Speekselverlies bij kinderen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Speekselverlies bij kinderen"

Transcriptie

1 Speekselverlies bij kinderen En het Observatie-instrument Speekselverlies Marijke Hofman, logopediste KNO UMCG KNO/CSK 1

2 Speeksel De vloeistof die door de speekselklieren wordt uitgescheiden in de mondholte* Varieert bij gezonde personen van 0-6 ml/min en ml/dag In 24 uur gemiddeld 1200x slikken Functies: bescherming mondgebied, verwerking voeding KNO/CSK 2

3 Speekselklieren 3 paar grote klieren: Parotis Submandibularis Sublingualis en accessoire speekselklieren KNO/CSK 3

4 Xerostomie / droge mond (Gevoel van) Droogheid van de mondholte, met name van tong, gehemelte en oropharynx Komt soms voor in combinatie met speekselverlies (!) De tong transporteert het speeksel niet naar de farynx, daardoor poolt het speeksel (voor) onder de tong en loopt dan over. Xerostomie treedt op omdat de tong niet in staat is het speeksel te verspreiden in de mondholte KNO/CSK 4

5 Speekselverlies (definitie) Onwillekeurig en overmatig verlies van mondvocht - Anterior / Posterior Normaal : - Tot ontwikkelingsleeftijd + 18 maanden - Tot moment dat kind zelfstandig kan lopen - Bij krijgen van tanden/kiezen - Bij fijn-motorische activiteiten / inspanning (peuterleeftijd) KNO/CSK 5

6 Oorzaken / instandhoudende factoren Directe oorzaken Verworven neurologische aandoeningen (CP, CVA, mentale ret.) Progressieve aandoeningen (Parkinson, Alzheimer) Aandoeningen waarbij de vorm van mond en kaak zijn aangedaan na operatieve ingrepen (oncologie in het hoofd-halsgebied) Ongeval of ziekte Aangeboren of verworven afwijkingen van de tong Gebruik van bepaalde medicatie KNO/CSK 6

7 Oorzaken / instandhoudende factoren Indirecte oorzaken Hoofd- & lichaamshouding (romp- en hoofdbalans) Mondmotorische vaardigheden Orale responsiviteit Slikfrequentie Algehele gezondheid Gebit Mondgewoonten KNO/CSK 7

8 Gevolgen Invloed op algehele gezondheid Sociaal niet geaccepteerd worden / voelen Bevuiling / schade aan kleding, meubilair, boeken, papier, elektronische hulpmiddelen etc Verminderde spraakverstaanbaarheid KNO/CSK 8

9 Diagnostiek Slabben DQ Vragenlijsten de drainingmethod de swab-method de spittingmethod de suctionmethod KNO/CSK 9

10 Observatie-instrument Speekselverlies ontwikkeling van het instrument Observatieformulieren uit A practical approach to Saliva Control (Johnson & Scott, 1993) De aspecten die speekselverlies kunnen veroorzaken, in standhouden of verergeren vormen de basis voor deze formulieren Voor het eerst observatieformulieren ter beschikking waarin mate, ernst en soort speekselverlies werden gerubriceerd KNO/CSK 10

11 Afstudeerproject Hanzehogeschool Groningen ( ) Vertalen van de formulieren Toetsen van de bruikbaarheid van de formulieren onder 23 Nederlandse logopedisten in verschillende werkvelden Verwerken van aanbevelingen, contact met uitgever Literatuuronderzoek ( ) De uitgangspunten van de formulieren die in 1993 zijn samengesteld zijn nog steeds actueel Tweede editie van het oorspronkelijke boek A Practical Approach to the management of Saliva (Scott & Johnson, 2004) KNO/CSK 11

12 Observatie-instrument Speekselverlies doel / doelgroep Doel Bepalen van de mate en ernst van speekselverlies Vaststellen van een geschikte vorm van interventie Vergemakkelijken intercollegiaal overleg Basis voor wetenschappelijk onderzoek Doelgroep patiënten van alle leeftijden en de mate van speekselverlies kan variëren van af en toe een drupje op de lip, tot continu stromend speeksel tot op de kleding KNO/CSK 12

13 Observatie-instrument Speekselverlies beschrijving van het instrument Theoretische en Praktische Handleiding 4 onderzoeksformulieren: Speekselcontrole intake formulier Frequentie- en ernstschaal (+ DQ) Speekselverlies na-controle formulier Speekselbeoordelingsformulier eet-/drinksituatie KNO/CSK 13

14 Speekselcontrole intake formulier Vaststellen beginsituatie Vragen over ontstaan, (mond-)motoriek, algehele gezondheid, situaties, invloed etc Achterhalen van veroorzakende en instandhoudende factoren van speekselverlies Ingevuld door logopedist, patiënt, ouder/verzorger, andere nauw betrokkene KNO/CSK 14

15 Videofragment Maik KNO/CSK 15

16 Videofragment Maik KNO/CSK 16

17 Frequentie- en ernstschaal (+ DQ) Vaststellen van frequentie en ernst Bepalen van de DQ Schema wordt 5-10 dagen ingevuld door tenminste 2 personen (patiënt zelf en/of tenminste 2 personen die dagelijks contact hebben met de patiënt) KNO/CSK 17

18 Videofragment Luciano KNO/CSK 18

19 Videofragment Luciano KNO/CSK 19

20 Speekselverlies na-controle formulier Vaststellen veranderingen eigenschappen speeksel, na interventie Vaststellen effect interventie (+ evt. complicaties) Ingevuld door logopedist Liefst meerdere malen na interventie KNO/CSK 20

21 Speekselbeoordelingsformulier eet-/drinksituatie Gestructureerde observatie van effect van eten/drinken op het speeksel Observatie gedurende de hele dag voor, tijdens, na het eten (totaal 6 observatiemomenten) 3 dagen in eén week Ingevuld door patiënt zelf of iemand die veel contact met patiënt heeft KNO/CSK 21

