Derde Balkanoorlog is in voorbereiding De brandweerman als pyromaan

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Derde Balkanoorlog is in voorbereiding De brandweerman als pyromaan"

Transcriptie

1 Derde Balkanoorlog is in voorbereiding De brandweerman als pyromaan BART TROMP DE Eerste Balkanoorlog brak uit op 8 oktober Montenegro verklaarde het Osmaanse Rijk de oorlog, binnen een week gevolgd door Bulgarije, Servie en Griekenland. Diezelfde achtste oktober hadden de 'dubbelmonarchie' Oostenrijk-Hongarije en Rusland in een gezamenlijke nota de Balkanstaten gewaarschuwd dat de grote mogendheden van Europa in het gebied geen verandering van de status quo door middel van oorlog zouden toestaan. Twee Balkanoorlogen werden deze eeuw al uitgevochten, de derde is in de maak. Tot nog toe wordt het conflict op zijn beloop gelaten door de opvolgers van de 'Grote Mogendheden' - de VN, de EG, de CVSE, om de voornaamste te noemen. Sterker nog, stelt Bart Tromp: hun optreden heeft het conflict verergerd. De nota bleek een machteloos gebaar. Tegen het eind van de maand waren de Turkse legers in Europa verslagen. Alleen de vestingen Adrianopel, Scutari en Janina bleven in Turkse handen. De overwinnaars maakten aanstalten de buit te verdelen, zeer tot ongenoegen van Rusland en Oostenrijk-Hongarije. Rusland was bang dat Bulgarije Constantinopel in zou nemen en zo de toegang tot de Zwarte Zee zou gaan beheersen. Oostenrijk-Hongarije vreesde het omgekeerde: een Servische haven aan de Adriatische Zee, die te zijner tijd een Russische haven kon worden. De Bulgaren slaagden er echter niet in Adrianopel ten val te brengen, laat staan dat zij Constantinopel veroverden. Op alle fronten liepen de offensieven vast en op 3 december kwam het tot een wapenstilstand. In het neutraal geachte Londen werd een vredesconferentie belegd. In dezelfde stad convoceerden de grote mogendheden van Europa - het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk-Hongarije, Rusland en Italie - een conferentie van ambassadeurs. Deze conferentie is de laatste poging geweest het Concert van Europa te doen herleven. Het Concert, dat vanaf het Congres van Wenen in , met vallen en opstaan had gefunctioneerd als het kader waarbinnen 'de Grote Mogendheden' (een begrip dat bij dat Congres is uitgevonden) probeerden de vrede en stabiliteit in Europa te waarborgen - zolang dat in hun belang was. Maar de grote mogendheden waren een eeuw later niet meer in staat om hun wil op te leggen aan kleinere Europese staten. Daarvoor hadden met name OostenrijkHongarije en Rusland te zeer aan macht ingeboet. De oorlogen op de Balkan waren daar een symptoom van. De Londense conferentie had een tweeledig succes. Ze zorgde er voor dat het conflict op de Balkan niet tot een conflict tussen de grote mogendheden leidde - hetgeen gezien de in wezen tegengestelde belangen van Rusland en Oostenrijk-Hongarije in dit gebied en gezien ook het patroon van de toen bestaande allianties, op zich een prestatie was. Van een herstel van de status quo kon echter geen sprake zijn - daarvoor ontbrak het de grote mogendheden aan wil of interesse. Sterker nog: door dat ontbreken was de Eerste Balkanoorlog juist mogelijk geworden. De nota van Oostenrijk- Hongarije en Rusland kon, zeker door de Serviers, gelezen worden niet als een laatste waarschuwing, maar als papieren protest waarmee Wenen berustte in een Servische greep op de Sanjak van Novibazar. (Dit formeel Turkse district tussen Servie en Montenegro had Oostenrijk-Hongarije in 1908, toen het Bosnie en Hercegovina annexeerde, na dertig jaar ontruimd.) Oostenrijk had eerder steeds met geweld gedreigd als de Serviers de Sanjak binnen zouden vallen. Nu dat gebeurde, stuurde het een nota.

2 Nee, de conferentie had als onuitgesproken doel de resultaten van de oorlog verteerbaar te maken, vooral voor de meest betrokken grote mogendheden: Oostenrijk-Hongarije en Rusland. Ook in dit opzicht boekte zij succes. Rusland vond het allang mooi dat Constantinopel niet was ingenomen. Het steunde vervolgens de Oostenrijkse eis tot de vorming van een zelfstandige staat Albanie, die een buffer moest vormen tussen Servie en de Adriatische Zee, het mare nostrum van de dubbelmonarchie. Zo kwam Albanie tot stand, zij het niet zonder problemen. In april bezette Montenegro Scutari, terwijl de conferentie had besloten dat die vesting bij Albanie zou komen. Dit lieten de grote mogendheden niet over hun kant gaan. Een demonstratie van onder andere Britse en Franse vlooteenheden bracht de koning van Montenegro op andere gedachten. Hij bond in, nadat hij eerst op de beurs een kapitaal had verdiend door geruchten over oorlog te laten verspreiden. Problematischer zijn tot op de dag van vandaag de grenzen die de nieuwe staat kreeg toegewezen. De Albanezen waren (en zijn) een volk met een eigen identiteit, die zich in taal, cultuur en religie manifesteert. Zij leefden (en leven) voor het grootste deel geconcentreerd op een duidelijk te onderscheiden territorium. Maar Albanie beslaat maar een deel daarvan. Het andere deel van het etnische Albanie werd aan Servie toebedeeld. Het komt min of meer overeen met het huidige Kosovo. Het Verdrag van London, waarmee de Eerste Balkanoorlog eindigde, maakte ook een einde aan het bondgenootschap van de Balkanstaten. Het bepaalde namelijk dat de overwinnaars zelf maar moesten uitzoeken hoe ze de buit - het Europese deel van het Osmaanse Rijk - wilden verdelen. Servie vond dat het niet alleen zijn eigen deel van het veroverde Macedonie moest houden, maar alles: ook het Bulgaarse deel, als troostprijs voor de schepping van Albanie. Griekenland, dat vier uur voor de aankomst van de Bulgaarse troepen Thessaloniki had veroverd, eiste nog meer terrein langs de kust van de Egesche Zee op. Bulgarije besloot daarop zijn ondankbare bondgenoten een lesje te geven en viel ze op 29 juni 1913 aan, het begin van de Tweede Balkanoorlog. De Bulgaren misrekenden zich deerlijk. Servie en Griekenland hielden stand. Roemenie zag zijn kans schoon en verklaarde Bulgarije de oorlog (in de hoop de Dobroedsja te winnen) en Turkije heroverde Adrianopel. In augustus sloten de oorlogvoerende partijen in Boekarest vrede. Servie kreeg het grootste deel van Macedonie en Griekenland de rest, plus Thessaloniki en het westen van Thracie. Turkije hield Adrianopel en Roemenie mocht inderdaad de Dobroedsja inpikken. De grote mogendeheden hadden het nakijken en legden zich met minder (Oostenrijk-Hongarije) of meer (Rusland) tevredenheid bij de nieuwe grenzen op de Balkan neer. Die grenzen zijn daarna niet meer wezenlijk veranderd, al verloor Bulgarije in 1919 zijn uitgang naar de Egesche Zee. Ook niet door de vorming van Joegoslavie in 1919, of zoals het toen heette: het koninkrijk van de Serviers, Kroaten en Slovenen. Voor verandering zal een Derde Balkanoorlog nodig zijn. DE eerste twee Balkanoorlogen hadden tenminste een funest gevolg. Ze wekten de indruk dat moderne oorlogen niet langer behoefden te duren dan een paar weken en dat zulke lokale conflicten beperkt konden blijven tot de direct betrokkenen. De Eerste Wereldoorlog zou bewijzen dat dit twee misvattingen waren. Dat die 'Grande Guerre' kon uitbreken, was echter mede een gevolg van deze 'lessen' van de Eerste en de Tweede Balkanoorlog. Het voorspel tot de derde is al bijna vier jaar aan de gang en het neemt een steeds gewelddadiger karakter aan. En precies als in 1912 en 1913 verklaren de grote mogendheden en de opvolgers van het Concert van Europa - de Verenigde Naties, de CVSE, de EG, de G7 - zich onmachtig om meer te doen dan toezicht te houden op de oorlogshandelingen, vlooteskaders langs de Dalmatische kust heen en weer te laten stomen en voor een uitgehongerde stad een luchtbrug in te stellen.

