Rolstoelen vastzetten in taxibussen kan ook anders!

Transcriptie

1 Rolstoelen vastzetten in taxibussen kan ook anders! Rolstoelgebruikers die reizen met een taxibusje worden tegenwoordig vastgezet met het zogenaamde vierpunts systeem. Hierbij wordt de rolstoel op vier punten vastgehaakt en strak getrokken tegen de vloer. De kracht van dit principe is de flexibiliteit; de meest uiteenlopende typen rolstoelen kunnen ermee vastgezet worden. Deze flexibiliteit heeft echter ook gevolgen voor de gebruiksvriendelijkheid. Zo moet de chauffeur eveneens flexibel zijn om de haken aan de rolstoel te kunnen bevestigen. Dit gaat niet altijd even makkelijk en chauffeurs werken een groot gedeelte van de tijd in een fysiek belastende houding bij het aanbrengen van het vastzetsysteem. Peter Noorlander, voormalig student Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft, heeft zijn afstudeerproject aan dit onderwerp gewijd en is 19 maart jongstleden cum laude afgestudeerd. Aanleiding Het project is onstaan naar aanleiding van een ergonomisch onderzoek dat Sociaal Fonds Taxi heeft laten uitvoeren door LOCOmotion naar de fysieke belasting van vier vastzetsystemen. Uit het onderzoek is gebleken dat chauffeurs bij alle vier de rolstoelvastzetsystemen een groot deel van de werktijd in houdingen werken die fysiek overbelastend zijn en dat hieruit mogelijke gezondheidsrisico s kunnen ontstaan. Sociaal Fonds Taxi is samen met P5 consultants en STINT/AOCP op zoek gegaan naar een student Industrieel Ontwerpen die bereid was zich op dit probleem te storten. Peter vertelt: Bij deze partijen is er een goed gevoel dat met de Code VVR (Veilig Vervoer Rolstoelinzittenden) van Vilans de afgelopen jaren belangrijke slagen zijn gemaakt, maar dat het zowel voor de taxichauffeur als de rolstoelgebruiker nog een heel stuk beter kan. Omdat ik naast mijn studie ook chauffeur ben in het rolstoelvervoer was dit project een uitgelezen kans om mijn ervaringen als chauffeur te combineren met mijn studie. Het afstudeerproject is dieper richting een technische oplossing gegaan dan oorspronkelijk de bedoeling was. Dat ik daarbij mijn werkplek had bij Max designers, zodat ik met andere ontwerpers heb kunnen sparren, heeft extra geholpen." Uitgangspunten Een grondige analyse van het ontwerpprobleem heeft geleid tot belangrijke inzichten. Een belangrijke conclusie was dat de ontwikkeling van een vastzetsysteem vooral afhankelijk is van de rolstoelfabrikanten. Peter legt uit: De gebruiksvriendelijkheid van het vastzetsysteem hangt samen met de mate van standaardisatie. Omdat er veel uiteenlopende merken en soorten rolstoelen met één en hetzelfde systeem moeten worden vastgezet, is het wenselijk dat iedere rolstoel standaard aangrijpingspunten heeft, net als een trekhaak aan een auto. Via de ISO norm voor het ontwerpen van mobiliteitvoorzieningen op wielen voor gebruik als zitplaats in motorvoertuigen is reeds een poging ondernomen om een standaard aangrijpingspunt te definiëren. Zo staat er in de norm een beugel gedefinieerd met vaste afmetingen en een vaste locatie ten opzichte van de grond, welke aan de achterzijde van elke rolstoel gemonteerd zou moeten worden. In de praktijk blijkt het echter onmogelijk om voor alle rolstoelen dergelijke standaardisatie door te voeren. De reden dat het vierpunts systeem wereldwijd de standaard is voor het vstzetten van rolstoelen is omdat het betrekkelijk weinig standaardisatie vereist op de rolstoel. De aangrijpingspunten zijn goed toepasbaar voor uiteenlopende rolstoeltypen omdat er geen vaste afstand tot de grond of tussen de aangrijpingspunten noodzakelijk is. De uitdaging van dit ontwerpprobleem was om met zo min mogelijk standaardisatie voor de aangrijpingspunten een vastzetsysteem te ontwikkelen dat de arbeidsomstandigheden van de chauffeur verbetert ten opzichte van het vierpunts systeem.