22 Videofragment Sem KNO/CSK 22

23 Interpretatie formulieren Onderlinge verbanden tussen de antwoorden kunnen worden gevonden wanneer de formulieren naast elkaar gelegd worden Norm voor licht/matig/ernstig is er (nog) niet Behandelstrategieën en behandelmogelijkheden verschillen per patiënt Subjectieve maat!! KNO/CSK 23

24 Toekomst Gebruik door collega s -> reacties, aanvullingen UMCG afd. Revalidatie -> Botox-spreekuur Doel instrument: - Standaardiseren van diagnostiek van speekselverlies - Bijdrage leveren aan meer evidentie KNO/CSK 24

25 Literatuur Hofman, M. & da Costa, S.P. (2006). Observatie-instrument Speekselverlies. Amsterdam: Harcourt Assessment B.V. Hofman, M. & da Costa, S.P. (2007). De patiënt met speekselverlies beter begrepen. Logopedie&Foniatrie 2. Nieuw Amerongen, A. van (2004). Speeksel, speekselklieren en mondgezondheid. Houten: Bohn Stafleu van Loghum Scott, A. & Johnson, H. (2004). A practical approach to the management of Saliva. Austin, Texas: PRO-ED, Inc KNO/CSK 25

26 Contact Marijke Hofman UMCG Afdeling KNO / Logopedie Hanzeplein 1, Postbus , 9700 RB Groningen m.hofman@kno.umcg.nl KNO/CSK 26

27 KNO/CSK 27

Handout Karen van Hulst, Radboudumc Nijmegen COPYRIGHT 1

Handout Karen van Hulst, Radboudumc Nijmegen COPYRIGHT 1 Het verloop van de normale speekselcontrole bij 652 gezonde Nederlandse kinderen tussen 0-4 jaar Karen van Hulst, MSc Logopedist/ Klinisch Epidemioloog Afdeling Revalidatie, kinderen 1 november 2013 Primaire

Nadere informatie

1 Wat is dysfagie?... 2. 2 Kenmerken van dysfagie... 3. 3 Gevolgen van dysfagie... 3. 4 Behandeling van dysfagie... 4

1 Wat is dysfagie?... 2. 2 Kenmerken van dysfagie... 3. 3 Gevolgen van dysfagie... 3. 4 Behandeling van dysfagie... 4 Dysfagie Logopedie Inhoudsopgave 1 Wat is dysfagie?... 2 2 Kenmerken van dysfagie... 3 3 Gevolgen van dysfagie... 3 4 Behandeling van dysfagie... 4 5 Tips tijdens het eten en drinken... 5 1 Wat is dysfagie?

Nadere informatie

1. Voorbereidende fase In deze fase vindt het afhappen, kauwen en het verzamelen van het voedsel op de tong plaats.

1. Voorbereidende fase In deze fase vindt het afhappen, kauwen en het verzamelen van het voedsel op de tong plaats. Slikproblemen Eten en drinken Bij normaal eten en drinken is er een hechte samenwerking tussen mond, keel, strottenhoofd en slokdarm. Het slikproces kan globaal in 4 fasen verdeeld worden: 1. Voorbereidende

Nadere informatie

Als slikken moeilijk gaat

Als slikken moeilijk gaat Als slikken moeilijk gaat Informatie en algemene adviezen voor volwassenen met slikproblemen Logopedie Locatie Hoorn/Enkhuizen Slikken Eten en drinken (en daarmee kauwen en slikken) zijn van levensbelang

Nadere informatie

Behandeling van overmatig speekselverlies met Glycopyrronium

Behandeling van overmatig speekselverlies met Glycopyrronium Behandeling van overmatig speekselverlies met Glycopyrronium In overleg met de behandelend arts van uw kind gaat uw kind behandeld worden met het medicijn Glycopyrronium. Deze folder geeft informatie

Nadere informatie

3. De aanzet tot de slikbeweging vindt plaats en het voedsel komt in de keel. 4. De slokdarm verplaatst het voedsel in de richting van de maag.

3. De aanzet tot de slikbeweging vindt plaats en het voedsel komt in de keel. 4. De slokdarm verplaatst het voedsel in de richting van de maag. Slikproblemen SLIKPROBLEMEN Deze folder is bedoeld voor iedereen die te maken heeft met mensen met slikstoornissen, maar ook voor patiënten die problemen hebben met slikken. In deze folder wordt uitgelegd

Nadere informatie

Afasie Vereniging Nederland Bakenbergseweg 125 6814 ME Arnhem Tel. 026-3512512 (werkdagen van 10.00-14.00 uur) Fax 026-3513613 E-mail: avn@afasie.

Afasie Vereniging Nederland Bakenbergseweg 125 6814 ME Arnhem Tel. 026-3512512 (werkdagen van 10.00-14.00 uur) Fax 026-3513613 E-mail: avn@afasie. D Y S A R T H R I E, V E R B A L E A P R A X I E E N D Y S FA G I E s p r e e k - e n s l i k p r o b l e m e n t e n g e v o l g e v a n h e r s e n l e t s e l Afasie Vereniging Nederland Bakenbergseweg

Nadere informatie

Verschijnselen van droge mond

Verschijnselen van droge mond Een droge mond Inleiding Iedereen heeft wel eens tijdelijk last van een droge mond, bijvoorbeeld na langdurig spreken. Maar droge mond kan ook langdurig zijn of zelfs blijvend. Dat kan slecht zijn voor

Nadere informatie

PATIËNTENINFORMATIE. LOGOPEDIE BIJ SLIKPROBLEMEN Dysfagie en Aerofagie

PATIËNTENINFORMATIE. LOGOPEDIE BIJ SLIKPROBLEMEN Dysfagie en Aerofagie PATIËNTENINFORMATIE LOGOPEDIE BIJ SLIKPROBLEMEN Dysfagie en Aerofagie 2 LOGOPEDIE BIJ SLIKPROBLEMEN Dysfagie en Aerofagie Algemeen Door middel van deze informatiefolder wil Maasstad Ziekenhuis u informeren

Nadere informatie

Door medicijnen Deze kunnen bijvoorbeeld sufheid, verminderde spierkracht of een droge mond veroorzaken.