3 Het voorspel van de Derde Balkanoorlog begint in 1988, precies daar waar de eerste eindigde: in Kosovo. Dan plaatst de Servische president Milosevic dit tot dan toe autonome gebied onder rechtstreeks bestuur van Belgrado, waarna een bewind van repressie en onderdrukking wordt ingesteld tegen de Albanezen, die er negentig procent van de bevolking uitmaken. Dit signaal wordt in de andere deelstaten van Joegoslavie goed begrepen. Het zorgt er voor dat het streven naar meer autonomie in Slovenie en Kroatie radicaliseert in de roep om volledige onafhankelijkheid. Inmiddels woedt de Derde Balkanoorlog, inclusief voorspel, al veel langer dan de eerste twee bij elkaar. Officieel heet hij niet zo. Sinds Joegoslavie is uiteengevallen in afzonderlijke nieuwe staten, kan men niet meer spreken van een burgeroorlog. Maar van een oorlog in formele zin tussen staten is evenmin sprake. Servie heeft niet de oorlog verklaard aan Bosnie-Hercegovina en omgekeerd is dat ook niet het geval. De Servische troepen in Bosnie opereren zogenaamd voor eigen rekening, net zoals ze dat vorig jaar zogenaamd deden in Kroatie. In formele zin gaat het nog steeds om een burgeroorlog, zij het niet een in Joegoslavie maar alleen in Bosnie- Hercegovina. Wanneer die burgeroorlog verder op zijn beloop wordt gelaten, is de kans groot dat het conflict in het voormalige Joegoslavie escaleert tot een echte Balkanoorlog, die in omvang, duur en gevolgen zijn voorgangers in de schaduw zal stellen. En tot dusverre wordt het conflict op zijn beloop gelaten door de opvolgers van de grote mogendheden uit de periode : de Verenigde Naties, de Europese Gemeenschap, de Conferentie voor Vrede en Samenwerking in Europa, om de voornaamste te noemen. Sterker nog: hun optreden heeft het conflict verergerd. Het begon er mee dat de Verenigde Staten en staten van de Europese Gemeenschap vasthielden aan de eenheid van Joegoslavie op een moment dat de kansen daarop verkeken waren. Daarmee gaven zij een steuntje in de rug van Servie en de Servische strategie van militair geweld. Vervolgens werden er 'onderhandelingen' op gang gebracht tussen de strijdende partijen, onder auspicien van de EG. Vrijwel onmiddellijk werd duidelijk dat met name de Servische leiders deze alleen maar serieus namen als een vertragingstactiek in hun voordeel. Geen enkele van de tientallen 'wapenstilstanden' die lokaal of voor het hele strijdgebied werden overeengekomen, duurde langer dan het drogen van de inkt waarmee de handtekeningen onder de overeenkomsten waren gezet. De al na een uur kapotgeschoten wapenstilstand voor twee weken die Lord Carrington vorige week voor Sarajevo bereikte, is voorlopig de laatste uit een lange reeks. Het feit dat de EG niettegenstaande de systematische onbetrouwbaarheid van de Servische leiders en het gebrek aan enig positief resultaat, doorgaat met onderhandelen, moedigt de Serviers aan op hun beurt door te gaan met het geweld: ze hebben er uit geleerd dat de EG hen geen strobreed in de weg legt. Frans-Duitse plannen voor een militaire interventie stuitten eind vorig jaar op een Brits veto, voor ze zelfs maar waren uitgewerkt. Groot-Brittannie is al verwikkeld in een langdurig semi-miltair conflict, in Noord-Ierland. Sinds het vorige zomer zijn garnizoen daar uitbreidde en tegelijkertijd tot een geweldige inkrimping van zijn landmacht besloot (om toch maar vooral kernmogendheid te blijven), beschikt het nauwelijks meer over een reserve die dienst zou kunnen doen op de Balkan. De interventie die tenslotte wel kwam, speelde geheel in de kaart van de Serviers. De stationering van VNtroepen in de door de Serviers betwiste delen van Kroatie geeft de laatsten de mogelijkheid om alle niet- Serviers uit die gebieden te verdrijven - en dat is precies wat er gebeurt. Hun grote voorbeeld is de peace keeping-operatie van de VN op Cyprus. De blauwhelmen bewaken daar al meer dan twintig jaar de door Turkije bezette noordkant van het eiland, in afwachting van een oplossing die er niet komt. Inmiddels zijn alle niet-turkse bewoners verjaagd.

