Reinhold Niebuhr: de inspirator van Obama

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Reinhold Niebuhr: de inspirator van Obama"

Transcriptie

1 Artikel Simon Polinder Reinhold Niebuhr Reinhold Niebuhr: de inspirator van Obama In 2007 vraagt een journalist van The New York Times onverwachts aan Obama: Heeft u Reinhold Niebuhr wel eens gelezen? Barack Obama s reactie was: I love him. He s one of my favourite philosophers. 1 In de daaropvolgende minuten geeft Obama een korte samenvatting van Niebuhrs denken, wat de interviewer nogal verbluft. Hiermee zijn we meteen bij het onderwerp van dit artikel. Wie is de inspirator van Obama? Op basis van Obama s eigen woorden stellen we vast dat Niebuhr een van zijn favoriete filosofen is. Wat betekent dit voor de politiek van Obama? Voor een antwoord op deze vraag neem ik de volgende stappen. Allereerst beantwoord ik de vraag wat Niebuhr voor Amerika betekend heeft. Daarna ga ik in op de vraag wie Niebuhr was voor de beide presidentskandidaten John McCain en Barack Obama. Vervolgens ga ik kort in op de vraag wat dit dan nu betekent voor Amerika en de wereld. Natuurlijk kan ik niet voorspellen welke keuzes Obama gaat maken. Wel kan ik aangeven wat ik bij Obama van Niebuhr terugzie en welke verwachtingen dat schept voor zijn politieke optreden. Hoe hij uiteindelijk zal optreden, zal voor een groot deel afhangen van de mate waarin hij bestand is tegen de corrumpering die er van macht uitgaat en de vraag of het eigenlijk wel mogelijk is om als president van Amerika zelfkritisch te zijn. TD 42 De betekenis van Niebuhr voor Amerika Reinhold Niebuhr ( ), de jongere broer van theoloog en ethicus Richard Niebuhr, die doceerde aan Yale, is één van Amerika s bekendste theologen. Dat komt vooral door zijn boek Moral Man and Immoral Society. 2 Hij schreef dit naar aanleiding van zijn ervaringen in Detroit, waar hij van 1916 tot 1928 predikant was namens de Duitse Evangelische Synode van Noord Amerika. Tijdens deze periode werd hij indringend geconfronteerd met het leven van de arbeiders in de auto-industrie van Henry Ford. Om die reden bemoeide Reinhold zich actief met

2 het beleid van Henry Ford en streed hij voor sociale maatregelen. 3 Hij verwierp het liberale vooruitgangsgeloof en verbond zich met het socialistische denken, hoewel hij tegelijkertijd kritischer werd over de wijze waarop het marxisme zich manifesteerde in de Sovjetunie. 4 Vanaf 1928 tot 1959 gaf Niebuhr onderwijs aan het Union Theological Seminary in New York, vooral in sociaal-ethische vakken. In de jaren dertig nam de kritiek van Niebuhr op het marxisme en de politieke uitwerking daarvan toe. Hij brak echter pas in 1940 met de socialistische partij. Niebuhr nam ook afstand van het pacifisme. Volgens hem moest er onderscheid worden gemaakt tussen kleiner en groter kwaad. Hij keerde zich tegen het isolationisme van de Verenigde Staten en pleitte voor deelname aan de Tweede Wereldoorlog. In die tijd nam zijn denken vanuit de balance of power steeds meer toe. Na de Tweede Wereldoorlog veranderde Niebuhr in een fervente tegenstander van het communisme. Hoewel Niebuhr zijn bekendheid als denker vooral te danken heeft aan het boek Moral Man and Immoral Society: A Study in Ethics and Politics, is dat feitelijk niet zijn belangrijkste werk. Niebuhrs magnum opus is zijn boek The Nature and Destiny of Man: A Christian Interpretation. Dit boek, dat uit twee delen bestaat, is een weerslag van de Gifford Lectures die hij in 1938 en 1940 gehouden heeft. De inhoud van het boek kan niet los worden gezien van de context waarin het is geschreven. De opkomst van Nazi-Duitsland bracht Niebuhr ertoe te stellen dat Europa niet de intellectuele bronnen had om het nihilisme en het cynisme van het opkomende Nazisme te weerstaan. Niebuhr bood met zijn boek inzicht in de waarde van het christelijke denken over het wezen en de bestemming van de mens. In zekere zin kan het boek worden gezien als een apologie. Tegenover verschillende falende wereldbeschouwingen presenteerde Niebuhr het christelijke denken als superieur alternatief waarin een antwoord op deze problemen werd geboden. 5 Niebuhrs boek werd met waardering ontvangen. Natuurlijk was niet iedereen het er geheel mee eens, maar de grote betekenis ervan werd algemeen ingezien. Volgens Niebuhr-kenner Robin Lovin hebben Niebuhrs ideeën duizenden mensen beïnvloed. 6 Van voormalig president Bill Clinton is bekend dat hij tijdens zijn campagne vaak de serenity prayer citeerde die aan Niebuhr wordt toegeschreven. 7 Van Hillary Clinton is bekend dat zij zijn werken gelezen heeft. Een andere invloedrijke persoon die zich door Niebuhr geïnspireerd wist, was Martin Luther King. Met Niebuhr was King ervan overtuigd dat het onmogelijk is om agapè in de samenleving te realiseren, hoewel er wel naar gestreefd dient te worden. Agapè is de term die gebruikt wordt voor de zelfopofferende liefde zoals Jezus die getoond heeft. King deelde de analyse van Niebuhr dat onrechtvaardigheid inherent is aan de menselijke samenleving. 8 Een ander voorbeeld is president Jimmy Carter ( ). Hij memoreerde Niebuhr toen hij wilde verdedigen dat hij het werk van Habitat for Humanity, een christelijk geïnspireerde organisatie die huizen bouwt zonder winstoogmerk, even belangrijk vond als het besteden van publiek geld aan de huisvesting van gezinnen met weinig inkomen. Hij zei toen letterlijk: Het hoogste doel van een overheid is rechtvaardigheid, de hoogste taak van de mens is agapè: liefde. 9 Carter, en ook de latere president Ronald Reagan, haalden vaak Niebuhrs woorden aan: Het is de droevige taak van de politiek om gerechtigheid te realiseren in een zondige wereld. 10 Tijdens zijn aanvaardingstoespraak citeerde Carter Niebuhr opnieuw: Om effectief te zijn moet liefde worden vertaald in rechtvaardigheid. 11 Artikel King, Carter, Reagan, Clinton, allen door Niebuhr beïnvloed TD 43