Door medicijnen Deze kunnen bijvoorbeeld sufheid, verminderde spierkracht of een droge mond veroorzaken. Slikstoornissen 2 Deze folder is bedoeld voor patiënten met slikproblemen en hun omgeving. Er wordt uitleg gegeven over hoe het komt dat iemand zich verslikt. Ook wordt aangegeven wat de risico s zijn

Nadere informatie

PATIËNTENINFO Dysartrie

PATIËNTENINFO Dysartrie PATIËNTENINFO Dysartrie LOGOPEDIE / AFASIOLOGIE Wat is dysartrie? Dysartrie is een verworven motorische spraakstoornis ten gevolge van een neurologische aandoening. We lichten de belangrijkste termen van

Nadere informatie

Slikproblemen Logopedie & diëtetiek.

Slikproblemen Logopedie & diëtetiek. Slikproblemen Logopedie & diëtetiek www.nwz.nl Inhoud Slikken 3 Slikproblemen 3 Symptomen van verslikken 4 Risico s 4 Onderzoek en behandeling 5 Voeding 5 Adviezen 6 Meer informatie 7 Uw vragen 7 2 Tijdens

Nadere informatie

Slikken of stikken?! Symposium (On)zichtbare hinder in het dagelijks leven door hersenletsel

Slikken of stikken?! Symposium (On)zichtbare hinder in het dagelijks leven door hersenletsel Slikken of stikken?! Symposium (On)zichtbare hinder in het dagelijks leven door hersenletsel 19-03-2018 Francien Lammerts, logopedist Groene Hart Ziekenhuis Voorstellen Francien Lammerts, logopedist Groene

Nadere informatie

kno specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Operatie aan de onderkaakspeekselklier (Glandula Submandibularis)

kno specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Operatie aan de onderkaakspeekselklier (Glandula Submandibularis) kno haarlemmermeer specialisten in keel-, neus- & oorheelkunde Operatie aan de onderkaakspeekselklier (Glandula Submandibularis) De onderkaakspeekselklier (glandula submandibularis) 1: oorspeekselklier

Nadere informatie

Afasie. Doel voorlichting. Voorbeeld 2. Voorbeeld 1. Inhoud 9-10-2013. Voorlichting RST Zorgverleners. Spraak- en taalproblemen bij ouderen

Afasie. Doel voorlichting. Voorbeeld 2. Voorbeeld 1. Inhoud 9-10-2013. Voorlichting RST Zorgverleners. Spraak- en taalproblemen bij ouderen Voorlichting RST Zorgverleners Inhoud Spraak- en taalproblemen bij ouderen Afasie Dysartrie Verbale apraxie Dysfagie Datum, Instelling Plaats Door Baukje Dijk, logopedist Doel voorlichting Na deze bijeenkomst

Nadere informatie

Speekselklierfunctie

Speekselklierfunctie Speekselklierfunctie Speekselklierfunctie Wat is de functie van de speekselklieren? De speekselklieren zorgen voor de productie van speeksel. Speeksel draagt onder andere zorg voor een goede bevochtiging

Nadere informatie

Slikproblemen bij volwassenen

Slikproblemen bij volwassenen Slikproblemen bij volwassenen Patiëntenvoorlichting alle aandacht Slikproblemen bij volwassenen Slikproblemen komen voor in alle leeftijdsgroepen. Deze folder gaat over de slikproblemen die bij volwassenen

Nadere informatie

Slikproblemen. Informatiebrochure patiënten

Slikproblemen. Informatiebrochure patiënten Slikproblemen Informatiebrochure patiënten 1. Wat zijn slikproblemen...4 2. Hoe verloopt slikken...4 3. Wat is een slikprobleem...5 4. Hoe ontstaat een slikprobleem...5 5. Hoe slikproblemen verhelpen...5

Nadere informatie

DYSARTHRIE, VERBALE APRAXIE EN DYSFAGIE

DYSARTHRIE, VERBALE APRAXIE EN DYSFAGIE DYSARTHRIE, VERBALE APRAXIE EN DYSFAGIE DYSARTHRIE, VERBALE APRAXIE EN DYSFAGIE SPREEK- EN SLIKPROBLEMEN TEN GEVOLGE VAN HERSENLETSEL www.hersenletsel.nl Dysarthrie, verbale apraxie en dysfagie Dysarthrie

Nadere informatie

CRITERIA EN OMVANG AANSPRAAK XEROSTOMIE

CRITERIA EN OMVANG AANSPRAAK XEROSTOMIE CRITERIA EN OMVANG AANSPRAAK XEROSTOMIE WVAT 9-1-2015 XEROSTOMIE KAN EEN AANSPRAAK ZIJN CONFORM HET BESLUIT ZORGVERZEKERING ART. 2.7 EERSTE LID A (aandoening is speekselklier gerelateerd) OF B (er is sprake

Nadere informatie

OPERATIE VAN DE ONDERKAAKSPEEKSELKLIER

OPERATIE VAN DE ONDERKAAKSPEEKSELKLIER OPERATIE VAN DE ONDERKAAKSPEEKSELKLIER Wanneer u bij een kaakchirurg bent geweest voor een aandoening van de onderkaakspeekselklier (glandula submandibularis) en verwijdering hiervan noodzakelijk is, geeft

Nadere informatie

Inspiratiesessie Slikstoornissen bij dementie: wat kun je ermee? Maris van Sluijs, kerndocent logopedie Hogeschool Rotterdam

Inspiratiesessie Slikstoornissen bij dementie: wat kun je ermee? Maris van Sluijs, kerndocent logopedie Hogeschool Rotterdam Inspiratiesessie Slikstoornissen bij dementie: wat kun je ermee? Maris van Sluijs, kerndocent logopedie Hogeschool Rotterdam Begeleiding bij de maaltijd.hoe moeilijk is het? Stelling 1 Ik heb ervaring

Nadere informatie

In de bijlage van deze folder leest u meer over het ontstaan en verhelpen van slikproblemen.