4 Toen het werkelijk onmogelijk werd de Servische agressie als de eerste oorzaak van het conflict te ontkennen, nam men zijn toevlucht tot economische sancties tegen Servie en Montenegro. Het instrument dat zijn waarde zo overduidelijk heeft bewezen bij de acties van de Verenigde Naties tegen Irak, werd nu tegen Belgrado ingezet en met dezelfde successen als in Irak: de machteloze bevolking wordt er door geraakt, de politieke elite en het militaire apparaat hebben er weinig hinder van. Het al eerder afgekondigde wapenambargo tegen alle strijdende partijen in het voormalige Joegoslavie heeft niet belet dat de partijen die in eerste instantie over vrijwel geen wapens beschikten - zoals Kroatie - in de afgelopen tijd hun achterstand op Servie inlopen. Anders dan in het geval van Irak voorzien de resoluties van de VN dan ook niet in een daadwerkelijke handhaving van dat embargo. Hoogtepunt van de symbolische interventie vormen de marinepatrouilles die nu door NAVO en WEU worden ondernomen. In de eerste plaats natuurlijk omdat die patrouilles niets, maar dan ook niets mogen doen, behalve signaleren dat een schip met tanks een kleine Joegoslavische haven aan gaat doen. Dit wapengekletter wordt helemaal belachelijk voor wie zich realiseert dat de enige plaats voor ontscheping van zwaar materieel in Servie-Montenegro de Baai van Kotor is. De toegang daartoe kan met een boot van de Amsterdamse havenpolitie worden beheerst. Kortom: de bemoeienis van de buitenstaanders heeft er tot nu toe vooral uit bestaan - onbedoeld - olie op het vuur te gieten. Hun misrekeningen zijn op twee factoren gebaseerd: de angst om zich in een wespennest te steken en een verkeerde diagnose van wat er in het voormalige Joegoslavie aan de hand is. Over dat laatste punt geeft de politicologe Nevenka Tromp-Vrkic in 'Transaktie. Tijdschrift over de wetenschap van oorlog en vrede' (21/1992/2) verhelderende informatie. Toen na Tito's dood en de neergang van het communisme de desintegratie van Joegoslavie zich aankondigde, werd in Servie, in 1986, door vooraanstaande leden van de Servische Academie van Wetenschappen en Kunsten een memorandum opgesteld waarvan men achteraf kan vaststellen dat het de basis vormt van de politieke strategie van Slobodan Milosevic en zijn voormalige communistische partij. Uitgangspunt is dat Servie slachtoffer is geweest van het communistisch regime en dat Kroatie en Slovenie daarvoor verantwoordelijk zijn - omdat zij het er economisch beter hebben afgebracht. De communistische partij in Servie werd vervolgens 'gezuiverd' en omgebouwd tot een Servischnationalistische partij. Het doel daarvan was eerst een Joegoslavie waar Servie de dienst uit zou maken, maar toen dat onmogelijk bleek, een Groot-Servie, thuisland voor alle Serviers binnen en buiten de bestaande grenzen van Servie. Aanvankelijk was de instandhouding van Joegoslavie daartoe het middel. Toen dat onhoudbaar bleek, werd de Servische strategie gericht op het annexeren van alle gebieden waar Serviers woonden, of die op historische gronden (Kosovo) tot Servie werden gerekend, ook al bestaat de bevolking in meerderheid uit niet-serviers. Deze strategie wordt vervolgens met wapengeweld nagestreefd en zo lang de Serviers dat succesvol kunnen doen, gaan ze daar mee door. Marinepatrouilles van NAVO en WEU en luchtbruggen van de VN naar Sarajevo (die net voorkomen dat de overgebleven bevolking de hongerdood sterft alvorens etnisch 'gezuiverd' te worden) doen daaraan niets af. Integendeel: ze sterken de machthebbers in Belgrado in de gedachte dat zij hun gang wel kunnen gaan. Maar dat brengt de Derde Balkanoorlog dichterbij. Want de struisvogelpolitiek van de huidige 'grote mogendheden' maakt de zaak alleen maar erger. Als het Servische regime zijn zin krijgt, is van vrede helemaal geen sprake.

5 KERN van de zaak is dat de Groot-Servische politiek is gebaseerd op een onoplosbare paradox. Die politiek eist dat de Servische minderheden buiten het bestaande Servie rechten krijgen die niet-servische minderheden (en soms meerderheden, zoals de Albanezen in Kosovo) worden ontzegd. De oorlog in Bosnie-Hercegovina dreigt al uit zijn voegen te barsten. In Turkije en het Midden-Oosten wordt de straffeloze verjaging en vervolging van Bosnische moslems opgevat als een antiislamitische kruistocht. Naar verluidt heeft koning Fahd van Saoedie-Arabie niet alleen materiele steun aangeboden om de benarde republiek te helpen, maar ook troepen. De onderdrukking van de Albanezen in Kosovo leidt op termijn tot militaire wrijvingen, zo niet erger, met Albanie, terwijl de spanningen met Hongarije over de repressie van de Hongaren in de Vojvodina oplopen. Het volgende kruitvat is Macedonie, een geografisch begrip dat in 168 voor Christus ophield te bestaan als politieke eenheid en nu half in het voormalige Joegoslavie, half in Griekenland en ook nog voor een deel in Bulgarije ligt. De Grieken vinden dat het eigenlijk Grieks is. De Bulgaren vinden dat het eigenlijk Bulgaars is - de Macedonische taal lijkt het meest op het Bulgaars - en de Serviers willen in ieder geval niet dat een van die twee er iets over te zeggen krijgt. Macedonie zelf is etnisch voldoende verdeeld om een eigen, interne burgeroorlog mogelijk te maken, maar er is ook een nationalistische beweging die vindt dat Grieks-Macedonie eigenlijk bij de nieuwe staat hoort. Alle ingredienten voor een volledige Derde Balkanoorlog liggen dus op hun plaats en de huidige politiek van VN en EG leidt onherroepelijk tot zijn uitbreken. De internationale brandweer functioneert op de Balkan als pyromaan.