3 Artikel Niebuhrs betekenis voor Amerika is dat hij op tijd heeft ingezien dat een vooruitgangsgeloof gebaseerd op rede en techniek beter vervangen kon worden door wat hij noemde christelijk realisme. Niebuhr bracht zelfkritiek in een periode dat Amerika een supermogendheid begon te worden en haar macht onbegrensd leek. Zijn devies was dat de fout waarin je tegenstanders trappen niet jouw fout moet zijn. Het absolute gelijk van het communisme, nu wellicht het islamitisch terrorisme, moet niet worden beantwoord door het absolute gelijk van Amerikaanse zijde. wars van grote idealen en utopieën TD 44 Niebuhrs christelijk realisme Niebuhr is degene geweest die een theologische fundering heeft gegeven aan de stroming in de Amerikaanse politiek die later het Realisme zou gaan heten. Volgens George F. Kennan was Niebuhr the father of us all. 12 Hans Morgenthau, Arthur Schlesinger jr. en Henry Kissinger werden door hem beïnvloed. Niebuhrs christelijk realisme vloeit voort uit zijn leer van de mens. Volgens de Lutherse traditie waarin hij staat, is de mens goed geschapen maar in zonde gevallen. Deze zonde is eerst en vooral hoogmoed: jezelf of iets anders in de plaats stellen van God of jezelf God wanen. Ideologieën zijn hiervan een mooi voorbeeld. De mens onderscheidt zich van de dieren door de gave van vrijheid; door zelfbewustzijn kan de mens uitstijgen boven de eigen creatuurlijkheid, maar blijft ook altijd schepsel en daarmee gebonden aan de natuurlijke krachten. Deze vrijheid en gebondenheid maken tegelijkertijd onzeker en angstig. Niebuhr spreekt dan ook over de ambigue menselijke conditie: de mogelijkheid creatief te zijn gaat gepaard met de mogelijkheid destructief te zijn. 13 De mens is schepsel en schepper tegelijk. Het kwaad komt op zodra de mens deze situatie probeert te ontvluchten. In plaats van die ambiguïteit onder ogen te zien, gaat de mens zijn eindigheid ontkennen en zichzelf groter maken dan hij is. Dit is hoogmoed. Niebuhr stelt daar christelijk realisme tegenover, omdat het de mens ertoe zet zijn situatie te zien zoals die is, maar het tegelijkertijd wijst op de hoogste norm in de geschiedenis zoals die door Jezus tot uitdrukking is gebracht. Volgens Niebuhr is liefde de wet waar mensen aan moeten voldoen. Maar die norm kan niet overal even gemakkelijk worden nageleefd. Niebuhr maakt onderscheid tussen wederzijdse liefde en opofferende liefde (agapè) en stelt dat het niet altijd mogelijk is voor de mens om zichzelf volledig op te opofferen. Door het geloof kan dit transcendentale ideaal echter wel een inspiratie vormen voor ons handelen. De belangrijkste politieke implicatie van deze gedachte is dat Niebuhr geen enkele pretentie heeft dat het koninkrijk van God in dit leven gerealiseerd zal worden. Hij is wars van grote idealen en utopieën. Zijn christelijk realisme is kritisch op de mogelijkheden van de mens. Niebuhr onderscheidt dan ook andere afgeleide normen voor verschillende situaties. Tussen individuele mensen acht hij opofferende liefde wel mogelijk, omdat individuen in staat zijn tot zelftranscendentie of zelfkritiek. Doordat de ander dicht op je staat, is het gemakkelijker om je in te leven. Deze zelfkritiek neemt echter af in groepen. Daarom spreekt hij over de morele mens in een immorele samenleving. In een staat kan de overheid er door haar macht voor zorgen dat een zekere rechtvaardigheid ontstaat. In de betrekkingen tussen staten wordt dat veel moeilijker. Machtsevenwicht is daar het hoogst haalbare omdat er geen macht boven de staten is die tegenwicht kan bieden aan hun collectieve hoogmoed. Alleen door coalities te vormen kan de macht van de één worden ingedamd door de ander.

4 De betekenis van Niebuhr voor McCain Tijdens de verkiezingscampagne heeft John McCain een boek geschreven waarin hij bijna twintig pagina s aan Niebuhr besteedt, allereerst omdat Niebuhr een duidelijk antwoord heeft gegeven op de vraag hoe het kan dat een christen die geroepen is om de ander lief te hebben toch oorlog voert. Het antwoord van Niebuhr was: er zijn ergere dingen dan oorlog en we hebben de plicht ons tegen die grotere kwaden te verzetten. Het liefhebben van onze vijanden kan immers niet betekenen dat we instemmen met de onrechtvaardigheid van onze vijanden. Maar bij het uitoefenen van de taak om onrecht te bestrijden moeten we nederig en bescheiden zijn. Voor zelfrechtvaardiging is geen plaats. 14 In de tweede plaats heeft Niebuhr volgens McCain een antwoord gegeven op het dilemma dat God enerzijds van ons vraagt om lief te hebben zoals Jezus dat deed, maar we daar anderzijds niet toe in staat zijn. Hoe kunnen we onze naaste liefhebben wanneer we zijn bedorven door eigenbelang? Allereerst - zegt Niebuhr volgens McCain: door te erkennen dat het onmogelijk is om de volmaakte liefde van Jezus te realiseren, omdat we zondig zijn. Ten tweede door aan een afgeleide norm van liefde te werken, namelijk rechtvaardigheid. 15 Het is interessant om te zien hoe McCain zich afvraagt of Niebuhr de aanval op Irak zou hebben gesteund: Ik heb er meer vertrouwen in dat ik weet hoe zijn antwoord zou zijn, dan dat ik weet hoe hij beide partijen zou beoordelen. Volgens hem zouden Reinhold Niebuhr en Dietrich Bonhoeffer, antwoorden door ons eraan te herinneren dat, zolang als we ademen, we niet in het koninkrijk van God leven. Wat Jezus zou doen is niet iets dat mensen kunnen doen. We maken een afgod van onszelf als we denken dat we dat wel kunnen. Jezus ziet de acties van de terroristen en hij ziet de overheid die vraagt daartegen te vechten; Hij ziet de demonstrant tegen de oorlog en de soldaten die doden; en Hij weent vanwege de schepselen voor wie Hij de verlossingsdood stierf. En dan, als we berouw tonen, vergeeft Hij onze zonden. 16 Overigens heeft McCain ook kritiek op Niebuhr: dat zijn kritisch realisme niet genoeg is om soldaten en het publiek te mobiliseren om te vechten. Het werkt niet als je soldaten tegemoet treedt met realisme en zelfkritiek wanneer ze inspiratie nodig hebben om te vechten. 17 Artikel zou Niebuhr de inval in Irak hebben gesteund? De betekenis van Niebuhr voor Obama Wat zei Obama nu eigenlijk toen hem gevraagd werd wat hij van Niebuhr heeft overgenomen? Hij zei dit: Wat ik van hem heb overgenomen is het overtuigende idee dat er een serieus kwaad is in de wereld, tegenspoed en pijn. We moeten nederig en bescheiden zijn in ons geloof dat we dit kunnen elimineren. Maar we mogen dat niet gebruiken als een excuus voor cynisme en laksheid. Ik neem van hem het idee over dat we pogingen moeten ondernemen in de wetenschap dat ze lastig zijn en niet heen en weer slingeren tussen naïef idealisme en bitter realisme. 18 Wat Obama hier citeert is in een notendop wat Niebuhr leerde. De interessante vraag is natuurlijk: hoe heeft Obama Niebuhr leren kennen? Volgens een artikel in Newsweek heeft Obama het gedachtegoed van Niebuhr geïnternaliseerd als opbouwwerker. Hij werkte toen samen met allerlei christelijke kerken en organisaties voor wie de grondtoon van Niebuhrs denken een inspiratie was: er is kwaad en ellende, maar er is hoop op een beter leven dat ons inspireert om sociaal werk te doen voor anderen. 19 Het feit dat Obama in zijn toespraken of boeken nergens expliciet naar Niebuhr verwijst, kan betekenen dat hij niets met zijn ideeën doet, TD 45