In de bijlage van deze folder leest u meer over het ontstaan en verhelpen van slikproblemen. Slikspreekuur In overleg met uw behandelend KNO-arts bent u uitgenodigd voor het Slikspreekuur. In deze folder kunt u lezen wat een bezoek aan het Slikspreekuur inhoudt. Heeft u na het lezen van de folder

Nadere informatie

Slikproblemen. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Slikproblemen. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Slikproblemen In deze folder krijgt u uitleg over de oorzaak van slikproblemen, hoe u verslikken kunt herkennen en de risico s van verslikken. Ook wordt besproken welke behandelmogelijkheden er zijn en

Nadere informatie

Kanker in het Hoofd-Halsgebied

Kanker in het Hoofd-Halsgebied Inleiding Kwaadaardige gezwellen (=tumoren) die zich voordoen binnen het werkgebied van de kaakchirurg worden gerekend tot de zogenaamde hoofd- halstumoren. Kwaadaardige gezwellen in het hoofd- halsgebied

Nadere informatie

Dysartrie. Logopedie

Dysartrie. Logopedie Dysartrie Logopedie Inhoudsopgave 1 Wat is dysartrie?... 2 2 Gevolgen van dysartrie... 3 3 Behandeling van dysartrie... 4 Onderzoek... 4 Behandeling... 4 4 Richtlijnen voor een betere communicatie... 5

Nadere informatie

18 november 2014 Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland

18 november 2014 Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland Orale Mucositis herziening Richtlijn Arno Mank, RN PhD Onderzoeksverpleegkundige Oncologie/Hematologie AMC, Amsterdam Email vorige E-mail week eind vorige week Richtlijnencyclus 2007 2014 Doelstelling

Nadere informatie

Kauw- en slikproblemen

Kauw- en slikproblemen Logopedie Kauw- en slikproblemen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl LOG005 / Kauw- en slikproblemen / 07-07-2017 2 Kauw- en slikproblemen U

Nadere informatie

SLIKSTOORNISSEN DYSFAGIE. - Patiëntinformatie -

SLIKSTOORNISSEN DYSFAGIE. - Patiëntinformatie - SLIKSTOORNISSEN DYSFAGIE - Patiëntinformatie - Inleiding Beste patiënt, beste familieleden, Deze brochure bieden we u aan omdat u of uw familielid problemen ondervindt bij het slikken. Deze brochure is

Nadere informatie

Mondverzorging bij de oudere patiënt

Mondverzorging bij de oudere patiënt Mondverzorging bij de oudere patiënt Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen in ons ziekenhuis vanwege ziekte, onderzoeken, een ongeval en/of operatie. Om ervoor te

Nadere informatie

Dysartrie bij volwassenen

Dysartrie bij volwassenen Dysartrie bij volwassenen Inleiding U bent door uw huisarts of specialist doorverwezen naar de logopedist voor de behandeling van uw spraakstoornis dysartrie. In deze folder wordt u uitgelegd wat dysartrie

Nadere informatie

Spraak en slikken. Werkwijze en inhoud Moebius spreekuur Radboudumc. dr. Lenie van den Engel-Hoek, logopedist dr. Corrie Erasmus, kinderneuroloog

Spraak en slikken. Werkwijze en inhoud Moebius spreekuur Radboudumc. dr. Lenie van den Engel-Hoek, logopedist dr. Corrie Erasmus, kinderneuroloog Spraak en slikken Werkwijze en inhoud Moebius spreekuur Radboudumc dr. Lenie van den Engel-Hoek, logopedist dr. Corrie Erasmus, kinderneuroloog Afdeling Revalidatie Logopedie, kinderen Afdeling Neurologie

Nadere informatie

Stoornissen in primaire mondfuncties

Stoornissen in primaire mondfuncties Stoornissen in primaire mondfuncties Stoornissen in primaire mondfuncties Handboek Stem, Spraak en Taalpathologie 12 Houten 2014 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media, gecorrigeerde

Nadere informatie

Een operatie in het hoofd-halsgebied die tijdelijk hinder kan veroorzaken tijdens het eten en drinken.

Een operatie in het hoofd-halsgebied die tijdelijk hinder kan veroorzaken tijdens het eten en drinken. Dysfagie 1 Wat is dysfagie? Dysfagie is een slikstoornis die kan ontstaan door: Verminderd functioneren van structuren, spieren of zenuwen die nodig zijn om te slikken. Hieronder verstaan we bijvoorbeeld

Nadere informatie

Logopedie. Patiënteninformatie. Problemen met slikken. Slingeland Ziekenhuis

Logopedie. Patiënteninformatie. Problemen met slikken. Slingeland Ziekenhuis Logopedie Problemen met slikken i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen Deze folder is bedoeld voor mensen met slikproblemen en voor hun familieleden. In deze folder leest u hoe het komt dat

Nadere informatie

Droge mond. Soms is water alleen niet genoeg. Een gids voor patiënten die behandeld worden tegen kanker. Specialist bij droge mond

Droge mond. Soms is water alleen niet genoeg. Een gids voor patiënten die behandeld worden tegen kanker. Specialist bij droge mond Droge mond Een gids voor patiënten die behandeld worden tegen kanker Soms is water alleen niet genoeg Specialist bij droge mond Droge mond: een frequente bijwerking bij de behandeling van kanker Wellicht

Nadere informatie

> Dysfagie (slikstoornissen)

> Dysfagie (slikstoornissen) www.azstlucas.be > Dienst logopedie 2 1. Wat is dysfagie? 3 2. Wat is een normaal slikproces? 4 3. Wat zijn de voornaamste oorzaken van een slikprobleem? 5 4. Overzicht van frequent voorkomende problemen

Nadere informatie

Wat is ongewild speekselverlies? Ongewild speekselverlies is het verlies van speeksel uit de mond zonder dat dit de bedoeling is van het kind.

