuleer je onderzoeksvraag 2. Bepaal welke gegevens je nodig hebt 3. Bepaal hoe je die
Nadere informatieBEGRIJPEN EPISTEMISCH SIGNIFICANT?
BEGRIJPEN EPISTEMISCH SIGNIFICANT? CASUS BEHAVIORISME Kai Eigner Faculteit Wijsbegeerte, Vrije Universiteit Amsterdam NVWF Najaarssymposium SPUI25, Amsterdam, 17 december 2012 Opzet Understanding Scientific
Nadere informatieHet nutteloze syllogisme
Het nutteloze syllogisme Victor Gijsbers 21 februari 2006 De volgende tekst is een sectie uit een langer document over het nut van rationele argumentatie dat al een jaar onaangeraakt op mijn harde schijf
Nadere informatieEssay. Norbert Vogel* Morele feiten bestaan niet
Essay Norbert Vogel* Morele feiten bestaan niet Ethici onderscheiden zich van gewone mensen doordat zij niet schijnen te weten wat morele oordelen zijn. Met behulp van elkaar vaak uitsluitende ismen trachten
Nadere informatie6,1. Samenvatting door J woorden 7 juni keer beoordeeld. Filosofie. Filosofie hoofdstuk 4 wetenschapsfilosofie:
Samenvatting door J. 2128 woorden 7 juni 2016 6,1 6 keer beoordeeld Vak Filosofie Filosofie hoofdstuk 4 wetenschapsfilosofie: Wetenschap is descriptief en normatief. Descriptief: beschrijvend zonder waarde.
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76
INHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76 Vergeten... 7 Filosofie... 9 Een goed begin... 11 Hoofdbreker... 13 Zintuigen... 15 De hersenen... 17 Zien... 19 Geloof... 21 Empirie... 23 Ervaring...
Nadere informatieInleiding tot het wetenschappelijk werk
3de bach FBE Inleiding tot het wetenschappelijk werk WEW / notities Q www.quickprinter.be uickprinter Koningstraat 13 2000 Antwerpen 178 3,20 1 2 Samenvatting Wetenschappelijk economisch werk (WEW) Research
Nadere informatieInleiding Filosofie en Ethiek Derde Bijeenkomst: De 2e wetenschappelijke revolutie Dinsdag 19 september 2006
Inleiding Filosofie en Ethiek Derde Bijeenkomst: De 2e wetenschappelijke revolutie Dinsdag 19 september 2006 Freud (1917) Narcistische krenking Copernicus (1543) Darwin (1859/1871) Galileo Galileï (1564-1642)
Nadere informatieOnderzoeksontwerp. Module 1 (29 sept 2015) Jac Christis en Annet Jantien Smit
Onderzoeksontwerp Module 1 (29 sept 2015) Jac Christis en Annet Jantien Smit De cursus Module 1: Overzicht plus empirische cyclus Module 2: Interventiecyclus (beroepsproducten) Diagnostisch onderzoek Ontwerpgericht
Nadere informatietudievragen voor het vak TCO-2B
S tudievragen voor het vak TCO-2B 1 Wat is fundamenteel/theoretisch onderzoek? 2 Geef een voorbeeld uit de krant van fundamenteel/theoretisch onderzoek. 3 Wat is het doel van fundamenteel/theoretisch onderzoek?
Nadere informatieslides2.pdf 2 nov 2001 1
Opbouw Inleiding Algemeen 2 Wetenschap Informatica Studeren Wetenschap en Techniek Informatica als wetenschap Informatica studie Wetenschappelijke aanpak Organisatie Universiteit Instituut Piet van Oostrum
Nadere informatieStudium Generale: Bewijs het maar! (4 februari 2015) Broos bewijs (R. Maier)
Studium Generale: Bewijs het maar! (4 februari 2015) Broos bewijs (R. Maier) Inleiding Wetenschappelijk bewijs bestaat niet. Bewijs in de zin van een uitkomst van een procedure die aantoont dat een aanname
Nadere informatieWoord vooraf Opbouw van deze studie
Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieImmanuel Kant Kritiek van de zuivere rede 53
Ten geleide Kant en de grenzen van de rede 15 Geraadpleegde literatuur 39 Verantwoording bij de vertaling 41 Immanuel Kant aan Marcus Herz (21 februari 1772) Het 'geboorteuur' van de Kritiek van de zuivere
Nadere informatieHoorcollege 2: Onderzoeksmethoden 08-01-13!!
Hoorcollege 2: Onderzoeksmethoden 08-01-13 Stof hoorcollege Hennie Boeije, Harm t Hart, Joop Hox (2009). Onderzoeksmethoden, Boom onderwijs, achtste geheel herziene druk, ISBN 978-90-473-0111-0. Hoofdstuk
Nadere informatieIn de voetsporen van Popper en Kuhn
n de voetsporen van Popper en Kuhn Bart Van Kerkhove Centrum voor Logica en Wetenschapsfilosofie gastles bij ngenieur en maatschappij 9maart2016 nhoud 1Theorieenwerkelijkheid 2Verificatieleer 3Confirmatieleer
Nadere informatieSemantiek 1 college 4. Jan Koster
Semantiek 1 college 4 Jan Koster 1 Uitgangspunt sinds vorige week Semantiek is representationeel (en niet referentieel), gebaseerd op interpretaties van sprekers en hoorders Geen scherpe scheiding tussen
Nadere informatieWoord en wereld Een inleiding tot de taalfilosofie
Woord en wereld Een inleiding tot de taalfilosofie Filip Buekens Acco Leuven / Den Haag Hoofdstuk I. Freges uitgangspunten 11 I.1 De semantische dimensie van taal 11 I.2 Proposities: Freges kernstellingen
Nadere informatie1. Woorden-Boek.nl, geraadpleegd op 3 juni 2015.
