ABP beleid inzake verantwoord beleggen

Transcriptie

1 ABP beleid inzake verantwoord beleggen

2 2 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen Inhoud Samenvatting... 3 Inleiding Rekening houden met ESG-factoren De dialoog met ondernemingen aangaan Een actief en verantwoord beleid voeren op het gebied van corporate governance In oplossingen investeren voor vraagstukken op het gebied van duurzaamheid Met beleidsmakers en regelgevers overleggen Ondernemingen uitsluiten Overheidsobligaties uitsluiten Samenwerken met andere partijen Over het beleid verantwoording afleggen... 8 Bijlage... 9

3 3 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen Samenvatting Doelstelling De hoofddoelstelling van ABP is zorgen voor aantrekkelijke pensioenen tegen een redelijke premie. Ook ons Beleid Verantwoord Beleggen, waarover het hier gaat, moet daaraan bijdragen. Dit beleid heeft daarom drie doelen: 1) het financiële rendement (gecorrigeerd voor risico) verbeteren, 2) laten zien dat ABP maatschappelijke verantwoordelijkheid neemt, 3) aan de integriteit van de financiële markten bijdragen. Om deze doelstellingen te bereiken geven we als volgt inhoud aan het verantwoord beleggen. ABP houdt bij het beleggen rekening met milieu, sociale en ondernemingsbestuur (ESG)-factoren. We onderzoeken de effecten van ESG-factoren op onze beleggingen en waar relevant en praktisch mogelijk houden we daar bij onze beleggingsbeslissingen rekening mee. Het gaat hierbij om milieuaspecten, sociale aspecten en aspecten ten aanzien van ondernemingsbestuur ( environment, social, governance ). ABP gaat de dialoog aan met ondernemingen waarin het belegt, om de duurzaamheid en het bestuur van de onderneming te verbeteren. We verwachten van ondernemingen dat zij zich houden aan de normen die zijn vastgelegd in het VN Global Compact, de OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen, de OESO Principes voor Corporate Governance en de Global Corporate Governance Principles van het International Corporate Governance Network. We zullen als belegger invloed uitoefenen op de ondernemingen die deze normen onvoldoende in acht nemen. Blijft een onderneming dat toch doen, dan zullen we onze belegging heroverwegen. ABP voert een actief en verantwoord beleid op het gebied van corporate governance. Waar mogelijk gebruiken we als aandeelhouder ons stemrecht. Wanneer dat nodig is, gaan we met managers van ondernemingen in gesprek over hun strategie en corporate governance. ABP investeert in oplossingen voor vraagstukken op het gebied van duurzaamheid. We beleggen in ondernemingen (direct of indirect) die duurzaamheid bevorderen. Deze beleggingen moeten natuurlijk ook voldoen, in het belang van onze deelnemers, aan onze eisen ten aanzien van risico en rendement. ABP overlegt met beleidsmakers en regelgevers om in de markt als geheel duurzaamheid te bevorderen en om normen voor corporate governance te verbeteren. We willen als grote institutionele belegger nationaal en internationaal beleid en normen bevorderen die ons in staat stellen om aantrekkelijke duurzame beleggingen te doen, en bijdragen aan een duurzame bedrijfsvoering en een betere corporate governance in het algemeen. ABP belegt niet in ondernemingen die betrokken zijn bij de productie van verboden goederen. Het gaat hierbij om goederen die op grond van nationale of internationale wet- en regelgeving nu of binnenkort verboden zijn. Ook kunnen we besluiten niet te beleggen in activiteiten die volgens zeer breed in Nederland gedragen opvattingen als verwerpelijk worden beschouwd. ABP investeert niet in overheidsobligaties van landen waarvoor een wapenembargo van de Veiligheidsraad van de VN van kracht is. De Veiligheidsraad van de VN legt zo n embargo op om schendingen van het internationale recht of van mensenrechten te veroordelen. We beleggen niet in de overheidsobligaties van landen waarvoor zo n embargo van kracht is. ABP werkt met andere partijen samen om het beleid ten aanzien van verantwoord beleggen uit te voeren. We werken samen met pensioenfondsen, andere langetermijnbeleggers, financiële dienstverleners, analisten en andere partijen op het gebied van beleggen om duurzame bedrijfsvoering en goede corporate governance te bevorderen. ABP legt over het beleid ten aanzien van verantwoord beleggen verantwoording af. We luisteren naar de meningen van alle belang hebbenden bij ABP, onder andere onze deelnemers, over ons beleid ten aanzien van duurzaamheid en corporate governance. We rapporteren aan hen over de uitvoering van het beleid.