Wat is ongewild speekselverlies? Ongewild speekselverlies is het verlies van speeksel uit de mond zonder dat dit de bedoeling is van het kind. Ongewild speekselverlies Wat is ongewild speekselverlies? Ongewild speekselverlies is het verlies van speeksel uit de mond zonder dat dit de bedoeling is van het kind. Hoe wordt ongewild speekselverlies

Nadere informatie

Hoe verloopt het slikproces?

Hoe verloopt het slikproces? Slikproblemen Inleiding Tijdens uw ziekenhuisopname heeft u problemen met kauwen en/of slikken gekregen. Daarom is de logopedist ingeschakeld. Zij heeft u uitleg en tips gegeven. In deze folder kunt u

Nadere informatie

Logopedie. Logopedie. Ondersteuning bij communicatie- en slikproblemen. Evean. Midden in het leven.

Logopedie. Logopedie. Ondersteuning bij communicatie- en slikproblemen. Evean. Midden in het leven. Logopedie Logopedie Ondersteuning bij communicatie- en slikproblemen Evean. Midden in het leven. Werken aan stem-, spraak-, taal-, slik-, gehoorproblemen stemproblemen Heesheid, schorheid en andere stemproblemen

Nadere informatie

Slikproblemen. Informatiebrochure patiënten

Slikproblemen. Informatiebrochure patiënten Slikproblemen Informatiebrochure patiënten 1. Wat zijn slikproblemen...4 2. Hoe verloopt slikken...4 3. Wat is een slikprobleem...5 4. Hoe ontstaat een slikprobleem...5 5. Hoe slikproblemen verhelpen...5

Nadere informatie

Ziekte van Parkinson

Ziekte van Parkinson Ziekte van Parkinson De ziekte van Parkinson is een chronische aandoening van de hersenen die progressief is. In deze folder leest u meer over deze ziekte en over de polikliniek Neurologie van het Havenziekenhuis.

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Ergotherapie bij de ziekte van Parkinson. Ergotherapie bij de ziekte van Parkinson 1

Patiënteninformatie. Ergotherapie bij de ziekte van Parkinson. Ergotherapie bij de ziekte van Parkinson 1 Patiënteninformatie Ergotherapie bij de ziekte van Parkinson Ergotherapie bij de ziekte van Parkinson 1 Ergotherapie bij de ziekte van Parkinson Afdeling Ergotherapie, Fysiotherapie en Logopedie, route

Nadere informatie

Moeite met slikken van medicijnen

Moeite met slikken van medicijnen 400047 Moeite met slikken van geneesmiddelen_400003 Antibiotica 21-12-10 05:54 Pagina 4 Medicijnen: sommige medicijnen kunnen sufheid of een droge mond veroorzaken. Als iemand suf is, kan hij vergeten

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord. Groepsrevalidatie voor patiënten met de ziekte van Parkinson

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord. Groepsrevalidatie voor patiënten met de ziekte van Parkinson UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Groepsrevalidatie voor patiënten met de ziekte van Parkinson UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Groepsrevalidatie voor patiënten met de

Nadere informatie

Wat u moet weten over slikstoornissen

Wat u moet weten over slikstoornissen 0000/174/4 - GZA - april - 2012 Wat u moet weten over slikstoornissen campus Sint-Augustinus Oosterveldlaan 24 2610 Wilrijk tel. 03 443 30 11 fax 03 440 43 74 campus Sint-Vincentius Sint-Vincentiusstraat

Nadere informatie

Slikproblemen bij NMA/ALS. Nicole Frielink, logopedist

Slikproblemen bij NMA/ALS. Nicole Frielink, logopedist Slikproblemen bij NMA/ALS Nicole Frielink, logopedist Inhoud Normale slik Slikproblemen en beïnvloedende factoren Specifieke slikproblemen bij NMA/ALS Rol logopedist Slikken: Het geheel van gedrags-, sensorische

Nadere informatie

VERWIJDEREN VAN EEN ONDERKAAKSPEEKSELKLIER Glandula submandibularis FRANCISCUS VLIETLAND

VERWIJDEREN VAN EEN ONDERKAAKSPEEKSELKLIER Glandula submandibularis FRANCISCUS VLIETLAND VERWIJDEREN VAN EEN ONDERKAAKSPEEKSELKLIER Glandula submandibularis FRANCISCUS VLIETLAND U komt in aanmerking voor het verwijderen van de onderkaakspeekselklier. In deze folder leest u meer over de gang

Nadere informatie

Operatie aan de speekselklieren

Operatie aan de speekselklieren KNO-heelkunde Operatie aan de speekselklieren Inleiding Deze folder geeft u informatie over operaties aan de speekselklieren (operatieve verwijdering van de oorspeekselklier of van de onderkaakspeekselklier).

Nadere informatie

Thuis in Behandelen. Behandelcentrum. Vrijthof, Tiel.

Thuis in Behandelen. Behandelcentrum. Vrijthof, Tiel. Thuis in Behandelen Behandelcentrum Vrijthof, Tiel www.szr.nl/behandelcentrum THUIS IN BEHANDELEN Wanneer inschakelen U kunt het behandelteam inschakelen voor advies en behandeling bij ouderdomsklachten,

Nadere informatie

Slikproblemen. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op

Slikproblemen. Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op Slikproblemen Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Tijdens uw ziekenhuisopname heeft u problemen met kauwen en/of slikken gekregen. Daarom is de logopedist ingeschakeld.

Nadere informatie

EFFICIËNT bouwen 59,- 33,- HUISARTS TOTAAL BSL. E-learning. Meer informatie of abonneren? Ga naar www.bsl.nl/huisartstotaal. Mednet Congres 3.