In deze presentatie wordt het basisprincipe van het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek getoond: De empirische cyclus. De empirische cyclus beschrijft de stappen die genomen moeten worden om kennis
Nadere informatieWetenschappelijk Betoog: Coherente opvatting van de wetenschap. Door Bastiaan Grutterink
Wetenschappelijk Betoog: Coherente opvatting van de wetenschap Door Bastiaan Grutterink Het filosofische idee of theorie die de coherentie theorie over waarheid heet zal het onderwerp van dit betoog zijn.
Nadere informatieVerrassing! De waarde van riskante voorspellingen. Presentatie voor de Nederlandse Vereniging voor Wetenschapsfilosofie
Datum 15.06.2012 Verrassing! De waarde van riskante voorspellingen Presentatie voor de Nederlandse Vereniging voor Wetenschapsfilosofie Jan-Willem Romeijn Faculteit Wijsbegeerte Rijksuniversiteit Groningen
Nadere informatieDe Syntax-Semantiekredenering van Searle
De Syntax-Semantiekredenering van Searle Seminar AI Eline Spauwen 22 mei 2007 Searles kritiek op Harde KI Inleiding Ik Mijn afstudeeronderzoek: Student-assistentschappen Searles kritiek op KI Filosofie
Nadere informatieGeluk & wijsheid. Zesde avond
Geluk & wijsheid Zesde avond Het man-vrouw probleem Geen twee mensen zijn gelijk Toch hebben we veel gemeenschappelijk Biologische overeenkomsten wijzen niet op psychologische overeenkomsten In hoeverre
Nadere informatieONDERZOEK DOEN. HENK LINDEMAN h.lindeman@aps.nl. Naam Datum
ONDERZOEK DOEN HENK LINDEMAN h.lindeman@aps.nl Naam Datum Onderzoeksvragen; uw keuze voor deze workshop Wat zijn de verschillen en overeenkomsten tussen onderzoek doen en gedocumenteerd schrijven? Welke
Nadere informatieOpgave 1 Hebben kinderen een vrije wil?
Opgave 1 Hebben kinderen een vrije wil? 1 maximumscore 2 een uitleg waarom Augustinus onder andere naar aanleiding van deze gebeurtenis het begrip wil kan introduceren: inzicht in het goede is niet genoeg
Nadere informatieHoorcollege 3 + hoorcollege 4: Post-positivisme (vervolg) en Lakatos
Hoorcollege 3 + hoorcollege 4: Post-positivisme (vervolg) en Lakatos Wetenschapsfilosofie van Kuhn Niet normatief: niet voorschrijvend. Maar: beschrijvend; kijken naar wat wetenschappers doen. Dus: Context
Nadere informatiePre-Academisch Onderwijs. Ontwikkelingslijnen en leerdoelen
Pre-Academisch Onderwijs Ontwikkelingslijnen en leerdoelen LEERDOELEN PER ONTWIKKELINGSLIJN Ontwikkelingslijn 1: De leerling ontwikkelt een wetenschappelijke houding 1.1 De leerling ontwikkelt een kritische
Nadere informatieOnderzoeksontwerp. Module 3 (wo 30 sept 2015) Jac Christis en Annet Jantien Smit
Onderzoeksontwerp Module 3 (wo 30 sept 2015) Jac Christis en Annet Jantien Smit De cursus Module 1: Overzicht plus empirische cyclus Module 2: Interventiecyclus (beroepsproducten) Diagnostisch onderzoek
Nadere informatieIn deze les. Het experiment. Hoe bereid je het voor? Een beetje wetenschapsfilosofie. Literatuuronderzoek (1) Het onderwerp.
In deze les Het experiment Bart de Boer Hoe doe je een experiment? Hoe bereid je het voor? De probleemstelling Literatuuronderzoek Bedenken/kiezen experimentele opstelling Bedenken/kiezen analysevorm Hoe
Nadere informatieTAALFILOSOFIE. Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS?
TAALFILOSOFIE Overkoepelende vraag: WAT IS BETEKENIS? GOTTLOB FREGE (1848 1925) Uitvinder moderne logica Vader van de taalfilosofie BEGRIFFSCHRIFT (1879) Bevat moderne propositie en predicaten-logica Syllogistiek
Nadere informatieOntwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek wat is dat?
Ontwerpgericht Wetenschappelijk Onderzoek wat is dat? DSRG congres, 3 november 2011 Prof dr ir Joan van Aken TU/e ontwerpgericht wetenschappelijk onderzoek ofwel DSR (Design Science Research): brug tussen
Nadere informatiePsychologische diagnostiek : Proces, Betrouwbaarheid, validiteit (h 5 en 6)
Psychologische diagnostiek 28-9-2005: Proces, Betrouwbaarheid, validiteit (h 5 en 6) Video PO (persoonlijkheidsonderzoek) Theorie/construct? Onder water: model (meten indiv. verschillen; observatie; teamoverleg)?
Nadere informatieMethoden van het Wetenschappelijk Onderzoek: Deel II Vertaling pagina 13 25
De beginselen van de moderne psychologie: de introspectiepsychologie 2 verschillende beginjaren van de psychologie Wundt (1876) Eerste psychologische laboratorium voor onderzoek William James (1879) Eerste
Nadere informatie1. Waarom dit boek? 8
Inleiding 1. Waarom dit boek? 8 2. Overzicht van dit boek 9 2.1 Algemene versus speciale wetenschapsfilosofie 9 2.2 Het doel van wetenschap 10 2.3 Correlaties en causaliteit 10 2.4 Wetten en theorieën
Nadere informatie