4 4 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen Verantwoord beleggen en ESG Verantwoord beleggen houdt verband met maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dit laatste komt erop neer dat ondernemers rekening houden met de omgeving waarin zij hun bedrijf uitoefenen. Denk daarbij aan goede arbeidsvoorwaarden, milieuvoorschriften, duurzaamheid op de lange termijn en de integriteit van de bedrijfsvoering. Bij de analyse van ondernemingen beoordelen we dus niet alleen financiële informatie, maar wegen we vaak ook andere informatie mee. Deze andere informatie duiden we met ESG aan, wat aangeeft dat het gaat over milieu ( environment ), sociale omstandigheden ( social ) en ondernemingsbestuur ( governance ). Wij achten goed ondernemingsbestuur en het daarbij in ogenschouw nemen van andere belangen van de onderneming, belangrijk voor duurzame aandeelhouderswaarde. Dit maatschappelijk verantwoord ondernemen komt bij beleggen op twee manieren terug. De belegger kan zelf de principes van maatschappelijk verantwoord ondernemen toepassen en de belegger kan in zijn beleggingsbeslissingen meewegen in hoeverre een onderneming of project die principes toepast. In dit laatste geval is sprake van (maatschappelijk) verantwoord beleggen. Dit heeft een ethische, maar ook een financiële kant. Wij zijn er immers van overtuigd dat bedrijven die serieus maatschappelijk verantwoord ondernemen, op de lange termijn beter zullen presteren.

5 5 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen Inleiding Voor ABP is verantwoord beleggen een belangrijk thema. We zijn ervan overtuigd dat ESG-factoren de financiële prestaties van ondernemingen kunnen beïnvloeden. Ecologische factoren als klimaatverandering en de aantasting van de biodiversiteit kunnen die prestaties beïnvloeden. Hetzelfde geldt voor maatschappelijke kwesties als mensenrechten en de invloed van ondernemingsactiviteiten op lokale gemeenschappen. En ook vraagstukken ten aanzien van corporate governance, zoals de beloning van bestuurders en de keuze van boekhoudkundige normen, kunnen de financiële prestaties beinvloeden. Door hier in onze beleggingsprocessen en beslissingen rekening mee te houden, kunnen we een betere afweging maken tussen rendement en risico. Voor het waarborgen van de financiële belangen van onze deelnemers is dat buitengewoon belangrijk 1. De ESG-thema s hebben veel te maken met de waarden en overwegingen van alle belanghebbenden bij ABP en van de maatschappij als geheel. Voor ons, als grote belegger, is het een maatschappelijke verantwoordelijkheid om daar rekening mee te houden. Bovendien moeten we daarom beseffen dat onze stakeholders bepaalde beleggingen niet aanvaardbaar vinden. 1. We houden bij het beleggen rekening met ESG-factoren. 2. We gaan de dialoog aan met ondernemingen waarin ABP belegt, om de duurzaamheid en het bestuur van de onderneming te verbeteren. 3. We voeren een actief en verantwoord beleid op het gebied van corporate governance. 4. We investeren in oplossingen voor vraagstukken op het gebied van duurzaamheid. 5. We overleggen met beleidsmakers en regelgevers om in de markt als geheel duurzaamheid te bevorderen en om normen voor corporate governance te verbeteren. 6. We beleggen niet in ondernemingen die betrokken zijn bij de productie van verboden goederen of die in brede kringen als verwerpelijk worden beschouwd. 7. We investeren niet in overheidsobligaties van landen waarvoor een wapenembargo van de Veiligheidsraad van de VN van kracht is. 8. We werken samen met andere partijen om het beleid ten aanzien van verantwoord beleggen uit te voeren. 9. We leggen over het beleid ten aanzien van verantwoord beleggen verantwoording af. Het ESG-team van onze uitvoeringsorganisatie coördineert de uitvoering van dit beleid. Het team voert het stapsgewijs uit en ontwikkelt daarvoor actieplannen binnen de normale jaarlijkse planningsprocedure. De ESG-factoren hebben te maken met zowel afzonderlijke ondernemingen en projecten als de markt in zijn geheel. ABP is immers afhankelijk van de wereldeconomie en op de lange termijn is die het meest gebaat bij gezonde, betrouwbare financiële markten. Op hun beurt zijn deze markten afhankelijk van ecologische duurzaamheid en van verantwoorde normen van bedrijfsvoering. Deze normen leiden ertoe dat de maatschappij vertrouwen in het bedrijfsleven heeft. Het is daarom in het belang van ABP om daar een bijdrage aan te leveren. Dit doen we door op negen manieren inhoud te geven aan verantwoord beleggen. 1 Meer informatie over de beginselen van ons beleggingsbeleid is te vinden in ons Strategisch Beleggingsplan op