5 Artikel maar ook dat hij die zich zo eigen heeft gemaakt dat een verwijzing naar de bron achterwege blijft. Ik vermoed het laatste. religie kan gevaarlijk zijn Sociale vraagstukken In de wetenschap dat Obama Niebuhr kent, treffen ons vele passages in zijn redevoeringen en in zijn boek De droom van mijn vader, zoals die over sociale kwesties: De problemen van armoede, racisme, de niet-verzekerden en de werklozen zijn niet eenvoudigweg technische problemen van een perfect tien-puntenplan. Ze zijn geworteld in zowel maatschappelijke onverschilligheid en ongevoeligheid als in de gebrekkigheid van de mens. 20 En in een toespraak gericht aan de kerk waar hij vandaan komt, noemde hij armoede, racisme, oorlog en werkloosheid morele problemen die geworteld zijn in maatschappelijke onverschilligheid en ongevoeligheid, in de gebreken van de mens en in de onbarmhartigheid van mensen onderling. Maar noch de onvermijdelijkheid van zonden, noch de idee dat wereldse rechtvaardigheid de goddelijke rechtvaardigheid slechts kan benaderen, mogen reden geven tot een christelijk pessimisme dat uiteindelijk tot onverantwoordelijkheid leidt. 21 Democratie Voor de rol van religie in een democratie verwijst Obama naar Abraham die van God zijn zoon Izaäk moet offeren. Abraham wil dit gebod opvolgen en doorstaat daarmee de geloofstest, ook al hoeft hij uiteindelijk zijn zoon niet te offeren. Obama actualiseert dit en zegt dat we zoiets in ons land niet zouden accepteren. Zijn conclusie: de normen die God ons persoonlijk stelt, kun je niet zomaar toepassen op de samenleving. 22 Hierin resoneert Niebuhrs opvatting dat je Jezus onvoorwaardelijke opoffering niet kunt toepassen op de gehele samenleving. Zo zal ook Obama de belangen van zijn land niet opofferen voor hogere doelen. Niebuhr zei het al: Eigenbelang is zo sterk dat het een basis vormt voor het buitenlands beleid. 23 Religie kan gevaarlijk zijn. Tegelijkertijd erkent Obama dat godsdienst een bron van goed handelen kan zijn. Daarom wil Obama de Faith Based Initiatives ook voortzetten, zij het onder de naam Faith Based and Neighborhood Partnerships en met het voorbehoud dat de mensen die worden ingehuurd niet op geloofsgronden worden geselecteerd. TD 46 Buitenlands beleid Tijdens een forumdiscussie over geloof met de verschillende kandidaten van de Democratische Partij wees Obama op het gevaar om acties van de Verenigde Staten als bij voorbaat deugdzaam te zien door scherpe grenzen te trekken tussen goed en kwaad. 24 Niebuhr stelde dat een land net zoveel een dienaar is van de duivel als van God. Een land is ethisch ambigu: Het behoort tot de duivel wanneer het claimt God te zijn. 25 Kernregel van Obama s buitenlands beleid is Amerika veilig te houden door mensen in andere landen veiligheid te verschaffen en het gevoel te geven dat er in hen wordt geïnvesteerd. Fareed Zakaria, columnist van Newsweek, signaleert dat Obama met bewondering spreekt over mensen zoals George Kennan, Dean Acheson en Reinhold Niebuhr, die doordrongen waren van de grenzen van het idealisme en het Amerikaanse vermogen de wereld te veranderen. Obama vindt dat we zo snel mogelijk weg moeten uit Irak om onze kwetsbaarheid daar weg te nemen. Hij richt zich op wezenlijke belangen van Amerika. Obama s visie op Irak is

6 herkenbaar realistisch en vergelijkbaar met de toenmalige stellingnames van Walter Lippmann en George Kennan met betrekking tot de oorlog in Vietnam. 26 Overigens kan hieraan de naam van Niebuhr worden toegevoegd. 27 Artikel Terrorisme Volgens dezelfde Zakaria spreekt Obama zelden op de moralistische toon van de regering-bush. Hij verdeelt de wereld niet in goed en kwaad, ook niet als hij over terrorisme praat. Hij beschouwt landen en zelfs extremistische groepen als complex en evenzeer gedreven door macht, hebzucht en angst, als door pure ideologie. 28 Deze visie van Obama vloeit voort uit zijn visie op goed en kwaad. Je ziet dat terug in zijn reactie op dominee Wright. Hij zegt dan letterlijk: That anger is not always productive; indeed, all too often it distracts attention from solving real problems; it keeps us from squarely facing our own complicity in our condition ( ) en We can dismiss Reverend Wright as a crank or a demagogue. (...) We would be making the same mistake that Reverend Wright made in his offending sermons about America - to simplify and stereotype and amplify the negative to the point that it distorts reality. 29 Obama s visie op de complexiteit van het kwaad lijkt ook de reden voor zijn belangstelling voor diplomatie. Hij beseft dat we landen en bewegingen kunnen leren kennen en hen mogelijk tegen elkaar uit kunnen spelen en beïnvloeden, juist omdat het geen monolieten zijn. Toen Fareed Zakaria, de bekende columnist van Newsweek, bijvoorbeeld met hem over het islamitisch extremisme sprak, beklemtoonde hij herhaaldelijk de diversiteit binnen de islamitische wereld en sprak hij over Arabieren, Perzen, Afrikanen, Zuidoost-Aziaten, sjiieten en soennieten, die allemaal hun eigen belangen en agenda s hebben. 30 Wat betekent dit voor Amerika en de rest van de wereld. Obama heeft enorm hoge verwachtingen gewekt. Hij is daarin on-niebuhriaans geweest. Dat Yes we can! appelleert aan utopische vergezichten. Zich op een utopie beroepen vond Niebuhr gevaarlijk: Je kunt beter niet geloven dan in een valse God geloven. 31 Verder wijst McCain er terecht op wat er zwak is aan een Niebuhriaanse benadering van de politiek. Een president van Amerika heeft niet veel ruimte om zelfkritisch te zijn. Zeker in tijden van crisis zit het Amerikaanse volk niet te wachten op genuanceerde uiteenzettingen. 32 Niebuhr heeft zelf ook eens gezegd dat zelfkritisch-zijn eigenlijk voorbehouden is aan toeschouwers en niet aan deelnemers. 33 Zal dit ook niet het gevaar zijn van Obama? Vergeet hij niet al te gemakkelijk dat de zelfopofferende liefde niet zomaar kan worden toegepast op het handelen van staten? Niebuhr zou op al deze vragen steevast geantwoord hebben: You shall know by their fruits. Obama s visie op het kwaad als een complex gegeven Simon Polinder MA is als promovendus verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen waar hij onderzoek doet naar de rol van religie in theorieën van de internationale betrekkingen. TD 47