EFFICIËNT bouwen 59,- 33,- HUISARTS TOTAAL BSL. E-learning. Meer informatie of abonneren? Ga naar www.bsl.nl/huisartstotaal. Mednet Congres 3. Mednet Congres tijdschriften online + archief E-learning Abonnement BSL 3.000,- 59,- aan waarde voor maar: Slechts 33,- HUISARTS TOTAAL EFFICIËNT bouwen aan UW VAKkennis met BSL Huisarts totaal Meer informatie

Nadere informatie

Logopedie en Neurologie

Logopedie en Neurologie Logopedie en Neurologie Logopedisten hebben een belangrijk aandeel in de zorg van patiënten met een (chronische) neurologische aandoening. Zo kunnen communicatie of eten en drinken problemen geven als

Nadere informatie

Stoornissen van het bewegingssysteem Bradykinesie Trager / kleinere bewegingsuitslag Verstoring in de timing Hypokinesie Minder automatische

Stoornissen van het bewegingssysteem Bradykinesie Trager / kleinere bewegingsuitslag Verstoring in de timing Hypokinesie Minder automatische Stoornissen van het bewegingssysteem Bradykinesie Trager / kleinere bewegingsuitslag Verstoring in de timing Hypokinesie Minder automatische bewegingen Akinesie Bevriezen Rigiditeit Verhoogde spiertonus,

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112 111 Ondervoeding is gedefinieerd als een subacute of acute voedingstoestand waarbij een combinatie van onvoldoende voedingsinname en ontstekingsactiviteit heeft geleid tot een afname van de spier- en vetmassa

Nadere informatie

Droge mond. Soms is water alleen niet genoeg. Een gids voor patiënten met het syndroom van Sjögren. Specialist bij droge mond

Droge mond. Soms is water alleen niet genoeg. Een gids voor patiënten met het syndroom van Sjögren. Specialist bij droge mond Droge mond Een gids voor patiënten met het syndroom van Sjögren Soms is water alleen niet genoeg Specialist bij droge mond Droge mond is één van de meest voorkomende symptomen bij syndroom van Sjögren

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord. Revalidatiemogelijkheden voor patiënten met Neuro-Musculaire Aandoeningen (NMA)

UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord. Revalidatiemogelijkheden voor patiënten met Neuro-Musculaire Aandoeningen (NMA) UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Revalidatiemogelijkheden voor patiënten met Neuro-Musculaire Aandoeningen (NMA) UMCG Centrum voor Revalidatie locatie Beatrixoord Inleiding In het Centrum

Nadere informatie

Informatorium voor Voeding en Diëtetiek

Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Onder redactie van: Majorie Former Gerdie van Asseldonk Jacqueline Drenth Jolanda van Duinen Informatorium voor Voeding en Diëtetiek Supplement Voedings- en Dieetleer

Nadere informatie

Congenitaal perisylvian syndroom

Congenitaal perisylvian syndroom Congenitaal perisylvian syndroom Wat is het congenitaal perisylvian syndroom? Het congenitaal perisylvian syndroom is een aangeboren aandoening waarbij het deel van de hersenen wat betrokken is bij het

Nadere informatie

Paramedische begeleiding bij de ziekte van Parkinson. Neurologie

Paramedische begeleiding bij de ziekte van Parkinson. Neurologie Paramedische begeleiding bij de ziekte van Parkinson Neurologie Inleiding U bent in behandeling bij de neuroloog en de Parkinsonverpleegkundige in het ziekenhuis in verband met de ziekte van Parkinson.

Nadere informatie

PAS. Handleiding. Deel B. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren. Een hulpmiddel bij het zoeken naar passend werk

PAS. Handleiding. Deel B. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren. Een hulpmiddel bij het zoeken naar passend werk PAS Een hulpmiddel bij het zoeken naar passend werk Handleiding Deel B Handleiding Adviesgroep ErgoJob Auteurs: Senioradviseur: In opdracht van: Marije Goos Lieke van de Graaf Wendy Speksnijder Natascha

Nadere informatie

Charim Vitaal Helpt u verder

Charim Vitaal Helpt u verder Charim Vitaal Charim Vitaal Helpt u verder Charim Vitaal biedt u fysiotherapie, oefentherapie, ergotherapie, logopedie, diëtetiek, GZ-psychologie en een specialist ouderengeneeskunde. Wij werken vanuit

Nadere informatie

Verbale en bucco-faciale apraxie

Verbale en bucco-faciale apraxie Verbale en bucco-faciale apraxie Inleiding De logopedist heeft bij u een verbale- of bucco-faciale apraxie geconstateerd (spraakstoornis). Spreken is bij gezonde mensen een activiteit die automatisch verloopt:

Nadere informatie

ETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE. Jeroen Wapenaar Lisette de Groot

ETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE. Jeroen Wapenaar Lisette de Groot ETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE Jeroen Wapenaar Lisette de Groot Eerste druk, Reed Business, Amsterdam 2013 Tweede (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2016 ISBN 978-90-368-1557-4 DOI 10.1007/978-90-368-1558-1

Nadere informatie

Cerebrale parese bij volwassenen. Evaluatie en revalidatie

Cerebrale parese bij volwassenen. Evaluatie en revalidatie Cerebrale parese bij volwassenen Evaluatie en revalidatie Definitie CP. «Cerebrale Parese (Cerebral Palsy in het Engels) is een internationaal gebruikte term, waarvan de afbakening en definitie talrijke

Nadere informatie

TOP poli. Kindergeneeskunde

TOP poli. Kindergeneeskunde TOP poli Kindergeneeskunde Team Ontwikkelings Problematiek (TOP) TOP staat voor Team Ontwikkelings Problematiek. Dit is een speciaal team met verschillende deskundigheden. U kunt hier terecht met uw kind

Nadere informatie

XEROSTOMIE. (droge mond)

XEROSTOMIE. (droge mond) XEROSTOMIE (droge mond) XEROSTOMIE (droge mond) Voorwoord Wat is speeksel? Wanneer u bestraald wordt in het hoofdhalsgebied zullen de speekselklieren minder speeksel aanmaken. Als gevolg daarvan kunt u

Nadere informatie

Bijlage 7 Profielen Goudvisteam

Bijlage 7 Profielen Goudvisteam Bijlage 7 Profielen Goudvisteam Profiel psycholoog/gedragswetenschapper Multidisciplinaire Carrousel Poli van de Goudvis Doelgroep: Kinderen tussen de 0 en 6 jaar waarbij er sprake is van bijzonderheden

Nadere informatie

Als eten een opgave wordt..