6 6 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen 1. Rekening houden met ESG-factoren We analyseren de effecten van ESG-factoren in de hele portefeuille, in alle gevallen waarin dit praktisch mogelijk is. ESG-specialisten en portfoliomanagers onderzoeken daarvoor of en hoe ESG-factoren de financiële prestaties van ondernemingen beïnvloeden. Ze gebruiken daarbij informatie van onder meer gespecialiseerde onderzoeksbureaus, effectenmakelaars, beleidsspecialisten en nietgouvernementele organisaties. Vervolgens houden we bij onze beleggingsbeslissingen rekening met de onderzoeksuitkomsten. We kunnen bijvoorbeeld beslissen om een bepaalde belegging niet te doen of af te stoten of om de omvang ervan te verkleinen of te vergroten. Zo nemen we op basis van de financiële vooruitzichten van de onderneming en de kenmerken op ESG-gebied goed onderbouwde beleggingsbeslissingen. Als onderdeel van ons beleggingsproces gaan we regelmatig in gesprek met ondernemingen. Zo kunnen we essentiële thema s op het vlak van duurzaamheid en corporate governance onderzoeken. Door over deze thema s vragen te stellen, geven we een sterk signaal af dat we in dit opzicht hoge normen en voortgaande verbetering verwachten. Onze verwachtingen zijn wat dat betreft vergelijkbaar met die ten aanzien van de financiële prestaties. We gaan ook in gesprek met ondernemingen naar aanleiding van specifieke ongewenste incidenten. Soms gaan we over tot het opzetten van engagementprogramma s. Dit zijn programma s met betrekking tot ESG-kwesties die binnen de desbetreffende ondernemingen van bijzondere betekenis zijn. Zo n programma kan bijvoorbeeld op ondernemingen zijn gericht in landen waar schendingen van mensenrechten plaatsvinden. In ons jaarlijks Verslag Verantwoord Beleggen kondigen we de thema s in deze programma s aan. Bij het prioriteren van zulke engagementprogramma s 2. De dialoog met ondernemingen aangaan We gaan regelmatig de dialoog aan met ondernemingen waarin ABP belegt. Dat doen we wanneer we verwachten dat de duurzaamheidsprestaties of het bestuur van een onderneming verbeterd kunnen worden. We verwachten van ondernemingen dat zij zich houden aan de normen die zijn vastgelegd in het VN Global Compact 2, de OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen 3, de OESO Principes voor Corporate Governance 4 en de Global Corporate Governance Principles 5 van het International Corporate Governance Network. In de bijlage staat meer informatie over deze normen. ABP is wereldwijd een van de grootste pensioenfondsen. Soms verkeren we daardoor in een sterke positie om ondernemingen waarin we hebben belegd, te beïnvloeden. We zullen die positie waar mogelijk gebruiken als ondernemingen de genoemde normen onvoldoende naleven. gelden de volgende prioriteiten: 1. de kans dat het desbetreffende thema een negatief effect zal hebben op de financiële prestaties van de onderneming op de lange termijn; 2. de grootte van het belang van ABP in de onderneming; 3. de ernst van het thema uit het oogpunt van ESG en de betekenis ervan in termen van maatschappelijke verantwoordelijkheid; 4. het risico dat de schadelijke praktijk blijft bestaan als we er geen paal en perk aan stellen; 5. de mogelijkheid die ABP heeft, alleen of met andere beleggers, om de gewenste verandering te bewerkstelligen. Het kan gebeuren dat een onderneming blijft verzuimen om aan de gewenste verandering mee te werken. De risico s op het vlak van ESG zijn dan voor ons als belegger onaanvaardbaar. We zullen de belegging dan heroverwegen