HONDERD JAAR GELEDEN. Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913

HONDERD JAAR GELEDEN. Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913 HONDERD JAAR GELEDEN aflevering 12 Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913 Een vast onderwerp waaraan in de kranten aandacht werd besteed, was de oorlog op de Balkan. Turkije was er bij betrokken

Nadere informatie

DINGEN DIE JE MOET WETEN

DINGEN DIE JE MOET WETEN 50 Maar wat gebeurde er precies? Welke landen en mensen waren belangrijk? Dit boek staat vol met weetjes, landkaarten en foto s over een tragische periode in de wereldgeschiedenis. JIM ELDRIDGE ISBN 978

Nadere informatie

De dood van Joegoslavië ( )

De dood van Joegoslavië ( ) Geschiedenis van de laatste 50 jaar De dood van Joegoslavië (1990-1995) Bas Levinsohn 1 Inleiding Overzicht colleges Titel college Thema college Tijdsperiode 1 De Cubaanse rakketencrisis Beslissingen tijdens

Nadere informatie

deeultûrele grens de natuurlijke grens onafhankelijk de open grens de $~aatkundi "" ~...de 't-aalg(ens Kijkles Hoofdstuk 8 Les 1

deeultûrele grens de natuurlijke grens onafhankelijk de open grens de $~aatkundi  ~...de 't-aalg(ens Kijkles Hoofdstuk 8 Les 1 Kijkles Hoofdstuk 8 Les 1 Grenzen verdwijnen De schutting in jouw tuin is de grens tussen jouw tuin en die van de buren. Tussen woonwijken, gemeenten, provincies en landen zijn ook grenzen. Die grenzen

Nadere informatie

6,1. De Balkan - Het ontrafelen van de chaos Macedonië. Werkstuk door een scholier 2665 woorden 6 april keer beoordeeld.

6,1. De Balkan - Het ontrafelen van de chaos Macedonië. Werkstuk door een scholier 2665 woorden 6 april keer beoordeeld. Werkstuk door een scholier 2665 woorden 6 april 2004 6,1 44 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De Balkan - Het ontrafelen van de chaos Macedonië Inleiding Wij willen het gaan hebben over de ontwikkeling

Nadere informatie

Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 KNIPVELLEN

Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 KNIPVELLEN Maatschappijwetenschappen 2e fase DE GENOCIDE IN SREBRENICA 1995 KNIPVELLEN NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies OPDRACHT 2 HET FEITENRELAAS Zet de feiten op een rijtje door een

Nadere informatie

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00.

Tijdvak I. 31 oktober 2013 8: 30-10:00. 1 SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS 31 oktober 2013 8: 30-10:00. Dit onderzoek bestaat uit 38 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad.

Nadere informatie

Verzoeke bij beantwoording datum, nummer en onderwerp te vermelden.

Verzoeke bij beantwoording datum, nummer en onderwerp te vermelden. Ministerie van Defensie Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Aan: -Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 81 88 Telex 32374 KYDER Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/92/095/0063

Nadere informatie

6,6. Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde

6,6. Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde Werkstuk door een scholier 1980 woorden 16 november 2006 6,6 197 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Inhoud: Voorwoord 3. - Wat verwachten we van dit werkstuk? - Hoe gaan we het aanpakken?

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 3 en figuur 1. Inleiding Kroatië is een van de staten in de Balkan die voorheen tot Joegoslavië behoorden. In 1991 verklaarde

Nadere informatie

2. Zonder bijlage is deze brief ongeclassificeerd.

2. Zonder bijlage is deze brief ongeclassificeerd. Ministerie van Defensie Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage - Aan: Zie verzendlijst. Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-318 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/92/095/0989

Nadere informatie

De nieuwe landen in het oosten

De nieuwe landen in het oosten De nieuwe landen in het oosten Sinds het einde van de Koude Oorlog is de kaart van Europa ingrijpend gewijzigd. Sommige staten zijn verdwenen om op te gaan in een groter geheel ( denk aan de DDR), maar

Nadere informatie

De 1 e Wereldoorlog inleiding (9.1)

De 1 e Wereldoorlog inleiding (9.1) De 1 e Wereldoorlog inleiding (9.1) Onderzoeksvraag: Wat waren de oorzaken van de 1 e Wereldoorlog en wat maakte deze oorlog uniek in de geschiedenis tot dan toe? Kenmerkende aspecten: * Het voeren van

Nadere informatie

5,4. Werkstuk door een scholier 2713 woorden 13 juni keer beoordeeld. Geschiedenis. Inhoud

5,4. Werkstuk door een scholier 2713 woorden 13 juni keer beoordeeld. Geschiedenis. Inhoud Werkstuk door een scholier 2713 woorden 13 juni 2007 5,4 34 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud Inleiding Hoofdstuk 1 De oorzaken van de Eerste Wereldoorlog voor Oostenrijk-Hongarije Hoofdstuk 2 De

Nadere informatie

SO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht

SO 1. Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014. Historisch Overzicht SO 1 Tijdvak II AVONDMAVO 2013-2014 Historisch Overzicht 1. Welke doelstelling had Wilhelm II bij zijn aantreden als Keizer van Duitsland? 2. Welk land behoorde niet tot de Centralen tijdens de Eerste

Nadere informatie

Opdracht: De Eerste Wereldoorlog

Opdracht: De Eerste Wereldoorlog Opdracht: De Eerste Wereldoorlog Rollenspel: Het Verdrag van Versailles ROL Vittorio Orlando Doel van de opdracht: De klas wordt verdeeld in groepjes van vier leerlingen. Elk groepslid speelt de rol van

Nadere informatie

1. Hierbij doe ik U toekomen een notitie over de recente ontwikkelingen in Joegoslavië.

1. Hierbij doe ik U toekomen een notitie over de recente ontwikkelingen in Joegoslavië. van Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES ' s-gravenhage -Aan: Zie verzendlijst. Telefoon 070-318 81 88 Telex 32374 KYDER Uw brief Uw kenmerk Ons mannier DIS/91/095/5165 Onderwerp Joegoslavië:

Nadere informatie

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie) Praktische-opdracht door J. 1743 woorden 12 september 2011 6,1 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Nadere informatie

Werkblad van RJ Tarr www.activehistory.co.uk / 1

Werkblad van RJ Tarr www.activehistory.co.uk / 1 Werkblad van RJ Tarr www.activehistory.co.uk / 1 Oorzaken van de Eerste Wereldoorlog: invuloefening Werkblad bij het simulatiespel www.activehistory.co.uk Instructie: Vul het witte veld in terwijl je het

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis

Samenvatting Geschiedenis Samenvatting Geschiedenis INHOUDSOPGAVE: Aantekeningen Pagina 2/3 Wat moet je leren Pagina 3 Wat moet je kennen en kunnen? Pagina 4/6 Tekst Samenvatting Pagina 6/8 Begrippen Pagina 8 1 Aantekeningen H1.1

Nadere informatie

De 1 e Wereldoorlog. inleiding (9.1) HC onderdelen: conferentie van Berlijn (1884-85) + vlootwet (1898)

De 1 e Wereldoorlog. inleiding (9.1) HC onderdelen: conferentie van Berlijn (1884-85) + vlootwet (1898) De 1 e Wereldoorlog inleiding (9.1) HC onderdelen: conferentie van Berlijn (1884-85) + vlootwet (1898) Onderzoeksvraag: Wat waren de oorzaken van de 1 e Wereldoorlog en wat maakte deze oorlog uniek in