7 TD 48 Noten 1. David Brooks, Obama, Gospel and Verse, The New York Times 27 April Reinhold Niebuhr, Moral Man and Immoral Society: A Study of Ethics and Politics, Scribner, New York Ronald H. Stone, Professor Reinhold Niebuhr: A Mentor to the Twentieth Century, John Knox Press, Louisville 1992, p. 30 en Reinhold Niebuhr, Intellectual Autobiography in: Charles W. Kegley en Robert W. Bretall (eds.), Reinhold Niebuhr, His Religious, Social and Political Thought, Macmillan, New York 1956, p Jaap Willem Nobel, De utopie van het realisme. De machtstheorie van Hans J. Morgenthau en de kritiek op het Amerikaanse beleid in de Koude Oorlog (diss.) Mets, Amsterdam 1885, p Johannes Ernst Beker, Libertas. Een onderzoek naar de leer van de vrijheid bij Reinhold Niebuhr en bij Karl Barth (diss.) Callenbach, Nijkerk 1958, p Robin W. Lovin, Reinhold Niebuhr: Impact and Implications, Political Theology (2005) Li-Janne Leusing, Debat over herkomst verslaafden gebed, Trouw 17 juli Clayborne Carson, Martin Luther King, Jr., and the African-American Social Gospel, geciteerd uit: Paul E. Johnson (ed.), Martin Luther King, Jr., and the African-American Social Gospel, African-American Christianity, University of California Press, Berkeley 1994, pp Reprinted Tomothy E. Fulop en Albert J. Raboteau (eds.), African-American Religion: Interpretive Essays in History and Culture, Routledge, New York laatst geraadpleegd op Charles C. Brown, Niebuhr and His Age: Reinhold Niebuhr s Prophetic Role and Legacy (Continuum International Publishing Group 2002) 251 en Eyal J. Naveh, Reinhold Niebuhr and Non-Utopian Liberalism. Beyond Illusion and Despair, Sussex Academic Press, England 2002, p. 261 en Gary Scott Smith, Faith and the Presidency: from George Washington to George W. Bush, Oxford University Press, New York 2006, p laatst geraadpleegd op laatst geraadpleegd op Paul Scheffer, Reinhold Niebuhr: Moral man and immoral society 1932, NRC Handelsblad 19 november laatst geraadpleegd op Interview met Mike Wallace. t.html, laatst geraadpleegd op John McCain en Mark Salter, Hard call. The art of making great decisions, Gibson Square, United Kingdom 2008, pp. 320, 321. Geciteerd uit: Reinhold Niebuhr Our responsibilities in 1942, Christian Century 12 January Ibidem, pp. 331, 332. Dit is de bekende dialectiek van Niebuhr tussen liefde en gerechtigheid waar hij zowel zijn geschiedenisvisie als zijn sociale ethiek op baseert. Reinhold Niebuhr, Wezen en bestemming van de mens, deel II, Ten Have, Amsterdam 1957, hoofdstuk II en IX. 16. Ibidem, pp. 338 en 339. [mijn vert.] 17. Ibidem, p David Brooks, Obama, Gospel and Verse, The New York Times 27 April [mijn vert.] 19. Lisa Miller en Richard Wolffe, Finding his Faith, Newsweek 12 Juli laatst geraadpleegd op [mijn vert.] laatst geraadpleegd op [mijn vert.] 22. Barack Obama, De herovering van de Amerikaanse droom, Atlas, Amsterdam 2007, p Reinhold Niebuhr, The Irony of American History, Scribner, New York 1952, pp. 36, laatst geraadpleegd op laatst geraadpleegd op [mijn vert.] 26. Fareed Zakaria, Het realisme van Obama, NRC Handelsblad 31 juli laatst geraadpleegd op Eyal J. Naveh, Reinhold Niebuhr and Non-Utopian Liberalism. Beyond Illusion and Despair, England, Sussex Academic Press 2002, p Zakaria, Het realisme van Obama. 29. Barack Obama, A More Perfect Union, 18 Maart 2008, laatst geraadpleegd op Fareed Zakaria, Het realisme van Obama, NRC Handelsblad 31 juli Interview met Wallace laatst geraadpleegd op Reinhold Niebuhr, The Irony of American History, Scribner, New York 1952, p. 89.

leren omgaan met Diversiteit In je gemeente

leren omgaan met Diversiteit In je gemeente Bijbelstudie 1 Korintiërs Diversiteit in de kerk is van alle tijden. En nu onze cultuur en de kerk minder goed op elkaar aansluiten dan wel eens gedacht, worden we vaker bepaald bij de verschillen tussen

Nadere informatie

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Bevrijdingsdag, Leek, 5 mei 2010 Dames en heren, [Inleiding] In de zomer van 1946 voer een schip van Thailand naar Nederland. Een kleine Nederlandse

Nadere informatie

De gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten

De gelijkenis van de twee zonen. Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten De gelijkenis van de twee zonen Lees : Mattheüs 21:28-32 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel

Nadere informatie

HC zd. 42 nr. 31. dia 1

HC zd. 42 nr. 31. dia 1 HC zd. 42 nr. 31 weinig mensen zullen zeggen dat ze leven voor het geld geld maakt niet gelukkig toch zeggen we er graag achteraan: wel handig als je het hebt want waar leef ik voor? een christen mag zeggen:

Nadere informatie

Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14

Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Twee prachtige lezingen vanochtend. Er

Nadere informatie

Enkele vragen aan Kristin Harmel

Enkele vragen aan Kristin Harmel Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt

Nadere informatie

verzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen

verzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

In gesprek over: Arm en Rijk

In gesprek over: Arm en Rijk Bij Open Deur nummer 2, februari 2013 In gesprek over: Arm en Rijk Armoede en rijkdom. Twee woorden waar een hele wereld achter schuil kan gaan. Werelden waarin niet alleen geld en goederen een rol spelen,

Nadere informatie

Gelezen: Deuteronomium 6: 1-9 en Johannes 13:31-35

Gelezen: Deuteronomium 6: 1-9 en Johannes 13:31-35 Vijfde zondag van Pasen, 24 april 2016 in de Martinikerk Aan deze dienst werkte Allart Dijkstra mee die in onze gemeente stage loopt. Ds Jan Willem Nieboer Gelezen: Deuteronomium 6: 1-9 en Johannes 13:31-35

Nadere informatie

Kingdom Faith Cursus ------------------------------------------------------------------------------------------------ HEILIG, HEILIG, HEILIG

Kingdom Faith Cursus ------------------------------------------------------------------------------------------------ HEILIG, HEILIG, HEILIG Kingdom Faith Cursus KF09 ------------------------------------------------------------------------------------------------ HEILIG, HEILIG, HEILIG Colin Urquhart ------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

De geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties.

De geboden onderhouden, is trouw zijn aan God, maar het is evenzeer trouw zijn aan onszelf, aan onze ware natuur, en aan onze diepe aspiraties. Maria, leer ons bidden! Het gebed is er niet in de eerste plaats om ons te voldoen. Ze is onteigening van onszelf om ons in de gesteltenissen te plaatsen van de Heer, Hem in ons te laten bidden. In een

Nadere informatie

Dit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6

Dit product wordt u aangeboden door ComputerBijbel (http://www.computerbijbel.com) ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6 ComputerBijbel Alle rechten voorbehouden 1/6 EEN MAN NAAR GOD'S HART. Handelingen 13:22 INTRODUCTIE. 1. In zijn toespraak in Antiochië, gaat Paulus kort in op de geschiedenis van Israël, hij citeert een

Nadere informatie

THEMA 3: EEN BIJBELSE MENSVISIE

THEMA 3: EEN BIJBELSE MENSVISIE THEMA 3: EEN BIJBELSE MENSVISIE TEKST 1 In een bijbels perspectief verschijnt de mens als faiblesse et promesse. Mensen zijn tezelfdertijd eindig onvolkomen en oneindig beloftevol. Beperkt, kwetsbaar,

Nadere informatie

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35

OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 God en je naasten liefhebben LES 3 DEEL 5 DISCIPLE OPDRACHT: Lees de vier tekstgedeelten en beantwoord de 4 bijbehorende vragen. Luk 15:11-32 Joh 3:14-17, Joh 15:9-17 Matt 5:43-48, Joh 13:33-35 Wat leer

Nadere informatie

Waarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en

Waarom doet Hij dat zo? Om de diepste bedoeling van Gods geboden aan te geven. Daar kom ik straks op terug. Hij geeft in de Bergrede de beloften en 1 De Bijbel open 2013 5 (02-02) Vandaag bespreken we een vraag over de betekenis van de Wet die God aan Israel gaf voor de christelijke gemeente van het Nieuwe Testament en dus voor ons. Is het zo dat

Nadere informatie

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen

Nadere informatie

In de buik van een zwangere vrouw waren eens twee ongeboren kinderen: een kleine gelovige en een kleine scepticus.