7 7 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen 3. Een actief en verantwoord beleid voeren op het gebied van corporate governance 4. In oplossingen investeren voor vraagstukken op het gebied van duurzaamheid Corporate governance heeft betrekking op de besturing van een onderneming. Wij achten goed ondernemingsbestuur en het daarbij in ogenschouw nemen van andere belangen van de onderneming, belangrijk voor duurzame aandeelhouderswaarde. Goede corporate governance is daarom een zeer belangrijke verantwoordelijkheid van een onderneming jegens haar aandeelhouders. In het verlengde daarvan is een actief en verantwoord beleid op het gebied van corporate governance een verantwoordelijkheid van ABP als grote institutionele belegger. De wereld ziet zich gesteld voor duurzaamheidsvraagstukken als het terugdringen van CO2-uitstoot, het beperken van klimaatverandering, het beschermen van bosgebieden en het bestrijden van armoede. Voor de oplossing van dergelijke vraagstukken zijn enorme investeringen nodig. Wij kunnen daaraan bijdragen dankzij ons langetermijnperspectief, onze risicobenadering en de omvang van het fonds. We zoeken naar mogelijkheden daarvoor en investeren erin indien ze een voldoende aantrekkelijk rendement bieden. Waar mogelijk oefenen we ons stemrecht uit op de jaarlijkse Algemene Vergaderingen van Aandeelhouders (AVA s) en op andere vergaderingen van de ondernemingen waarin we beleggen. Het maakt daarbij niet uit of interne of externe fondsbeheerders de aandelen beheren. Bij het uitlenen van aandelen zorgen we ervoor dat minstens 20 procent ervan beschikbaar blijft voor het uitoefenen van onze stemrechten. Zo nodig roepen we alle uitgeleende aandelen terug om onze stemrechten op vergaderingen van ondernemingen uit te kunnen oefenen. Dit betreft dan Nederlandse ondernemingen, ondernemingen waarin we een bijzonder groot belang hebben en ondernemingen die vanwege de corporate governance in de aandacht staan. De AVA s van bepaalde Nederlandse ondernemingen wonen we persoonlijk bij. We zorgen ervoor dat we op de AVA s van andere Nederlandse ondernemingen vertegenwoordigd zijn door met andere Nederlandse institutionele beleggers te overleggen. Op AVA s in het buitenland zijn we zo mogelijk aanwezig wanneer er bijzonder belangrijke onderwerpen aan de orde zijn. 5. Met beleidsmakers en regelgevers overleggen Met het oog op het rendement van onze beleggingen en op de belangen van alle betrokkenen bij ABP overleggen we met beleidsmakers en regelgevers in Nederland en het buitenland. Dit doen we om in de markt als geheel duurzaamheid te bevorderen en om normen voor corporate governance te verbeteren. Door onze betrokkenheid bij beleidsvorming op het gebied van duurzaamheid kunnen we efficiënt bijdragen aan kaders, prikkels en spelregels voor ondernemingen. Het idee daarachter is dat zich daardoor meer aantrekkelijke duurzame beleggingsmogelijkheden voor ons zullen voordoen. Evenzo leveren we regelmatig een bijdrage aan beleidsdiscussies in Nederland, de Europese Unie en wereldwijd over normen, gedragscodes en kaders op het gebied van corporate governance. We volgen rechtszaken van aandeelhouders nauwgezet om er zeker van te zijn dat we van een eventueel toe te kennen schadeloosstelling het ons toekomende deel ontvangen. In bijzonder belangrijke zaken treden we eventueel als formele eiser op 6. 6 Meer informatie over ons beleid op het gebied van corporate governance is te vinden in ons Corporate Governance Raamwerk op

