Sterk vanuit eigen kracht. Nota Economie Heerlen

Transcriptie

1 Sterk vanuit eigen kracht Nota Economie Heerlen

2

3 Sterk vanuit eigen kracht Nota Economie Heerlen

4 Heerlen, maart 2012 Gemeente Heerlen Afdeling Stadsplanning Bureau Economie 2

5 Inhoud 1. Inleiding Visie op de economie in Heerlen 7 3. Strategie Ga uit van eigen kracht Samenwerking Verantwoordelijkheid als centrumstad van Parkstad Aanhaking Tripool-gemeenten aan Brainport Samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven en kennisinstellingen Analyse en kansen/mogelijkheden SWOT-analyse Confrontatiematrix Economische pijlers Heerlen Basisvoorwaarden Infrastructuur: fysiek en ICT Koesteren ondernemers Onderwijs & arbeidsmarkt Goed imago (trigger voor bezoekers en toeristen) Aantrekkelijke woon- en leefomgeving Grote, stabiele sectoren Zorg Smart Services Detailhandel (Heerlen koopstad) Groeisectoren Creatieve industrie Medische technologie (medtech) en zorginnovatie Nieuwe energie Kennisverbinder Tot slot Samenvatting 37 Bijlage 1 Uitgebreide SWOT-analyse 39 Bijlage 2 Organisatie Brainport

6 4

7 1 Inleiding Voor u ligt de Nota Economie 'Sterk vanuit eigen kracht'. Voorafgaand aan deze nota hebben in de stad vele gesprekken plaatsgevonden en is er een notitie Bouwstenen voor de nieuwe nota economie opgesteld (2010). Ook is er actief samengewerkt om een gezamenlijke economische agenda op te stellen voor Zuid-Limburg en heeft Heerlen natuurlijk als centrumstad in Parkstad Limburg een speciale verantwoordelijkheid bij de versterking van de economische structuur van Parkstad. Daarnaast zijn diverse cijfers gebruikt om na te gaan welke sectoren in de regio gedijen en welke groeien. Verschillende economische studies zijn geraadpleegd om de basisvoorwaarden voor een goed economisch beleid te formuleren. Om tot de economische pijlers te geraken is er een uitgebreide SWOT-analyse opgesteld om de sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen in beeld te brengen. Ontwikkelingen die belangrijk zijn voor de toekomst, zoals Brainport 2020 of de ontwikkeling van een Smart Services Hub, zijn meegenomen. Daarnaast is advies gevraagd aan Gert-Jan Hospers (economisch geograaf, Universiteit Twente) en Piet Eichholtz (vastgoedeconoom, Universiteit Maastricht). Vanuit eigen kracht Anders dan in de jaren van de mijnindustrie heeft Heerlen inmiddels een gevarieerd bedrijfsleven. Dat maakt de stad in economisch opzicht minder kwetsbaar dan in de periode van kolenwinning. Industrie in al zijn diversiteit is nog steeds heel belangrijk voor de werkgelegenheid, er werken heel veel mensen in het onderwijs en het aantal ICT- en internetbedrijven groeit. Heerlen heeft ook een aantal grote, stabiele sectoren, zoals bedrijven in de financieeladministratieve dienstverlening en de grote en veelzijdige zorgsector. Hier zit nog heel veel potentie en volop mogelijkheden voor innovatie en nieuwe werkgelegenheid. Het besef dat door samenwerking veel meer kan dan tot nu toe is dan ook volop aanwezig in deze bedrijfstakken. Er wordt door veel bedrijven en instellingen voortvarend gewerkt om samen nieuwe kansen te ontwikkelen. Daarnaast zijn er de groeiers, jonge bedrijfstakken zoals creatieve industrie en nieuwe energie, die wij langzaam maar zeker zien groeien en waar nog meer toekomstmuziek in zit. Het stadsbestuur is ervan overtuigd dat Heerlen de kracht heeft om uit te groeien tot een belangrijk economisch centrum in Zuid-Limburg. De fundamenten daarvoor zijn nu al aanwezig in de stad. Heerlen als koploper smart services, zorginnovaties en nieuwe energie behoort tot de mogelijkheden! Samen sterk Heerlen is geen eiland. Eerst en vooral zijn wij het centrum van Parkstad, een rol die een bijzondere verantwoordelijkheid met zich meebrengt. De economische ontwikkeling van Heerlen is mede bepalend voor die van de omliggende regio, sterker nog, Heerlen is dé motor van de 5

8 economische ontwikkeling in Parkstad. Om deze reden is bij de analyse uitgegaan van het schaalniveau van Parkstad. Economische samenwerking op Zuid-Limburgse en op Limburgse schaal is inmiddels een feit. Belangrijke ontwikkelingen, zoals het project Brainport 2020 waarin de Tripool-gemeenten in Zuid- Limburg samen optrekken, en de groeiende samenwerking met Aken en de Euregio worden door Heerlen met beide handen aangegrepen en gestimuleerd. De ontwikkelingen in onze omgeving zien wij als een grote kans: verbreding van het werkterrein van onze ondernemers, vergroting van de kennis van onze onderzoeksinstituten, het leggen van nieuwe verbindingen. Heerlen ligt immers op de verbindingsweg tussen de RWTH in Aken en de Universiteit Maastricht. Die ligging aan de Duitse grens en tussen deze twee universiteiten gaan we meer gebruiken. Kortom, samen met onze partners kunnen wij de Heerlense economie naar een hoger niveau tillen. Over visies zei de Engelse schrijver Jonathan Swift: Visie is de kunst de onzichtbare dingen te zien. Ook het omzetten van een visie in daden is een kunst op zich de kunst om de handen ineen te slaan om de visie vast te houden en beslissingen te nemen die deze visie ondersteunen. 6

9 2 Visie op de economie van Heerlen In Heerlen kan het, in Heerlen is het mogelijk! Over 20 jaar is Heerlen onmisbaar in Zuid-Limburg, dan wellicht 'Zuidstad' geheten. Want zonder stevige samenwerking in deze regio kunnen we ambities niet waarmaken. In economisch opzicht levert de regio een onmiskenbare bijdrage aan het bruto nationaal product (BNP) van Nederland. Heerlen is één van de culturele centra van Zuid-Nederland, het Rhein-Ruhrgebied en het oosten van België. Zowel nieuwe creatieve geesten als de geboren en getogen Heerlenaar voelen zich welkom in Heerlen. Studenten zien Heerlen als een stad waar je graag bent omdat er op cultureel gebied steeds weer iets nieuws te doen is, een plek waar je graag woont te midden van vele kenniscentra in en rondom de stad, binnen en buiten de grenzen van Nederland. In Heerlen kan het! In Heerlen is het mogelijk! Heerlen heeft haar ligging op de verbindingsweg tussen de RWTH en de UM benut. De bedrijvigheid die voortkomt uit de kenniscentra strijkt graag neer in de gefaciliteerde werkomgeving in Heerlen. Heerlen is als logistiek centrum voor medische technologie een hot spot voor medische toepassingen geworden. Operaties uit de hele wereld kunnen alleen doorgaan als vanuit Heerlen de benodigdheden zijn aangevlogen. De sterk internationaal gerichte positie als gevolg van de uitstekende bereikbaarheid - via de wegen, de internationale treinverbindingen en de vele vliegvelden - evenals de collectieve talenknobbel die actief is gestimuleerd door extra inspanningen in het onderwijs, leggen Heerlen geen windeieren. Wat ooit de 'demografische voorsprong' werd genoemd heeft geleid tot belangrijke zorginnovaties en medische technologie waarmee Heerlen haar positie van wereldspeler bemachtigde. De vergrijzing heeft bedrijven, kennis- en zorginstellingen samen met de overheid aangezet tot het ontwikkelen van een breed palet aan zorginnovaties en medische technologie. Zo is Heerlen voorloper geworden in het aanbieden van menswaardige en hoogwaardige zorg met technologisch vernuft. De binnenstad van Heerlen is haar verleden ontstegen. Zelfs in de hoogtijdagen van de mijnen was er niet zo n diversiteit aan winkels, cultuur, horeca, dienstverlening en wonen. Het verleden van de stad als Romeinse nederzetting, als dorpse omgeving rond 1900, als rijke mijnstad en als Heerlen anno 2040 komt terug in de bijzondere en eigen vormgeving en aankleding van de binnenstad. De binnenstad is een reisdoel van bezoekers geworden, door de belevingswaarde die er dagelijks te vinden is. Sinds de mijnen heeft Heerlen een sterke concentratie van financiële, administratieve en gegevensverwerkende dienstverlening. De salarissen en verzekeringen van de vele mijnwerkers werden in Heerlen voor het eerst centraal verwerkt. Die kennis is vermenigvuldigd met het hoge arbeidsethos en heeft geleid tot procesinnovatie 'made in Heerlen'. Zo is de stad de Nederlandse backoffice van bedrijven en velerlei instellingen. Ondanks het feit dat Nederland aan het begin van de 21e eeuw niet wilde inzetten op nieuwe energie, heeft Heerlen dat wel gedaan. De kennis uit Duitsland heeft Heerlen naar Limburg 7

10 gehaald en omgezet in bedrijvigheid voor nieuwe energie. Door de vasthoudendheid, ondanks tegenslagen, is Heerlen daar nu koploper in voor Nederland. Heerlen heeft het belang van haar ICT nooit onderschat. Door een volledige 'verglazing' van Heerlen en de regio kunnen studenten, bedrijven, creatieve ondernemers, datacentra, de medisch-technische logistiek en de smart services zonder problemen functioneren in Heerlen. In Heerlen kan het! In Heerlen is het mogelijk. Heerlen heeft de kracht in huis. Het verder uitbouwen van de historisch gegroeide pijlers als financiële, administratieve en gegevensverwerkende dienstverlening, het koopcentrum, de zorgsector en daarbij opgeteld de groei van nog jonge maar perspectiefrijke sectoren als nieuwe energie en creatieve industrie alsmede het benutten van kansen vanuit kenniscentra in de buurt, maken Heerlen tot een stad die verdient, leert en geniet! 8

11 3 Strategie 3.1 Ga uit van eigen kracht In een wereld die door globalisering steeds kleiner wordt, concurreren steden met elkaar om bedrijven, bezoekers en bewoners. Een groot cultureel aanbod en een aantrekkelijke binnenstad blijken kansrijke burgers met in hun kielzog werkgelegenheid naar een stad te trekken. Uit diverse studies en onderzoeken blijkt echter dat er een duidelijke verschuiving plaatsvindt: mensen verhuizen niet meer zo gemakkelijk met hun werk mee, integendeel: werk volgt wonen. Gerard Marlet, de maker van de Atlas voor Gemeenten, stelt daarover in zijn boek De aantrekkelijke stad het volgende. 1 De grootste aantrekkingskracht hebben (veilige) steden met veel historie, cultuur, horeca en mogelijk zelfs een eredivisievoetbalclub. Die locatiegebonden attracties (amenities) hebben mensen graag in de buurt van hun huis, zodat ze er op ieder moment spontaan van kunnen genieten. Restaurants serveren dus niet alleen eten, en theaters verzorgen niet alleen optredens, maar horeca, cultuur en andere stedelijke attracties trekken ook mensen naar de stad en houden ze daar. Aantrekkelijke steden zijn daarom steden met veel woonattracties naast de deur, natuur in de buurt en werk of studie op acceptabele reisafstand. Door het toenemende aantal thuiswerkers en de intrede van het nieuwe werken gaat werken steeds meer wonen volgen. Met andere woorden, mensen zoeken eerst hun woon- en leefomgeving uit en gaan dan pas op zoek naar een plek om hun werk of studie te doen. Volgens economisch geograaf Gert-Jan Hospers, hebben mensen naast een sense of place vaak ook een sociaaleconomische band met de eigen woonplaats (nabijheid vrienden, familie, werk, etc.). Die voorkeur blijkt ook uit ons verhuisgedrag, zo laten cijfers van het CBS zien 2. Elk jaar verhuist 10% van de Nederlanders, van wie 67% binnen de gemeente. Van de 33% die naar een andere woonplaats gaat, blijft het merendeel in de omliggende regio. Slechts 7% van alle verhuizingen is van de ene regio naar de andere. Jongeren, alleenstaanden en hoogopgeleiden verhuizen het meest over lange afstand. In 80% van de gevallen gaat het daarbij om twintigers en dertigers, met of zonder kinderen. Zij zijn het voor wie het culturele aanbod en de aantrekkelijkheid van de binnenstad belangrijke determinanten van hun locatiekeuze kunnen zijn. Hospers trekt dan ook de conclusie dat gemeenten en regio s hun eigen bevolking vooral niet moeten vergeten: hoe zorg je ervoor dat die tevreden is en niet vertrekt? Dat vraagt om warme marketing die inwoners aan de woonplaats bindt, oftewel: goed beleid voor de zittende garde 3. Voor bedrijven geldt min of meer hetzelfde: uit onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat jaarlijks 4% van de bedrijven (inclusief overheidsinstellingen) verhuist, 1 Gerard Marlet (2009), De aantrekkelijke stad, VOC Uitgevers, Nijmegen 2 Jan Latten en Niels Kooiman (2011), Aantrekkingskracht van regio s en demografische gevolgen, Bevolkingstrends, tweede kwartaal 2011, pp Gert-Jan Hospers (2011), Er gaat niets boven citymarketing: hoe zet je een plaats op de kaart?, Haystack, Zaltbommel 9

12 waarvan 94% binnen de regio 4. Maar liefst 75% besluit binnen de eigen gemeente te blijven. Multinationals zijn minder honkvast, maar hebben voornamelijk economische motieven om zich in een bepaalde plaats of regio te vestigen: lage arbeidskosten, toegang tot kennis of een grote afzetmarkt. Ook voor bedrijven geldt dus dat warme citymarketing in de vorm van goede serviceverlening aan de bestaande bedrijvenpopulatie van groot belang is. Ook in het Programma Werklocaties Limburg 2020, dat de provincie ter uitwerking van het Provinciaal Omgevingsplan Limburg samen met de regio s heeft opgesteld, wordt het volgende uitgangspunt gehanteerd 5 : Het belang van een regionale aanpak mag niet worden onderschat. Aan de ene kant omdat wij te maken hebben met regionale markten, en aan de andere kant omdat een gezamenlijk aanpak voor ieder gemeente voordelen oplevert. De regionale markt blijkt alleen al uit het gegeven dat 94% van de bedrijven bij een verplaatsing binnen de eigen regio blijft en 75% zelfs binnen de eigen gemeente. Bij het zoeken van een locatie denken ondernemers regionaal. Effecten van een dergelijke vestiging zijn regionaal. Kortom, bij een regionale aanpak sluiten wij aan bij het denkkader van ondernemers. Om alle hierboven genoemde redenen is in deze nota vooral uitgegaan van de specifieke karakteristieken die Heerlen en de omgeving heeft. De uitdaging ligt erin de zwakkere kanten om te buigen, maar vooral de eigen kracht en kansen te benutten. In plaats van de strategie van de 'maakbaarheid' kiezen wij voor de strategie van de 'haakbaarheid': wij willen aanhaken bij wat er is. 3.2 Samenwerking Verantwoordelijkheid als centrumstad van Parkstad Als we naar onze omgeving kijken, is Heerlen eerst en vooral de centrumstad van Parkstad Limburg. In Heerlen zijn voorzieningen gevestigd die een functie hebben voor de hele regio: grote werkgevers (ABP/APG, CBS, Belastingdienst), winkels, vervoersverbindingen, cultureel aanbod, onderwijsvoorzieningen, etc. Omgekeerd biedt Parkstad de Heerlenaren bijvoorbeeld een breed palet aan recreatiemogelijkheden: de Brunssummerheide, Snowworld en het Gaiapark, om er slechts een paar te noemen. Des te belangrijker is het dat wij ons met onze economische visie voor de komende jaren niet los zien van Parkstad. De economie van Heerlen is de motor achter de economische ontwikkeling van de regio. Zonder daarmee het gras voor de voeten van de collega-gemeenten te willen wegmaaien, willen wij wel onze verantwoordelijkheid daarin nemen. Daarom is bij de analyse van de sterke en zwakke punten vooral uitgegaan voor de zaken die kenmerkend zijn voor de regio. 4 Frank van Oort en anderen (2007), Verhuizingen van bedrijven en groei van werkgelegenheid, Planbureau voor de Leefomgeving, Den Haag 5 Provincie Limburg (2008), Programma Werklocaties Limburg 2020, Provincie Limburg, Maastricht 10