2 Belangrijke uitgangspunten voor het verbeteren van de arbeidsomstandigheden waren dat de chauffeur de handelingen zoveel mogelijk vanuit een staande houding kan uitvoeren en dat er alleen handelingen aan de achterzijde van de rolstoel uitgevoerd dienen te worden. Bij het vierpunts systeem moet de chauffeur de vier aangrijpingspunten goed kunnen bereiken. Vooral aan de voorzijde van de rolstoel is dit vaak lastig; de ruimte is vaak beperkt en voetsteunen kunnen het zicht en toegang tot de aangrijpingspunten blokkeren. Door een systeem te ontwikkelen waarbij de rolstoel alleen aan de achterzijde vast kan worden gezet, kan dit probleem worden vermeden. Resultaat Het afstudeerproject heeft geresulteerd in een vernieuwend vastzetsysteem dat de arbeidsomstandigheden voor chauffeurs aanzienlijk verbetert. Twee aparte klemmen kunnen door de chauffeur vanuit een staande houding op de aangrijpingspunten worden geklikt aan de achterzijde van de rolstoel. De twee klemmen dienen daarna in de vloerrails gepositioneerd te worden en door de hendel op beide klemmen in één beweging naar beneden te duwen kan alles in één keer worden vergrendeld. Door de vloerrails overdwars toe te passen in plaats van in de lengte kan de breedtevariatie tussen de aangrijpingspunten worden opgevangen. De klemmen zelf vangen de hoogtevariatie van de aangrijpingspunten op; de aangrijpingspunten kunnen op iedere hoogte tussen de 5 en 45 cm worden toegepast op de rolstoel. Ook is er een driepuntsgordel in het ontwerp geïntegreerd. Een eerste prototype is gebouwd om het klemmechanisme en het gebruik te testen. De gebruikerstesten hebben veel verbeterpunten blootgelegd. Zo kan bijvoorbeeld de handeling om de klemmen los te maken vereenvoudigd worden en de klemmen zullen robuuster moeten worden om beter bestand te zijn tegen ruw gebruik. Hoewel er sterkteberekeningen zijn uitgevoerd met behulp van software kunnen er nog geen harde uitspraken worden gedaan over de veiligheid van het systeem. Hiervoor zal het systeem onderworpen moeten worden aan botsproeven. In een paar maanden tijd is er een stap gezet van ideeschetsje tot werkend prototype en is er al veel bereikt. De rolstoel en inzittende zijn met het ontwerpvoorstel in ongeveer 30 seconden vast te zetten, gerekend vanaf het moment dat de rolstoel de bus wordt ingereden. Ook de tijd dat de chauffeur in een belastende houding werkt is minimaal: de chauffeur hoeft slechts tweemaal kort voorover te buigen en werkt hooguit 4 seconden in een belastende houding. In vergelijking met het vierpunts systeem zijn dit aanzienlijke verbeteringen: Het aanbrengen van het vierpunts systeem neemt gemiddeld 1 tot 2 minuten in beslag waarbij de chauffeur volgens eerdergenoemd ergonomisch onderzoek bijna 80% van de tijd in een belastende houding werkt (rugbelasting). Toekomst Het ontwerpvoorstel demonstreert een eerste stap richting een nieuwe manier van rolstoelen vastzetten. Daar waar het vierpunts systeem haast niet verder doorontwikkeld kan worden - de chauffeur zal altijd handmatig de haken moeten bevestigen biedt het ontwerpvoorstel veel ruimte voor doorontwikkeling. Het resultaat van dit project is een oplossing waarbij getracht is de mate van standaardisatie voor de aangrijpingspunten zo laag mogelijk te houden. Mocht het bijvoorbeeld haalbaar worden om de afstand tussen de twee aangrijpingspunten op de rolstoel te standaardiseren, dan zou het mogelijk zijn het ontwerpvoorstel door te ontwikkelen tot een geautomatiseerd systeem dat in de vloer van het voertuig kan worden geïntegreerd.

3 Datum: 1 april 2010 Meer informatie: pnoorlander@gmail.com

4 Basis idee Concept Proefmodellen

5 Conceptuitwerking Prototype Gebruikerstesten