Nadere informatie

In 1914 vermoordde de Bosnische Serviër Gavrilo Princip de Oostenrijks-Hongaarse

In 1914 vermoordde de Bosnische Serviër Gavrilo Princip de Oostenrijks-Hongaarse pedagogische fiche nr 8 (sporen van herinnering 27) GRENZEN IN DE WESTELIJKE BALKAN TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog was de situatie op het Balkanschiereiland

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl I

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl I Historisch overzicht vanaf 1900 16 maximumscore 2 Voorbeeld van een juist antwoord is (twee van de volgende): tanks vliegtuigen onderzeeërs vlammenwerpers gifgas mitrailleurs per juist voorbeeld 1 Ook

Nadere informatie

'ua. Ministerie van Defensie. Militaire Inlichtingendienst. Onderwerp Joegoslavië: recente ontwikkelingen (nr 41/92) Bezoekadres Kalvermarkt 28

'ua. Ministerie van Defensie. Militaire Inlichtingendienst. Onderwerp Joegoslavië: recente ontwikkelingen (nr 41/92) Bezoekadres Kalvermarkt 28 ^isfr*1;^' ^Ai'J BU«TEWL«.MOSE ZAKEN oer*! RAS C j»nvil SK3 K) S'! - E :< AHCMEFZAKEM ~ ~~«Ministerie van Defensie j Militaire Inlichtingendienst s OOSSitrt- - 3 'ua Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage

Nadere informatie

Gewijzigd voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gewijzigd voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 23.11.2015 COM(2015) 575 final 2006/0036 (CNS) Gewijzigd voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD inzake de sluiting van de Multilaterale Overeenkomst tussen de Europese Gemeenschap

Nadere informatie

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I

Eindexamen aardrijkskunde vwo 2008-I LET OP: De cursieve regel achter de vraagzin kan afhankelijk van de feitelijke vraag bijvoorbeeld vermelden: dat een verklaring een situatiebeschrijving en een algemene regel (= verklarend principe) moet

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl II

Eindexamen geschiedenis en staatsinrichting vmbo gl/tl II Historisch overzicht vanaf 1900 14 maximumscore 2 Kaart A: 1 (= 1900-1914) 1 Kaart B: 2 (= 1919-1937) 1 15 maximumscore 2 Afbeelding 1 verwijst naar het bondgenootschap tussen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije

Nadere informatie

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst Postbus 20701 2500 ES Den-Haag Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-3 18 79 51 Aan: Zie Verzendlijst Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/93/095/0624

Nadere informatie

De Koude Oorlog: het begin (les 10 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW VTI Kontich

De Koude Oorlog: het begin (les 10 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW VTI Kontich (les 10 6des) Geschiedenis 6MEVO-6EM-6EI-6IW --- www.degeschiedenisles.com --- VTI Kontich 1. Samenwerking slaat om in wantrouwen in 1945 => Tijdens WO 2: USSR en VSA werken samen tegen Duitsland => In

Nadere informatie

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld

Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld Naam KIDS FOR WARCHILD Oorlog en vrede in de wereld In meer dan dertig landen in de wereld is er oorlog. Wereldwijd zijn er dus miljoenen kinderen die een oorlog meemaken. Vraag 1. Kun je drie landen noemen

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Frans Ferdinand en de eerste wereldoorlog

Werkstuk Geschiedenis Frans Ferdinand en de eerste wereldoorlog Werkstuk Geschiedenis Frans Ferdinand en de eerste wereldoorlog Werkstuk door een scholier 2889 woorden 21 februari 2008 5,8 176 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De gebeurtenissen die uiteindelijk zouden

Nadere informatie

3. Zonder bijlage is deze brief ongeclassificeerd.

3. Zonder bijlage is deze brief ongeclassificeerd. Ministerie van Defensie Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage - Aan: Zie verzendlijst. Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-318 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/92/095/1425

Nadere informatie

De toetreding van een nieuw land tot de Europese Unie: Hoe werkt dat? EEN 10 VOOR EUROPA. Informatiebureau in Nederland

De toetreding van een nieuw land tot de Europese Unie: Hoe werkt dat? EEN 10 VOOR EUROPA. Informatiebureau in Nederland Naam: Klas: De toetreding van een nieuw land tot de Europese Unie: Hoe werkt dat? EEN 10 VOOR EUROPA Informatiebureau in Nederland Introductie De lidstaten van de Europese Unie werken samen op verschillende

Nadere informatie

Verzoeke bij beantwoording datum, nummer en onderwerp te vermelden.

Verzoeke bij beantwoording datum, nummer en onderwerp te vermelden. Ministerie van Defensie Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage - Aan: Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-318 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/92/095/2610

Nadere informatie

Koude Oorlog. SE 3 Tijdvak 1 AVONDMAVO MIDDAGMAVO GESCHIEDENIS Deze toets bestaat uit 38 vragen

Koude Oorlog. SE 3 Tijdvak 1 AVONDMAVO MIDDAGMAVO GESCHIEDENIS Deze toets bestaat uit 38 vragen SE 3 Tijdvak 1 AVONDMAVO MIDDAGMAVO GESCHIEDENIS 017-018 Koude Oorlog Deze toets bestaat uit 38 vragen Voor deze SE zijn maximaal 76 punten te behalen Deze SE bestaat uit 7 aantal bladzijden 1 1 Wat wilden

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-I Opgave 2 Defensiesamenwerking in Europa Bij deze opgave horen tekst 3, figuur 1 en tekst 4. Inleiding In december 2017 is in de Europese Unie (EU) op het gebied van defensie een Permanente Gestructureerde

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE

MINISTERIE VAN DEFENSIE MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 73 87 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/95/12.13.4/2400

Nadere informatie

Ik ben de Kaart. De Kaart is een juffrouw, maar die is best een beetje ijdel! DE LIDSTATEN GROEP 7 8

Ik ben de Kaart. De Kaart is een juffrouw, maar die is best een beetje ijdel! DE LIDSTATEN GROEP 7 8 Ik ben de Kaart De Kaart is een juffrouw, maar die is best een beetje ijdel! Aangeboden door Dit verhaal is onderdeel van de Europese Verhalenkoffer. www.eu.nl -> onderwijs Goed kinderen, kijk even allemaal

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET. Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; (met Bijlagen) Rome, 25 maart 1957

TRACTATENBLAD VAN HET. Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; (met Bijlagen) Rome, 25 maart 1957 13 (1957) Nr. 22 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2012 Nr. 181 A. TITEL Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie; (met Bijlagen) Rome, 25 maart 1957 B. TEKST De Franse

Nadere informatie

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties

Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Samenvatting geschiedenistoets hoofdstuk 6: Een tijd van revoluties Dit hoofdstuk gaat over opstand in Amerika, Frankrijk en Nederland. Deze opstanden noemen we revoluties. Opstand in Amerika (1775). De

Nadere informatie

germaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk).

germaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk). Jeanne d'arc Aan het begin van de 15de eeuw slaagden de Fransen er eindelijk in om de Engelsen uit hun land te verdrijven. De strijd begon met een vrouw die later een nationale heldin werd, van de meest

Nadere informatie

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.