13 Ook is gekeken naar de kansen die wij zien in onze omgeving. Bij de keuzes voor onze Heerlense economie hebben wij nadrukkelijk ook het belang van Parkstad niet uit het oog verloren Aanhaking Tripool-gemeenten aan Brainport Met de gekozen benadering voor de lokale economische ontwikkeling sluit Heerlen naadloos aan bij de werkwijze binnen het samenwerkingsverband Brainport Zuidoost-Nederland. Het kabinet heeft gekozen voor het versterken van de sectoren waarin Nederland al sterk presteert in de wereld: de zogenaamde topsectoren. Dit zijn: creatieve industrie, logistiek, tuinbouw, agrofood, life sciences, energie, water, chemie en high tech. De drie belangrijkste verdienclusters zijn Airport Amsterdam, Seaport Rotterdam en Brainport Zuidoost-Nederland: in de laatste zijn bijna alle topsectoren vertegenwoordigd. De Tripool-gemeenten (Maastricht, Heerlen en Sittard-Geleen) focussen binnen Brainport met de Stichting Limburg Economic Development (LED) op de volgende thema s: chemie & materialen, health care & life sciences, zorg & systemen, energie, logistiek en smart services. Piramide Om Zuidoost-Nederland internationaal sterker te maken, dient de regio zo aantrekkelijk mogelijk te zijn voor bedrijven, inwoners en bezoekers. Sommige vestigingsvoorwaarden zijn gericht op de internationale top, zoals de excellente innovatiecampussen High Tech Campus in Eindhoven en de Chemelot Campus in Sittard- Geleen, die gezamenlijk optrekt met de Maastricht Health Campus. Om de top te kunnen verhogen is ook een versteviging van de basis en een verbreding van het midden nodig. Top Middensegment Fundament Het fundament wordt gevormd door de basisvoorwaarden op orde te hebben. Het gaat hierbij om zaken als infrastructuur (autowegen, goed openbaar vervoer, aantrekkelijke stadscentra en goed onderwijs), maar ook een adequaat opleidingsniveau van personeel dat aansluit op de vraag vanuit het bedrijfsleven. De publieke sector heeft het meeste invloed c.q. sturing op het voorzieningenniveau van de basisvoorwaarden; daarom zet Heerlen erop in om deze nog meer te verbeteren. Het midden van de economische pijler wordt gevormd door het midden- en kleinbedrijf. Het MKB zal moeten innoveren en daardoor diversifiëren, om het niet af te leggen tegen de opkomende BRIC-economieën (Brazilië, Rusland, India, China). Vooral op het snijvlak tussen verschillende sectoren kunnen innovaties en kennisintensieve bedrijvigheid ontstaan. Dit versterkt ook de top, omdat op termijn het grootbedrijf steeds meer met dit soort van innovatieve MKB-ers zal gaan samenwerken; dit is namelijk efficiënter en sneller dan alles zelf te ontwikkelen. Aanhaking campusontwikkelingen Een andere ontwikkeling in de omgeving vormen de twee RWTH-campussen. Het totale 11

14 investeringsvolume bedraagt maar liefst 2 miljard. Als buur van Aachen moeten we hierop inspelen door met Aachen c.q. de RWTH af te stemmen in hoeverre wij een rol kunnen hebben als satellietlocatie, waar bijvoorbeeld toegepast onderzoek en kleinschalige productie wordt uitgevoerd. Ook de aanhaking bij de Chemelot-campus kan op een dergelijke wijze gestalte krijgen. De biobased manier van produceren die op Chemelot plaatsvindt, vindt toepassingen in talloze sectoren, waaronder in nieuwe energie. Een voorbeeld is het ontwikkelen van nieuwe materialen voor de gebouwde omgeving of energieopslag; deze zouden bijvoorbeeld in Heerlen getest kunnen worden. Synergie ontstaat ook als wij het logistieke cluster van medtech bedrijven in Heerlen/Parkstad meer weten te verbinden met de ontwikkelingen aan de Health-campus Maastricht. Gezamenlijk zouden men zich namelijk nadrukkelijker kunnen presenteren op de internationale markt. Samen maken ze immers deel uit van de waardeketen medtech in Zuid-Limburg Samenwerking tussen overheden, bedrijven en kennisinstellingen Een belangrijke rol voor de overheid in het economische veld is het stimuleren van samenwerking en het leggen van verbindingen, zowel tussen bedrijven onderling als tussen bedrijven en kennisinstellingen. Daardoor is het mogelijk om problemen gezamenlijk aan te pakken, zoals het opleiden en werven van personeel in bepaalde sectoren waar tekorten zijn. Zo ontstond uit de eerste samenwerking van zorginstellingen, gericht op het dreigend personeelstekort, een vernieuwend instituut als de Zorgacademie. Verder kan samenwerking met elkaar en met kennisinstellingen leiden tot grotere aantrekkelijkheid van de sector, nieuwe innovaties en nieuwe bedrijvigheid. Zo zijn er in Heerlen vele bedrijven die zich op enigerlei wijze bezig houden met administratieve, financiële en gegevensverwerkende dienstverlening, zonder dat het belang en de aantrekkelijkheid van deze sector in de stad zichtbaar is. Deze bedrijven zijn het samenwerkingsverband 'smart services hub' gestart. Diezelfde potentie hebben ook onze groeisectoren. 'Centres of Expertise' kunnen hier een belangrijke rol in spelen, doordat kennisinstellingen en bedrijven hierin participeren. Samen kunnen nieuwe specialismen worden gevormd die spin off genereren in de vorm van nieuwe producten of bedrijvigheid. 12

15 4 Analyse en kansen/mogelijkheden Om een koers voor de economische ontwikkeling van Heerlen te benoemen is allereerst geanalyseerd waar de sterke en zwakkere kanten van Heerlen en onze regio liggen, waarna is geïnventariseerd welke kansen en bedreigingen in onze omgeving een rol spelen. Deze uitgebreide en onderbouwde analyses zijn opgenomen als bijlage; hieronder beperken wij ons tot de resultaten. 4.1 SWOT-analyse Intern, statisch Sterktes 1. centrale ligging binnen Europa (3,7 mio inwoners, goede bereikbaarheid, veel hoogwaardige universiteiten) 2. cultureel gezien open & innovatieve houding met snel groeiende creatieve industrie 3. aantrekkelijke woonomgeving met recreatiemogelijkheden 4. binnenstad in opmars na succes operatie Hartslag, koopcentrum van Parkstad ( inw.) 5. complete onderwijsboulevard met Open Universiteit, Hogeschool Zuyd, Arcuscollege (MBO) en Sintermeertencollege 6. productiviteit en loyaliteit per werknemer relatief hoog (hoog arbeidsethos) 7. hoge concentratie zorginstellingen Parkstad 8. hoge concentratie financieel-economische en administratieve instellingen 9. concentratie medtech-bedrijven in Euregio 10. volop bouwmogelijkheden aanwezig op hoogwaardige bedrijventerreinen 11. Heerlen als best practice voor WIFI Zwaktes 1. mismatch vraag en aanbod personeel, relatief lage scholingsgraad, relatief lage arbeidsparticipatie 2. te weinig woningaanbod voor jonge hoogopgeleide starters in binnenstad 3. intercity-verbinding met Aken ontbreekt 4. weinig ad hoc beschikbare kwalitatieve kantoren 5. relatief hoge winkelleegstand 6. landsgrenzen werken soms in de praktijk beperkend 7. imago nog steeds matig, weinig identiteit, trots en zelfvertrouwen 8. te weinig ondernemerszin (heel Zuid- Limburg) 9. kerktorenpolitiek in de regio Extern, dynamisch Kansen 1. toenemend belang van kennis, creativiteit en innovatie als concurrentiefactor in de wereldeconomie 2. verzuidelijking van de nationale economie (economisch hart van ons land breidt zich in zuidelijke richting uit) 3. toenemend belang van energie, ecologie en duurzaamheid 4. vergrijzing is ook een kans! 5. Europa wordt steeds belangrijker, zowel in leefwereld als in bestuur 6. toenemend belang van ICT Bedreigingen 1. bevolkingskrimp, ontgroening, vergrijzing 2. ontwikkeling vastgoedwaardes 3. verhuisbereidheid van Nederlanders alleen voor werk niet heel groot 4. Aziatisering van wereldeconomie 5. opkomst internetwinkelen en 3Dprinten 13

16 4.2 Confrontatiematrix De sterktes en zwaktes, kansen en bedreigingen zijn vervolgens in een confrontatiematrix met elkaar geconfronteerd. Zo vloeien hier logisch de maatregelen, projecten en activiteiten uit voort die het meeste effect zullen sorteren. Kansen OFFENSIEF (Uitbuiten) 1. gebruik en stimuleer culturele open houding en creatieve industrie als concurrentiefactor 2. gebruik universiteiten in omgeving (ligging) voor het ontwikkelen van expertise: - nieuwe energie/duurzaamheid - medische technologie Bedreigingen DEFENSIEF (Benadrukken sterktes) 1. gebruik aantrekkelijke woonomgeving met recreatiemogelijkheden als keep-factor om hoogopgeleide afgestudeerden in de regio te behouden 2. zet onderwijs in om onderscheid te kunnen maken met klantvriendelijkheid in een sfeervolle binnenstad voor recreatief winkelen (dienstverlenende houding, taalonderwijs) Sterktes 3. combineer goed arbeidsethos en cluster fin.-adm. dienstverlening als back office in A2-economie (nearshoring) 3. gebruik open en innovatieve houding om creatief in te springen op internetshoppen en social media 4. houd voorlopersrol WIFI vast door te blijven investeren in ICT-voorzieningen (faciliteer ondernemers en kennisinnovatie) 5. vergrijzing, zorgcluster en onderwijs bundelen in expertise (verzorgend) en zorginnovatie (stuwend) 6. gebruiken goede ligging (infrastructuur) en arbeidsethos voor distributiecentra 4. gebruik ligging in Europa tussen universiteiten om kennis en innovatie te vergroten tegenover Aziatisering economie 5. houd positie als koopstad vast door ontbrekende / nieuwe winkelformules toe te voegen Zwaktes SCHOON SCHIP MAKEN (Zwaktes verbeteren) 1. realiseer maximale aanhaking A2- economie door infrastructuur te optimaliseren (autowegen, aanhaking ICE- TGV-netwerk Parijs-Köln) 2. gebruik onderwijs om scholingsgraad te verhogen en mismatch vraag&aanbod personeel te verbeteren 3. zoek samenwerking tussen overheden, ondernemers en kennisinstellingen 4. verbeter imago door creatieve industrie en cultuur te blijven stimuleren OVERLEVEN (Turn-around) 1. verbeter passieve houding ondernemers/ winkeliers om positie als koopstad te behouden (webwinkelen en social media) 2. maak makelaars en vastgoedeigenaren bewust van noodzaak tot realistische huurprijzen om leegstand aan te pakken 3. gebruik winkelleegstand ook voor onorthodoxe invulling met creatieve industrie 4. gebruik geringe verhuisbereidheid om afgestudeerden hier te houden, benadruk aantrekkelijke kanten regio als woonplaats met recreatiemogelijkheden 14

17 5 Economische pijlers Heerlen De maatregelen, acties en activiteiten die voortvloeien uit de SWOT-analyse en confrontatiematrix lopen nogal uiteen. Daarom zijn deze als volgt geclusterd: 1. basisvoorwaarden, die van belang zijn voor diverse sectoren 2. grote, stabielee sectoren, die belangrijke werkgevers vormen met potentie voor innovatie en groei: zorg, financieel-zakelijke dienstverlening en detailhandel 3. groeisectoren, die nieuwe product/marktcombinaties exploreren en voor nieuwe werkgelegenheid kunnen zorgen: creatieve industrie, medische technologie, nieuwe energie en verbinding. 5.1 Basisvoorwaarden Voor de economische ontwikkeling van een gebied zijn er een aantal basisvoorwaarden waaraan voldaan moet zijn om groei door te maken. Deze zijn cruciaal om de hier na te behandelen pijlers tot wasdom te kunnen laten komen en lopen daar dwars doorheen. Zoals uit onderstaande afbeelding blijkt, zijn de basics een noodzakelijke voorwaarde voor people, business en technology. Omdat dit juist de zaken zijn waarop de overheid invloed heeft, kan zij hiermee de economie een impuls geven. 15

18 5.1.1 Infrastructuur: fysiek en ICT Naast de traditionelee fysieke infrastructuur is digitale infrastructuur tegenwoordig een essentiële voorwaarde om hoogwaardige bedrijvigheid in Heerlen te houden of nieuwe te krijgen. Dit geldt zowel voor grote high tech bedrijven als voor kleine maar hoogwaardige ondernemers, bijvoorbeeld in de creatieve industrie. Ook om de verschillende kennisinstellingen in de omgeving van Heerlen met elkaar te verbinden, is een aantal randvoorwaarden noodzakelijk. Fysiekee infrastructuur Van oudsher is de fysieke infrastructuur belangrijk voor bedrijvigheid. Zeker met de verzuidelijking van onze nationale economiee is het van belang dat Heerlen goed is aangetakt op de A2-zone die loopt van Amsterdam naar Maastricht. 6 De fly-over die momenteel wordt aangelegd bij knooppunt Kerensheide levert een nog betere aansluiting op tussen de A2 en A76 richting Heerlen-Aachen-Köln. Ook binnen Zuid-Limburg is Heerlen uitstekend bereikbaar. Enkele details worden nog verder geoptimaliseerd, zoals de verknoping van de A79 met de A76. De verkeersontsluiting binnenn Parkstad wordt verbeterd met de realisatie van de Buitenring. A2-verstedelijkingszonee HSL-netwerk West-Europa Een andere essentiële voorwaarde is het compleet maken van het Intercity-spoornetwerk richting Aachen. Daarmee krijgen Heerlen en Parkstad aansluiting zowel op het IC(E)-netwerk van Duitsland, alsook op de TGV tussen Paris en Aachen/Köln. Vervolgens zou een ontsluiting van het bedrijventerrein Avantis via de lightrailverbinding Avantislijn het wensplaatje helemaal afmaken. Zo wordt onze regio aantrekkelijker voor kantoren, bedrijven, werknemers en studenten. Heerlen kan hiermee ook de verbinding vormen tussen Maastricht en Aachen, bijvoorbeeld voor studenten en studentenhuisvesting, waaraan zowel in Maastricht als in Aachen gebrek bestaat. 6 Pieter Tordoir (2010), Efficiënte ladderstructuur A2-verstedelijkingszone, Stedenbouw en Ruimtelijke Ordening, 4, pp