In de buik van een zwangere vrouw waren eens twee ongeboren kinderen: een kleine gelovige en een kleine scepticus. In de buik van een zwangere vrouw waren eens twee ongeboren kinderen: een kleine gelovige en een kleine scepticus. De kleine skepticus vraagt: Geloof jij eigenlijk in een leven na de geboorte? De kleine

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 44 (09-11)

De Bijbel open 2013 44 (09-11) 1 De Bijbel open 2013 44 (09-11) Als ouders zondigen, dan worden hun kinderen daarvoor gestraft. Is dat zo? Dat kan toch niet waar zijn. Toch lijkt dat wel zo te staan in Deut. 5:9 en Ex. 20:5. In deze

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 24 (22-06)

De Bijbel open 2013 24 (22-06) 1 De Bijbel open 2013 24 (22-06) In Mattheus 16 komen we een bijzondere uitdrukking tegen. Jezus zegt daar tegen Petrus en de andere discipelen dat zij zullen binden en ontbinden. Dat roept bij iemand

Nadere informatie

4. Welk geloof wordt bedoeld? Het gaat om het zaligmakende geloof. Dus niet om een historiëel, tijd- of wondergeloof.

4. Welk geloof wordt bedoeld? Het gaat om het zaligmakende geloof. Dus niet om een historiëel, tijd- of wondergeloof. NGB artikel 1: DE ENIGE GOD Wij geloven allen met het hart en belijden met de mond, dat er een Enig en eenvoudig geestelijk Wezen is, dat wij God noemen: eeuwig, ondoorgrondelijk, onzienlijk, onveranderlijk,

Nadere informatie

Vragen rond ons levenseinde 1. 1. eerbied voor het leven, hoe? 2. ethische vragen bij naderend sterven 3. begrafenis of crematie

Vragen rond ons levenseinde 1. 1. eerbied voor het leven, hoe? 2. ethische vragen bij naderend sterven 3. begrafenis of crematie 1, hoe? 2. ethische vragen bij naderend sterven 3. begrafenis of crematie Inleidend: - Sterven is heel dichtbij, dagelijks - Opzet leerdienstserie Sietsma / Van Hemmen Theologisch: de discussie op het

Nadere informatie

40-dagendagboek. Discipelen van Jezus. Leren dienen in de gaven van de Geest. Kees de Vlieger. Een Kerygma studie

40-dagendagboek. Discipelen van Jezus. Leren dienen in de gaven van de Geest. Kees de Vlieger. Een Kerygma studie 40-dagendagboek Discipelen van Jezus Leren dienen in de gaven van de Geest Kees de Vlieger Een Kerygma studie Copyright Stichting Kerygma Nederland Kerkstraat 24-3 3781 GB Voorthuizen Tel. 0342-475048

Nadere informatie

Relatie <> Religie. Beste Galsem,

Relatie <> Religie. Beste Galsem, RelatieReligie BesteGalsem, Hetfeitdatjouwpatientnuopeenchristelijkevenementisisnietongevaarlijk.Hetgeestelijke levenvanjouwpatientzalgrotesprongenmakennaarhetkampvandevijandtoe.watikjou aanraadisomditnietafteremmen,maaromdittebederven.brengjouwpatientincontactmet

Nadere informatie

Overdenking 11 november 2012, Lev.19:1-2, 9-18, Mc. 12: ds. A.J.Wouda Gemeente van Christus,

Overdenking 11 november 2012, Lev.19:1-2, 9-18, Mc. 12: ds. A.J.Wouda Gemeente van Christus, Overdenking 11 november 2012, Lev.19:1-2, 9-18, Mc. 12: 28-34 ds. A.J.Wouda Gemeente van Christus, Wees heilig, want ik, de Heer jullie God, ben heilig. En dan volgen, met andere woorden dan wij meestal

Nadere informatie

40-dagendagboek. Discipelen van Jezus. Leren leven in de kracht van Jezus. Kees de Vlieger. Een Kerygma studie

40-dagendagboek. Discipelen van Jezus. Leren leven in de kracht van Jezus. Kees de Vlieger. Een Kerygma studie 40-dagendagboek Discipelen van Jezus Leren leven in de kracht van Jezus Kees de Vlieger Een Kerygma studie Copyright Stichting Kerygma Nederland Kerkstraat 24-3 3781 GB Voorthuizen Tel. 0342-475048 E-mail:

Nadere informatie

Maarten Luther 1483-1546

Maarten Luther 1483-1546 Maarten Luther 1483-1546 Eén van de belangrijkste ontdekkingen van Maarten Luther - (1483-1546) is het onderscheid tussen wet en evangelie. Voor Luther is de onderscheiding van wet en evangelie

Nadere informatie

Neem nu even tijd om de Heilige Geest te vragen je te helpen bij deze studie en inzicht te geven in zowel het Woord als in je eigen leven.

Neem nu even tijd om de Heilige Geest te vragen je te helpen bij deze studie en inzicht te geven in zowel het Woord als in je eigen leven. Doel B: Relatie met Jezus de Koning : studenten ontwikkelen zich, vanuit een persoonlijke overtuiging, als leerling, vertrouweling en toegewijde volgeling van Jezus op elk terrein van hun leven. Doel van

Nadere informatie

Stel jezelf niet onder de Wet!

Stel jezelf niet onder de Wet! Dit document is een script van onderwijs dat is bedoeld om via video te worden getoond. In de video worden relevante tekst, dia s, media en afbeeldingen getoond om de presentatie te vereenvoudigen. Daarom

Nadere informatie

Het verhaal van William Booth

Het verhaal van William Booth Lesmateriaal bij Het verhaal van William Booth Inhoudsopgave Geroepen om te dienen woordzoeker 3 Graaf in het verhaal! 4 Graaf dieper 5 Gods weg doolhof 6 Nieuw leven interview 7 Het Leger des Heils verspreid

Nadere informatie

Welk Bijbelboek gaat over dit hoofdstuk? Waarheen trok Abraham en zijn gevolg?

Welk Bijbelboek gaat over dit hoofdstuk? Waarheen trok Abraham en zijn gevolg? Abraham in Gerar. Welk Bijbelboek gaat over dit hoofdstuk? Genesis 20 Waarheen trok Abraham en zijn gevolg? Genesis 20:1 1 Abraham trok vandaar naar het Zuiderland en woonde tussen Kades en Sur, en hij

Nadere informatie

Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen,

Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen, Presentatie Cor Rook d.d. 7 juni 2016 in de Josefkerk te Zwolle, zelf voor 12 tot 15 uur per week werkzaam als fondsenwerver voor goede doelen, over fondsenwerving (Bron The Spirituality Of Fundraising

Nadere informatie

Kingdom Faith Cursus. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Het geschenk van God

Kingdom Faith Cursus. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Het geschenk van God Kingdom Faith Cursus KF02 ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Het geschenk van God Colin Urquhart ----------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Bij Mattheus 5 : 13-16 - Zout en licht Laat ons het zout der aarde zijn, het licht der wereld, klaar en rein,

Bij Mattheus 5 : 13-16 - Zout en licht Laat ons het zout der aarde zijn, het licht der wereld, klaar en rein, 9 februari 2014 Bij Mattheus 5 : 13-16 - Zout en licht Laat ons het zout der aarde zijn, het licht der wereld, klaar en rein, Misschien heeft u bij het zingen van dit lied ook altijd wel een wat dubbel

