Van zorgen voor naar zorgen dat.. over positieve gezondheid

Transcriptie

1 Van zorgen voor naar zorgen dat.. over positieve gezondheid Auteur is SPV i.o. Sandra Dekker Inleiding De ontwikkelingen binnen de geestelijke gezondheidszorg gaan snel. Vanuit het klachtgericht denken waar de aandoening voorop staat, naar herstelgericht denken, waar mogelijkheden die je nog kunt benutten, voorop staan. Nu horen en lezen we steeds meer over positieve gezondheid. Positieve Gezondheid is als theorie ontwikkeld door Machteld Huber. Steeds meer instellingen gaan werken vanuit positieve gezondheid. Wat heeft er voor gezorgd dat positieve gezondheid steeds meer voet aan de grond krijgt? En wat houdt positieve gezondheid in? Wat verandert er voor de cliënt? Wat is de rol van de sociaal psychiatrisch verpleegkundige binnen positieve gezondheid en geldt voor positieve gezondheid een andere visie dan de herstel visie? Deze vragen komen in deze bijdrage aan de orde. Wat is positieve gezondheid Volgens de oude definitie van gezondheid van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) uit 1948, is bijna niemand gezond. Deze definitie luidt namelijk " Gezondheid is een toestand van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden" en niet van louter het ontbreken van ziekte. Wie bevindt zich ooit in deze toestand en is symptoomvrij? In 1948 was deze definitie baanbrekend. Het was een brede, idealistische definitie met nadruk op maakbaarheid zoals bij infectieziekten het geval was, na de komst van de penicilline (Huber, 2016). Met de definitie uit 1948 is eigenlijk niemand meer gezond. We denken dat we mensen moeten blijven behandelen omdat er nog sprake is van het bestaan van symptomen en klachten. Volledige gezondheid is een illusie en soms is het beter dat iemand leert omgaan met beperkingen en met de ziekte. De mens heeft veerkracht, kan met een chronische ziekte omgaan en dat ontbreekt volgens Huber in de definitie van Bovendien zal het bedrag wat we aan gezondheidszorg uitgeven alleen maar meer toenemen wanneer we ons blijven richten op behandelen en betere diagnostiek. Positieve gezondheid is een verbindende factor voor een meer integrale gezondheidsaanpak waarbij de klacht niet op zichzelf staat maar vaak in verbinding met andere problemen. Bijvoorbeeld problemen binnen het (gezins)systeem, werk, financiën of het sociale leven. Sociale Psychiatrie Juli

2 Soms laten gezondheidsinterventies onvoldoende effect zien door onvoldoende samenwerking tussen diverse behandelaren en ligt de focus te weinig op een betekenisvol leven waarin iemand zelf regie heeft over zijn eigen leven. Positieve gezondheid kan een brug vormen, een verbindende factor tussen professionals en burgers en zo zorgen voor verandering. Het is van belang dat daarbij goed wordt aangesloten op behoeften en krachten van mensen die zorg nodig hebben. Het belangrijkste doel is het versterken van veerkracht, eigen regie en zelfredzaamheid om zodoende de gezondheid aantoonbaar te versterken. Binnen de positieve gezondheid wordt gezondheid gezien als "een vermogen om je aan te passen bij veranderingen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven". Deze nieuwe definitie van het begrip gezondheid door dr. Machteld Huber, geeft richting aan het gezondheidszorgbeleid en inrichting van de zorg door politici en beleidsmakers. Het helpt de professional in het contact met de cliënt om de nadruk te leggen op gezond zijn, naast de ziekte. Het accent gaat naar de mensen zelf, op hun veerkracht en op wat hun leven betekenisvol maakt (Huber,2016). Machteld Huber, de grondlegger van positieve gezondheid Machteld Huber was net begonnen als huisarts, toen ze ernstig ziek werd. Als patiënt deed ze een interessante ontdekking. Ze merkte dat ze zich onder bepaalde omstandigheden beter voelde. Ze bleek haar herstel positief en negatief te kunnen beïnvloeden. Dit was de start van haar zoektocht naar gezondheid. Een zoektocht die uitmondde in een nieuw concept. Dit nieuwe concept was een alternatief voor de definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie uit (iph.nl/positieve-gezondheid, 2017). Institute for Positive Health (IPH) is dé motor achter de beweging van Positieve Gezondheid. De stichting is opgericht door Machteld Huber. Zij kreeg van ZonMw (ZonMw is de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie) vervolgens de opdracht om te kijken naar het draagvlak voor de nieuwe definitie en om te onderzoeken of deze meetbaar is. Krijgt ziekte nog voldoende aandacht in het nieuwe model? Het concept positieve gezondheid roept veel vragen op. Vooral bij chronisch zieke mensen en bij ziekten waar mensen niet beter worden, waaronder ook psychiatrische aandoeningen. Binnen de uitgangspunten van positieve gezondheid is er aandacht voor te behandelen problemen maar worden mensen niet alleen gezien als ziek. Positieve gezondheid richt met name op om mensen in hun kracht te houden of te krijgen. Met andere woorden, wat kan iemand nog wel naast het ziek zijn. Op deze manier worden mensen aangesproken op eigen kracht. Sociale en fysieke factoren, zoals mensen om je heen, gezond en fit zijn, helpen om deze kracht te ontwikkelen. Positieve gezondheid en herstelgericht werken En wat vindt de cliënt zelf van positieve gezondheid? Deze vraag is niet eenvoudig te beantwoorden, maar onderzoek laat zien dat veel cliënten kiezen voor minder behandeling als ze goed worden voorgelicht over de mogelijkheden en effecten van de behandeling. (Delespaul, Milo, Schalken, Boevink, & van Os, 2016). Dit besef dringt binnen de moderne geneeskunde steeds meer door. Goede voorlichting betekent psycho educatie over de ziekte, uitleg over de inhoud van de behandeling, uitleg over de voor- en nadelen van de behandeling, de verwachte behandelduur, maar ook uitleg over de rol van de cliënt tijdens de behandeling. Het systeem kan, wanneer de cliënt het wenst, hierin betrokken worden bij het kiezen van de juiste behandeling. Door goede voorlichting te geven, krijgt de cliënt een zo compleet mogelijk beeld van de behandeling waardoor hij zelf een keuze kan maken. Sociale Psychiatrie Juli