19 ICT-infra De ICT-infrastructuur dient bij voortduring aan de top te zijn. Dit wil zeggen dat een uitgebreid glasvezelnetwerk door geheel Heerlen noodzakelijk is. De toename van de hoeveelheid dataa is zodanig groot, dat er snel knelpuntenn ontstaan. Bovendien heeft Heerlen binnen Nederland een naam hoog te houden als het gaat om digitale bereikbaarheid: Heerlen Live staat landelijk bekend als een best practice op het gebied van draadloos internet. 7 Bij de grote sectoren evenals bij de groeisectoren komt het belang van een sterke ICT- infrastructuur telkens terug Koesteren ondernemers Ondernemers (grootbedrijf, MKB en ZZP-ers) vormen de motor van de lokale economie. De productiviteit van de bedrijven en de arbeidsinzet waarover ondernemers beslissen, bepalen de kracht van de economie. Heerlen telt ruim 4600 bedrijfsvestigingen in haar gemeente. Daar mag Heerlen best trots op zijn. Het is van groot belang dat de gemeente goed omgaat met haar bestaande bedrijven een warme, op de zittende garde gerichte aanpak loont altijd. De gemeente kan in juridische, financiële en communicatieve zin ondersteuning bieden aan ondernemers. Actief relatiebeheer en acquisitie Bij een actieve houding van de lokale overheid hoort ook een actief beleid op het gebied van relatiebeheer en acquisitie. Allereerst hoort daar goede zorg voor de al in Heerlen gevestigde ondernemers bij. De gemeente hoort te weten waar het bij de eigen ondernemers knelt, of het goed gaat en wat zij daarvoor nodig hebben; dit geldt zowel voor het grootbedrijf als het MKB. Uiteraard kan de gemeente lang niet alles regelen of verbeteren voor ondernemers, maar wel faciliterend optreden. Weten wat er speelt is cruciaal. Bedrijfsbezoeken en deelname aan het Heerlense netwerk zijn dan ook van groot belang. Daarnaast blijft het acquireren van nieuwe bedrijven belangrijk, zowel voor het creëren van nieuwe werkgelegenheid als om zicht te krijgen op de waardering van de vestigingsvoorwaarden en eisen door de buitenwereld. Gezien het adagium uitgaan van eigen kracht wordt primair uitgegaan van bedrijven die passen binnen de sectoren die al in Heerlen gevestigd of in opkomst zijn. Voor de aanwezige grote sectoren zal er gericht worden geacquireerd, zoals het doelbewust op zoek gaan naar ontbrekende winkelformules voor onze binnenstad. In de groeisectoren is er een iets andere aanpak vereist. Hier is de inzet van Heerlense bedrijven onontbeerlijk, om als ambassadeurs de kansen voor hun sector in onze regio te promoten. Een voorbeeld is de acquisitie-aanpak op het gebied van medisch-technologische bedrijven voor Trilandis. 7 Zie daarvoor het artikel Wij willen wifi uit De Pers van 24 november 2011: 17

20 Verder zal er meer samenwerking worden gezocht. Zo zal Heerlen nauwer gaan samenwerken met Aachen voor de invulling van bedrijventerrein Avantis. Ook op provinciaal niveau wordt bekeken hoe acquisitie in Limburg sterker opgepakt kan worden; daarnaast werken wij samen met het LIOF, de BV Trilandis, de NV Avantis en Parkstad aan het binnenhalen van nieuwe bedrijven. Optimaal faciliteren ondernemers: Bedrijvencontactpunt Het Bedrijven Contact Punt (BCP) heeft de service in de afgelopen jaren sterk verbeterd. Via een accountbenadering wordt ervoor gezorgd dat een bedrijf niet van het kastje naar de muur gestuurd wordt in het gemeentehuis en ook niet daarbuiten. Deze verbetering is goed, maar nog niet afgerond. Heerlen heeft de ambitie om de meest ondernemersvriendelijke gemeente van Nederland te worden. De kwaliteit van dienstverlening speelt daarbij een belangrijke rol, zo blijkt uit verschillende onderzoeken naar het ondernemingsklimaat van gemeenten in ons land. 8 Op het moment dat goed wordt gezorgd voor onze eigen bedrijven, dan horen andere bedrijven buiten Heerlen dat snel genoeg. Het behouden en laten groeien van de huidige bedrijven in Heerlen heeft de volle aandacht. Zij blijven voortdurend welkom in Heerlen. De gemeente faciliteert starters door het starterscentrum van de Kamer van Koophandel te ondersteunen met kennis, kunde en kassa. Daarnaast kunnen starters ook altijd terecht bij het Bedrijvencontactpunt in het stadskantoor. Door de accountbenadering wil de gemeente duidelijk maken dat de starter welkom is in Heerlen. De gemeente wil uitstralen dat in Heerlen veel mogelijk is. ZZP- bv Speciale aandacht gaat uit naar zelfstandige ondernemers zonder personeel (ZZP-ers). In de afgelopen jaren zijn bij grote en middelgrote bedrijven veel medewerkers ontslagen. Mede daardoor groeit het aantal ZZP-ers gestaag (van 2497 in 2007 naar 3495 in 2011) 9. Deze ZZP-ers zijn vaak geen zelfstandig ondernemer geworden omdat het ondernemershart klopte, maar omdat er geen baan in loondienst voorhanden was. Daarom is het van belang dat de gemeente deze nieuwe ondernemers een hand reikt, waar dat nodig is. Met de opkomst van de ZZP-er komt een nieuwe vorm van bedrijvigheid op. Woonwijken zijn tegenwoordig plekken waar ook veelvuldig gewerkt wordt, waardoor er overdag ook volop mensen in de wijk zijn. Wonen, werken, leren en recreëren gaan hand in hand. De opkomst van de ZZP-er biedt de gemeente Heerlen kansen om de regio sociaaleconomisch veerkracht te geven en wijken levendiger en leefbaarder te maken. ZZP-ers die extern een werkruimte hebben, kennen gemiddeld een hogere omzet dan ZZP-ers die thuis op zolder of aan de keukentafel werken. Deze potentiële groei binnen de groep ZZP-ers kan door de gemeente gestimuleerd worden door mee te werken aan het vinden van geschikte 8 Zie bijvoorbeeld de tot het jaar 2010 uitgevoerde Benchmark Gemeentelijk Ondernemingsklimaat (Ministerie van Economische Zaken, 2010), De MKB-vriendelijkste gemeente van Nederland 2010/2011 (MKB Nederland, 2011) en de Monitor Tevredenheid Vestigingsklimaat (Deloitte, 2012) 9 Bron: Kamer van Koophandel 18

21 huisvesting en het stimuleren van flexibele bedrijfsruimtes. C-Mill en het Betahuis zijn hiervan goede voorbeelden. Netwerken Onderdeel van de ZZP-aanpak is ook het faciliteren en stimuleren van nieuwe netwerken. Naast de bestaande ondernemersnetwerken is er behoefte aan nieuwe vormen. Het is de taak van de gemeente om die verbindingen tot stand te brengen die wel belangrijk zijn, maar nog niet vanzelf zijn ontstaan. Dit geldt enerzijds op het gebied van de te verbinden partijen. Te denken valt aan het versterken van verticale contacten: ZZP-ers verbinden met middelgrote en grote bedrijven. Horizontale contacten (ZZP-ers uit een bepaalde branche onderling) komen vaker spontaan tot stand. Anderzijds geldt dit ook voor de soort verbinding. De bekende netwerkborrels kunnen nog steeds goed van pas komen, maar daarnaast is er ook een groeiende behoefte aan digitale netwerken. Uit gesprekken met jonge ondernemers kwam naar voren dat zij hierin een faciliterende rol verwachten van de gemeente. 10 Op digitale netwerken kan veel sneller een overzicht aangeboden worden van vraag en aanbod van werk, huisvesting, opleiding en hulp Onderwijs en arbeidsmarkt Onderwijs Een hoog opleidingsniveau van de bevolking bevordert economische groei, sociale kracht en persoonlijk welbevinden. Om dit te bereiken is het nodig dat de talenten van kinderen en (jong)volwassenen maximaal worden benut, te beginnen bij de allerjongsten. Kwalitatief hoogwaardige, voorschoolse voorzieningen en onderwijs zijn hierbij van essentieel belang. Evenals een volwaardig voorzieningenniveau: een volledig voorschools- en onderwijsaanbod, een goede spreiding én huisvesting in adequate gebouwen. Samen met het onderwijs en de voorschoolse partners werkt Heerlen hard aan het realiseren van maximale talentontwikkeling. 11 De inhoudelijke thema s voor de komende jaren zijn: het voorkómen en verminderen van onderwijsachterstanden in een zo vroeg mogelijk stadium, het realiseren van zo hoog mogelijke onderwijsopbrengsten, het tegengaan van voortijdig schoolverlaten, het verder ontwikkelen van doorlopende zorg- en leerlijnen, het bevorderen van de doorstroom van VMBO naar MBO en van MBO naar HBO en het bestrijden van laaggeletterdheid als onderdeel van de volwasseneneducatie. De gemeente ziet voor zichzelf een regierol in de samenwerking met de betrokken partners in de keten jeugd - onderwijs - arbeidsmarkt economie, waar mogelijk samen met de andere gemeenten in Parkstad en Zuid-Limburg. Overigens is het onderwijs ook een behoorlijke sector als het gaat om werkgelegenheid in Heerlen. Weliswaar niet zo groot als de 'grote sectoren' in deze nota, maar toch waren er in 2011 maar liefst mensen in Parkstad, waarvan in Heerlen, werkzaam in het onderwijs. Xperience Parkstad 10 Gemeente Heerlen (2010), Bouwstenen voor de nieuwe nota economie van Heerlen, p.3 11 Lokaal Educatieve Agenda (voorschools en primair onderwijs) 19

22 Een belangrijke ontwikkeling is Xperience Parkstad, waar het voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs, het hoger beroepsonderwijs en de Open Universiteit samenwerken om een kwaliteitsimpuls te geven aan hun onderwijs. Excellent onderwijs en een hoogwaardige onderwijsinfrastructuur moeten leiden tot verhoogde onderwijsrendementen, afgestemd op de vraag van de arbeidsmarkt. Arbeidsmarkt Om arbeidsmobiel te blijven zal de Heerlense burger de aanwezige competenties optimaal moeten benutten. Dat betekent meer en bij voortduring het ontwikkelen van competenties. Deze scholing is ook nodig vanwege de vergrijzing en ontgroening. De arbeidsparticipatie moet stijgen. Naast meer scholing moeten we ook meer mensen laten participeren naar vermogen. Liefst participatie door werk, maar als dat niet kan, moet ook maatschappelijke participatie bevorderd worden. We gaan daarom inzetten op een betere facilitering van het bedrijfsleven. Een actieve benadering om met name het MKB te ondersteunen bij HRM-vraagstukken. Dat doen we samen met het UWV en de onderwijspartijen. Bijzondere aandacht vragen hoog opgeleide jongeren. Heerlen kan een wervende stad worden als jongeren zich hier vestigen, omdat hier de beste opleidingen zijn en daaraan gekoppeld de meest interessante banen. Daarvoor gaan we in de regionale en lokale topsectoren (bijvoorbeeld Smart Services Hub) specifieke arrangementen aanbieden aan jongeren. De studievoorwaarden worden interessant, als ook de loopbaankansen. Uiteraard combineren we dit met aantrekkelijke huisvesting en culturele activiteiten. Ook het aantal banen in de creatieve industrie groeit gestaag. Dit is een interessante sector voor jongeren. De ZZP- bv voorziet in facilitering en ondersteuning van zelfstandige ondernemers, ook na hun start, wanneer het station van het startercentrum gepasseerd is Goed imago (trigger voor bezoekers en toeristen) Elke stad heeft een imago, goed of slecht. Hoewel puur zakelijk-financiële aspecten belangrijk blijven bij de keuze voor een vestigingsplaats, speelt toch ook het imago een rol. Wil je met je bedrijf geassocieerd worden met het imago van stad X of met stad Y? Imago is vaak meer een gevoelskwestie die opgehangen wordt aan de uitstraling van hét visitekaartje, het centrum. Andersom duurt het wel even om van een minder goed imago af te komen. Die tussentijd gebruiken we om de nodige maatregelen in gang te zetten. Aantrekkelijk en hoogstedelijk centrum van Parkstad Het centrum is de belangrijkste imagodrager van de stad en zelfs van de regio. Het beeld dat een bepaalde plaats oproept, wordt bij buitenstaanders voornamelijk gekoppeld aan de iconen, die meestal in de binnenstad liggen. Wie eenmaal in de stad is, baseert zijn oordeel onder meer op de sfeer in het centrum, op het leven tussen de gebouwen Jan Gehl (2010), Cities for People, Island Press, London 20

23 Met het uitvoeren van de Integrale CentrumVisie wordt vooral ingezet op het verbeteren van de sfeer, het verblijfsklimaat in onze binnenstad. Hierbij gaat het om relatief kleine ingrepen (speldenprikjes) zoals het inrichten van pleintjes, het plaatsen van nieuwe, gezelligere banken, het aanpassen van de verlichting, meer kunst in de openbare ruimte, kortom, meer beleving in de binnenstad. Deze stedelijke acupunctuur is van groot belang voor het verblijfsklimaat. Daarnaast vinden er ook grootschalige ontwikkelingen plaats, zoals het project Maankwartier en de herontwikkeling van Schinkelkwadrant-Zuid. Ook het nieuwe stadskantoor zal van sterke invloed zijn op de uitstraling van het centrum. De aanpak van het centrum zal dan ook worden geactualiseerd en voortgezet. Culturele lente De opbloei van het culturele klimaat in Heerlen is van eminent belang voor het imago. De zogenoemde zachte sector verbetert niet alleen het verblijfsklimaat en levert een substantiële bijdrage aan de recreatieve voorzieningen, maar met de Culturele Lente doet Heerlen op een positieve manier van zich spreken 13. Daarmee levert deze een bijdrage aan het imago van Heerlen als een creatieve stad, wat zich uiteindelijk zal vertalen naar meer bezoekers die meer geld uitgeven, vooral in de binnenstad. Bovendien lokt cultuur zo mensen naar Heerlen die anders niet gekomen zouden zijn (cultureel toerisme). Uit gesprekken met ondernemers is naar voren gekomen dat het gewaardeerd wordt wanneer de gemeente sterk inzet op cultuur en creatieve industrie. 14 Daarin past de aanhaking aan de kandidatuur Maastricht Culturele Hoofdstad Toerisme Hoewel toerisme in Heerlen op dit moment niet direct een hoofdrol speelt, is het in Parkstad Limburg ontegenzeggelijk sterk in ontwikkeling. Sinds 2003 is de omzet gegroeid met 75% tot circa 210 mln. Daarvan wordt 80% gegenereerd door het dagtoerisme. Op dit terrein beschikt Parkstad over een aantal krachtige publiekstrekkers, waarvan enkele met een landelijke en/of bovenregionale uitstraling. In Parkstadverband is er een uitvoeringsprogramma toerisme opgesteld waarvan de coördinatie bij Parkstad ligt. Heerlen geeft invulling aan dit programma door samen te werken met de VVV Zuid-Limburg, door de stichting Parkstad Limburg Congresbureau te ondersteunen (stimulering zakelijk toerisme) en verder door in te zetten op een levendig stadscentrum met evenementen en voorzieningen die als drager dienen voor geheel Parkstad Aantrekkelijke woon- en leefomgeving Een aantrekkelijke woon- en leefomgeving is een voorwaarde voor potentiële nieuwe werknemers om zich te vestigen. Daarnaast en belangrijker nog - is het een keep-factor: een reden voor de huidige inwoners om niet weg te trekken uit de stad. Datzelfde geldt zeer zeker ook voor de studenten en net afgestudeerden uit de regio: het is de kunst hen te binden aan de regio. 13 Marjan Pijnenburg en anderen (2011), Verborgen krachten in het zuiden, Stadswerk Magazine, 2011 (2), pp Gemeente Heerlen (2010), Bouwstenen voor de nieuwe nota economie van Heerlen, p.7 21