8 8 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen 6. Ondernemingen uitsluiten 8. Samenwerken met andere partijen We beleggen niet in ondernemingen die betrokken zijn bij de productie van verboden goederen. Het gaat hierbij om goederen die op grond van nationale of internationale wet- en regelgeving nu of binnenkort verboden zijn. Ook kunnen we besluiten niet te beleggen in activiteiten die volgens zeer breed in Nederland gedragen opvattingen als verwerpelijk worden beschouwd. Dit betekent dat we niet beleggen in ondernemingen die rechtstreeks betrokken zijn bij de productie van antipersoneelsmijnen, clusterbommen en chemische of biologische wapens. Van rechtstreekse betrokkenheid is in dit verband sprake als de onderneming een volledig wapen of het grootste deel ervan vervaardigt of als de onderneming belangrijke aan munitie gerelateerde onderdelen vervaardigt zoals submunitie, ontstekingen en raketkoppen. We beleggen ook niet in ondernemingen die een belang hebben van meer dan 20 procent in een dochteronderneming die dergelijke wapens of onderdelen vervaardigt Voor de uitvoering van dit beleid kopen we bij gespecialiseerde bureaus onderzoek in. We werken met andere partijen samen om het beleid ten aanzien van verantwoord beleggen uit te voeren. We werken bijvoorbeeld samen met andere pensioenfondsen, andere langetermijnbeleggers, financiële dienstverleners als vermogensbeheerders en effectenmakelaars, analisten, onderzoekers en andere partijen in de financiële sector om duurzame bedrijfsvoering en goede corporate governance te bevorderen. Ook waren we mede-initiatiefnemer bij de totstandkoming van belangrijke nationale en internationale afspraken en projecten om verantwoord beleggen te stimuleren. Voorbeelden zijn de VN Principes voor Verantwoord Beleggen 7, het Carbon Disclosure Project 8 en Eumedion 9. We zijn lid van het International Corporate Governance Network 10, het Global Investor Governance Network en enkele andere netwerken. 9. Over het beleid verantwoording afleggen 7. Overheidsobligaties uitsluiten We investeren niet in overheidsobligaties van landen waarvoor een wapenembargo van de Veiligheidsraad van de VN van kracht is. De Veiligheidsraad van de VN legt zo n embargo op om schendingen van het internationale recht of van mensenrechten te veroordelen. We luisteren naar de meningen van alle belanghebbenden bij ABP, met name de deelnemers, over ons beleid ten aanzien van duurzaamheid en corporate governance. Ook gaan we over deze thema s discussies aan met niet-gouvernementele organisaties, overheidsinstellingen, onderzoeksbureaus en andere partijen. Elk kwartaal publiceren we de volledige lijst van onze honderd grootste beleggingen, alle beursgenoteerde ondernemingen en, converteerbare obligaties op onze website. Dit geldt ook voor gedetailleerde informatie over onze stemmingen op aandeelhoudersvergaderingen en andere vergaderingen die we hebben bijgewoond. Jaarlijks brengen we een Verslag Verantwoord Beleggen uit. Daarin rapporteren we over de activiteiten die we hebben ondernomen om ons beleid op dit gebied uit te voeren

9 9 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen Bijlage VN Global Compact Het VN Global Compact is een leidraad voor onder nemingen die zich hebben verplicht om hun bedrijfs activiteiten en -strategieën in overeenstemming te brengen met tien universeel aanvaarde beginselen op het gebied van mensenrechten, arbeid, milieu en corruptiebestrijding. Over deze beginselen is wereldwijd overeenstemming bereikt. Ze zijn afgeleid van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, de Verklaring van de Internationale Arbeidsorganisatie inzake de Fundamentele Principes en Rechten op het Werk, de Verklaring van Rio de Janeiro inzake Milieu en Ontwikkeling en het VN-verdrag tegen corruptie. Het betreft de volgende tien beginselen. Mensenrechten Ondernemingen respecteren en ondersteunen de naleving van internationaal verkondigde mensenrechten. Ondernemingen garanderen dat zij niet medeplichtig zijn aan het schenden van mensenrechten. OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen In de OESO Richtlijnen voor Multinationale Ondernemingen doen regeringen een aantal aanbevelingen aan multinationale ondernemingen. Deze aanbevelingen hebben betrekking op vrijwillig na te leven beginselen en normen voor een verantwoorde bedrijfsvoering. Deze beginselen en normen stemmen overeen met toepasselijke wet- en regelgeving. De OESO Richtlijnen beogen zeker te stellen dat de activiteiten van multinationale ondernemingen aan het overheidsbeleid beantwoorden. Ook beogen ze zeker te stellen dat die activiteiten bijdragen aan de verbetering van het buitenlandse investeringsklimaat en aan het wederzijds vertrouwen tussen ondernemingen en de maatschappij waarin ze hun activiteiten ontplooien. Tot slot beogen ze te bevorderen dat multinationale ondernemingen meer aan duurzame ontwikkeling bijdragen. De OESO Richtlijnen hebben deels betrekking op dezelfde aandachtsgebieden als het VN Global Compact. Bovendien bevatten ze aanbevelingen voor bedrijven in termen van consumentenbelangen, wetenschap, technologie, concurrentie en belastingen. Arbeidsnormen Ondernemingen ondersteunen de vrijheid van vereniging en de daadwerkelijke erkenning van het recht op collectieve arbeidsonderhandelingen. Ondernemingen ondersteunen de uitbanning van alle vormen van dwangarbeid of gedwongen tewerkstelling. Ondernemingen ondersteunen de daadwerkelijke afschaffing van kinderarbeid. Ondernemingen ondersteunen de uitbanning van discriminatie bij tewerkstelling en beroepsuitoefening. Milieu Ondernemingen betrachten voorzorg bij hun benadering van milieu-uitdagingen. Ondernemingen nemen initiatieven die tot een meer verantwoorde houding ten aanzien van het milieu leiden. Ondernemingen bevorderen de ontwikkeling en verspreiding van milieuvriendelijke technologieën. Corruptiebestrijding Ondernemingen dragen bij aan de bestrijding van corruptie in alle mogelijke vormen, waaronder afpersing en omkoping.

