VISIE BOUWEN IN DE ZORGSECTOR

Transcriptie

1 Bij LLOX worden wij uitermate geboeid door de gebouwen en ruimtes die bestemd zijn voor langdurig verzorgend verblijf. In de voorbije 30 jaar is er in Europa een merkelijke stijging van de leeftijd waarop mensen terechtkomen in verzorgende instellingen. Dit is een gevolg van thuisopvang, snel evoluerende communicatietechnologieën en uitbouw van de dagopvang die verzorgende instellingen zelf aanbieden. Ondermeer hierdoor kunnen mensen steeds langer zelfstandig thuis blijven wonen. Wie alsnog naar verzorgende instellingen komt, is in vele gevallen zorgbehoevend. De druk op het verzorgende personeel is groot, de kwaliteitseisen zijn hoog. De tekorten op de arbeidsmarkt zijn problematisch. Dit verzoenen met menswaardig wonen, met een maximale autonomie voor de bewoners, met een boeiende en stimulerende woonomgeving is de uitdaging van elk specifiek project. Het ontwerp van een verzorgingstehuis voor bejaarden heeft in de loop der jaren een evolutie gekend. De instelling, met als onderlegger het ziekenhuis, werd vanaf de jaren 80 vervangen door de woning. Het begrip verzorging werd uitgebreid en kreeg een ruimere invullling. Met begeleid wonen en huiselijkheid als kernbegrippen. Hoewel wonen centraal bleef in de benadering van de opvang van bejaarden ontstond er rond de eeuwwisseling een nieuwe onderlegger voor het ontwerp. Los van het zorgpatroon evolueerde ook het begrip wonen. Het structuurplan Vlaanderen voorziet concentratie binnen de bestaande woonkernen en wil zoveel mogelijk de open ruimtes die Vlaanderen nog telt behouden. Beperking van de investeringsmiddelen en begrippen als duurzaam bouwen hebben eveneens een impact op het bouwproces. Korte verbindingen, efficiënt ruimtegebruik, eenvoudig onderhoud verminderen de druk op het personeel. Kleinere voetafdruk van het gebouw, herbruikbare structuur en minder verliesoppervlakte verminderen de druk op de omgeving. Kleinschalige zorgprogramma s kunnen enkel slagen indien het bestuur en het personeel een duidelijke visie hebben ontwikkeld. De referenties verder geven telkens een beeld van deze visie, het is aan ons om deze architecturaal te verwerken met respect voor de specifieke plek en het beschikbare budget.

2 Kleinschalige aanpak op Cantous* model of werking met grotere leefgroepen of alle tussenvormen kunnen goed scoren als er voldoende aandacht is voor : - veiligheid en geborgenheid - privacy - keuze vrijheid en autonomie - interactie van medewerkers en verzorgers - interactie van familie en buitenwereld - toegankelijkheid - rendabiliteit (onderhoud, energieprestaties, ecologie, duurzaam bouwen...) - buitenwereld (stedelijk en sociaal weefsel, ecologie, duurzaam bouwen,...) Het leidt tot compacte gebouwen met boeiende circulatiepatronen met wisselende prikkels. Gebouwen die zijn geïntegreerd in het weefsel van de stad, wijk of gemeente. Ze moeten dit weefsel versterken en er functioneel deel van uitmaken. Wonen met zorg zal een variante zijn van wonen tout court. * gemeenschappelijke woonomgeving waar mensen met een verminderde zelfstandigheid een leefsituatie kunnen vinden waar de communicatie, de onderlinge hulp en de relaties bevorderd worden door eenieders deelname aan de bezigheden van het dagelijkse leven. Het concept biedt de bewoners een gemeenschappelijke zelfstandigheid bieden binnen een beschermd kader.

3 HEALING ENVIRONMENT De laatste jaren werd er in toenemende mate onderzoek gevoerd naar de invloed van de architectuur en het interieur van gebouwen op de mentale en fysieke gezondheid van hun gebruikers. Dit soort onderzoek vindt zijn oorsprong in de omgevingspsychologie, maar is van toepassing op de verzorgingssector. De meeste aandacht gaat daarbij naar gebouwen waarbij de genezende functie erg letterlijk moet worden genomen, namelijk instellingen uit de zorgsector zoals ziekenhuizen, psychiatrische instellingen, bejaardentehuizen enzovoort. Men gaat uit van de hypothese dat de architecturale omgeving de mentale en fysieke toestand van mensen beïnvloedt. Door weloverwogen veranderingen aan te brengen in deze omgeving zou men bijgevolg in staat kunnen zijn om de gemoedstoestand en zo ook de fysieke gezondheid van de gebruikers van die omgeving positief te beïnvloeden. Psychologen, medici en sociologen hebben dus hun eigen ideeën over hoe zo een healing environment eruit moet zien, waardoor ze steeds vaker terechtkomen op het terrein van de architectuur. Op die manier is de term dan ook doorgesijpeld tot in het jargon van de architectuur. Bij LLOX, als ontwerpers van zorginstellingen, is het daarom belangrijk om op de hoogte te blijven van deze ontwikkeling in de medische sector. De inzichten die men daar uit onderzoeken heeft kunnen afleiden, kunnen nuttig blijken bij het ontwerpen van nieuwe gebouwen voor de zorgsector. Zo zou de invloed van de architectuur van zorginstellingen op de gebruikers het genezingsproces bevorderen en zo de zorgconsumptie doen afnemen, wat dan weer de kosten verlaagt. Bovendien zou ook het personeel gemotiveerder zijn om te werken binnen een beter aangepaste omgeving, zodat ook de kwaliteit van de zorg erop vooruit zou gaan. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat de grootte van de invloed van de omgeving afhankelijk is van verschillende factoren. De lengte van de periode waarin een patiënt/bewoner in de zorginstelling verblijft, bijvoorbeeld, kan ervoor zorgen dat de omgeving een veel belangrijker rol speelt. Concreet zou een healing environment resulteren in een sneller herstel van de patiënt, verminderde pijn, minder infecties en een grotere tevredenheid bij de patiënten en minder stress bij het personeel, en tenslotte zouden op lange termijn ook hooggekwalificeerd personeel worden aangetrokken door deze omgeving en er ook langer in dienst blijven.

4 OMGEVING, AROUSAL EN STRESS In de omgevingspsychologie gaat men ervan uit dat omgevingsstimuli steeds een bepaalde graad van arousal of stress opwekken. Op een gemiddeld arousalniveau zouden mensen optimaal functioneren. Opdat het herstel van de patiënt zo vlot mogelijk zou verlopen, moet het aantal stress-impulsen dus beperkt worden. Algemeen gesteld zou te veel informatie of te weinig samenhang in de omgeving en het gevoel te weinig controle over de omgeving te hebben, leiden tot een hoger stressniveau, wat nadelig kan zijn voor de gezondheid. Concreet betekent dit dat bewoners bij voorkeur een overzicht moeten hebben over hun omgeving en het gevoel moeten hebben dat ze hun blootstelling aan de omgeving kunnen controleren. De behoefte aan privacy is daarbij zeer belangrijk. Wanneer mensen het gevoel hebben dat ze de controle over wat ze als hun persoonlijke ruimte beschouwen verloren zijn, veroorzaakt dit een verhoging van het stressniveau. Ook sociale interactie speelt een grote rol in het welbevinden. Om sociaal gedrag aan te moedigen is een gemeenschappelijke ruimte nodig met een aangepaste meubelschikking, bijvoorbeeld met stoelen of zetels die rondom een tafel geschikt worden. Verschillende soorten zorginstellingen vragen bovendien een andere architectuur. Een psychiatrische instelling zal architecturaal gezien aan andere normen moeten voldoen dan een bejaardentehuis of een ziekenhuis. Bij LLOX hebben we dit vertaald in bovenstaande grafische uitbeelding. Dit is het resultaat van het samenbrengen van de ervaringen in alle sectoren van de huisvesting van zorgbehoevende bewoners: extra muraal (Sociale huisvesting), transmuraal (Service-Flats) en Intramuraal (Rustoorden-Ziekenhuizen). Eigenlijk is het onze visie over huiselijkheid, die enkel in functie mag worden gezien van de capaciteiten van de bewoners, patiënten of gebruikers.

5 de hele ruimte zou in ieder geval moeten worden vermeden. ZINTUIGLIJKE STIMULI Het arousalniveau van bewoners wordt dus veroorzaakt door een combinatie van omgevingsstimuli waargenomen via de verschillende zintuigen. Om een gemiddeld arousalniveau te krijgen, moeten er voldoende positieve stimuli aanwezig zijn in de omgeving en moeten elementen die het stressniveau teveel doen stijgen vermeden worden. Verder heeft ook het uitzicht op de buitenwereld een positieve invloed. Op dezelfde manier brengt de aanwezigheid van planten binnen in het gebouw de buitenwereld voor een stukje binnen en maakt het verblijf in het gebouw een stuk aangenamer. Natuurzichten zouden bovendien kalmeren en een positieve invloed hebben op hun gezondheid. Ook kunstwerken hebben een dergelijk kalmerend effect en kunnen bovendien dienen als herkenningspunten. Performance kunsten, waaronder literaire lezingen, concerten en de podiumkunsten zorgen, nog meer dan de beeldende kunsten, voor afleiding maar ook voor sociale interactie. Bij de visuele impressies speelt licht bijvoorbeeld een heel belangrijke rol in de beïnvloeding van de geestelijke en fysieke toestand van de bewoner. Vooral de natuurlijke cyclus van dag en nacht is essentieel voor een normale werking van de biologische functies. Een tekort aan daglicht veroorzaakt depressies doordat het hormoon melatonine de lichamelijke functie als het ware stillegt. Kleuren zouden ook kunnen bijdragen tot een algemeen welbevinden. Het UK Health Office schrijft aan de kleur rood een verlaagd aantal epileptische aanvallen toe, blauw zou agressieve patiënten kalmeren, nog andere kleuren rood zouden reumatische en artritische pijnen verzachten. Karin Slegers brengt de invloed van kleuren terug tot hun helderheidsen verzadigingsgraad. Samenvattend kan men zeggen dat heldere (lichtere) en meer verzadigde (met een grotere hoeveelheid grijs gemengd) kleuren algemeen als aangenamer worden ervaren. Een monochromatisch kleurschema voor Hoewel de link tussen architectuur en het reukvermogen niet direct voor de hand ligt, is het toch nuttig om bij het ontwerpen van het interieur rekening te houden met de invloed van geur op de menselijke gezondheid. Olfactorische boodschappen zouden de hersenen zelfs sneller bereiken dan auditieve of visuele impressies. Onderzoek heeft aangetoond dat fruit- en bloemengeuren een kalmerende invloed hebben op de ademhaling, de bloeddruk, het hartritme en op de spieren. Geuren hebben ook de eigenschap dat ze pijn verzachten door endorfines of pijnstillende hormonen te laten vrijkomen. Medicijngeuren wekken angstgevoelens op, dus bewoners komen er best zo min mogelijk mee in contact. Daarnaast is het ook nuttig om rekening te houden met indrukken via de tastzin. Ook deze geven belangrijke informatie over de omgeving en geven dus mee vorm aan een positief of negatief beeld van de omgeving. Ook hier geldt de regel dat de materialen die gebruikt worden een kalmerend effect moet hebben.

6 VISIE BOUWEN IN DE ZORGSECTOR Comfort is hier een sleutelbegrip. Stoffen moeten rustgevende geluiden zoals het natuurlijke geluid gekozen worden volgens de zachtheid van hun van regen, wind, vogels, of ook muziek. Omdat wat textuur, meubels volgens de ergonomie van hun als rustgevend wordt ervaren erg kan verschillen ontwerp, hoeken worden best zo veel mogelijk van individu tot individu, is het aangewezen om afgerond. keuzemogelijkheden te voorzien. Lawaai van bijvoorbeeld telefoons, alarmen, monitors moet Schakelaars moeten makkelijk te bedienen zijn zoveel mogelijk beperkt worden. en zich binnen handbereik bevinden, net zoals de bedieningssystemen voor ramen, gordijnen en BIBLIOGRAFIE televisie. Dit stimuleert een gevoel van veiligheid NHS Estates, Executive Agency of the UK Health en het gevoel van controle over de omgeving. Department, Improving the Patient Experience: The Healing Environment, Slegers, Karin, Geluiden, tenslotte, hebben net als geuren Literatuuronderzoek naar de invloed van het de eigenschap dat ze endorfines vrijmaken interieur op het welbevinden van patiënten/ die pijnstillend werken. Het gaat daarbij om bewoners en medewerkers in zorginstellingen