3 Een cliënt krijgt op deze wijze regie over eigen behandeling en dat past binnen herstelgericht werken. De basis voor herstelgericht werken ligt in het hervinden van eigen kracht dat ook wel empowerment wordt genoemd. Positieve gezondheid sluit hier goed op aan. Het gaat immers om het hervinden van eigen kracht. Spinnenweb diagram Positieve gezondheid wordt visueel inzichtelijk gemaakt en uitgedrukt in een spinnenweb-diagram (figuur 1). Het spinnenweb-diagram is een belangrijk onderdeel binnen de positieve gezondheid om de eigen gezondheid in kaart te brengen. Het is een instrument waarbij de cliënt zes dimensies bespreekt die volgens Huber de gezondheid en welbevinden bepalen. Zij heeft de indicatoren na jarenlang onderzoek vastgesteld. Deze liggen nog niet vast en het is mogelijk dat het web in de toekomst nog aangepast gaat worden. Het is een hulpmiddel, om de betekenis en beleving van gezondheid van de cliënt in kaart te brengen. Hiermee vindt de professional aansluiting bij de cliënt. Als cliënten dit gaan invullen, zelfstandig of met hulp, kijken cliënten breder dan alleen de lichamelijke ziekte of aandoening. De dimensies zijn beschreven met de volgende functies: 1. Lichaamsfuncties 2. Mentale functies 3. Spirituele/existentiële dimensie 4. Kwaliteit van leven 5. Sociaal-maatschappelijke participatie 6. Dagelijks functioneren. Figuur: Het spinnenweb-diagram Sociale Psychiatrie Juli