5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke

Nadere informatie

Herdenking Capitulaties Wageningen

Herdenking Capitulaties Wageningen SPEECH SYMPOSIUM 5 MEI 2009 60 jaar NAVO Clemens Cornielje Voorzitter Nationaal Comité Herdenking Capitulaties Wageningen Dames en heren, De détente tussen oost en west was ook in Gelderland voelbaar.

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz)

Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz) Docentenvel opdracht 18 (De grote klimaat- en Europa- quiz) Lees ter voorbereiding de volgende teksten en bekijk de vragen en antwoorden van de quiz. De juiste antwoorden zijn vetgedrukt. Wat wil en doet

Nadere informatie

9079/17 JVS/bb 1 DGC 2A

9079/17 JVS/bb 1 DGC 2A Raad van de Europese Unie Brussel, 30 mei 2017 (OR. en) 9079/17 Interinstitutioneel dossier: 2017/0082 (NLE) COEST 99 ELARG 36 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Protocol bij de Partnerschaps-

Nadere informatie

Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië?

Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Korte omschrijving werkvorm: Leerlingen moeten zich inleven in een permanent lid van de Veiligheidsraad van de VN. Ze gaan aan de slag met het vraagstuk of de

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2

Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting door een scholier 568 woorden 9 juni 2016 7,3 15 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Kapitalisme-Communisme: Kapitalisme: West -landen:

Nadere informatie

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.

Nadere informatie

15410/17 JVS/sht DGC 1A. Raad van de Europese Unie. Brussel, 14 mei 2018 (OR. en) 15410/17. Interinstitutioneel dossier: 2017/0319 (NLE)

15410/17 JVS/sht DGC 1A. Raad van de Europese Unie. Brussel, 14 mei 2018 (OR. en) 15410/17. Interinstitutioneel dossier: 2017/0319 (NLE) Raad van de Europese Unie Brussel, 14 mei 2018 (OR. en) 15410/17 Interinstitutioneel dossier: 2017/0319 (NLE) COLAC 144 WTO 329 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Derde aanvullend protocol

Nadere informatie

RESEARCH CONTENT. Loïs Vehof GAR1D

RESEARCH CONTENT. Loïs Vehof GAR1D RESEARCH CONTENT Loïs Vehof GAR1D INHOUD Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ blz. 2 Methode -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3)

Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3) Vervolg en einde van De Koude Oorlog: 1953-1995 (10.1 & 10.3) Na de dood van Stalin leek de Sovjet greep op het Oost Europa wat losser te worden. Chroesjtsjov maakte Stalins misdaden openbaar (destalinisatie),

Nadere informatie

ONTSTAAN VAN DE EUROPESE UNIE

ONTSTAAN VAN DE EUROPESE UNIE ONTSTAAN VAN DE EUROPESE UNIE Hoe het begon 1870: Frans-Duitse oorlog om Elzas-Lotharingen Elzas-Lotharingen Welke grondstoffen vindt men terug in dit gebied? Hoe het begon 1870: Frans-Duitse oorlog om

Nadere informatie

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten

Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Jagers & boeren Waarvan leefden de jagers-verzamelaars? Jagers & boeren Waarvan leefden de boeren? Van de jacht en van vruchten en planten Van de oogst van hun land en van hun dieren Jagers & boeren Wat

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Aan: Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/94/095/1208

Nadere informatie

nr. 272 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 23 januari 2018 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland

nr. 272 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 23 januari 2018 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 272 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 23 januari 2018 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland Kinderen moeten

Nadere informatie

7. Het ontstaan van het nationalisme

7. Het ontstaan van het nationalisme 7. Het ontstaan van het nationalisme Artikel 3 uit de Verklaring van de rechten van de mens en de burger, 1789. De oorsprong van iedere soevereiniteit ligt wezenlijk bij het volk/de natie. Geen instantie,

Nadere informatie

Handleiding voor de docent bij de lesbrief: KRIMpt Oekraïne?

Handleiding voor de docent bij de lesbrief: KRIMpt Oekraïne? Handleiding voor de docent bij de lesbrief: KRIMpt Oekraïne? In de lesbrief maken de leerlingen kennis met de achtergronden van de crisis rond het schiereiland de Krim en de oostelijke Oekraïne. Na het

Nadere informatie

BIJLAGE. bij. Voorstel voor een Besluit van de Raad

BIJLAGE. bij. Voorstel voor een Besluit van de Raad EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.8.2017 COM(2017) 412 final ANNEX 1 BIJLAGE bij Voorstel voor een Besluit van de Raad betreffende de ondertekening, namens de Europese Unie en haar lidstaten, en de voorlopige

Nadere informatie

Wat is de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog? De moord op Frans-Ferdinand van Oostenrijk.

Wat is de aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog? De moord op Frans-Ferdinand van Oostenrijk. Werkblad 7 Ω Oorlog en crisis Ω Les : De Eerste Wereldoorlog Het begin van de Eerste Wereldoorlog Rond 900 zijn er twee kampen in Europa. Rusland, Frankrijk en Groot- Brittannië aan de ene kant. Oostenrijk-

Nadere informatie

Eureka Europa! Een didactisch pakket voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs

Eureka Europa! Een didactisch pakket voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs Eureka Europa! Een didactisch pakket voor leerlingen van het 5de en 6de leerjaar basisonderwijs 1.1 Een blik op een eeuw Europa Deel 1: Een beetje geschiedenis Dankzij onze vrienden, Marie en Alexander,

Nadere informatie

Europese octrooiaanvragen

Europese octrooiaanvragen Vereenigde Octrooibureaux N.V. Johan de Wittlaan 7 2517 JR Postbus 87930 2508 DH Den Haag Telefoon 070 416 67 11 Telefax 070 416 67 99 patent@vereenigde.com trademark@vereenigde.com legal@vereenigde.com