24 Tegen deze achtergrond zijn diverse projecten die de kwaliteit van wonen met alles eromheen versterken, een van de voorwaarden voor economische groei. Kwaliteit woningen en woonomgeving Dit geldt natuurlijk in eerste instantie voor de directe woonomgeving: aantrekkelijke huizen die voldoen aan de vraag, tegen betaalbare prijzen, met voldoende groen en voorzieningen onder handbereik. De herstructureringsprojecten bieden hiervoor een uitgelezen kans, maar moeten ook tegen deze achtergrond gewogen worden: niet uitsluitend bouwen voor de huidige bevolking, maar ook een deel realiseren met het oog op doelgroepen die we juist willen aantrekken. Cultuur en recreatie Cultuur is een belangrijke pijler onder de aantrekkelijkheid van een stad en regio; zij is zelfs een basisvoorwaarde. De culturele lente en de opkomst van de creatieve industrie in Heerlen zijn dus van wezenlijk belang voor de uitstraling van de stad. Daarmee is investeren in cultuur investeren in de lokale economie 15. Ook de recreatieve mogelijkheden zijn belangrijk, zowel voor een prettig woonklimaat als voor het imago van stad en streek. Mensen willen niet alleen wonen en werken, maar zeker ook recreëren: wat kun je met het gezin of vrienden in het weekend ondernemen? Heerlen en Parkstad hebben op al deze gebieden een zeer gevarieerd en kwalitatief goed aanbod. Dit moet worden onderhouden en waar nodig worden versterkt. Cultuur: een zeer divers palet met een bloeiend verenigingsleven (fanfares, harmonieorkesten), amateurkunst, evenementen, kasteel Hoensbroek, Thermenmuseum, Mijnmuseum, Continium, Schunck, Parkstad Limburg Theaters, Cultura Nova en Pinkpop. Sportmogelijkheden: een zeer actief verenigingsleven met goede sportcomplexen, Snowworld, skatehal, golfbaan, ruiterpaden, mountainbikeroutes en diverse wielerevenementen. Natuurbeleving: wandel- en fietsroutes door het Imstenraderbos, de dalen van de Geleenbeek en de Caumerbeek, de Brunssummerheide, de Grünmetropole en de natuurparken Heuvelland en Eifel, plus het Gaia Park en Mondo Verde. Horeca: voldoende en divers horeca-aanbod voor jong en oud. Funshoppen: winkelen als recreatie, een dagje naar de stad. Zandgroevengebied In het zandgroevengebied, tussen het centrum en de Brunssummerheide, wordt nu nog zeer fijn zilverzand gewonnen. Op termijn zal de winning eindigen. Dit biedt de kans om het gebied zodanig te ontwikkelen dat het een toevoeging is op een hoogwaardig woonklimaat. Daarnaast kan het een bijzondere rol vervullen als unieke, recreatieve trekpleister. 15 Gerard Marlet en Joost Poort (2011), De waarde van cultuur in cijfers, Atlas voor Gemeenten, Utrecht 22

25 5.2 Grote, stabielee sectoren Heerlen en Parkstad kennen een aantal sectoren die sinds langere tijd stabiel en groot van omvang zijn. Deze bieden werk aan velee mensen. Uit onderstaande tabellen blijkt welke sectoren zowel op Heerlense schaal als op de schaal van Parkstad de grootste werkgevers zijn. 16 Bij de sectorindeling in onderstaande tabellen is uitgegaan van de Standaard Bedrijfs Indeling 1 Op dit moment vormen drie grote clusters de belangrijkste dragers van de lokale economie 18 : a. zorg; b. grote delen van de sectoren Financieel, Zakelijke diensten en Overheid kunnen worden verenigd in een cluster 'smart services'; c. detailhandel. Weliswaar is ook de sector Industrie erg groot, maar deze blijkt dermate uiteenlopend van aard te zijn dat hij beleidsinhoudelijk niet gekenschetst kan worden als één samenhangend cluster. 7. cijfers voor Heerlen cijfers voor Parkstad Limburg 16 Bu ureau Onderzoek & Statistiek gemeente Heerlen (2011), Vestigingenregister Parkstad 2011, Parkstad Limburg 17 CB 18 Al BS, Standaard Bedrijfs Indeling 2008 s groot zijn gedefinieerdd de clusters met meer dan werkzame personen in Heerlen en meer dan in Parkstad. 23

26 5.2.1 Zorg In Heerlen en Parkstad is een groot aantal zorginstellingen aanwezig. Als gevolg van de vergrijzing van de bevolking en de ongevoeligheid van deze sector voor conjuncturele schommelingen, zal de werkgelegenheid op peil blijven. Momenteel werkt één op de vijf mensen van de Heerlense beroepsbevolking in de zorgsector. Met werknemers, van wie bijna in Heerlen, is de zorg een van de economische motoren van onze regio. 19 Het bijzondere aan Parkstad is dat dit historisch zo gegroeid is door onze sociaaleconomische achtergrond. Daarnaast zullen we in dit deel van Nederland als een van de eerste regio s met de vergrijzing te maken krijgen. Een laatste, bijzonder aspect is dat een deel van de zorginstellingen in Parkstad als het ware in de 'Zorgvallei Parkstad' geclusterd zijn. Binnen Parkstad Limburg is er een Regionaal Uitvoeringsprogramma Kennis, Onderwijs & Arbeidsmarkt vastgesteld. 20 Dit programma bevatte diverse prioritaire thema's, waaronder het sectorplan Zorg. Ter uitvoering hiervan is in april 2007 het Convenant zorg, onderwijs en arbeidsmarkt Parkstad ondertekend om gezamenlijk te werken aan een inhoudelijk programma. Een van de meest aansprekende resultaten was de start van de Zorgacademie. Tevens is er onlangs een visiedocument Zorg vastgesteld, dat mede door onze afdeling Werkgelegenheid en Sociale zaken is geschreven. Deze visie wordt in werkgroepen nader uitgewerkt en geconcretiseerd. Zorg zal ook in de toekomst een grote sector blijven, aangezien de zorgvraag toeneemt maar ook verandert. De ouderen willen graag langer zelfstandig blijven wonen en worden gemiddeld ouder. Tegelijkertijd zal op termijn een tekort ontstaan in het aantal 'handen in de zorg'; er moeten meer mensen worden opgeleid of toegeleid naar de zorgsector. Daarnaast zullen handige, efficiënte (technologische) hulpmiddelen onontbeerlijk zijn. ICT en zorginnovatie Een praktijkvoorbeeld van een project op het snijvlak van ICT en zorg is het comfort meeting point: daarin zijn huishoudens in Parkstad via hun digitale netwerk, dus door beeld en geluid verbonden met bijvoorbeeld zorgorganisaties in de regio. Door van het comfort meeting point gebruik te maken hoeven mensen niet meer altijd hun deur uit voor een consult. Ook bijvoorbeeld bloeddrukmeting of glucosemeting op afstand (via computer of telefoon) zijn voorbeelden van E- health. Deze ontwikkeling heeft wereldwijd duidelijk de toekomst. Een ander voorbeeld is het initiatief Voor elkaar in Parkstad. Met dit project willen instellingen en de gemeente samen op zoek gaan naar manieren om de ouderenzorg in Parkstad om te vormen, zodat de inwoners langer gezond en zelfredzaam blijven. Wijkteams nieuwe stijl zijn de pijler voor 19 Bureau Onderzoek & Statistiek gemeente Heerlen (2011), Vestigingenregister Parkstad 2011, Parkstad Limburg 20 Dit programma is de uitwerking van het meerjaren beleidsplan Perspectief voor Parkstad , 24

27 een vraaggericht aanbod van wonen, zorg en welzijn. Deze teams bevorderen de zelfredzaamheid en ontwikkelen creatieve oplossingen voor kwetsbare ouderen. Vanuit economisch perspectief staan we als gemeente in contact met marktpartijen c.q. bedrijven en faciliteren we soortgelijke initiatieven op het gebied van zorginnovatie. Op het snijvlak van ICT en zorg ontstaan nieuwe innovaties die in de toekomst elkaar alsmaar sneller zullen opvolgen. Daarom is een optimale ICT-infrastructuur van essentieel belang voor deze sector. Zorgvallei Parkstad Limburg De concentratie zorginstellingen in Parkstad, in het bijzonder binnen de Zorgvallei, biedt kansen voor onderlinge samenwerking. Dit kan door gezamenlijk in te spelen op bepaalde thema s, zoals ouderenvoeding, of op bepaalde ziektebeelden, zoals diabetes en obesitas. Daarnaast kunnen gezamenlijk faciliteiten en menskracht beschikbaar gesteld worden om producten en diensten te valideren in proeftuin- of living lab-achtige omgevingen, in gezamenlijkheid met bedrijven. De gemeente probeert dit als intermediair te bevorderen. Naast deze geografische clustering is ook de grote diversiteit aan zorginstellingen uniek. Dit biedt uiteraard duidelijke kansen voor het opbouwen van een sterk profiel als zorgcluster met bijzondere specialisaties en excellente zorg; zo kan de Zorgvallei landelijk een begrip worden. Dit willen wij realiseren door een gezamenlijke projectaanpak, waarvan zorginnovatie en economische spin-off deel zullen uitmaken. Als er in de Zorgvallei investeringen door de partners worden gedaan, dan moet dat in dit perspectief gebeuren. Een ontwikkeling die zich in de nabije toekomst zal voltrekken is de intensivering van de samenwerking tussen de Zuid-Limburgse ziekenhuizen. Dit wordt enerzijds ingegeven vanuit de zorgverzekeraars, anderzijds biedt dit de gelegenheid voor de diverse instellingen om nog meer te specialiseren op een bepaald deelgebied en daarin te excelleren. Tegen deze achtergrond is het mogelijk dat er een fusie zou kunnen ontstaan tussen ons Atrium MC en het Orbis MC in Sittard- Geleen; op dit moment ligt een verzoek daartoe ter advisering bij de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMA). Een andere mogelijkheid is dat specialistische behandelteams in roulatie de verschillende locaties bezoeken. Ook hier speelt innovatie en oplossingen via ICT een essentiële rol. Zorgacademie De zorgsector in Parkstad Limburg zal de komende vier jaar een personeelstekort kennen van ongeveer fte. Daarom hebben de onderwijsinstellingen en de zorginstellingen de handen ineen geslagen: door intensieve samenwerking wil de Zorgacademie de instroom vanuit opleidingen vergroten. 21 Samen kan de kwaliteit van de opleidingen en scholing verbeterd worden, zodat er meer en goed opgeleide krachten voor de zorg beschikbaar komen. Verder worden innovaties in opleidingen met de vernieuwingen in de zorg gecombineerd. Centre of Expertise (CoE) Om het toekomstige personeelstekort in de zorg aan te pakken zijn zorginnovatie en

28 technologieontwikkeling noodzakelijk. Door de ontgroening en de toenemende zorgvraag zullen er op termijn immers te weinig handjes in de zorg zijn. Dit biedt nieuwe kansen voor bedrijven. Daarom ligt de focus op het stimuleren van de interactie tussen het bedrijfsleven enerzijds en kennis- en zorginstellingen anderzijds. De gemeente werkt samen met de betrokken partijen een zorginnovatieprogramma uit: dit wordt onderdeel van een Centre of Expertise voor technologie in de zorg Smart Services Heerlen en Parkstad zijn uiteraard groot geworden door de mijnen. Deze, met voor Nederlandse begrippen zeer grote werknemersaantallen, hadden grote en goede administratieve afdelingen. Daarmee vormden zij een goede basis voor nieuwe financiële-, administratieve- en gegevensverwerkende werkgevers. Een bedrijf als AZL is een rechtstreekse afstammeling hiervan. Na het sluiten van de mijnen heeft het Rijk dan ook grote werkgevers als het ABP, het CBS en de Belastingdienst in Heerlen gevestigd. Heerlen werd hiermee van mijnstad tot de grootste kantorenstad van Limburg. In heel Limburg werken ruim mensen in deze sector. Dat is 7,5% van de totale werkgelegenheid in Limburg. 22 Meer dan de helft daarvan, dus ruim arbeidsplaatsen, bevinden zich in Zuid-Limburg en nog specifieker ongeveer mensen in Parkstad, zowel in de grote instellingen als in het MKB. Het is daarmee een sector van formaat waarbij er een concentratie van bedrijvigheid bestaat in de regio Heerlen en omgeving. Financiële, informatie- en administratieve dienstverlening is een bedrijfstak met een aanzienlijke groeipotentie. De groeimogelijkheden zitten vooral in verbreding en verdieping van het dienstenassortiment en van de processen die de dienstverlening ondersteunen (de smart services). De groei wordt bevorderd door innovatie en wetenschappelijke ondersteuning. Tegelijkertijd zal de sector vooral vanaf , als de 'babyboomers' uitstromen, zitten te springen om voldoende gekwalificeerd personeel. Daarom is samenwerking met de in de regio aanwezige instellingen onderling alsmede met het hoger en wetenschappelijk onderwijs cruciaal. Alleen zo kan worden gegarandeerd dat er nu en in de toekomst voldoende gekwalificeerd personeel voor het cluster beschikbaar zal zijn. Smart Services Hub Op initiatief van de gemeente is met de belangrijkste partners uit de regio een interactief proces gestart onder de naam Smart Services Hub. De Smart Services Hub maakt inmiddels ook deel uit van Brainport / Limburg Economic Development. 22 Wanneer men het bank- en verzekeringswezen (uit de SBI-sector Zakelijke dienstverlening) tot de smart services rekent, gaat het zelfs om ongeveer arbeidsplaatsen (12,3% van de totale werkgelegenheid in Limburg); Etil i.s.m. Research voor Beleid, Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg 2011, in opdracht van provincie Limburg 26

29 Uit het traject Smart Services Hub zijn inmiddels al concrete samenwerkingsprojecten op het gebied van HRM, kennisuitwisseling en nieuwe innovaties ontstaan. Met de Smart Services Hub wordt niet alleen gestreefd naar behoud van de huidige 'backoffice services' in de regio, maar ook naar uitbreiding daarvan. Onze regio moet dé back office van Nederlandd en de Euregio worden; dé regio op het gebied van kennis, expertise en innovaties voor back office services. ICT-voorzieningen Het spreekt voor zich dat zeer sterke ICT- verbindingen onontbeerlijk zijn bij het creëren van een Smart Services Hub. Om alle data te kunnen ontvangen, verwerken en verzenden, moet de digitale snelweg vele malen groter zijn dan de fysieke equivalent, de A2 of de A76. Kantorenbeleid Uiteraard hebben al deze economische activiteiten ook huisvesting nodig. Tegen de landelijke trend in kent Heerlen een bijzonder laag cijfer voor wat betreft de kantorenleegstand, veel lager dan het landelijke gemiddelde. De reden hiervan is dat Heerlen, anders dan andere steden in het land, nooit op voorraad heeft gebouwd. Dat is enerzijds een zegen, anderzijds ook een probleem. De kantoren die wel leeg staan zijn niet courant, omdat deze veelal een te grote oppervlaktee hebben; de behoefte bestaat aan relatief kleinschalige kantoorgebouwen, omdat het aantal werknemers per vestiging afneemt, mede dankzij het 'nieuwe werken'. Daarnaast zijn de meeste beschikbare kantoorgebouwen verouderd; grondige verbouwing zou te duur zijn, waardoor deze kantoren niet meer verhuurbaar zijn. Dat betekent dat de strategische voorraad aan kantoren in Heerlen te beperkt is. Wanneer zich nieuwe ontwikkelingen aandienen, kunnen wij deze dus niet onmiddellijk accommoderen. In Heerlen moet daarom - tegen de landelijke trend in - nieuwbouww van kantoren niet worden uitgesloten Detailhandel (Heerlen koopstad) In de sectoren handel en horeca werken in Parkstad ongeveer mensen, van wie werknemers in Heerlen 23. Daarmee is de pijler (detail)handel een belangrijke drager van onze lokale economie, met Heerlen-centrum en de Woonboulevard als de onbetwiste speerpunten voor het kooptoerisme. 23 Bu ureau Onderzoek & Statistiek gemeente Heerlen (2011), Vestigingenregister Parkstad 2011, Parkstad Limburg 27