10 10 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen OESO richtlijnen voor Corporate Governance De OESO richtlijnen voor Corporate Governance werden in 2004 gepubliceerd. Ze bevatten een aantal bepalingen met betrekking tot het kader voor corporate governance. Het kader voor corporate governance moet op het bevorderen van transparante en efficiënte markten zijn gericht. Het moet in overeenstemming zijn met de geldende wet- en regelgeving. Het moet duidelijk omschrijven hoe de verantwoordelijkheden tussen toezichthoudende, regelgevende en handhavende bevoegdheden zijn verdeeld. Het moet de uitoefening van de rechten van aandeelhouders waarborgen en bevorderen. Het moet een billijke behandeling van alle aandeelhouders waarborgen, met inbegrip van minderheidsaandeelhouders en buitenlandse aandeelhouders; alle aandeelhouders moeten effectieve mogelijkheden hebben om schending van hun rechten aan te kunnen vechten. Het moet een erkenning bevatten van de rechten van belanghebbenden op basis van de wet of wederzijdse overeenkomsten. Het moet aan actieve samenwerking bijdragen tussen ondernemingen en belanghebbenden; deze samenwerking moet op het scheppen van welvaart, werkgelegenheid en handhaving van financieel gezonde bedrijven zijn gericht. Het moet waarborgen bevatten voor een tijdige en correcte bekendmaking van gegevens die betrekking hebben op alle wezenlijke aangelegenheden van de onderneming, met inbegrip van de financiële situatie, de resultaten, het eigendom en het bestuur. Het moet waarborgen bevatten voor de strategische aansturing van de onderneming, voor effectieve uitoefening van het toezicht door de commissarissen op het management en voor het afleggen van verantwoording door de commissarissen aan de onderneming en de aandeelhouders. Global Corporate Governance Principles van het ICGN De Global Corporate Governance Principles van het International Corporate Governance Network (ICGN) werden in 2009 voor het laatst herzien. Ze bevatten een uitwerking van de OESO Principes voor Corporate Governance. Het ICGN preciseert de vereisten voor de volgende onderwerpen: De primaire doelstelling van een onderneming (optimalisering over een langere termijn van de rendementen voor de aandeelhouders), Transparantie en de bekendmaking van gegevens, De accountantscontrole, De eigendomsrechten, verantwoordelijkheden en stemrechten van aandeelhouders (met inbegrip van indien nodig te nemen stappen), De plichten, verantwoordelijkheden en voornaamste taken van de directie van een onderneming, Het beleid inzake de beloning, De maatschappelijke verantwoordelijkheidszin ( corporate citizenship ), De betrekkingen met de belanghebbenden, De ethisch verantwoorde bedrijfsvoering, De implementatie van corporate governance.

11 11 ABP Beleid inzake verantwoord beleggen Uitgave ABP Postbus 4911, 6401 JS Heerlen Oude Lindestraat 70, 6411 EJ Heerlen Telefoon (045)