Nadere informatie

Les 1: het kruis, bekering en geloof

Les 1: het kruis, bekering en geloof Les 1: het kruis, bekering en geloof Deel 1: Terugkijken 1. Omzien naar elkaar Iedereen vat kort samen hoe de afgelopen week is geweest. 2. Aanbidding Dank en prijs God met gebed en zang. 3. Visie Ontwikkel

Nadere informatie

Kennismakingsvragen:

Kennismakingsvragen: Kennismakingsvragen: 1. Als je op een onbewoond eiland belandde, welke 3 dingen zou je dan in ieder geval bij je willen hebben? 2. Wat is je vroegste jeugdherinnering? 3. Wat heeft je doen besluiten om

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl 2005 - II Meerkeuzevragen Schrijf alleen de hoofdletter van het goede antwoord op. DE KOUDE OORLOG + NEDERLAND EN DE VERENIGDE STATEN NA DE TWEEDE WERELDOORLOG Gebruik bron 1. 1p 1 De bron maakt duidelijk dat de

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het is altijd prettig als de Bijbel zelf aangeeft, hoe je iets moet lezen. Soms zijn er van die verhalen of gelijkenissen, waarvan ik bij een eerste

Nadere informatie

HC zd. 6 nr. 32. dia 1

HC zd. 6 nr. 32. dia 1 HC zd. 6 nr. 32 wie Jezus wil kennen moet de verhalen over hem lezen beschreven door Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes terecht worden ze evangelisten genoemd ze beschrijven het evangelie ze vertellen

Nadere informatie

De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht

De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht De gelijkenis van de onbarmhartige dienstknecht Lees : Mattheüs 18:21-35 Eerst lezen Daarna volgen er vragen en opdrachten Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was,heeft Hij gelijkenissen verteld

Nadere informatie

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN

ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN STUDIONLINE JAARGANG 2, NR. 10 ONLINE BIJBELSTUDIE VOOR JONGEREN DL 2 D O M I N E E O N L I N E. O R G Vierhonderd jaar geleden vergaderde de synode in Dordrecht. Je weet inmiddels wat een synode is: een

Nadere informatie

HC zd. 3 nr. 32. dia 1

HC zd. 3 nr. 32. dia 1 HC zd. 3 nr. 32 deze zondag verzet zich tegen fatalisme als grondtrek van veel menselijk denken fatalisme wil zeggen dat het gaat zoals de goden besloten hebben jij kunt daar niets aan veranderen dia 1

Nadere informatie

Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou.

Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou. Voor jou! 9 Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou. Het boek gaat over geloven. Het gaat over jouw geloof! Lees en bekijk alles goed. Je

Nadere informatie

VERLIEZEN: De waarde van geven in een wereld van ontvangen

VERLIEZEN: De waarde van geven in een wereld van ontvangen VERLIEZEN: De waarde van geven in een wereld van ontvangen Wees niet bang, al vormen jullie maar een klein groepje. Want jullie Vader is zo goed geweest Zijn koninkrijk voor je open te stellen. Verkoop

Nadere informatie

Johannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven

Johannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven Johannes 8:12 Jezus is de sleutel tot echt leven In het donker zie je niets. Niet waar je bent, niet hoe de wereld er uit ziet, niet wat je moet doen. In het licht ga je het allemaal begrijpen. Jezus zegt:

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

HC Zondag 16 - Het goede nieuws voor een ouderling en voor ieder ander

HC Zondag 16 - Het goede nieuws voor een ouderling en voor ieder ander HC Zondag 16 - Het goede nieuws voor een ouderling en voor ieder ander Bevestiging Chris Smits als ouderling Liturgie Voorzang Opw 462 = EL 261 Stil gebed Votum Zegengroet Zingen: Ps 18,1.8.9 Gebed Lezen:

Nadere informatie

DE WIJZE KONING SALOMO

DE WIJZE KONING SALOMO Bijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door: Bible

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO

Bijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO Bijbel voor Kinderen presenteert DE WIJZE KONING SALOMO Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen Vertaald door: Importantia Publishing Geproduceerd door: Bible

Nadere informatie

1 Korintiёrs 1:9. Marcus 10:45. Handelingen 4:12. Johannes 17:3. 1 Korintiёrs 3:16. Johannes 15:9,10. Psalm 32:8

1 Korintiёrs 1:9. Marcus 10:45. Handelingen 4:12. Johannes 17:3. 1 Korintiёrs 3:16. Johannes 15:9,10. Psalm 32:8 [1] [2] [3] Johannes 3:16 1 Korintiёrs 1:9 Johannes 3:19 God wil met ons omgaan God wil met ons omgaan Zonde brengt scheiding [4] [5] [6] Romeinen 3:23 Marcus 10:45 Romeinen 5:8 Zonde brengt scheiding

Nadere informatie

Geef. nooit op! Gods beloften voor jou MIRANDA TOLLENAAR

Geef. nooit op! Gods beloften voor jou MIRANDA TOLLENAAR Geef Gods beloften voor jou nooit op! MIRANDA TOLLENAAR Geef nooit op! Tollenaar, Miranda ISBN 978-90-6353-630-5 NUR 713 Boekverzorging: Studio Vrolijk, Margreet Kattouw De bijbelteksten in deze uitgave

Nadere informatie

DE WEEK VOOR WE HET AV0NDMAAL VIEREN

DE WEEK VOOR WE HET AV0NDMAAL VIEREN DE WEEK VOOR WE HET AV0NDMAAL VIEREN AVONDMAAL VIEREN Het Avondmaal is meer dan zomaar een maaltijd. Om dat te begrijpen, is dit boekje gemaakt. Vooral is daarbij gedacht aan de kinderen, omdat zij met

Nadere informatie

DROOM: Een visie om voor te sterven

DROOM: Een visie om voor te sterven DROOM: Een visie om voor te sterven Door gebrek aan visie gaat het volk ten onder Spreuken 11:14 Om een uitdrukking te zijn van Gods hart in het hart van de stad Visie van Vineyard Amsterdam EEN BEGIN

Nadere informatie

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...

Nadere informatie

Pizza Verdi. Opdrachtenblad. Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten

Pizza Verdi. Opdrachtenblad. Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten Pizza Verdi Regie: Gary Nadeau Jaar: 2011 Duur: 8 minuten Opdrachtenblad Lesuurpakket Pizza Verdi (thema s: sociale verschillen, stereotyperingen/vooroordelen; verdiepingsopdracht Amerikaanse burgerrechten)

Nadere informatie

Vraag 6 Moeder van de dode baby zegt: dat is goed Moeder van de levende baby zegt: nee, geef hem dan maar aan haar

Vraag 6 Moeder van de dode baby zegt: dat is goed Moeder van de levende baby zegt: nee, geef hem dan maar aan haar Antwoorden 22.1: Gods geschenk aan koning Salomo a. Eigen antwoord b. Dat we het aan de Heere vragen. Hij voelt zich (te) jong om leiding te geven aan dit grote volk. Hij erkent en belijdt dat hij de hulp

Nadere informatie

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 1 t/m 4

Dordtse Leerregels. Hoofdstuk 3 en 4. Artikel 1 t/m 4 Dordtse Leerregels Hoofdstuk 3 en 4 Artikel 1 t/m 4 Werkboek 7 Dordtse Leerregels hoofdstuk 3 en 4 artikel 1 t/m 4 Hoofdstuk 3 en 4 gaat over de bekering. Hoofdstuk 3 en 4 heeft 17 artikelen. In dit werkboek

Nadere informatie

Preek de Wet van Mozes

Preek de Wet van Mozes Lieve gemeente, Aan Rabbi Hillel werd eens gevraagd of hij de hele Thora kon opzeggen terwijl hij op 1 been stond. Hij nam de uitdaging aan, ging op 1 been staan en zei: Behandel de ander niet zoals je