30 Retailstructuur Begin 2011 is de Retailstructuurvisie Parkstad Limburg vastgesteld. Deze gaat uit van een getrapte structuur. Heerlen-centrum is het hoofdwinkelcentrum en vormt samen met de themacentra Roda- en Woonboulevard de winkeliconen; daarnaast zijn er satellietcentra, wijk-, buurt- en dorpscentra bepaald. Door de gekozen gelaagdheid blijft het voorzieningenniveau voor de consumenten/inwoners in stand en kunnen de winkeliers een gezonde boterham verdienen. Uit onderzoek is gebleken dat het belangrijk is vast te houden aan de gemaakte beleidskeuzes; zo blijft het profiel helder en de aantrekkingskracht voor de consument groot. 24 Het nieuwe winkelen Internet speelt een steeds grotere rol bij het winkelen. De klant zoekt thuis op de bank informatie over een product, bezoekt vergelijkingssites of vraagt in zijn vriendenkring op Facebook hoe een product bevalt. Steeds vaker zal hij ook meteen via internet bestellen. 25 Als de moderne consument naar de winkel komt, wil hij voor zijn dagelijkse boodschappen nabijheid en gemak (runshoppen), en gaat hij naar de binnenstad voor recreatief winkelen, funshoppen. Volgens Cor Molenaar, hoogleraar en auteur van Het einde van winkels? De strijd om de klant, moet er dan ook een ketenomkering plaatsvinden: de winkelier moet de klant centraal stellen, met name door klantvriendelijkheid, service, hoge kwaliteit en het bieden van beleving. 26 Doet hij dat niet, zal de ene na de andere winkel zijn deuren moeten sluiten met alle gevolgen van dien voor de winkelgebieden. Aan de andere kant, zo stelt bijvoorbeeld Arno Ruigrok, kunnen juist binnensteden de door de consument gevraagde beleving bieden. 27 Binnensteden zijn uniek door de intense verbinding tussen functies en activiteiten en door de grote diversiteit aan goede openbare ruimtes. Het is bovendien de vraag in hoeverre de consument het product (bijvoorbeeld levensmiddelen en meubels) niet gewoon wil kunnen zien, voelen, ruiken en proeven. Winkeliers zullen op deze ontwikkeling moeten inspelen. Zij moeten in ieder geval te vinden zijn op het web met een eigen website of op een collectieve shopping site. Op dit moment lijkt de meest succesvolle formule echter een combinatie van clicks & bricks, een fysieke winkel plus een web shop. Verder kan alleen de winkelier die zijn klant goed kent optimaal inspelen op diens behoeften. Juist hier kunnen 'social media' succesvol worden ingezet; persoonlijke binding met de klant leidt tot gedetailleerde kennis over zijn wensen en aanbiedingen op maat. Dit bewustwordingsproces kan de gemeente ondersteunen door evenementen aan te bieden aan het MKB zoals het Y-inspiration event (maart 2012). Ook de aanwezigheid van goede ICTvoorzieningen (glasvezelnetwerk en gratis Wifi) is een essentiële basisvoorwaarde en behoort tot de taken van de gemeente. Daarnaast zullen winkeliers zich alleen kunnen onderscheiden door 24 DTNP (2010), Kiezen of delen: beleid op maat voor de perifere detailhandel, DTNP, Nijmegen 25 Omzet thuiswinkelen gestegen van 1,5 miljard in 2000 naar bijna 9 miljard in 2011; Thuiswinkel Markt Monitor, 26 Cor Molenaar (2011), Het einde van winkels? De strijd om de klant, Academic Service, Amsterdam 27 Arno Ruigrok (2011), De binnenstad heeft toekomst voor winkelen, Service Magazine, 19, pp

31 hoge kwaliteit, goede service, vakmanschap en klantvriendelijkheid. Hierin moet de verbinding worden gezocht met het vakonderwijs; de gemeente kan hierin een faciliterende rol spelen. Winkelhart van Parkstad De Heerlense binnenstad, hét winkelhart van Parkstad, is uitstekend bereikbaar per auto met ruim voldoende parkeervoorzieningen. Ook met het openbaar vervoer is het centrum prima bereikbaar: vanuit het trein- en busstation komen de bezoekers direct het kernwinkelgebied binnengelopen. De sinds 2005 ingezette lijn voor de ontwikkeling van de binnenstad, Integrale CentrumVisie (ICV), wordt voortgezet (zoals eerder beschreven bij de basisvoorwaarden, 5.1.4). Hiermee verbetert de belevingswaarde en het verblijfsklimaat van het centrum. Zodoende draagt de gemeente bij aan het instandhouden en verbeteren van Heerlen-centrum als Parkstad-city. Woonboulevard De Woonboulevard Heerlen is een van de grootste van Nederland. In economisch zwakkere tijden heeft de woonbranche het vaak moeilijk. Zoals eerder geschetst is het belangrijk duidelijke keuzes te maken. Voor de Woonboulevard betekent dit dat wij deze compact willen houden. Daarnaast kan verdieping van het thema wonen worden gevonden in het toevoegen van architecten, meubelmakers, tentoonstellingen van ontwerpacademies en tuinarchitectuur. Tot slot zal de uitstraling van de boulevard moeten worden aangepast aan de huidige tijd. Actieve acquisitie nieuwe winkelformules Juist omdat het koopgedrag verandert (steeds meer internetaankopen en funshoppen), heeft Heerlen behoefte aan een verbreding en vernieuwing van het winkelaanbod. Punt van aandacht is het actief acquireren van nieuwe winkelformules die nu nog ontbreken in het winkelaanbod. Enkele voorbeelden daarvan zijn Primark, Zara, New Yorker, etc. Parkeren Juist gezien de veranderingen in het koopgedrag van de klant is parkeren een concurrentiefactor. De gemeente moet daarom invloed willen hebben op mobiliteitsinnovaties (goede kwaliteit parkeergarages, bewegwijzering, etc.) en tarieven, bijvoorbeeld betalen per minuut. Op dit moment is de gemeente voornemens om met de parkeerexploitanten afspraken te maken om die invloed te verkrijgen. 29

32 5.3 Groeisectoren Naast de grote, stabiele sectoren die Parkstad en Heerlen kent, zijn er enkele kleinere sectoren die in opmars zijn. Dit zijn sectoren waar autonome groei in zit of die in de toekomst steeds belangrijker zullen worden. Ter verbreding van onze economische basis zullen wij alles doen om ook deze 'groeibriljanten' te stimuleren en te versterken. Het gaat om de sectoren nieuwe energie, creatieve industrie en medische technologie & zorginnovatie. Deze bedrijfstakken zijn in de afgelopen jaren steeds sterker geworden en er zijn volop kansen - juist in Heerlen en Parkstad Limburg - om deze verder te laten uitgroeien. Onze inzet, acquisitie, dienstverlening en verbinding van bedrijven en kennisinstellingen zal met name gericht zijn op deze groeiers. Daarnaast is onze ligging aan de Duitse grens, op de verbindingsweg tussen de RWTH Aken en de Universiteit Maastricht, een kans om actief kennis uit deze instituten om te zetten in bedrijvigheid in Heerlen Creatieve industrie Door het mijnverleden hebben Heerlen en Parkstad een lange traditie van immigratie van werknemers uit de rest van Nederland alsook uit het buitenland. In de mijnen was men op elkaar aangewezen om te overleven; dit wordt nog steeds weerspiegeld in een hecht en rijk verenigingsleven in stad en regio, de harmonie- en fanfareorkesten en de evenementen. Tegelijkertijd heeft de snelle groei van de regio door toestroom van buitenaf ertoe geleid dat er geen vastgeroeste culturele tradities zijn. Als gevolg daarvan is het culturele klimaat in Heerlen open en innovatief, jong en avontuurlijk. Fysieke getuigen daarvan uit de voorbije decennia zijn het modernistische bouwen: denk aan het Glaspaleis, de Royal-bioscoop, het raadhuis, het Theater en tal van andere monumenten. Maar ook de faam van het zomerfestival Cultura Nova is een uiting van deze spirit. De culturele lente die Heerlen doormaakt is echt tot bloei aan het komen. Het culturele aanbod is groot en hoogwaardig. Er is al veel geïnvesteerd in een sterke culturele infrastructuur, vooral voor de podiumkunsten. Dat de culturele sector in Heerlen sterk is blijkt onder meer ook uit het feit dat Heerlen in 2012 op de 13 e plaats van de Cultuurkaart NL staat 28. Creatief ondernemerschap In 2009 verscheen het Actieplan Creatieve industrie in Heerlen Dit actieplan wordt momenteel uitgevoerd. Er vindt volop uitwisseling plaats tussen webdesigners en beeldend kunstenaars, tussen ontwerpers en het Schunck Glaspaleis, tussen evenementenbureaus en grote bedrijven. Het cluster Creatieve Industrie past uitstekend binnen de Heerlense cultuur waar innovatie en ondernemerszin hand in hand gaan. Het i-beta festival in Heerlen is een voorbeeld van een evenement dat innovatie en ondernemerschap verbindt in de creatieve sector. Spannende dwarsverbanden worden binnen de stad gelegd op het gebied van communicatie, vormgeving en design. Crossovers die er voor zorgen dat de creatieve sector geen eiland is binnen 28 Gerard Marlet (2012), Atlas voor Gemeenten 2012, Atlas voor Gemeenten, Utrecht 30

33 Heerlen. Een Gouden Gids voor creatieve ondernemers is gepresenteerd en een vergelijkbare gids voor de Euregio is in de maak. Deze omgeving is ontstaan omdat de gemeente Heerlen volop heeft ingezet op netwerkvorming. De gemeente ziet het als haar taak om die dwarsverbanden in de stad te faciliteren tussen partijen die elkaar normaliter niet zouden treffen. De Cultuurbouwerij is een voorbeeld hiervan. De ontwikkeling van de creatieve economie heeft een bijzondere prioriteit. De creatieve ondernemers kunnen zorgen voor een onderscheidend vermogen van de stad met nieuwe frisse ideeën. Deze meerwaarde kan nog vele malen worden vergroot wanneer er dwarsverbanden worden gelegd met meer traditionele bedrijven. Om deze sector te laten groeien, moet het stimulerend beleid voor creatieve ondernemers worden voortgezet. Heerlen stimuleert de creatieve sector op diverse manieren, zoals hulp bij het vinden van huisvesting, het zoeken van aansluiting bij subsidieregelingen en het bevorderen van netwerken. De creatieve klasse zorgt namelijk voor een prettig en dynamisch woon-, leef-, werk- en leerklimaat. Daarnaast creëert zij dynamiek, plezier en creativiteit in het leven van de Heerlenaren en, niet onbelangrijk, het bestaande bedrijfsleven; de sector zelf levert ook banen op. Op drie plekken in de stad zijn inmiddels creatieve broedplaatsen ontstaan: C-Mill, het Betahuis en het voormalige CBS-gebouw. Met deze drie plekken is er potentiële huisvesting en een inspirerende omgeving ontstaan voor diverse doelgroepen op het gebied van creatieve industrie, waardoor verscheidenheid in deze sector volop mogelijk is. Een goede ICT-infrastructuur is voor deze relatief jonge sector een voorwaarde sine qua non. Designers kunnen niet functioneren zonder de mogelijkheid om grote bestanden uit te wisselen in een zeer korte tijd. Ook hier vervult de gemeente met haar ICT-beleid een faciliterende rol. Een sector die nauw verwant is aan de creatieve industrie en raakvlakken daarmee heeft, wordt gevormd door de ambachten. De gemeente gaat op zoek naar mogelijkheden om ambachten zichtbaarder te maken. Te denken valt aan een betere afstemming tussen potentiële vakmensen, opleidingsinstituten en werkgevers. De nadruk ligt op het aanleren van een ambacht met de daarbij behorende beroepstrots. Het brengt meer vakmanschap in Heerlen en vergroot de kansen op de arbeidsmarkt van mensen die nu nog aan de zijlijn staan. Leegstandsbeleid / huisvestingsbeleid Heerlen positioneert zich als stad waar creatief talent welkom is en waar ruimte is voor experimenten. Onderdeel van deze aanpak is om met creatieve industrie ook leegstaande winkelpanden in het centrum te herpositioneren met nieuwe aansprekende formules op het snijvlak van cultuur en ondernemerschap. In 2011 zijn drie creatieve ondernemers in een leegstaand pand in de binnenstad gestart met een onderneming. Dit beleid wordt voorgezet. Het oplossend vermogen van creatieve industrie voor de leegstand in Heerlen moet echter niet overschat worden. Een belangrijke oorzaak voor de hoge leegstand is immers ook de wijze waarop de boekwaarde voor commercieel vastgoed wordt vastgesteld. Zolang dit landelijke probleem niet wordt aangepakt, zal er leegstand blijven bestaan. Binnenstad In de binnenstad moeten verschillende wegen bewandeld worden om de ruimte invulling te geven. 31

34 Naast creatieve industrie moet ook gekeken worden naar nieuwe formules van retail, bewoning, zorg en innovatieve zakelijke dienstverlening. Voorbeelden hiervan zijn de Morenhoek, het Betahuis, Schunck en het oude CBS-gebouw. Voormalig CBS-gebouw Momenteel wordt gewerkt aan een nieuw concept voor dit gebouw, waarbij leegstaande ruimte wordt getransformeerd tot een Eco Growth Centre. Dit project is een landelijk voorbeeld voor de mogelijkheden om leegstaande kantoorgebouwen te transformeren. Het Eco Growth Center zal nieuwe, vooral innovatieve 'groene' bedrijvigheid naar Heerlen brengen. Het Mijnmuseum en de creatieve bedrijven blijven welkom en zullen het concept versterken Medische technologie (medtech) en zorginnovatie In en rond Heerlen zijn een aantal bedrijven gevestigd in de sectoren medtech en life sciences. Zo is het hoofdkantoor van DSM in Heerlen gevestigd. Andere toonaangevende multinationals zijn Abbott Vascular, Boston Scientific en Medtronic. Verder hebben ook Minntech, Philips Scintillator, Argus Imaging, DocMorris vestigingen in Heerlen. In heel Limburg c.q. Euregio zijn vele MKBbedrijven actief op het gebied van medtech, life sciences en zorginnovatie. Heerlen is een ideale vestigingsplaats voor medisch technologische en aanverwante bedrijven vanwege de centrale ligging in Europa, de beschikbaarheid van hoogwaardig personeel, de meertaligheid in de regio en de aanwezigheid van gerenommeerde kennisinstituten. We maken deel uit van een Euregionale (Eindhoven-Leuven-Aken) waardeketen van bedrijvigheid in de medtech en aanverwante sectoren (als life sciences en biomaterials). Wat Heerlen juist zo interessant maakt is de concentratie en diversiteit aan zorginstellingen en bedrijven met veel universiteiten in de omgeving. Daarnaast zijn wij als het ware een logistieke uitvalsbasis door onze grensligging tussen diverse luchthavens, met Duitsland als belangrijkste afzetland in Europa. Zorginnovatie en medische technologie zijn nauw aan elkaar verwant. Toch valt er een onderscheid te maken tussen stuwende bedrijvigheid (die meerwaarde heeft of oplevert) en niet stuwende (bijvoorbeeld de basiszorg). Zorginnovatie, dat wil zeggen het bedenken en implementeren van nieuwe zorgconcepten in samenwerking met bedrijven, is stuwend. Binnen de groeisectoren ligt de focus dan ook op stuwende bedrijvigheid. De medtech sector groeit jaarlijks zo n 3 à 4 procent, is relatief conjunctuurongevoelig en biedt werkgelegenheid voor hoog- en laagopgeleiden. In 2011 waren er in Heerlen 29 bedrijven met in totaal werknemers. Clustering medtech-logistiek Heerlen heeft alles in zich om als logistiek (distributie-)centrum voor de medische technologie te fungeren. Als regio onderscheiden wij ons onder meer door de vele internationale luchthavens en de meertaligheid. Daarnaast zijn er in Heerlen en omgeving locaties die uitermate geschikt zijn voor clustering van logistieke en (specialistische) dienstverlenende activiteiten op het gebied van medische technologie. Een daarvan is bijvoorbeeld bedrijventerrein Trilandis Europe. De 32