4 Het spinnenweb diagram helpt mensen een oordeel te geven over hun eigen situatie, met cijfers voor elke dimensie. Zo ontstaat een 'gezondheidsoppervlak', dat mensen vervolgens kunnen proberen te vergroten door aan te geven wat voor hen van belang is. Op deze manier kan er een gesprek plaatsvinden over leefstijlverandering. Hierin is zingeving de sterkst gezond makende factor. Wanneer de hulpverlener aan de hand van het spinnenweb beoordeelt wat de betekenis van de problemen is voor de cliënt, krijgt de hulpverlener ook inzicht in de motivatie en veerkracht van de cliënt. Daarnaast ziet de cliënt letterlijk na elke evaluatie dat zijn gezondheidsoppervlak is veranderd. Een model van het spinnenweb diagram staat hieronder beschreven (Huber, 2016). De rol van de sociaal psychiatrische verpleegkundige binnen positieve gezondheid Een SPV werkt generalistisch en beschikt over een brede basiskennis. Het werken met positieve gezondheidszorgindicatoren vraagt geen nieuwe vaardigheden van een spv. De spv is in haar rol als zorgverlener gericht op het oplossen van gezondheids- en sociale problemen. De spv kan een cliënt ondersteunen, daar waar het nodig is, bij het versterken van eigen competenties. De focus gaat uit naar het hervinden van eigen kracht of het versterken van eigen kracht op alle levensgebieden die belangrijk zijn voor de cliënt. De spv kijkt naar de gehele context van een cliënt en gaat er vanuit dat een cliënt steeds in contact is met zijn of haar omgeving. De omgeving van een cliënt kan bestaan uit een persoonlijk netwerk en een formeel netwerk. Het bewegen in een maatschappij en zorgsector waarin het denken in termen van zorg en ziekte verschuift naar denken in preventie, gezondheid en management is voor een spv vanzelfsprekend. Een spv biedt ondersteuning bij het zelfmanagement, herstel en het bevorderen van sociale rollen. Deze uitgangspunten passen in het werken met positieve gezondheid waar een cliënt meer is dan alleen zijn aandoening. Huber geeft aan dat een belangrijk aspect binnen positieve gezondheid het samenwerken is met verschillende ketens in de zorg. Als sociaal psychiatrisch verpleegkundige speel je vaak een cruciale rol in het verbinden van deze ketens. Dit zal de komende jaren alleen nog maar meer toe nemen, gezien de ambulantisering van de zorg en door het afbouwen van de bedden binnen het GGZ. De cliënt zal steeds meer de zorg gaan zoeken in eigen wijk of omgeving. Specifieke vaardigheden die van essentieel belang zijn voor het werken met positieve gezondheid door de SPV, is het werken vanuit presentie en het kunnen hanteren van motiverende gespreksvoering. Presentie betekent echt contact maken met de cliënt, aansluiten bij de beleving van een cliënt en vragen naar betekenis en zingeving. Motiverende gespreksvoering is een techniek die de cliënt kan helpen om gedrag te veranderen. Huber zegt als eerste stap bij het invullen van het spinnenweb-diagram: "wat gaat u doen om er voor te zorgen dat u de verandering niet gaat halen"? Hiermee creëert Huber een situatie waarin de cliënt bewust gaat nadenken over zijn eigen copingstrategieën. We zeggen vaak wat we willen veranderen en vervolgens komt het er niet van. Wat doen we zelf, en vaak weten mensen dat wel, waardoor we toch niet gaan veranderen, ondanks onze goede voornemens. De vraag die vervolgens wordt gesteld is: " wat kunt u doen om uw doel wel te halen?" Vervolgens "hoe kunnen wij u daarmee helpen?" Met het stellen van deze vragen wordt een cliënt gestimuleerd anders te gaan denken over zijn eigen situatie. Sociale Psychiatrie Juli

5 Conclusie Machteld Huber is de grondlegger van het concept positieve gezondheid. Zij deed als patiënt een interessante ontdekking doordat ze onder bepaalde omstandigheden, tijdens haar ziekte, zich beter kon voelen. Dit was de start van haar zoektocht naar gezondheid die uitmondde in een het concept positieve gezondheid. Binnen de positieve gezondheid wordt gezondheid gezien als een vermogen om je aan te passen bij veranderingen en je eigen regie te voeren in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven. De uitgangspunten van positieve gezondheid richten zich op de mens zelf, op hun veerkracht en op wat hun leven betekenis vol maakt. Er wordt daarbij aangesloten op behoeften en krachten van cliënten en sluit aan op wat iemand nog kan naast het ziek zijn. Op deze manier worden mensen aangesproken op eigen kracht. Het spinnenweb diagram kan als gesprekinstrument dienen om te onderzoeken waar de problemen liggen voor de cliënt maar waar mogelijk ook de kansen liggen die kunnen zorgen voor veerkracht. Positieve gezondheid past door deze zienswijze goed binnen de herstel visie. Het werken met positieve gezondheid vraagt van een spv geen nieuwe competenties of vaardigheden. De bestaande competenties van een SPV als generalistisch werker sluiten voldoende aan op positieve gezondheid. Het accent ligt op het ondersteunen bij het hervinden van eigen kracht of het versterken van eigen kracht. Huber geeft aan dat een belangrijk aspect binnen de positieve gezondheid is het samenwerken met verschillende ketens in de zorg. De spv heeft een cruciale rol in het verbinden van de ketens. Specifieke vaardigheden die van essentieel belang zijn voor het werken met positieve gezondheid zijn werken vanuit presentie en het hanteren van motiverende gespreksvoering. Bronnen Delespaul, P., Milo, M., Schalken, F., Boevink, W., & van Os, J. (2016). Goede GGZ! Leusden: Diagnosis , januari) Huber, M. (2016). Health Events. df. iph.nl/positieve-gezondheid. (2017, november 18). Opgehaald van venvn-spv.nl (2013, mei 7) (2017, december 8). Opgehaald van (2018, januari 4). Opgehaald van (2017, december 17). Opgehaald van ( Sociale Psychiatrie Juli