Nadere informatie

Hoe lees je de bijbel

Hoe lees je de bijbel Hoe lees je de bijbel blok F - nivo 3 - avond 1 Bij(bel)sluiter Lees voor gebruik altijd de bijsluiter! Tijd Wat gaan we doen 19.00 Mentorkwartiertje 19.15 Introductie onderwerp, verwachtingen peilen 19.20

Nadere informatie

Niveau 3 - Les 14: Een oproep tot Discipelschap Andrew Wommack

Niveau 3 - Les 14: Een oproep tot Discipelschap Andrew Wommack Niveau 3 - Les 14: Een oproep tot Discipelschap Andrew Wommack Vandaag gaan we spreken over een discipel zijn, en over hoe een discipel te maken. Ik wil je eraan herinneren dat de Heer ons het bevel gaf,

Nadere informatie

Evenbeeld van God blok A - nivo 2 - avond 1

Evenbeeld van God blok A - nivo 2 - avond 1 Evenbeeld van God blok A - nivo 2 - avond 1 Tijd Wat gaan we doen 19.00 Mentorkwartiertje 19.15 Geschapen naar Gods Beeld - woordweb 19.25 Bespreken Genesis 1: 26-28 / psalm 8 19.35 Ik ben Gods Beeld dus..

Nadere informatie

Heeft God het Kwaad geschapen?

Heeft God het Kwaad geschapen? Heeft God het Kwaad geschapen? Zondagavond 22 september 2013 (Genade & Waarheid Preek) Inleiding A. Genade & Waarheid Preken (Soms) Ingewikkelde of wettisch toegepaste onderwerpen bekeken vanuit Genade

Nadere informatie

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten Tot een geloofsgesprek komen I Ontmoeten Het geloofsgesprek vindt plaats in een ontmoeting. Allerlei soorten ontmoetingen. Soms kort en eenmalig, soms met mensen met wie je meer omgaat. Bij de ontmoeting

Nadere informatie

Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE. voor de morgendienst op zondag 2 september 2012. in deze dienst zal. Julia Brugge.

Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE. voor de morgendienst op zondag 2 september 2012. in deze dienst zal. Julia Brugge. Chr. Geref. Kerk Ontswedde LITURGIE voor de morgendienst op zondag 2 september 2012 in deze dienst zal Julia Brugge gedoopt worden thema: Zoals klei in de hand van de pottenbakker Voorganger: ds. J.J.

Nadere informatie

Wat zegt Paulus in Romeinen 7:7-12?

Wat zegt Paulus in Romeinen 7:7-12? Wat zegt Paulus in Romeinen 7:7-12? Romeinen 7:7. Paulus stelt weer een vraag, die het voorafgaande mogelijk oproept bij mensen. Hij zei immers, dat de wet (vroeger) zondige hartstochten in ons opriep

Nadere informatie

Hij heelt de gebrokenen van hart AANVAARD WIE JE BENT

Hij heelt de gebrokenen van hart AANVAARD WIE JE BENT Hij heelt de gebrokenen van hart AANVAARD WIE JE BENT De wortel van zelfhaat De eerste zonde; verlangen als God te zijn; de ontkenning van wie je bent Eerste gevolg van de zonde: Schaamte voor je lichaam

Nadere informatie

GROEPSOPDRACHT: Bespreek met elkaar welke relatieverbanden in de Bijbel genoemd worden:

GROEPSOPDRACHT: Bespreek met elkaar welke relatieverbanden in de Bijbel genoemd worden: Relaties halen het beste in je naar boven Les 1 GROEPSOPDRACHT: Bespreek met elkaar welke relatieverbanden in de Bijbel genoemd worden: Lees met elkaar de volgende hoofdstukken en laat iemand opschrijven

Nadere informatie

De Bijbel open 2013 47 (30-11)

De Bijbel open 2013 47 (30-11) 1 De Bijbel open 2013 47 (30-11) Zie, hij bidt. Dat lezen we in Hand. 9 over Paulus. Zie hij bidt., het wordt verteld na zijn bekering op de weg naar Damascus. En het wordt gezegd alsof het iets heel bijzonders

Nadere informatie

Mirjam Ngoy-Verhage. om het vol te houden

Mirjam Ngoy-Verhage. om het vol te houden Mirjam Ngoy-Verhage 10 PEPPERS om het vol te houden Uitgeverij Jes! is een samenwerking tussen Uitgeverij Boekencentrum en de HGJB. Kijk voor meer informatie op www.jesvoorjou.nl. Naast deze 10 peppers

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Heeft u m al gezien? Misschien al een stukje in gelezen? Dit jaar is er een bijzonder boek uitgekomen, en het haalde gelijk grote verkoopcijfers. Ik

Nadere informatie

Moslims houden van Jezus

Moslims houden van Jezus Moslims houden van Jezus Jezus is een figuur die geliefd en vereerd wordt door miljarden mensen over de hele wereld, maar er is veel verwarring over de status van deze kolossale persoon. Jezus staat bij

Nadere informatie

W I K K E N & W E G E N

W I K K E N & W E G E N W I K K E N & W E G E N Voor je ligt het leerwerkboek Wikken en Wegen, basisbegrippen levensbeschouwing. Een leerwerkboek is een boek om uit te leren en om in te werken. Het is van jezelf, verzorg het

Nadere informatie

LIEFHEBBEN: Elkaar aanvaarden in een gemeenschap van mafketels

LIEFHEBBEN: Elkaar aanvaarden in een gemeenschap van mafketels LIEFHEBBEN: Elkaar aanvaarden in een gemeenschap van mafketels Zoals de Vader mij zond, zend ik ook jullie. Jezus We houden van iemand wanneer we het goede voor hen zoeken als doel op zich. Dallas Willard

Nadere informatie

LES6. De wegloper belonen. Sabbat. Zondag Lees Lees 'De wegloper. Teken Teken een gympie en. Leer Begin met het uit je hoofd

LES6. De wegloper belonen. Sabbat. Zondag Lees Lees 'De wegloper. Teken Teken een gympie en. Leer Begin met het uit je hoofd De wegloper belonen Sabbat Lees Lees Filemon 1 alvast door. Heb je er ooit over nagedacht van huis weg te lopen? Hoe zou dat zijn? Waar zou je naar toe gaan? Wat zou je kunnen doen? Onesimus bevond zich

Nadere informatie

Tekst: Job 16: 20 Thema: Doge jo wol? Bijzonderheden: Tweede zondag in de 40-dagentijd. Beste mensen,

Tekst: Job 16: 20 Thema: Doge jo wol? Bijzonderheden: Tweede zondag in de 40-dagentijd. Beste mensen, Tekst: Job 16: 20 Thema: Doge jo wol? Bijzonderheden: Tweede zondag in de 40-dagentijd Liturgie: Welkom Gezang 172: 1,3,4 Begroeting Psalm 139: 1,2 Gebed Projektlied: Nieuw leven Kindernevendienst Schriftlezing:

Nadere informatie

De Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson

De Jefferson Bijbel. Thomas Jefferson De Jefferson Bijbel Thomas Jefferson Vertaald en ingeleid door: Sadije Bunjaku & Thomas Heij Inhoud Inleiding 1. De geheime Bijbel van Thomas Jefferson 2. De filosofische president Het leven van Thomas

Nadere informatie

Mc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015. Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus,

Mc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015. Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus, Mc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015 Ds. A.J.Wouda Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus, Het weer is onrustig De wereld is onrustig En veel mensen, sommigen

Nadere informatie

NEEM SERIEUS WAT DE HERE OVER MAMMON ZEGT.