35 eigenaren, onder wie de gemeente, hebben een plan van aanpak opgesteld om Trilandis verder vorm te geven. Speerpunt daarbinnen is het aantrekken van nieuwe partijen. Centre of Expertise (CoE) voor technologie in de zorg De Hogeschool Zuyd is de initiatiefnemer van een Centre of Expertise, een kenniscentrum technologie in de zorg. Daartoe heeft zij samenwerking gezocht met een groot aantal partners, te weten overheden, kennisinstellingen en bedrijven. De essentie van het CoE is het verbinden van zorginnovatie, opleiding/scholing en bedrijfsleven. De focus ligt op de innovaties in de langdurende zorg: de ouderenzorg, de gehandicaptenzorg, de revalidatie en de zorg voor mensen met chronische ziekten. Op dit moment is er een businesscase in ontwikkeling. Gezien de vergrijzing, de ontwikkeling van de zorg en de kansen die op het snijvlak met het bedrijfsleven liggen, wil de gemeente dit initiatief graag ondersteunen. Netwerken De regio kent verschillende netwerken op het gebied van medtech en life sciences. LifetecZONe is zo n netwerkorganisatie. Deze netwerken bieden de ondernemer toegang tot kennis, kapitaal en business development en vormen een goede gelegenheid om contacten te leggen. Hierbij wordt steeds meer over de grens gewerkt. De gemeente participeert actief in deze netwerken om te weten waaraan bedrijven in deze sector behoefte hebben. Daarbij ligt de focus op het MKB. Horizon Alle beschreven initiatieven en projecten samen moeten ertoe leiden dat Parkstad Limburg een belangrijke schakel is in de totale Euregionale waardeketen van medtech bedrijven en instellingen. Vanuit Heerlen en omgeving worden producten wereldwijd gedistribueerd Nieuwe energie Duurzame energie is een niet weg denken vorm van energie, waarvan eenieder weet dat deze fossiele bronnen gaat vervangen. In welke vorm en wanneer is niet alleen afhankelijk van de regering in een land, het beleid en het wettelijk kader, ook van de bekendheid van nieuwe technieken en processen door burgers alsmede het consumentenvertrouwen in deze nieuwe technieken. Nieuwe markten tekenen zich in grafieken tijdens de beginjaren altijd af in woelige bewegingen. De olie- en gasmarkt heeft vergelijkbare momenten gehad maar is inmiddels een uitgestuiterde markt. Dit is nu nog niet te zeggen van de nieuwe-energie-markt. De zonne-energiesector in Nederland en meer specifiek Limburg is daar een goed voorbeeld van. Nieuwe energie is echter niet alleen zonne-energie, het is het geheel van producten, processen en systemen die ons gaan voorzien van toekomstige, niet-fossiele energie. De ontwikkelingen in de zonne-energiemarkt hebben ons ertoe aangezet goed na te denken over het onderwerp nieuwe energie. Het marktonderzoek dat is uitgevoerd ten behoeve van de realisatie van een kennisinfrastructuur voor nieuwe energie in de gebouwde omgeving laat zien dat er behoefte is aan kennis op dit vlak bij het aanwezige bedrijfsleven in de regio, met name in de bouw en installatiebranche. Gelet op de herstructureringsopgave ligt juist daar de uitdaging: in 33

36 de gebouwde omgeving. Met innovatie kan de broodnodige kennis worden opgedaan, op basis waarvan bedrijven kunnen investeren om de nieuwe producten en processen te kunnen ontwikkelen. En kennis die we al hebben, uit bijvoorbeeld het mijnwaterproject, dienen we te valoriseren zodat deze vaker en breder kan worden ingezet. Kennisinfrastructuur nieuwe energie in gebouwde omgeving Avantis Heerlen heeft het initiatief genomen tot versterking van deze groeisector. Ook de Provincie Limburg en Parkstad Limburg hebben besloten te investeren in de opbouw van een kennisinfrastructuur op Avantis. Hierin wordt een grensoverschrijdende voorziening gerealiseerd, waarin een exploitant een onderzoeksfaciliteit uitbaat, een Centre of Expertise en een grensoverschrijdende Incubator worden gevestigd en vestigingen van andere Nederlandse kennisen onderzoeksinstituten mogelijk zijn. De ontwikkelde kennis kan vervolgens worden getest in het real life lab de Wijk van Morgen dat door de Hogeschool Zuyd en de gemeente Heerlen op Avantis is gerealiseerd. Deze testomgeving voor nieuwe producten, processen en systemen is de laatste schakel van de ontwikkelingsketen. Na deze testfase kunnen de producten op de markt gebracht worden. Met de RWTH wordt overleg gevoerd over een nauwere samenwerking tussen haar energie lab van het EON ERC alsmede haar fundamenteel onderzoeksprogramma op de Campus in Aken enerzijds en de kennisinfrastructuur op Avantis anderzijds. Daarmee wordt een fysieke verbinding tussen Heerlen en Aken gelegd op het gebied van nieuwe energie. In specifieke onderzoeksprogramma s worden afspraken gemaakt over de soorten onderzoek die zullen worden opgepakt. Heerlen/stadsregio Parkstad Limburg heeft de leiderschapspositie op het vlak van nieuwe energie in Limburg en Zuidoost-Nederland. Deze positie wil de regio graag verder uitbaten Kennisverbinder In gebieden waar diverse hogescholen en universiteiten zijn gevestigd, blijkt vaak veel nieuwe bedrijvigheid te ontstaan, waar de kennis uit de verschillende instituten wordt gecombineerd en toegepast in nieuwe diensten en producten. Zo ligt in North Carolina (VS), tussen drie universiteiten in, het 'Research Triangle Park'. Vooral langs de verbindingswegen tussen de instituten is een levendige mix van bedrijven ontstaan, mede door de gezamenlijke inspanningen van de overheid, de universiteiten en lokale ondernemers. Verbinder Heerlen ligt ook op een verbindingsweg tussen kennisinstituten én heeft de ruimte om bedrijven te huisvesten. Om ons heen liggen vele grote en hoog aangeschreven universiteiten, zoals de Open Universiteit, de RWTH Aachen ( studenten), de Universiteit Maastricht (14.500), de Université de Liège (20.000) en de Universiteit Hasselt (4.000). Daarmee is de kennisdichtheid in de omgeving bijzonder hoog, terwijl door de hoge bevolkingsdichtheid ruimte schaars is. 34

37 Heerlen wil haar strategische locatie exploiteren. De kennis en talenten in de omgeving van Heerlen wil de gemeente met elkaar in contact brengen en een plaats geven in Heerlen. Ten westen van Heerlen ligt Maastricht met een goede universiteit die zich richt op entrepeneurship. Ten oosten van Heerlen ligt de RWTH in Aachen, die op het gebied van techniek zeer hoog staat aangeschreven in Europa. Aan de ene kant liggen de patenten op de plank en aan de andere kant weet men hoe die patenten in de markt gezet moeten worden. Wat nog ontbreekt, is de verbinding tussen beide universiteiten. Die taak ligt er voor Heerlen. De bedrijvigheid die kan voortkomen uit studenten van beide universiteiten samen, kan landen in Heerlen. Heerlen heeft de ruimte. Maar het gaat niet vanzelf. Heerlen zal zelf actief in contact moeten komen en blijven met de werkvloer van de universiteiten. Heerlen moet weten wat de werkvloer in Aachen en Maastricht nodig heeft en dat aanbieden, zodat ondernemers in spe zich in Heerlen gaan vestigen. Daartoe is het belangrijk dat er contacten worden gelegd en onderhouden. De gemeente moet voortdurend actief haar voelhorens uitsteken om te weten welke nieuwe ontwikkelingen en mogelijkheden kunnen ontstaan op onze voedingsbodem. 35

38 6 Tot slot Heerlen zet voor haar toekomst als onmisbaar onderdeel van 'Zuidstad' in op haar eigen kracht. Als centrum van Parkstad nemen wij onze verantwoordelijkheid voor de economische toekomst van de regio. Daarnaast zoeken wij actief de samenwerking met de Tripool-gemeenten in Brainport-verband en onze Euregionale partners. Samen kunnen wij veel bereiken. Wij gaan uit van ons eigen aanwezige potentieel: de zittende ondernemers, bedrijven, kennisinstellingen, werknemers en studenten. De kracht en de kansen om Heerlen economisch te versterken zijn volop aanwezig in het bedrijfsleven dat nu al in de stad aanwezig is. Door onze inzet, dienstverlening, capaciteit en acquisitie met name te richten op de bedrijven, werknemers, studenten en kennisinstellingen in onze - landsgrens overschrijdende omgeving, kunnen wij deze bedrijfstakken laten uitgroeien tot krachtige dragers van onze economie. In Heerlen kan het! In Heerlen is het mogelijk! Wij gaan uit van eigen kracht, samen met onze partners. 36

39 7 Samenvatting Versterk eigen kracht, samen sterk De gemeente Heerlen wil beleid voeren waarmee de lokale en regionale economie wordt versterkt. De strategische benadering richting 2020 wordt getypeerd met 'Ga uit van eigen kracht', kortom een strategie van 'haakbaarheid' in plaats van 'maakbaarheid'. Datgene wat goed loopt versterken en verbinden met andere spelers in de maatschappij, is een rol die de gemeente past en die realistisch is. Daarnaast neemt Heerlen haar rol als economische motor voor Parkstad serieus: wat in Heerlen gebeurt heeft invloed op de omringende gemeenten, daarom is uitgegaan van de sterktes en kansen in heel Parkstad. Verder haakt Heerlen met de gekozen strategie aan bij de uitgangspunten van Brainport 2020, waarin wordt samengewerkt met de Tripool-gemeenten Maastricht en Sittard-Geleen. Ook de samenwerking tussen overheid en bedrijven en kennisinstellingen is onmisbaar om de lokale economie te versterken. Drie pijlers Via de SWOT-analyse en confrontatiematrix komen de mogelijkheden van Heerlen naar voren. Van daaruit zijn drie economische pijlers gedestilleerd. Pijler 1. Basisvoorwaarden Voor de economische ontwikkeling van een gebied zijn er een aantal basisvoorwaarden waaraan voldaan moet zijn om groei door te maken. De basisvoorwaarden vormen een aanjager voor bedrijvigheid. Bovendien kan de overheid met name hierop invloed uitoefenen. 1. Infrastructuur: Fysiek en ICT. Naast een goede en complete fysieke infrastructuur is digitale infrastructuur tegenwoordig een essentiële voorwaarde om hoogwaardige bedrijvigheid en kennisinstellingen in Heerlen te houden of nieuwe te krijgen. De ICT-infrastructuur dient bij voortduring aan de top te zijn door het glasvezelnetwerk uit te bouwen. 2. Koesteren ondernemers. De focus moet liggen op het koesteren van de ondernemers die er in Heerlen al zijn. Actief relatiebeheer, actieve acquisitie en dienstverlening aan zowel MKB als het grootbedrijf moet verder versterkt worden. Een speciale aanpak voor de groeiende groep ZZP-er is wenselijk. Daarnaast moet de gemeente nieuwe netwerken opzet voor ondernemers om juiste die relaties te leggen die niet vanzelf tot stand komen, maar wel belangrijk zijn voor Heerlen. 3. Onderwijs en arbeidsmarkt. Een goed opleidingsniveau van de bevolking bevordert economische groei, sociale kracht en persoonlijk welbevinden. Om dit te bereiken is het nodig dat de talenten van kinderen en (jong)volwassenen maximaal worden benut. Om arbeidsmobiel te blijven zal de Heerlense burger de aanwezige competenties optimaal moeten benutten. Naast meer scholing moeten we ook meer mensen laten participeren naar vermogen. 4. Goed imago. Imago speelt een belangrijke rol bij de bestemmingskeuze van dagtoeristen, maar ook voor bewoners en bedrijven. Het centrum van Heerlen is bepalend voor het imago, reden waarom de binnenstad verder versterkt moet worden. De culturele lente draagt hier in grote mate aan bij. 5. Aantrekkelijke woon- en leefomgeving. Een aantrekkelijke woon- en leefomgeving is een keep-factor: een reden voor de huidige inwoners om niet weg te trekken uit de stad. Datzelfde 37

40 geldt zeer zeker ook voor de studenten en net afgestudeerden uit de regio: het is de kunst hen te binden aan de regio. Pijler 2. Grote, stabiele sectoren Heerlen en Parkstad kennen een aantal sectoren die stabiel en groot van omvang zijn. Deze bieden werk aan vele mensen en zijn op dit moment de belangrijkste dragers van de lokale economie: zorg, financieel-administratieve dienstverlening en detailhandel. 1. Zorg. In Heerlen en Parkstad is een groot aantal zorginstellingen aanwezig. Door de ontgroening en de toenemende zorgvraag zullen er op termijn te weinig handjes in de zorg zijn. De Zorgacademie is een samenwerking van diverse onderwijsinstellingen en zorginstellingen om het verwachte personeelstekort vanaf 2015 op te vangen. 2. Smart Services. De mijnen hadden uitgebreide en goede financieel dienstverlenende de afdelingen. Ook na de sluiting van de mijnen zijn bedrijven hier neergestreken waarmee deze kennis niet verloren is gaan. Op dit moment groeit het tekort aan opgeleid personeel voor deze bedrijven. Bedrijven, onderwijs en overheid (dus ook Heerlen) werken samen om van elkaars kennis gebruik te kunnen maken en om in de behoefte aan geschoold personeel te voorzien. 3. Detailhandel (Heerlen koopstad). Heerlen is het onbetwiste centrum van Parkstad. Een krachtig centrum van Heerlen maakt de regio nog aantrekkelijker. Om de regionale woon- en werkomgeving aantrekkelijk en leefbaar te houden is een stadscentrum met een groot aanbod aan winkels, bedrijvigheid, wonen, vermaak kunst en cultuur van eminent belang. Pijler 3. Groeisectoren Naast de grote, stabiele sectoren kent Heerlen groeiende markten; daar zit potentie in. Daarom wordt in deze nota gekozen voor een stimulerend beleid voor deze sectoren. 1. Creatieve industrie. Cultuur in al haar facetten - is tegelijkertijd een belangrijke vestigingsfactor alsook van duidelijke invloed op het imago van de stad. Daarmee is zij een belangrijke motor voor de economie. Daarnaast zorgt de creatieve industrie voor steeds meer banen. Heerlen blijft inzetten op het stimuleren van ondernemerschap in de creatieve industrie en faciliteert daarnaast een groot cultureel aanbod. 2. Medische technologie. In en rond Heerlen zijn een groot aantal bedrijven gevestigd in de sectoren medtech en life sciences. Heerlen is een ideale vestigingsplaats voor medisch technologische en aanverwante bedrijven vanwege de centrale ligging in Europa. Heerlen werkt mee aan de totstandkoming van het Centre of expertise. De essentie hiervan is het verbinden van zorginnovatie, opleiding/scholing en bedrijfsleven. 3. Nieuwe energie. De gemeente Heerlen heeft in de afgelopen jaren een actieplan opgezet en uitgevoerd, dat ertoe heeft geleid dat Heerlen open staat voor bedrijven die zich richten op Nieuwe Energie. Heerlen zet in op het versterken van het MKB in de sector nieuwe energie om straks mee voorop te lopen in Nederland. Dat nieuwe energie een thema is voor de toekomst is geen vraag. 4. Kennisverbinder. Ten westen van Heerlen ligt Maastricht met een goede universiteit die zich richt op entrepeneurship. Ten oosten van Heerlen ligt de RWTH in Aachen, die op het gebied van techniek zeer hoog staat aangeschreven in Europa. Aan de ene kant liggen de patenten op de plank en aan de andere kant weet men hoe die patenten in de markt gezet moeten worden. Wat nog ontbreekt, is de verbinding tussen beide universiteiten. Die taak ligt er voor Heerlen. De bedrijvigheid die voortkomt uit beide universiteiten samen, kan plaatsvinden in Heerlen. 38

41 Bijlage 1 Uitgebreide SWOT-analyse 39

42 40

43 1 Sterke kanten 1.1 Centrale ligging binnen Europa Heerlen en Parkstad liggen binnen Nederland weliswaar perifeer, maar binnen Europa erg centraal. Zuid-Limburg heeft slechts 6 km grens met Nederland en maar liefst 222 km grens met België en Duitsland. Binnen een straal van 100 km liggen diverse grote steden en in totaal 3,7 miljoen inwoners. Ook de infrastructuur van Zuid-Limburg is uitstekend. Binnen één uur zijn 8 internationale luchthavens bereikbaar: Maastricht-Aachen, Brussel, Charleroi, Düsseldorf, Weeze, Köln-Bonn, Eindhoven en Luik. Binnen 30 minuten liggen 2 TGV-stations: Luik en Aken. 1,5 uur van Brussel 3 uur van Frankfurt & Parijs 4 uur van Londen. 41