Nadere informatie

BBP Inflatie Lopende rekening Werkloosheid Europa 2,0 0,1 0,8 3,3 2,8 2,1 0,4 0,8 1,0

BBP Inflatie Lopende rekening Werkloosheid Europa 2,0 0,1 0,8 3,3 2,8 2,1 0,4 0,8 1,0 Prognose IMF voor Midden-Europa en de Balkan Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en in september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen

Nadere informatie

HET KONINKRIJK BELGIË, DE REPUBLIEK BULGARIJE, DE TSJECHISCHE REPUBLIEK, HET KONINKRIJK DENEMARKEN, DE BONDSREPUBLIEK DUITSLAND, DE REPUBLIEK ESTLAND,

HET KONINKRIJK BELGIË, DE REPUBLIEK BULGARIJE, DE TSJECHISCHE REPUBLIEK, HET KONINKRIJK DENEMARKEN, DE BONDSREPUBLIEK DUITSLAND, DE REPUBLIEK ESTLAND, PROTOCOL TOT WIJZIGING VAN HET AAN HET VERDRAG BETREFFENDE DE EUROPESE UNIE, HET VERDRAG BETREFFENDE DE WERKING VAN DE EUROPESE UNIE EN HET VERDRAG TOT OPRICHTING VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAP VOOR ATOOMENERGIE

Nadere informatie

Sessie 18. Ervaring opdoen bij een sportdienst in het buitenland

Sessie 18. Ervaring opdoen bij een sportdienst in het buitenland Sessie 18 Ervaring opdoen bij een sportdienst in het buitenland Youth in Action Vrijwilligerswerk in het kader van Youth in Action Youth in Action www.youthinaction.be JINT vzw www.jint.be Waarom Youth

Nadere informatie

Werkblad Introductie. 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij.

Werkblad Introductie. 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij. Werkblad Introductie 1. WAT GEBEURT HIER? Hieronder staan beelden uit de film. Maak er zelf korte bijschriften bij. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 2. PETJE OP, PETJE AF: WAAR OF NIET? Zijn de volgende zinnen

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 23 (2008) Nr. 2 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2013 Nr. 147 A. TITEL Stabilisatie- en associatieovereenkomst tussen de Europese Gemeenschappen en hun lidstaten, enerzijds en

Nadere informatie

Uitwisseling van bankinlichtingen Kalender van onderhandelingen (art. 26 OESO)

Uitwisseling van bankinlichtingen Kalender van onderhandelingen (art. 26 OESO) Uitwisseling van bankinlichtingen Kalender van (art. 26 OESO) 9/06/2009 I. Nieuwe overeenkomsten die een bepaling bevatten die voorziet in de uitwisseling van bankinlichtingen Brunei 30/04/09 Nieuwe Overeenkomst.

Nadere informatie

In welk land ligt Oslo? Noorwegen. Welk land is een eiland in de Noordelijke IJszee? IJsland Welke letter heeft die zee op de kaart?

In welk land ligt Oslo? Noorwegen. Welk land is een eiland in de Noordelijke IJszee? IJsland Welke letter heeft die zee op de kaart? N O P Thuistopo. Noem de letter en zeg welk land, welke zee of welke plaats het is. A = IJsland, B = Noorwegen, = Zweden, = inland, E = Rusland, = enemarken, G = Oslo, H = Stockholm, I = Helsinki, J =

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE

MINISTERIE VAN DEFENSIE MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Aan; Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 73 87 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/96/12.13.4/858

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst Postbus 20701 2500 ES Den-Haag Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-3 18 79 51 Aan; Zie Verzendlijst Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/93/095/1740

Nadere informatie

Dagboek Sebastiaan Matte

Dagboek Sebastiaan Matte Vraag 1 van 12 Dagboek Sebastiaan Matte Uit het dagboek van Sebastiaan Matte: "Ik ben vandaag bij een hagenpreek geweest, in de duinen bij Overveen. Wel duizend mensen uit de stad waren bij elkaar gekomen

Nadere informatie

Eindexamen geschiedenis havo 2009 - II

Eindexamen geschiedenis havo 2009 - II Ten oorlog! Europese oorlogen 1789-1919. Oorlog als maatschappelijk fenomeen In 1792 begon de eerste Coalitieoorlog. 1p 1 Welk politiek doel streefde Oostenrijk met de strijd tegen Frankrijk na? Gebruik

Nadere informatie

s-.,. Zie Verzendlijst mei 1993 één Postbus ES Den-Haag Telefoon Telefax Uw brief Uw kenmerk Onderwerp..

s-.,. Zie Verzendlijst mei 1993 één Postbus ES Den-Haag Telefoon Telefax Uw brief Uw kenmerk Onderwerp.. Postbus 20701 2500 ES Den-Haag Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-3 18 79 51 Aan. Zie Verzendlijst Uw brief Uw kenmerk Onderwerp.. DlS/93/ö~95~/l569 mei 1993 s-.,. bijlage is 6 endienst Commodore Bijlagen

Nadere informatie

6.5. Planten. Werkstuk door een scholier 2420 woorden 17 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Inleiding.

6.5. Planten. Werkstuk door een scholier 2420 woorden 17 april keer beoordeeld. Geschiedenis. Inleiding. Werkstuk door een scholier 2420 woorden 17 april 2005 6.5 82 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding. Servië-Montenegro is wat resteert van het voormalige Joegoslavië. Deze staat op de westelijke Balkan

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst Postbus 20701 2500 ES Den-Haag Telefoon 070-3 Telefax 070-3 18 81 88 18 79 51 Aan; Zie Verzendlijst Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/94/095/039 Datum

Nadere informatie

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1

35 oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1 35 Oefenvragen over de Tweede Wereldoorlog 1. De Tweede Wereldoorlog dankt zijn naam aan: a. Het aantal landen dat erbij betrokken was b. Het feit dat de oorlog in meerdere werelddelen werd uitgevochten

Nadere informatie

Opdracht Geschiedenis Oorzaken WO I

Opdracht Geschiedenis Oorzaken WO I Opdracht Geschiedenis Oorzaken WO I Opdracht door een scholier 2212 woorden 24 maart 2009 6 4 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Schrijfontwerp Doel artikel Algemeen beeld geven van de wereld oorlog 1 Inleiding

Nadere informatie

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS

SCHOOLONDERZOEK GESCHIEDENIS SCHOOLONDERZOEK Tijdvak I GESCHIEDENIS Dit onderzoek bestaat uit 40 vragen. Bij dit onderzoek behoort een antwoordblad. Beantwoord de antwoorden uitsluitend op het antwoordblad. Meerkeuze antwoorden worden