Als eten een opgave wordt.. Als eten een opgave wordt.. Bent u onbedoeld afgevallen of geniet u niet meer van het eten zoals vroeger? Duurt het eten steeds langer en wordt het wegslikken van vlees een hele klus? Ervaart u (samen)

Nadere informatie

VERMOEIDHEID na een CVA

VERMOEIDHEID na een CVA Vermoeidheidsrichtlijn in CVA-richtlijn 2 voorbeelden na een CVA De richtlijn Vermoeidheid in de praktijk Ernst Evenhuis & Isaline Eijssen Werk, p 100 Effectieve behandelmethoden voor het omgaan met de

Nadere informatie

Over slikken... en verslikken WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL

Over slikken... en verslikken WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL Over slikken... en verslikken WELKOM BIJ HET H. HARTZIEKENHUIS MOL 1 2 OVER SLIKKEN... EN VERSLIKKEN INHOUD Voorwoord 4 Normale slikfunctie 5 Slikproblemen (= dysfagie) 6 Oorzaken 6 Gevolgen 7 Behandeling

Nadere informatie

Operatie van de oorspeekselklier

Operatie van de oorspeekselklier 00 Operatie van de oorspeekselklier Parotidectomie Poli KNO 1 In deze folder vindt u informatie over de operatieve verwijdering van de oorspeekselklier (glandula parotis). Deze operatie wordt parotidectomie

Nadere informatie

Naam organisatie: Aantal leden: Naam contactpersoon:. Leest u alstublieft voor het invullen van de vragenlijst de uitgebreide toelichting goed door.

Naam organisatie: Aantal leden: Naam contactpersoon:. Leest u alstublieft voor het invullen van de vragenlijst de uitgebreide toelichting goed door. De vragenlijst Naam organisatie: Aantal leden: Naam contactpersoon:. Leest u alstublieft voor het invullen van de vragenlijst de uitgebreide toelichting goed door. 1 Omschrijving van het Doelmatigheidsprobleem

Nadere informatie

SCHEMA AFASIE. Stap Methodisch handelen nr. Uitgangsvraag nr. Aanbeveling

SCHEMA AFASIE. Stap Methodisch handelen nr. Uitgangsvraag nr. Aanbeveling SCHEMA AFASIE Stap Methodisch handelen nr. Uitgangsvraag nr. Aanbeveling Verwijzing en aanmelding 3 Welke invloed hebben duur en intensiteit van afasietherapie op het herstel van de afasie? 4 Wat is voor

Nadere informatie

Slikproblemen. Patiënteninformatie

Slikproblemen. Patiënteninformatie Slikproblemen Patiënteninformatie Heilig Hart Ziekenhuis Leuven Brochure slikproblemen 2 1. Inhoudstafel 1. Inleiding... 5 2. Hoe verloopt het normale slikken?... 6 3. Slikproblemen... 7 3.1. Mogelijke

Nadere informatie

Overzicht theoretische modules opleiding tandarts-geriatrie

Overzicht theoretische modules opleiding tandarts-geriatrie Overzicht theoretische modules opleiding tandarts-geriatrie Module 1: Mondzorg voor de geriatrische patiënt 1. Mondzorg voor de geriatrische patient Prof. P. Jansen Claar Wierink Docent Datum Studiebelasting**

Nadere informatie

Dysfagie. Logopedie. Beter voor elkaar

Dysfagie. Logopedie. Beter voor elkaar Dysfagie Logopedie Beter voor elkaar 2 Dysfagie Deze folder geeft u uitleg over slikproblemen en hoe u deze zoveel mogelijk kunt voorkomen. De informatie is ook nuttig voor uw omgeving. Laat uw naasten

Nadere informatie

Eet- en drinkstoornissen bij kinderen

Eet- en drinkstoornissen bij kinderen Methodes Hier vindt u informatie over de meest voorkomende hulpvragen in onze praktijk. Wij zijn dus helemaal niet volledig, maar geven u een beeld van de meest voorkomende activiteiten die we aanbieden.

Nadere informatie

Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL)

Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Handleiding Gezinsvragenlijst (GVL) Prof. dr. J.D. van der Ploeg Prof. dr. E.M. Scholte Bohn Stafleu van Loghum Houten, 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel

Nadere informatie

Kunstgebit op implantaten

Kunstgebit op implantaten Kunstgebit op implantaten 2 Het komt voor dat een kunstgebit, of alleen het gedeelte dat bestemd is voor de onderkaak, niet goed blijft zitten. Een loszittend onderkunstgebit is zelfs de meest voorkomende

Nadere informatie

Overzicht theoretische modules opleiding tandarts geriatrie

Overzicht theoretische modules opleiding tandarts geriatrie Overzicht theoretische modules opleiding tandarts geriatrie Docent Datum Studiebelasting** Module 1: Mondzorg voor de geriatrische patiënt 1. Mondzorg voor de geriatrische patient J. van Berkel Claar Wierink

Nadere informatie

Afasie Wat u moet weten.