44 Kaart Metropolis, metrokaart London geprojecteerd over Zuid-Limburg Ook ligt Heerlen temidden van een groot aantal hoogwaardige universiteiten. Aan de andere kant van de grens ligt bijvoorbeeld de RWTH in Aken, met studenten. 42

45 1.2 Cultureel open en innovatieve houding met snel groeiendee creatievee industrie De open en innovatieve houding is een gevolg van de decennialange versmelting van culturen door toestromende mijnwerkers. Dat de culturele sector in Heerlen sterk is blijkt onder meer uit het feit dat Heerlen in 2012 op de 13 e plaats van de Cultuurkaart NL staat. 29 In Heerlen is de laatste jaren een duidelijk trend te zien. In en om de binnenstad komt de creatieve industrie tot ontwikkeling. Op basis van de reeds in paragraaf (Sterke kanten) beschreven open in innovatieve houding (smeltkroess van culturen) komt deze sector tot wasdom. De sfeer is, anders dan bijvoorbeeld in Maastricht, wat meer urban (grootstedelijk) en dat past bij Heerlen, sterker nog, het komt van onderop en is authentiek. Jaartal Aantal arbeidsplaatsen (12 uur of meer per week) in het cluster Creatieve Industrie: Bron: Vestigingenregister Parkstad Limburg 1.3 Aantrekkelijke woonomgeving met veel recreatiemogelijkheden Heerlen en Parkstad bieden een betaalbare woonomgeving voor (jonge) gezinnen. Er is voldoende woningaanbod tegen heel betaalbare prijzen. Met krimp als kans wordt de kwaliteit van de woningen en/of woonomgeving vergroot en worden wijken bijvoorbeeld groener. Natuurbeleving is er volop: in de directe omgeving bevinden zich 3 nationale parken (Heuvelland, Naturpark Eifel en de Ardennen) en binnen Parkstad ligt de Brunssummerheide. Kortom: volop mogelijkheden om te wandelen, fietsen (bijv. Grünmetropole), mountainbiken, skaten etc. Daarnaast biedt Parkstad attracties als kasteel Hoensbroek, Parkstad Limburg Theaters, Thermenmuseum, Mondo Verde, Snowworld en het Gaia Park (beste dierentuin Benelux 2009, en 2011). 29 Ge erard Marlet (2012): Atlas voor Gemeenten 2012, Atlas voor Gemeenten, Utrecht 43

46 Ook de waardering van de inwoners van Heerlen en Parkstad is hoog: zij geven Heerlen een rapportcijfer 7 en Parkstad 7, Binnenstad in opmars, koopcentrum van Parkstad ( inwoners) Heerlen-centruverzorgingsgebied ongeveer inwoners. In de Integrale CentrumVisie Heerlen is het belang vervult de functie van (winkel)centrum voor heel Parkstad. Daarmee is het van Heerlen-centrum aangegeven: dit is het uithangbord, het visitekaartje voor heel Parkstad. Het ligt voor de hand hier alle hoogstedelijke voorzieningen te concentreren. In de sector detailhandel werken mensen in Heerlen en in Parkstad, waarmee dit een van de grootste sectoren is. Sinds het succes van de operatiee Hartslag zijn er mogelijkheden ontstaan om de binnenstad uit het dal te trekken. Sinds 2005 wordt de Integrale CentrumVisie uitgevoerd door allerlei activiteiten en projecten; dit levert een zichtbare verbetering op van de sfeer en het verblijfsklimaat in de binnenstad. Bewijs voor de verbetering is onder meer het goede culturele klimaat en de creatieve industrie die opbloeit, alsook de investeringsbereidheid door projectontwikkelaars in projecten als het Maankwartier en Schinkelkwadrant-Zuid. Ook is het aantal bezoekers van de binnenstad in 2011 gestegen met gemiddeld 6,6 % (bron: bureau Onderzoek en Statistiek gemeente Heerlen) ). 1.5 Complete Onderwijsboulevard Aan de Valkenburgerweg liggen de Open Universiteit, Sintermeertencollege voor voortgezet onderwijs en de Hogeschool Zuyd. Binnenkort wordt ook de nieuwbouw voor het Arcuscollege (MBO) gerealiseerd, waarmee de onderwijsboulevard op deze locatie compleet is. In de nieuwe Keuzegids HBO Voltijd staat Zuyd Hogeschool voor het vijfde achtereenvolgende jaar in de top drie in de categorie grote hogescholen. Zuyd Hogeschool is op de ranglijst van de tweedee naar de derde plaats verschoven. Echter, over de hele range zijn de gemiddelde scores van de beoordeelde opleidingen hoger dan vorig jaar. Op een schaal van 1 op 100 is Zuyd gestegen van een totaalscore van 64 in 2010 naar een totaalscore van 69,5 in Zuyd Hogeschool steekt hiermee ruim boven de concurrentie uit en heeft zich bovendien verbeterd ten opzichte van vorig jaar volgens de Keuzegids. 30 Burgeronderzoek (18-jarigen en ouder), Bureau Onderzoek & Statistiek, gemeente Heerlen

47 1.6 Relatie hoge productiviteit per werknemer Uit het rapport Kerncijfers Parkstad (CBS november 2011) blijkt dat de productiviteit per werknemer in Heerlen / Parkstad relatief hoog ligt. Daaruit valt af te leiden dat het arbeidsethos hoog is. Met loonkosten die in vergelijking met de rest van Nederland laag zijn, zet de regio een behoorlijke omzet neer. 1.7 Hoge concentratie zorginstellingen Parkstad Heerlen en Parkstad kennen van oudsher een hoge concentratie zorginstellingen: Atrium MC Parkstad Mondriaan Zorggroep Sevagram Zorgcentra Adelante Zorggroep Op de Bies Meandergroep Zuid-Limburg In de sector zijn de volgende cijfers beschikbaar 32 : 2011 vestigingen werkzame personen (>12 uur per week) Heerlen Parkstad Hoge concentratie financieel-economische en administratieve instellingen Parkstad Financiële, informatie- & data warehousing en administratieve dienstverlening is een bedrijfstak met een aanzienlijke groeipotentie. In Limburg zijn om en nabij bedrijven gevestigd; daarmee is het een sector van formaat waarbij er een concentratie van bedrijvigheid bestaat in de regio Heerlen en omgeving. 1.9 Concentratie medtech-bedrijven in de Euregio Nergens in Europa is de concentratie universiteiten, kennisinstellingen en lectoraten zo hoog. Met name op het gebied van cardiovasculaire diagnostische apparatuur is er in de Euregio veel specifieke kennis aanwezig. Historisch gezien was er in Limburg veel industrie aanwezig, in de loop der tijd hebben veel bedrijfjes zich vanuit mechatronica, elektronica en andere vakgebieden zich gespecialiseerd in medische apparaten of componenten omdat dit winstgevender was. Enkelen zijn bijv. ook toeleverancier aan grotere bedrijven. Daarnaast heeft wetenschappelijk onderzoek op de bepaalde vakgebieden (bijv. cardiovasculaire aandoeningen) er toe geleid dat bedrijven als Medtronic (Bakken Research Center in Maastricht) zich in de regio gevestigd hebben, met als uiteindelijke spin-off logistieke centra. Al met al ligt er dus een waarde keten van bedrijvigheid in de medische technologie (medtech). 32 bron: bureau Onderzoek & Statistiek Heerlen 45

48 1.10 Voldoendee ruimte aanwezig op hoogwaardige bedrijventerreinenn Er is in Heerlen nog voldoende ruimte beschikbaar op hoogwaardige bedrijventerreinen. Met Avantis en de Autoboulevard heeft Heerlen twee bedrijventerreinen met de hoogste kwalificatie voor ruimtelijke kwaliteit die aan een bedrijventerrein gegeven kan worden. Wanneer de vraag naar bedrijfskavels weer aantrekt, kan er meteen gebouwd worden. Op dergelijke terreinen moet wellicht hier en daar de bestemming nog wat verruimd worden Heerlen als best practice voor WIFI Heerlen Live Is een initiatief van de gemeente Heerlen. In het kader van Heerlen Live is een WIFI netwerk ontwikkeld, waarmee bedrijven, organisaties en bewoners gratis draadloos internet tot hun beschikking hebben. Heerlen Live gaat echter verder dan het gratis WIFI netwerk; het is een platform voor nieuwe mediadiensten en maakt daarbij gebruik van de nieuwste techniekenn om diensten aan te bieden via mobiele verbindingen, schermennetwerk en een evenementeninfrastructuur. Heerlen Live verbindt de fysieke en virtuele stad. Heerlen Live laat de inwoners en bezoekers van Heerlen zien wat er in de stad gebeurt en wat er te beleven is. Het bestaat uit een glasvezelnetwerk, een digitaal media netwerk van beeldschermen, een WiFi-netwerk en objecten (sensoren, QR-codes, RFID etc.) ). De samenhang van verschillende onderdelen in het programma Heerlen Live is essentieel voor het slagen van het programma. 46

49 2 Zwakkere kanten 2.1 Mismatch vraag en aanbod personeel, relatief lage scholingsgraad, relatief lage arbeidsparticipatie Er is in Heerlen sprake van een duidelijke vraag naar hoogopgeleiden. Met name de grote werkgevers in de financieel-administratieve sector hebben in het smart services -overleg aangegeven behoefte te hebben aan hoogopgeleide werknemers. Deze zijn echter onvoldoende aanwezig in de regio. De Hogeschool-afgestudeerden willen vaak wel in de regio blijven, maar kunnen niet altijd passend werk vinden. Vanuit het perspectief van de werkgevers heeft men moeite voldoende personeel van elders aan te trekken. Voor dergelijke werkvolgers moet niet alleen de baan waarvoor zij naar de regio komen zo aantrekkelijk zijn dat zij ervoor willen verhuizen, ook de carrièrestap erna alsook een goede baan voor hun partner moet te vinden zijn. Het is tegenwoordig niet meer vanzelfsprekend dat een werknemer de baan volgt en hiervoor alles achterlaat, zeker niet als hij of zij een gezin meebrengt. Scholingsgraad In Heerlen is het percentage lager opgeleiden tussen 2001 en 2010 gedaald, maar deze daling is iets minder sterk dan in Limburg en Nederland. Absolute cijfers laten het volgende beeld zien: in 2010 is 32% van de Heerlense beroepsbevolking laagopgeleid, waar dit voor Limburg en Nederland respectievelijk 24% en 22% is. Heerlen heeft in datzelfde jaar 41% middelbaar opgeleiden, Limburg 45% en Nederland 43%. Het percentage hoogopgeleiden in Heerlen bedraagt 26%, voor Limburg is dit 29% en voor Nederland 35%. Grafiek 1: aandeel lager opgeleiden t.o.v. de beroepsbevolking, % 30% 20% 10% 0% Nederland Limburg Heerlen Grafiek 2: aandeel middelbaar opgeleiden t.o.v. de beroepsbevolking, % 40% 30% Nederland 20% Limburg 10% Heerlen 0%

50 Grafiek 3: aandeel hoger opgeleiden t.o.v. de beroepsbevolking, % 30% 20% 10% Nederlandd Limburg Heerlen 0% Bron: Bureau Onderzoek & Statistiek gemeente Heerlen Arbeidsparticipatie De arbeidsparticipatie in Heerlen is nog steeds relatief laag. Netto-arbeidsparticipatie* Nederland Limburg Heerlen * Het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking ,8 66,6 62,2 63,0 55,1 56, ,2 64,7 58,4 67,8 64,3 55,6 67,1 63,5 56,3 48

51 2.2 Te weinig woningaanbod voor jonge hoogopgeleide starters in binnenstad Jonge starters die aan hun eerste of tweede baan bezig zijn en nog geen kinderen hebben, zijn typisch een doelgroep die graag in de binnenstad wil wonen. Velen van hen hebben op kamers gezeten in hun studiestad, meestal redelijk in het centrum. De daarmee gepaarde levensstijl, zolang er nog geen kinderen zijn, wil men graag nog een tijdje voortzetten. Doorgaans zoekt deze doelgroep een leuk appartement in de binnenstad, dicht bij de voorzieningen en de levendigheid van een centrum. In Heerlen-centrum zijn onvoldoende van dit soort appartementen te vinden. Er zijn relatief weinig woningen, met te weinig karakter en te weinig andere jonge starters. Wonen boven winkels is voor deze doelgroep vaak onaantrekkelijk vanwege het ontbreken van parkeerplaatsen. 2.3 Intercity-verbinding met Aken ontbreekt Heerlen heeft de potentie om een prima aansluiting wat betreft het spoor te hebben. De afstand tot het HSL-netwerk Aachen-Liège-Paris is heel kort, maar er ontbreekt een Intercityverbinding tussen station Heerlen en station Aachen. In de Europese gedachte moet die treinverbinding met spoed tot stand komen om ervoor te zorgen dat reizigers zich echt grenzeloos kunnen verplaatsen. 2.4 Weinig ad hoc beschikbare kwalitatieve kantoren Heerlen kent relatief weinig kantorenleegstand, omdat hier nooit op voorraad gebouwd is. Dit is aan de ene kant een voordeel, aan de andere kant een nadeel: wanneer er een gegadigde zou zijn die op zoek is naar huisvesting op korte termijn, kunnen wij deze niet onmiddellijk accommoderen. De kantoren die er wel zijn en leeg staan zijn grotendeels incourant. Hiervoor moet een andere invulling worden gevonden, zodat in ieder geval geen nadelig effect uitgaat van de leegstand. 2.5 Relatief hoge winkelleegstand Heerlen en heel Parkstad is voorzien van een bijzonder fijnmazige winkelstructuur. Deze is historisch gegroeid, niet langzaam en concentrisch, maar net als vele woonwijken ontstaan rond de mijnen. Sinds de mijnsluiting is een deel hiervan leeg komen te staan, voor zover deze buiten de winkelclusters lag. Maar ook binnen winkelclusters bestaat meer dan alleen frictieleegstand. De leegstand in Limburg bedraagt op dit moment 9,7% tegenover landelijk gemiddeld 6,3%. 33 Volgens Locatus wordt de snelle groei onder meer veroorzaakt door de economische crisis. 34 Daarnaast is in Nederland het vastgoed over het algemeen te hoog gewaardeerd, zowel in particulier als commercieel bezit. Door de terughoudendheid om af te waarderen dalen de winkelhuren niet, waardoor veel winkels blijven leegstaan. 2.6 Landsgrenzen werken soms in de praktijk beperkend Het vrije verkeer van mensen, goederen en diensten in Europa wordt in de praktijk toch vaak nog belemmerd door de aanwezigheid van verschillende juridische en fiscale systemen. Het valt niet altijd mee om over de grens te wonen of werken. Uiteraard komen daar ook de taalverschillen bij. 33 Locatus Retail Facts 2012, Kengetallen over de Nederlandse detailhandel 34 locatus.com/nederland/nieuws-en-informatie/nieuws-en-pers/leegstandscijfers 49