Nadere informatie

Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC

Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC Samenvatting Moderne Geschiedenis ABC Week 1ABC: De Franse Revolutie Info: De Franse Tijd (1795 1814) Na de Franse Revolutie werd Napoleon de baas in Frankrijk. Napoleon veroverde veel Europese landen,

Nadere informatie

nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland

nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 726 van ORTWIN DEPOORTERE datum: 27 juni 2017 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Kinderbijslag - Kinderen in het buitenland Kinderen moeten

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Module 6: Eigen land en eigen volk

Samenvatting Geschiedenis Module 6: Eigen land en eigen volk Samenvatting Geschiedenis Module 6: Eigen land en eigen volk Samenvatting door een scholier 1056 woorden 5 juni 2007 6,7 3 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Module 6: Eigen land en eigen volk

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Aan; Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/95/12.13.4/288

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Ten Oorlog // De Eerste Wereldoorlog

Samenvatting Geschiedenis Ten Oorlog // De Eerste Wereldoorlog Samenvatting Geschiedenis Ten Oorlog // De Eerste Wereldoorlog Samenvatting door een scholier 1489 woorden 17 mei 2009 4,7 9 keer beoordeeld Vak Geschiedenis De eerste wereldoorlog Paragraaf 1 De kans

Nadere informatie

BIJLAGE PROTOCOL. bij het. voorstel voor een besluit van de Raad

BIJLAGE PROTOCOL. bij het. voorstel voor een besluit van de Raad EUROPESE COMMISSIE Brussel, 26.2.2016 COM(2016) 91 final ANNEX 1 BIJLAGE PROTOCOL bij het voorstel voor een besluit van de Raad betreffende de sluiting, namens de Europese Unie en haar lidstaten, van het

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 73 87 Telefax 070-3 18 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/95/12.13.4/453

Nadere informatie

nr. 811 van TOM VAN GRIEKEN datum: 10 augustus 2015 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen die worden opgevoed in het buitenland

nr. 811 van TOM VAN GRIEKEN datum: 10 augustus 2015 aan JO VANDEURZEN Kinderbijslag - Kinderen die worden opgevoed in het buitenland SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 811 van TOM VAN GRIEKEN datum: 10 augustus 2015 aan JO VANDEURZEN VLAAMS MINISTER VAN WELZIJN, VOLKSGEZONDHEID EN GEZIN Kinderbijslag - Kinderen die worden opgevoed in het buitenland

Nadere informatie

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst

MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst MINISTERIE VAN DEFENSIE Militaire Inlichtingen Dienst Postbus 20701 2500 ES Den-Haag Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-3 18 79 51 Aan; Zie Verzendlijst Uw brief Uw kenmerk Ons nummer DIS/93/095/3709

Nadere informatie

Werkstuk Geschiedenis Wereld oorlog 1

Werkstuk Geschiedenis Wereld oorlog 1 Werkstuk Geschiedenis Wereld oorlog 1 Werkstuk door een scholier 1884 woorden 5 maart 2005 6 43 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoudsopgave Inhoudsopgave en voorwoord Hoofdstuk 1: Wie deden mee en met

Nadere informatie

Rijverboden in Europa Mei 2018

Rijverboden in Europa Mei 2018 Rijverboden in Europa Mei 2018 Datum Land Beschrijving DI, 1-5-2018 Andorra dag van de Arbeid DI, 1-5-2018 Oostenrijk nationale feestdag DI, 1-5-2018 België dag van de Arbeid DI, 1-5-2018 Bulgarije dag

Nadere informatie

Instructie: Wat weet je van de landen van de EU?

Instructie: Wat weet je van de landen van de EU? Instructie: Wat weet je van de landen van de EU? Korte omschrijving werkvorm De leerlingen gaan in tweetallen aan de slag en krijgen een werkblad. Welk land hoort bij de omschrijving? Elke lidstaat van

Nadere informatie

Prognose IMF voor Midden-Europa en de Balkan

Prognose IMF voor Midden-Europa en de Balkan Prognose IMF voor Midden-Europa en de Balkan Jan Limbeek Twee keer per jaar, in april en in september of oktober, publiceert het IMF zijn World Economic Outlook, waarin het zijn economische verwachtingen

Nadere informatie

De groei van de Europese Unie

De groei van de Europese Unie De Europese Unie is een unieke internationale samenwerking. Kort na de Tweede Wereldoorlog startten zes landen met een Europese samenwerking om de vrede op het Europese continent te bewaren. Vandaag is

Nadere informatie

Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen

Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen 2006R1412 NL 01.07.2013 003.001 1 Dit document vormt slechts een documentatiehulpmiddel en verschijnt buiten de verantwoordelijkheid van de instellingen B VERORDENING (EG) Nr. 1412/2006 VAN DE RAAD van 25

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 34 (2007) Nr. 4 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2010 Nr. 245 A. TITEL Verdrag van Lissabon tot wijziging van het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Verdrag tot oprichting

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1

Nadere informatie

Ministerie van Defensie. Militaire Inlichtingendienst ES 's-gravenhage. Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/92/095/ juni 1992

Ministerie van Defensie. Militaire Inlichtingendienst ES 's-gravenhage. Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/92/095/ juni 1992 Ministerie van Defensie Militaire Inlichtingendienst Postbus 20701 2500 ES 's-gravenhage - Ran: Zie verzendlijst Telefoon 070-3 18 81 88 Telefax 070-318 79 51 Uw brief Uw kenmerk Ons nummer Datum DIS/92/095/2426

Nadere informatie

ONDERHANDELINGEN OVER DE TOETREDING VAN BULGARIJE EN ROEMENIË TOT DE EUROPESE UNIE

ONDERHANDELINGEN OVER DE TOETREDING VAN BULGARIJE EN ROEMENIË TOT DE EUROPESE UNIE ONDERHANDELINGEN OVER DE TOETREDING VAN BULGARIJE EN ROEMENIË TOT DE EUROPESE UNIE Brussel, 31 maart 2005 (OR. en) AA 2/2/05 REV 2 TOETREDINGSVERDRAG: VERDRAG ONTWERP VAN WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer najaar 2018: Positief beeld van de EU overheerst in de aanloop naar de Europese verkiezingen

Standaard Eurobarometer najaar 2018: Positief beeld van de EU overheerst in de aanloop naar de Europese verkiezingen Europese Commissie - Persbericht Standaard Eurobarometer najaar 2018: Positief beeld van de EU overheerst in de aanloop naar de Europese verkiezingen Brussel, 21 december 2018 Uit een nieuwe Eurobarometer-enquête

Nadere informatie