NEEM SERIEUS WAT DE HERE OVER MAMMON ZEGT. Luk. 16:19-31 gehouden op 15-03-2009 p.1 NEEM SERIEUS WAT DE HERE OVER MAMMON ZEGT. Liturgie: Votum/groet Zi: Psalm 100:1.3.4 Lezing van Gods wet Zi: Psalm 9:1.4.5 Gebed Lezing van Gods Woord: Luk. 16:14-31

Nadere informatie

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief

1 Tessalonicenzen 1. Begin van de brief 1 Tessalonicenzen 1 Begin van de brief Paulus groet de christenen in Tessalonica 1 Dit is een brief van Paulus, Silvanus en Timoteüs, aan de christenen in de stad Tessalonica. Jullie horen bij God, de

Nadere informatie

Preek 3 januari 2016 doop David Noordermeer

Preek 3 januari 2016 doop David Noordermeer Lieve doopouders, grootouders, familie en vrienden, gemeente, Het Bijbelgedeelte dat we vanmorgen gelezen hebben uit de brief van Paulus aan de Korintiërs, loopt als een rode draad door jullie leven. Bij

Nadere informatie

DYNAMIC --- Discipel-maken ---

DYNAMIC --- Discipel-maken --- CHECKLIJST VOOR LES 2 Om deze les uit te voeren, zal ik: (afvinken wanneer gedaan) VOORBEREIDING 1. Johannes 3:16 op kunnen zeggen. 2. Psalm 23 lezen. 3. Maak notities van de preek die je zondag gehoord

Nadere informatie

DE RIJKE MAN, DE ARME MAN

DE RIJKE MAN, DE ARME MAN Bijbel voor Kinderen presenteert DE RIJKE MAN, DE ARME MAN Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: M. Maillot en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd

Nadere informatie

Door onze keuze is er een breuk tussen God en mens.

Door onze keuze is er een breuk tussen God en mens. Probleem: breuk tussen en mens Door onze keuze is er een breuk tussen en mens. maakte de mens omdat Hij een vriend wilde. Hij wilde aanhoudend contact met de mens. Hij gaf de mens een verrassend mooi leven.

Nadere informatie

1 Johannes. - Kringleiderhandeleiding -

1 Johannes. - Kringleiderhandeleiding - 1 Johannes - Kringleiderhandeleiding - Beste kringleider, Hieronder vind je per hoofdstuk een aantal aanvullende gedachten bij het kringmateriaal over 1 Johannes. Met name wordt beschreven wat het doel

Nadere informatie

Voor de dienst: "Laat Het Zien" van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23

Voor de dienst: Laat Het Zien van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23 Voor de dienst: "Laat Het Zien" van Reni en Elisa Welkom Lied 216 ( Morning has broken ) Bemoediging en groet Gebed Lied 780 (naar Psalm 139) Psalm 23 1 Een psalm van David. De HEER is mijn herder, het

Nadere informatie

Een nieuw begin. De schepping van hemel en aarde Genesis 1:1-10

Een nieuw begin. De schepping van hemel en aarde Genesis 1:1-10 Een nieuw begin De schepping van hemel en aarde Genesis 1:1-10 God heeft door te spreken de hemel en de aarde gemaakt. Onvoorstelbaar machtig is God. Wat een wijsheid zien we in al die mooie schepselen

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Want God zal hen troosten.

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Want God zal hen troosten. Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Wat is dat voor uitspraak op een dag als vandaag? We herdenken vandaag onze geliefde doden. Mensen

Nadere informatie

Eindexamen filosofie havo I

Eindexamen filosofie havo I Opgave 2 Amerika als utopisch ideaal 7 maximumscore 2 Deweys kritiek op de christelijke toekomstverwachting 1 Deweys kritiek op de toekomstverwachting van Karl Marx 1 Dewey gelooft niet in een christelijk

Nadere informatie

VRIJHEID IN CHRISTUS. Les 11 voor 9 september 2017

VRIJHEID IN CHRISTUS. Les 11 voor 9 september 2017 VRIJHEID IN CHRISTUS Les 11 voor 9 september 2017 Ten eerste schreef Paulus over de vrijheid die we in Christus hebben. Vervolgens vergeleek hij die vrijheid met de slavernij van wettisisme die de valse

Nadere informatie

Bereid de jongeren voor, rust ze toe en laat ze los voor bediening in hun gemeente, hun maatschappij en in de wereld in zijn geheel.

Bereid de jongeren voor, rust ze toe en laat ze los voor bediening in hun gemeente, hun maatschappij en in de wereld in zijn geheel. Tiener- en jeugdwerk 1 Timotheüs 4:12 Niemand schatte u gering om uw jeugdige leeftijd, maar wees een voorbeeld voor de gelovigen in woord, in wandel, in liefde, in geloof en in reinheid. Jeugd, jongeren,

Nadere informatie

Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR

Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DISCIPLE MENTOR Wie ben ik in het koninkrijk? les 1 DEEL 4 DISCIPLE MENTOR In Gen 1, 2 en 3 lezen we direct hoe God denkt over de mens. Hij laat zien wie we zijn, waar we voor gemaakt zijn en wat onze bestemming in het

Nadere informatie

(Deel van) Zijn Lichaam

(Deel van) Zijn Lichaam (Deel van) Zijn Lichaam 1 December 2013 I. Wedergeboren Leven II. Levende stenen 1 Petrus 2:4-5 Voeg u bij hem, bij de levende steen die door de mensen werd afgekeurd maar door God werd uitgekozen om zijn

Nadere informatie

21 februari 2016 ONLINE MET GOD. Voorganger: Ds.H.Bondt Begeleiding: Entheos / Els Cornelisse

21 februari 2016 ONLINE MET GOD. Voorganger: Ds.H.Bondt Begeleiding: Entheos / Els Cornelisse 21 februari 2016 ONLINE MET GOD. Voorganger: Ds.H.Bondt Begeleiding: Entheos / Els Cornelisse Votum en groet Ps. 65,1 (U luistert als wij bidden) De lofzang klinkt uit Sions zalen tot U met stil ontzag.

Nadere informatie

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen vandaag wil ik dit gebod toepassen op het geloofsgesprek onderwerp van de gemeenteavond komende week onze overtuiging is dat zulke gesprekken hard nodig zijn voor de opbouw van onze gemeente tegelijk is

Nadere informatie

CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus. Leren leven in de kracht van Jezus. Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger. Een Kerygma cursus

CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus. Leren leven in de kracht van Jezus. Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger. Een Kerygma cursus CURSUSMAP 1 (NBG) Discipelen van Jezus Leren leven in de kracht van Jezus Dr. Bob Gordon Kees de Vlieger Een Kerygma cursus Copyright Stichting Kerygma Nederland Baron van Nagellstraat 9a 3781 AP Voorthuizen

Nadere informatie

De eerste liefde van God

De eerste liefde van God De eerste liefde van God Trouwpreek over 1 Johannes 3:16 (ds. Jos Douma) gehouden in de trouwdienst van Jeroen en Marjoke Wij hebben Gods liefde, die in ons is, leren kennen en vertrouwen daarop. God is

Nadere informatie

1. Gods eigendom. Op Toonhoogte 265

1. Gods eigendom. Op Toonhoogte 265 Jaarreeks 1: Jaarreeks 1: 1. Gods eigendom Abba, Vader, U alleen U behoor ik toe. U alleen doorgrondt mijn hart. U behoort het toe. Laat mijn hart steeds vurig zijn, U laat nooit alleen U behoor ik toe.

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie