Wegwijzer psychische stoornissen 1

Transcriptie

1 Wegwijzer psychische stoornissen 1 Met behulp van de hiernavolgende vragen kun je nagaan of klachten/problemen mogelijk wijzen op een psychische stoornis. Wees er wel voorzichtig mee. Het gebruik van deze wegwijzer geeft dus nadrukkelijk niet meer dan een eerste indruk. Je krijgt een idee in welke richting je verder kunt zoeken. Voor het stellen van een diagnose is altijd een deskundige hulpverlener nodig. Werkwijze: 1. Begin op pag 2 en beantwoord steeds de vragen in de juiste volgorde. Als het goed is kom je uiteindelijk uit op een stoornis die het meeste in aanmerking komt. 2. Ga vervolgens naar pag. 15 om te kijken wat er mogelijk aan persoonlijkheidsproblematiek speelt. 1 Voornamelijk gebaseerd op de DSM-5 en R. van Deth & W. Vandereycken (2006) Wegwijzer psychische problemen. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. 1 / 15

2 Is de cliënt jonger dan 18 ar? Stoornissen bij kinderen en adolescenten aandachtstekortstoornis (ADD) (met hyperactiviteit: ADHD) Is de concentratie en/of het gedrag het belangrijkste probleem? Is het moeilijk om de aandacht vast te houden? Is angst het belangrijkste probleem? Is er hevige angst zodra het kind wordt gescheiden van bekenden? separatieangststoornis Zijn er ernstige problemen om naar school te gaan? schoolfobie Zijn er problemen met de urinelozing of ontlasting? enuresis of encopresis Zijn er ongewilde, snelle en herhaalde bewegingen of verbale uitingen? tic-stoornissen selectief mutisme Zijn er achterstanden in de ontwikkeling? Verloopt de omgang met anderen moeizaam? Wordt er alleen gesproken met bekenden? Hebben de problemen te maken met spreken, taal of rekenen? Intellectuele ontwikkelingsstoornissen Zijn er stereotiepe bewegingen en een vertraagde taalontwikkeling? autismespectrumstoornis Hebben de problemen te maken met de planning en coördinatie van bewegingen? stoornissen in de motorische vaardigheden Ga na of er sprake is van andere stoornissen die ook bij volwassenen voorkomen 2 / 15

3 Hebben de problemen vooral te maken met geheugen of aandacht? Neurocognitieve of dissociatieve stoornissen Zijn aandacht en een verlaagd bewustzijn de belangrijkste problemen en deden die zich vrij plotseling voor? delier Heeft de cliënt het gevoel buiten het eigen lichaam te staan en in een droom te leven? depersonalisatiestoornis Zijn er uitsluitend problemen met het geheugen? Is er alleen geheugenverlies voor persoonlijke informatie? amnestisch syndroom Is er behalve geheugenproblemen ook sprake van verminderd denkvermogen en taalproblemen? Zijn er ook meerdere wisselende identiteiten? dissociatieve amnesie dementie andere neurocognitieve stoornissen dissociatieve identiteitsstoornis 3 / 15

4 Hebben de problemen vooral te maken met het gebruik van middelen en verslavingen? Wordt er hoofdzakelijk alcohol gebruikt? Worden er hoofdzakelijk drugs gebruikt? stoornissen door het gebruik van alcohol stoornissen door het gebruik van drugs Kan de cliënt zich niet bedwingen om te gaan gokken? pathologisch gokken 4 / 15

5 Zijn er hardnekkige gedachten of waarnemingen die helemaal niet kloppen met de werkelijkheid? Zijn er m.a.w. wanen of hallucinaties? Psychosen Zijn de hardnekkige niet-reële gedachten (wanen) ontstaan in nauw contact met een ander? gedeelde psychotische stoornis Is er alleen sprake van een hardnekkige gedachte (waan), die onwaarschijnlijk, maar niet bizar is? waanstoornis Zijn de niet-reële gedachten en/of waarnemingen abrupt verschenen en duren ze korter dan een maand? kortdurende psychotische stoornis Duren de niet-reële gedachten en/of waarnemingen korter dan zes maanden? schizofreniforme stoornis schizofrenie 5 / 15

6 Voelt de cliënt zich erg somber of juist heel opgewekt? Depressieve of bipolaire stoornissen cyclothyme stoornis Is de stemming wisselend: de ene periode opgewekt en energiek en de andere periode rslachtig en lusteloos? Is het verschil tussen de stemmingen groot? bipolaire stoornis Zijn somberheid en lusteloosheid de grootste problemen? Zijn de somberheid en lusteloosheid ernstig en sinds enkele weken of maanden aanwezig? depressie dysthyme stoornis Zijn de opgewektheid en energie het meest opvallend? Zijn de opgewektheid en energie heel sterk? manie hypomanie 6 / 15

7 Zijn moeilijk te bedwingen gedachten of handelingen het belangrijkste probleem? Obsessieve-compulsieve stoornissen Denkt de cliënt hardnekkig dat hij een misvormd uiterlijk heeft, terwijl anderen dat niet vinden? Kan de cliënt zich niet bedwingen de eigen haren uit te trekken? dysmorfofobie trichotillomanie Kan de cliënt het niet laten grote hoeveelheden spullen te verzamelen? verzameldwang Zijn er steeds terugkerende storende ideeën en handelingen, die niet te onderdrukken zijn? Heeft de angst te maken met allerlei gebeurtenissen en omstandigheden en duren ze tenminste al zes maanden? dwangstoornis 7 / 15

8 Is angst het belangrijkste probleem? Angst stoornissen Zijn er paniekaanvallen? paniekstoornis Is er angst voor en vermijding van bepaalde situaties? fobie Heeft de angst te maken met allerlei gebeurtenissen en omstandigheden en duren ze tenminste al zes maanden? veralgemeende angststoornis 8 / 15

9 Is (extreme) stress het belangrijkste probleem? Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen Is de stress na een traumatische gebeurtenis opgetreden? traumatische stress-stoornis Is de stress na aanhoudende stressvolle situaties ontstaan (echtscheiding, werkdruk, werkloosheid e.d.) aanpassingsstoornis 9 / 15

10 Zijn er lichamelijke klachten waarvoor geen medische oorzaak kan worden gevonden? Somatisch symptoom stoornissen Gaat het om het uitvallen van een zintuig of groep spieren? Conversiestoornis (functionele neurologische stoornis) Is er een renlange voorgeschiedenis van allerlei lichamelijke klachten? Somatisch symptoomstoornis Is de cliënt ervan overtuigd dat hij toch een ernstige ziekte heeft? Hypochondrie (ziekteangststoornis) 10 / 15

11 Hebben de problemen te maken met seksualiteit, seksuele voorkeur of het vrouw- of man-zijn? Hebben de problemen direct te maken met de seksuele activiteit? Seksuele stoornissen Is er een afwijkende seksuele voorkeur? Zijn er grote problemen met de eigen sekse en zou de cliënt liever tot de andere sekse behoren? dyspareunie vaginisme Is er pijn bij de seksuele activiteit? parafilieën exhibitionisme voyeurisme pedofilie fetisjisme travestiet-fetisjisme seksueel masochisme seksueel sadisme verminderd seksueel verlangen seksuele afkeer Is er minder of geen zin in seks? Is er moeite om opgewonden te raken? Is er moeite om een orgasme te krijgen? stoornis in de opwinding erectiestoornis orgasmestoornis voortijdige eculatie gender-identiteitsstoornis (genderdisforie) 11 / 15

12 Hebben de problemen vooral te maken met de slaap? Slaapstoornissen Zijn er stoornissen in de hoeveelheid, kwaliteit en timing van de slaap? Zijn er abnormale verschijnselen of gedragingen tijdens de slaap? dyssomnieën - in- of doorslaapproblemen: insomnie - uitzonderlijke slaperigheid: hypersomnie - slecht slapen door ademhalingsproblemen: slaapapnoe - slaapproblemen door verstoring van het 24- uursritme: stoornissen in het slaap/waakritme parasomnieën - angstige dromen: nachtmerries - ontwaken met angstschreeuw: pavor nocturnus - slaapwandelen 12 / 15

13 Heeft de cliënt vooral moeite om zijn impulsen in bedwang te houden? Impuls controlestoornissen Kun de cliënt alleen zijn agressie niet bedwingen? periodieke explosieve stoornis Wordt er weinig rekening met anderen gehouden en is er vaak sprake van agressie, liegen e.d.? gedragsstoornis 13 / 15

14 Zijn er problemen rond eten en gewicht? Loop de hele wegwijzer nog eens door met de cliënt of met iemand die de cliënt goed kent. Bekijk in elk geval ook evt. persoonlijkheidsproblematiek (zie laatste blz.) Overweeg de problematiek met een collega te bespreken. Eetstoornissen anorexia nervosa puur type Streeft de cliënt naar uitzonderlijke vermagering? Maakt de cliënt gebruik van laxeermiddelen of braken? anorexia nervosa gemengd type Zijn er eetbuien en is het gewicht ongeveer normaal? Maakt de cliënt gebruik van laxeermiddelen of braken? boulimia nervosa purgerend type boulimia nervosa gewoon type Zijn er eetbuien en stijgt het gewicht? eetbuistoornis of eetverslaving 14 / 15

15 Persoonlijkheidsproblematiek Worden de gedragingen als vreemd en excentriek ervaren? Is er sprake van groot wantrouwen? Is er sprake van sociaal isolement? paranoïde persoonlijkheidsstoornis schizoïde/schizotypische persoonlijkheidsstoornis Is er vooral sprake van dramatisch, emotiol en onvoorspelbaar gedrag? Is de cliënt erg emotiol en is er een grote behoefte aan aandacht? theatrale persoonlijkheidsstoornis Is de cliënt erg trots op zichzelf en is er een grote behoefte aan bewondering? narcistische persoonlijkheidsstoornis Is de cliënt erg onvoorspelbaar in stemming, gedrag en relaties? borderline persoonlijkheidsstoornis Overtreedt de cliënt snel (sociale) regels en gaat zijn gedrag ten koste van anderen? antisociale persoonlijkheidsstoornis Spelen angst en onzekerheid een belangrijke rol? Gaat de cliënt contact met anderen uit de weg uit angst voor kritiek? vermijdende persoonlijkheidsstoornis Rekent de cliënt erg op anderen en is hij bang verlaten te worden? afhankelijke persoonlijkheidsstoornis Is de cliënt erg perfectionistisch en heeft hij een grote behoefte aan controle? dwangmatige persoonlijkheidsstoornis 15 / 15