Afasie Wat u moet weten. Afasie Wat u moet weten www.nwz.nl Inhoud Wat is afasie? 3 Hoe ontstaat afasie? 3 Wat is een CVA? 4 Wat merkt u van afasie? 5 Afasie in het dagelijks leven 5 Spontaan herstel 5 Revalidatie 6 Logopedie

Nadere informatie

Verpleegkundige diagnoses in de hemato-oncologie

Verpleegkundige diagnoses in de hemato-oncologie Verpleegkundige diagnoses in de hemato-oncologie Verpleegkundige diagnoses in de hemato-oncologie H.T. Speksnijder Redactie: J.M. Vink C.A.M. Verhoeven P.C. van Sintmaartensdijk-Schuijff Bohn Stafleu

Nadere informatie

Training in het gebruik, de scoring en interpretatie van de ADOS

Training in het gebruik, de scoring en interpretatie van de ADOS Training in het gebruik, de scoring en interpretatie van de ADOS ADOS-training Karakter organiseert een training in het gebruik, de scoring en interpretatie van de ADOS. Wat is ADOS? Het Autisme Diagnostisch

Nadere informatie

PEG en Mickey button: Wanneer wel, wanneer niet? dr.harma A.Koetse Kinderarts MDL Beatrix Kinderziekenhuis UMCG Groningen 14november 2012 Introductie Indicaties / contra-indicaties Verwachtingen ouders/professionals

Nadere informatie

Formulieren. mondverzorging en mondzorg

Formulieren. mondverzorging en mondzorg Formulieren mondverzorging en mondzorg 1 Formulier 1: Globale mondgezondheid en mondverzorgingsgewoonten Naam dhr/mevr. Geboortedatum Datum In te vullen door verzorgende binnen 24 uur na opname/binnenkomst

Nadere informatie

Definitie Vroegtijdige zorgplanning is :

Definitie Vroegtijdige zorgplanning is : Vroegtijdige Zorgplanning : welk belang bij Voeding en vocht in de palliatieve fase? GERDA OKERMAN VORMINGSVERANTWOORDELIJKE PALLIATIEVE ZORG GENT-EEKLO Definitie Vroegtijdige zorgplanning is : HET CONTINU

Nadere informatie

Inhoud Deel I Algemeen 1 2 3 4

Inhoud Deel I Algemeen 1 2 3 4 V Inhoud Deel I Algemeen 1 1 Inleiding 5 2 Wat is kinderrevalidatie? 5 3 Ontwikkelingen in de kinderrevalidatie in de eenentwintigste eeuw 8 4 Doelgroepen in de kinderrevalidatie en indicatiestelling 12

Nadere informatie

Wat is logopedie? Wat doet een logopedist? Wanneer is logopedie nodig?

Wat is logopedie? Wat doet een logopedist? Wanneer is logopedie nodig? Wat is logopedie? Wat is logopedie? Logopedie is zorg die nodig is als er problemen zijn met stem, spraak, taal, gehoor en slikken. Logopedisten behandelen stoornissen op het gebied van de persoonlijke

Nadere informatie

UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord Communiceren met kinderen die moeilijk of niet kunnen praten

UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord Communiceren met kinderen die moeilijk of niet kunnen praten UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord Communiceren met kinderen die moeilijk of niet kunnen praten Het COCP-programma voor ondersteunde communicatie UMCG Centrum voor Revalidatie Locatie Beatrixoord

Nadere informatie

Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde. Mondverzorging bij een droge mond

Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde. Mondverzorging bij een droge mond Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde Mondverzorging bij een droge mond Mondziekten, Kaak- en Aangezichtschirurgie en Centrum voor Bijzondere Tandheelkunde

Nadere informatie

Doel Preventie van duizeligheid en complicaties bij zelfstandig wonende ouderen.

Doel Preventie van duizeligheid en complicaties bij zelfstandig wonende ouderen. STAPPENPLAN DUIZELIGHEID IN DE EERSTE LIJN Doel Preventie van duizeligheid en complicaties bij zelfstandig wonende ouderen. STAP 1: Screenen op duizeligheid in de eerste lijn. Hebt u de afgelopen maand

Nadere informatie

Richtlijn voor de logopedische behandeling van mensen met Amyotrofische lateraal Sclerose

Richtlijn voor de logopedische behandeling van mensen met Amyotrofische lateraal Sclerose Richtlijn voor de logopedische behandeling van mensen met Amyotrofische lateraal Sclerose Inhoudsopgave Inleiding 3 Indeling - geen klachten 4 - lichte klachten 4 - matige klachten 4 - ernstige klachten

Nadere informatie

Wat is logopedie? Wanneer is logopedie nodig?

Wat is logopedie? Wanneer is logopedie nodig? Wat is logopedie? Wat is logopedie? Logopedie is zorg die nodig is als er problemen zijn met stem, spraak, taal, gehoor en slikken. Logopedisten behandelen stoornissen op het gebied van de persoonlijke

Nadere informatie

Neem de regie over je depressie

Neem de regie over je depressie Neem de regie over je depressie Dit boek, Neem de regie over je depressie. Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks

Nadere informatie

ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd

ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd ESAT- Screening van ASS op jonge leeftijd Praktische handleiding voor signalering, screening en diagnostiek prof. dr. J. Buitelaar drs. E. van Daalen dr. C. Dietz

Nadere informatie

PATIËNTENINFO. Het communicatief verleden LOGOPEDIE/AFASIOLOGIE. Vragenlijst voor de familie

PATIËNTENINFO. Het communicatief verleden LOGOPEDIE/AFASIOLOGIE. Vragenlijst voor de familie PATIËNTENINFO Het communicatief verleden Vragenlijst voor de familie LOGOPEDIE/AFASIOLOGIE Inhoud 1 Familie... 6 2 Sociaal... 9 3 Spraak...10 4 Schrijftaal...11 5 Beroep...11 6 Hobby...13 7 Gespreksonderwerpen...13

Nadere informatie

Dysartrie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Dysartrie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Dysartrie Dysartrie is een spraakstoornis ten gevolge van een neurologische aandoening. Iemand met een dysartrie heeft moeite om verstaanbaar te spreken. In deze folder leest u wat dysartrie inhoudt en

Nadere informatie

De logopedist behandelt problemen op het gebied van: taal spraak gezicht adem stem eten / drinken / slikken

De logopedist behandelt problemen op het gebied van: taal spraak gezicht adem stem eten / drinken / slikken Logopedie 1 De logopedist behandelt problemen op het gebied van: taal spraak gezicht adem stem eten / drinken / slikken 2 Gevolgen van een CVA afasie: problemen in taal en communicatie dysartrie: problemen

Nadere informatie