52 Zodoende kan zich het fenomeen voordoen dat Aken sterk uitbreidt en een tekort aan woningen heeft, maar Heerlen krimpt. En dat alles op een afstand van niet meer dan 19 km, van stadshart tot stadshart. 2.7 Imago nog steeds matig; weinig identiteit, trots en zelfvertrouwen Heerlen heeft, ondanks de verbeteringen die al hebben plaatsgevonden, nog steeds last van een slecht imago. Een belangrijke imagodrager is de binnenstad als visitekaartje voor de regio. De binnenstad bepaalt het beeld dat men bij een stad of regio heeft; bedrijven willen wel of juist niet geassocieerd worden met een aantrekkelijke stad die straalt immers succes uit. De Heerlense binnenstad is via de Integrale CentrumVisie en de bloei van de creatieve sector - aan een opmars bezig, maar imago hinkt altijd achter de feiten aan. Op dit onderdeel valt dus nog heel wat winst te behalen. 2.8 Relatief weinig ondernemerszin Het zelfstandig ondernemerschap is in onze regio onderontwikkeld. Uit onderzoek 35 blijkt dat Blijkens de notitie staat Zuid-Limburg, met slechts 86 startende ondernemers per 1000 inwoners, onderaan in de lijst van startersklimaat in de provincies. Juist in een regio met zo veel hoogwaardige opleidingsinstituten en de enorme afzetmarkt in de Euregio zou het ondernemerschap moeten bloeien. Ondernemerschap is de bron van een stedelijke economie met dynamiek. Ook op het gebied van het bevorderen ondernemerschap valt dus nog veel winst te behalen. 2.9 Kerktorenpolitiek in de regio Hier en daar laat de bereidheid tot samenwerking in Zuid-Limburg nog wel iets te wensen over. Het is belangrijk te beseffen dat geen enkele gemeente op zichzelf in staat is om echt het verschil te maken en de krimp of economische crisis te keren. Samen staan we sterk! 35 ING Economisch Bureau, Lichte daling aantal starters in Startersklimaat verschilt sterk per regio, 3 november 2011, 50

53 3 Kansen 3.1 Toenemend belang van kennis, creativiteit en innovatie als concurrentiefactor in de wereldeconomie De wereld verandert snel. We hebben te maken met een schaarste van grondstoffen, vergrijzing, klimaatveranderingen en een groeiende behoefte aan voedsel en energie. De internationale concurrentie neemt toe, bijvoorbeeld door groei zoals in Azië. West-Europa is steeds minder relevant als maak-regio en herbezint zich daarom op haar rol en toegevoegde waarde. Kennis, creativiteit en innovatie zijn daarom veel relevanter om economisch onderscheid te maken. 3.2 Verzuidelijking van de nationale economie (economisch hart van ons land breidt zich in zuidelijke richting uit) 36 Volgens Pieter Tordoir zijn agglomeratievoordelen het economisch fundament van steden. Voor een selecte groep van markten, de non-daily urban systems (Non-DUS) zijn netwerken van geschakelde stadsgewesten belangrijk. In Nederland heeft zich langs de belangrijkste vervoersassen, waaronder de A2, gaandeweg een amoebevormig Non-DUS ontwikkeld. Daarbij ligt het zwaartepunt in eerste instantie op het gebied tussen Amsterdam en Eindhoven, maar het strekt zich uit tot Zuid-Limburg. Door de aanhaking van Zuid-Limburg aan Brainport Zuidoost-Nederland wordt deze as sterker. 3.3 Toenemend belang van energie, ecologie en duurzaamheid Gezien de eindigheid van de winning van fossiele brandstoffen worden alternatieve energiebronnen steeds belangrijker. Ook is er wereldwijd een groeiend klimaatbewustzijn en verantwoordelijkheidsbesef om de aarde ook voor de toekomstige generaties leefbaar te houden. Alternatieve energiebronnen, energiebesparingsmogelijkheden en ecologisch verantwoord handelen worden in hoog tempo belangrijker. Daarmee vormen deze aspecten ook een groeimarkt voor de economie. 3.4 Vergrijzing is ook een kans! De regio Parkstad vergrijst. In combinatie met de aanwezige zorginstellingen en kenniscentra die zich bezighouden met zorginnovatie en medische technologie kan Heerlen hierin een voorloper worden. De vergrijzing wordt zo ook een kans om hét expertisecentrum van Nederland te worden waar het gaat om vernieuwingen in de zorg. 3.5 Europese Unie wordt steeds belangrijker, zowel in leefwereld als in bestuur De samenwerking in de Europese Unie leidt ertoe dat de invloed vanuit Europa steeds belangrijker wordt. Het is niet meer mogelijk een lokale economie als op zichzelf staand of zelfs alleen maar landelijk te benaderen. Gezien de ligging van Heerlen en Parkstad in de Euregio is dit voor een deel al een vanzelfsprekendheid, voor een deel ook nog niet. In ieder geval biedt de verdergaande oriëntering op Europa een mooie kans voor Zuid-Limburg om in de landendriehoek synergie te behalen met grensoverschrijdende samenwerking. 3.6 Toenemend belang van ICT 36 P. Tordoir, Efficiënte ladderstructuur A2 verstedelijkingszone, S&RO nr. 5,

54 De snelle ontwikkeling van de informatietechnologie vergroot het belang van de virtuele wereld in de stad, een steeds groeiende vermenging van de fysieke en de virtuele ruimte is een gevolg daarvan. De rol van deze nieuwe technologieën in de stedelijke samenleving verandert van statisch informerend, naar een interactief en geïntegreerd onderdeel van de stedelijke samenleving en straatbeeld. Wie had zich vijf jaar geleden kunnen voorstellen dat het anno 2012 mogelijk is om chirurgische implantaten op maat te kunnen printen met een 3D-printer? Een techniek die is ontwikkeld en wordt toegepast in Maastricht (Academische Ziekenhuis Maastricht in samenwerking met IDEE (Instrument Development Engineering & Evaluation) van de Universiteit Maastricht. Ook de dat verwerkende sector drijft op ICT, net als de medische technologie en zorginnovatie (patiënten monitoring op afstand). ICT wordt dus in alle sectoren belangrijker. 52

55 4 Bedreigingen 4.1 Bevolkingskrimp, ontgroening, vergrijzing De bevolking in Heerlen en Parkstad neemt af. De prognoses voor 2040 zijn niet gunstig. Weliswaar is de afname in de afgelopen paar jaar minder sterk gebleken of zelfs gestopt, dit zijn slechts tijdelijke trends in de geprognosticeerde krimp. Deze afname is niet zomaar te keren. Belangrijker echter dan de krimp op zichzelf zijn de ontgroening en vergrijzing. Jongerenn trekken na hun studie weg uit Parkstad of zelfs uit Limburg, op zoek naar banen. Studenten aan de Universiteit Maastricht die elders uit het land komen, keren weer terug naar het noordenn vanwege de bredere arbeidsmarkt of om weer dichter bij familie en vrienden te zijn. Ook worden er te weinig kinderen geboren om een toename van de jongere generatie te realiseren. Vergrijzing is een landelijk fenomeen, maar treft Parkstad relatief harder dan de rest van Nederland, omdat bij ons tegelijkertijd bevolkingskrimp en ontgroening plaatsvinden. 4.2 Ontwikkeling vastgoedwaardes In het hele land staat de onroerendgoedmarkt onder druk. De waardes die in het recentee verleden zijn gehanteerd, blijken niet helemaal reëel te zijn; er zit een gedeelte lucht in, die nu onder invloed van de economische en financiële crisis eruit zal moeten. Geen enkele vastgoedbelegger, of het nu institutioneel is of particulier, wil zijn verlies nemen en afwaarderen naar de lagere waarde. Voor commercieel onroerend goed, met name winkels, is dit helemaal desastreus: er 53

56 staan veel winkels leeg, die best gevuld zouden kunnen worden met jonge ondernemers, mits de huren aangepast zouden worden in neerwaartse richting. Tot nu toe was het fiscaal echter lucratiever om de oude, theoretische waarde te blijven hanteren in de boeken en het pand leeg te laten staan. Door diverse EU-richtlijnen die nieuwe regels geven voor onder meer het waarderen van vastgoed, is het de verwachting dat dit op niet al te lange termijn zal veranderen. In Heerlen en Parkstad zijn de prijzen voor onroerend goed lager dan bijvoorbeeld in Maastricht. Hierdoor valt er minder te verdienen aan commercieel vastgoed voor ontwikkelaars en beleggers, omdat de kosten wel min of meer gelijk zijn. Particuliere huizenbezitters vagen zich af of het zinvol is een huis te kopen in Parkstad, mede vanwege de krimp. 4.3 Verhuisbereidheid Nederlanders alleen voor werk is niet groot Het tijdperk van waar je brood is, is je vaderland behoort al jaren tot het verleden. Dit stelt Gert-Jan Hospers in de tweede Zuidstadlezing op 12 december Uit CBS-cijfers blijkt dat: - elk jaar 10% van de Nederlanders verhuist - daarvan 67 % binnen de gemeente - van de 33% die naar een andere woonplaats gaat, blijft het merendeel in de omliggende regio. Slechts 7% van alle verhuizingen is van de ene regio naar de andere. Vaak is dat in het kader van studie, de liefde of een droombaan. Jongeren, singles en hoogopgeleiden verhuizen het meest over lange afstand. In 80% van de gevallen gaat het daarbij om twintigers en dertigers, met of zonder kinderen. 4.4 Aziatisering van wereldeconomie Productie wordt veelal naar lagere lonenlanden verplaatst, kwaliteit wordt beter. Kennisniveau wordt hoger. Door internet spelen afstanden geen rol meer. Kenniseconomie is niet exclusief en regionaal. Je zult op wereldschaal moeten samenwerken en juist slim inspelen op kansen uit Azië/BRIC landen. 4.5 Opkomst internetwinkelen Sinds enkele jaren is het winkelen via internet sterk in opkomst. Het marktaandeel stijgt snel. Daarnaast is de consument via internet en social media vooral ook goed geïnformeerd over wat er in de wereld te koop is (letterlijk). Dat leidt tot een mondige consument die geen genoegen meer neemt met het aanbod in een winkel zonder toegevoegde waarde. Als ondernemers van fysieke winkels niet of te laat hierop inspringen, is internetwinkelen een serieuze bedreiging voor het winkellandschap. 37 G.J. Hospers (2012), Voor liefde, studie of een droombaan, Zuiderlucht, 6 (1), pp

57 Bijlage 2 Brainport Zuidoost-Nederland 55

58 56

59 Aanpak Brainport 2020 op regionaal niveau Zuidoost Nederland heeft binnen de BV Nederland een sterke positie. Willen de economische clusters in Zuidoost-Nederland echter internationaal concurrerend blijven, dan moet het vestigingsklimaat verbeterd worden. Tot 2020 zijn er dan ook maatregelen nodig op een aantal terreinen: arbeidsmarkt, technologie, bedrijvigheid, voorzieningen, organisatie en internationale samenwerking. 38 Strategisch gezien zal Heerlen wel moeten samenwerken met anderen. We leven immers in een globaliserende wereld waarin de gemeentegrenzen überhaupt geen rol spelen. Het is dan ook een illusie dat we als overheid de economie kunnen bepalen c.q. kunnen sturen; zo zullen de grotere investeringen afhangen van private partijen. Wel kunnen we als gemeentelijke overheid onze eigen sterktes als centrumstad uitbouwen en regionale thema s oppakken. Het minimale schaalniveau waarop we als Heerlen moeten acteren is het Euregionale niveau. In het kader van de aanhaking aan Brainport 2020 hebben de gemeenten Heerlen, Maastricht en Sittard-Geleen dan ook de handen in elkaar geslagen omdat in Zuid-Limburg sterktes zijn die naadloos op de ontwikkelingen in de regio Eindhoven aansluiten en vice versa. Maatschappelijke opgaven Zuid-Limburg In 2011 zijn twee gezaghebbende rapporten over de sociaal economische ontwikkeling van Zuid- Limburg opgesteld en vastgesteld: - Kompas voor Samenwerking Zuid-Limburg - Brainport 2020 Zuidoost Nederland. Beide rapporten geven zicht op een nieuw toekomstperspectief voor Zuid-Limburg (economische topregio), wijzen op de noodzaak van een integrale aanpak op het economische domein, alsmede de domeinen van onderwijs, wonen en zorg én pleiten voor een gezamenlijke aanpak van publieke en relevante private partijen. Aan de overheidskant wordt gepleit voor een sterke samenwerking tussen de Provincie en de centrumgemeenten in Zuid-Limburg. Economisch ontwikkelingsperspectief Zuid-Limburg Het gebied van Brainport 2020 heeft de ambitie om door te groeien tot de top 3 van Europa en top 10 van de s werelds sterkste innovatieregio s. De potentie van het gebied kan aan de hand van de volgende kerncijfers worden duidelijk gemaakt. Onderdeel ZON Amsterdam Rotterdam Banen 1,4 mln. 2,2 mln. 1,5 mln. Export 79 mld. 52 mld. 52 mld. Private R en D 3,3 mld. 1,5 mld. 1,4 mld. Kernsectoren Hightech, chemie en life tech Logistiek, handel en financiële dienstverlening Transport, overslag, vervoer en industrie 38 Brainport 2020: top economy, smart society, Samenvatting, visie strategie en urgentieprogramma 57

60 Ook is het ZON-gebied vergeleken met andere innovatieregio s in de wereld. Uit die benchmark blijkt, dat de strategie om die ambitie waar te maken, moet stoelen op een geïntegreerde aanpak op het vlak van zowel technologieontwikkeling, als business ontwikkeling, arbeidsmarktbeleid en vestigingsklimaat voor bedrijven en kenniswerkers (basics). Dit gebied is sterk op technologie en de valorisatie er van, maar heeft risico s op het vlak van de basics en arbeidsmarkt. Ook de inzet van publieke R en D middelen blijft achter. In 2020 moet Zuidoost Nederland zich hebben ontwikkeld tot een topinnovatieregio: zowel Europees (top 3) als mondiaal (top 10), die in staat is om 40m mld. toe te voegen aan het regionaal bruto product (nu 96 mld.) met een nagenoeg volledige werkgelegenheid. Illustratief in dat verband is de uitkomst van het onderzoek door het bureau Roland Berger, dat 8 banen in de R en D goed zijn voor 24 banen in de productie, 24 banen bij toeleveranciers en 32 banen in de dienstverlening. Er wordt ingezet op groei in chemie, materialen en health met sterke cross overs naar: - Energy als technologische spin-off en relatie met silicium - Logistics als belangrijke basis inclusief Noord-Limburg - Leisure vanwege woon- en leefkwaliteit en versterking bestaande sector - Care & cure als economische spin-off van health maar ook als basics - Smart services (excellente dienstverlening) - Agrofood duidelijke technologische, innovatieve samenhang in health en materials Organisatie Op basis van het programma Brainport 2020 kunnen in Zuid-Limburg de volgende regionale kernpartners worden geïdentificeerd: de innovatiecampussen, het bedrijfsleven en het MKB met nadruk bij technologie en innovatie, kennisinstellingen en onderzoek, LIOF, gemeenten en Provincie Limburg. Vanaf augustus 2010 zijn de drie centrumgemeenten in Zuid-Limburg een intensief proces aangegaan van samenwerking op economisch gebied. Uiteindelijk resulteert dat proces in de ophanden zijnde oprichting van de stichting Limburg Economic Development (LED), die de uitvoering van het Brainport 2020 programma in Zuid-Limburg ter hand zal nemen. De stichting is ingericht als netwerkorganisatie en samengesteld uit vertegenwoordigers vanuit het bedrijfsleven, onderwijs en overheid. 58

61 Limburg Economic Development Stichting J. Schneiders M. Verheijen (namens prov.) P. Meekels (namens gemeenten) J. Zuidam (namens LW V/OL) (voorzitter) K. van Rosmalen (namens onderwijs) werkorganisatie Secretariaat: L. Burdorf B. de Wit projecten worden bemensd vanuit bestaande organisaties in een netwerk-aanpak Kernteam W. W eijnen (voorzitter) G. W agemans (campussen) J. V erhagen (LIOF) F. van Merode (onderzoek en kennis) K. van Rosmalen (onderwijs) J. Smeelen (provincie) Maastricht (gemeenten) Vanaf 2013 wordt ook de overige gemeenten in Zuid-Limburg gevraagd om deel te nemen aan de Stichting LED. De centrumgemeenten wordt verzicht om zorg te dragen voor de gemeentelijke afstemming en terugkoppeling in de verschillende deelregio s, inclusief de aansluiting en deelneming van de regiogemeenten in LED. 59